Дата: 2016-02-23
На?ша:
1. Сабаб?ои пайдоиши психологияи ичтамой.
2. 0лимони асри XIX дар муайян кардани ?одиса?ои и?тимо? ва психологй.
3. Мо?ияти назарияи «Майдон» - и К.Левин.
4.Мо?ияти назарияи рефлексологияи В.М.Бехтерев.
З.Мо?ияти равия?ои биогенетикй ва сотсиогенетикй .
Тава?ч?? ба протсесс?ои муносибати байни?амдигарии одамон дар ?амъият?ои гуногуни инсонй ?ануз дар давра?ои пештараи дури тара??иёти ?амъиятй пайдо шудааст. Мушо?идаи рафти муносибат?ои байни шахс?о, ки дар осори мутафаккирони бисёр аср?о та?ассум гардидаанд, ?амон асосе ба шумор мераванд, ки минбаъд дар заминаи он?о психологияи и?тимо? ба ву?уд омадааст.
Дар «Республика»-и Афлотун, «Сиёсат» ва «Этика»-и Арасту, ; осори мутафаккирони ?арбу шар? - Монтескё, Гоббс, Локк, Гелветский Руно, Абу-алй ибни Сино, Хисрав, Саъдй. ?омй, Дониш ва дигарон мушо?ида?ои бешумори рафтору кирдор, расму русум, анъана?ои одамон дар ?амъият ва таъсирбахшии он?о ба якдигар оварда шудаанд. Масалан, Арасту яке аз аввалин?о шуда дар таърихи афкори фалсафй ба заминаю омил?ои и?тимоию психологии дигаргуни?ои сиёсй, хусусан ба «р??ияи исёнгарона»-и одамоми аз сохтори мав?уда норозиву ш?ришбардоранда тава???? зо?ир намудааст. «Аввалан, - навиштааст Арасту, - бояд р??ияи одамони ош?бгарро донист, дуввум - ма?садеро, ки он?о барои он к?шиш доранд ва ни?оят саввум - аз чй асосан но??ри?ои сиёсиву муно?иша?ои дохилй сар мезананд».3 Арасту ба ин ?онеъ нашуда, к?шиши ошкор намудани реша?ои и?тимоии р??ия?ои мувофи?и сиёсиро низ мекунад. ? оид ба нобаробари?ои и?тимо? андеша ронда мег?яд: «Умуман дар ?ама ?о сабаби ош?бу исён - ин мав?уд набудани баробарист ва ин хамоно ба одамоне, ки дар вазъияти нобаробаранд, мувофи?ат намекунад. Бинобар ин, барои ба даст овардани баробарй ош?бхо бармехезанд».3
Муносибати и?тимо?-психологй намудан ба шар?и ?аёти сиёсии ?амъият инкишофи худро дар назариёги М.Монтеске, П.Голбах, К.Гелвстсий, Д.Дидро, ?.?.Руссо, А.Радишев, А.Дониш ва ?айра?о пайдо мекуиад. Андеша?ои он?о барои фа?мида гирифтани ?онуният?ои тара??иёти и?тимоии фард дар ?амъият ва инчунин дар ба ву?уд омадани равия?ои илмии и?тамой - психологй имконият доданд.
Як ?атор андеша?ои пур?иматро дар бораи ?одиса?ои и?тамой-психологй (р??ияи ичтимой, афкори ?амъиятй, р??ияи замон, урфу одат, расму русум, анъана ва ?.) дар осори демократ?ои ин?илобй В.Т.Белинский, А.И.Герсен, Н.Г.Чернишевский, Н.А'Добролюбов, Н.К.Михайловский, П. Л.Лаврова ва дигарон пайдо намудан мумкин аст.
Са?ми эхсосшавандаро дар тара??иёти афкори ичтимой-психологй Н.К.Михайловский гузоштааст. ? ба масъала?ои психологияи и?тимо? ва хусусан ба мав?еъ ва на?ши омили психологй дар ?араёни таърих тава???х. зохир намудааст. Н.К.Михайловский на?ши психологияи и?тимоиро дар ом?зиши ма?з ?аракат?ои оммавии и?тимо? таъкид намудааст.
Такони бевоситаро дар муста?илшавии психологияи и?тимо? ?амчун илм назариёти гур??и сотсиолог?ои охири асря XIX додаанд.
Ба ?атори асосгузорони психологияи и?тимо? ?у?у?шинос ва сотсиологи франсавй Габриэл Тард (1843-1904), сотсиологи франсавй Густав Лебон (1841-1931) ва психологи америкой Вилям Макдаугаллро (1871-1938) дохил намудан мумкин аст. Он?о к?шиш намуданд, ки ?оодиса?ои и?тимоиро аз мав?еи психология ба?о ди?анд ва барои ин принсип?ои муайяни шар?ди?иро муайян намуданд. Масалан, Тард принсипи та?лид, Лебон-сирояти психикй ва Макдаугалл - инстинктро пешни?од намудаанд.
Аз сол?ои 20-уми асри гузашта сар карда, психологияи и?тимой (ба ?ои истило?и «психологияи ?амъиятй», ки аз ?ониби А.Лабриоллаи итолиёвй пешни?од шудаю Г.В. Плеханов амалй гардонидааст) ба як ?араёни асосй дар тара??иёти илм?ои псиологии ШМА, Англия, Олмон Франсия ва Япония табдил ёфт. Ба ом?зиши «омили инсонй» да??о донишкада?ои махсус ва лаборатория?о маш?ул буданд. Масалан В.Меде ва Ф.Олпорт тад?и? намуданд, ки то чй андоза гур??и ибтидой ба аъзоён: худ ?ангоми и?рои вазифа?ои муайян таъсири мусбй ё манфй мебахшанд. Маълум шуд, ки нати?аи умумии фаъолияти гур?? муста?иман аз «па?л? ба па?л?» ва ё «як?оя» амал намудани аъзоёни гур?? вобаста аст. Муайя карда шуд, ки ?атто ?узури мушо?идон аз зумраи шахсони барои гур? обр?манд буда чунин му?ити гур??иро ба ву?уд меоварданд, ки он баландшавии самаранокии кори гур?? ва аъзоёни ало?ида бурда мерасонад.
Боз чунин тад?и?от?ои ?олиби илмй буданд, ки он?о ба масъалаи то чй андоза муносибат?ои байнишахсй ба баландшавии самаранокии ме?нат, муносибат ба ме?нат ва интизоми ме?натй, таъсир мерасоананд, бахшида шудаанд.
Э.Мейо дар рафти тад?и?от?ои худ ба хулосае омад, ки он?о барои фаъолияти муллифони оянда дар та??и?и на?ши «омили инсонй» да исте?солот заминаи асосии илм? шуданд.
Ошкор карда шуд, ки роли му?имро дар баландшавии самараноки ме?нат омил?ои и?тимо?-психологй мебозанд. Яъне, самаранокии кор ?ар як коргар муста?иман аз муносибат?ои байнишахс? аз системаи арзиш?о, меъёр ва ма?садгузори?ои аъзоёни гур?? ё коллектив зич вобаста аст. Боз равшан гардид, ки самаранокии ме?нат на тан?о аз муздди?й ва шароити кор, балки аз табиати муносибат?ои ?айрирасмии дар гур?? баамаломада низ вобаста аст.
К.Левин нисбат ба З.Фрейд дида, сарчашма ва ?увва?ои ?аракатди?андаи тара??иёти муносибат?ои байни?амдигарии одамон дар ?аёти и?тимоии он?о мебинад. ? дар назарияи «майдон»-и худ таъкид мекунад, ки талабот?о равияи шахсро муайян намуда, сарчашмаи фаъолии шахс ба шумор мераванд. К.Левин инчунин ба ом?зиши масъала?о самарабахшии таъсири банни?амдигарии гуру?й, сарварй, коммуникатсияхо, па?ншавии таъсир ва сохибшавии обр?ю эътибор а?амият додааст.
Сол?ои 20-уми асри XX ом?зиши умуман «инсон», ки берун аз фазову ва?т ву?уд дошт, ?аноат намекард. Ди??ати му?а??и?онро шахси конкрет, зинда ва табиати и?тимо? дошта ?алб карда буд. Дар ин сол?о як ?атор равия?ои илмй пайдо шуданд: «Рефлексологияи коллективй» (В.М.Бехтерсв), «сотсиологияи биологй» (Ю.Василев), «психологияи оммавй» (.М.А.Рейснер), «Психологияи коллективй» (Л.Н.Войтоловский). Рефлексология на?ши му?имро дар ин давра дар илми рафтори одамон бозид. Рсфлексология - ин равияи табиию илмй дар психология буду асосгузораш В.МБехтерев аст. Мо?ияти ин равия дар он ифода меёбад, ки ягон протсесси шуурона ва бешууронаи фикр нест, ки дар берун, яъне дар рафтори одамон зохир нашавад. Рефлексология хусусиятхои берунии амал?ои инсонро меом?зад, яъне ?иёфабозй, имову ишора, овозу нут?ро дар муносибат бо таъсирот?ои ?исмонй, биологй ва махсусан и?тимо?, ки боиси рафтору кирдори ? мегарданд.
Рефлексология зимни чунин муносибати илмй механизм?ои ташаккули равияи шахс, хусусиятхои таъсири байни?амдигарии шахсро бо му?ити и?тимо?, ?онуниятхои ташаккули меъёр?ои индивидуалй ва гур??ии рафторро комилан кушода натавонист ва фа?ат ба ошкор намудани ало?а?ои соддатарини мав?удоти зинда бо ?аёт ма?дуд шуд. Дар нати?а чунин шуд, ки биология сотсиологияро ва физиология психологияро фаро гирифт.
Яке аз масъала?ои му?ими психологияи и?тимо?-масъалаи муносибати байни?амдигарии шахс бо коллективхои ташкилкардашуда буд. Бунёд ва ташаккули коллективи к?дакон дар сол?ои 20-30-юми асри гузашта вазифаи асосии ?араёни тарбия дониста шуда буд.
Психолог?о шахсро на ?амчун объекти таъсири гур?? ё коллектив, балки фарди фаъоле мешуморанд, ки ба характери ?оришавии муносибат ва протсесс?ои дохилигур?хй таъсири ами? мерасонад.
Дар солхои 20-30-юм ду равия дар инкишофи психологияи и?тимоии бачагй ва наврасй ба ву?уд омаданд: биогенетикй ва сотсиогенетикй.
Тарафдорони равияи биогенетикй (Е.А.Аркин, ИА.Арямов, П.П.Блонский) андеша?ои худ ба худ р?йди?андагии тара??иёти психикии шахс ва новобастагии тара??иётро аз тарбия ба асос мегирифтанд. Тарбия, ба а?идаи он?о, омили берунй буда, ?обилияти боздоштан ё тезонидани рафти зо?иршавии хусусият?ои табий ва ирсии психикиро дораду халос. ?о- нибдорони равияи сотсиогенетикй (А.С.Залу?н?й, А.Б.Залкинд, С С Моло?ав?й) таъкид менамуданд, ки му?ити бевоситаи шахс ба таври «автоматй сохти сифат?ои шахсй ва тамоми механизм?ои мутоби?шавандаи рафторро муайян мекунанд. Дар баробари ин ба ?амаи омил?ои му?ими тара??иёти ?амъиятй ва ташаккули шахси ало?ида а?амияти ?иддй намедоданд. Му?ит ?амчун омили ноило?и тара??иёти шахс эълон шуда буд ва шуурро бошад ?ангоми ом?зиш ба эътибор намегирифтанд.
На биогенетик?о ва на сотсиогенетик?о ?увва?ои харакатди?андаи тара??иёти шахсро дар шароит?ои ?аёти и?тимоии ? муайян карда натавонистанд ва роли коллективро низ дар ташаккули фард ?амчун шахс ошкор нанамуданд.
Ташаккули психологияи и?тимо? сол?ои 30-юм дар асоси муносибати диалектикй - материалистй сурат гирифт. Акнун шахсияти к?дак дар коллектив на тан?о ба сифати объекти тарбия, балки ?амчун субъекти муносибат?ои байнишахсй дида баромада мешуд.
Асос?ои му?имтарини педагогии ташакули коллективи к?дакон аз ?ониби Н.К. Крупская, А.С. Макаренко ва В.А. Сухомлинский муайян карда шудаанд.
Осори А.С.Макаренко имконият дод, ки як ?атор тад?и?от?ои психологй доир ба шахс ва ташаккули он дар коллектив (Л.И.Бо?ович, Т.Е.Конникова, Я.Л.Коломинский, А.Н.Лукошин, К.К.Платонов ва диг.) карда шаванд. Масалан, А.С.Макаренко консепсияи шахсро дар коллектив пешни?од намуда, дар он масъалаи муносибати байни?амдигарии шахс ва коллектив, тара??иёти шахс дар коллектив ва ташаккули со?аи маром?ои шахс дида баромада шуданд. ? зидди чунин андешаи дар он ва?т ву?уд дошта буд, ки мувофи?и он коллектив - ин «?амъи фард?ост, ки ба ин ё он ангеза якхела эътибор меди?анд. Барои ?ар як шахс маълум аст, ки ин ?о ани? сухан дар бораи коллективи ?урбо??а?о, маймун?о, моллюска?о, полип?о, вале на коллектави одамон меравад».15
А.С.Макаренко мав?еи шахсро дар коллектив ва дар системаи муносибат?ои одамон ом?хту ба чунин хулоса омад: «Коллектив ин ма?м?и шахсиятхои ма?саддор, муташаккил буда, со?иби орган?ои коллективанд. Дар он ?ое, ки ташкилоти шахсони ваколатдор ва масъалаи муносибати рафи? ба рафи? ?аст - ин на масъалаи д?стй, на масъалаи му?аббат, на масъалаи хамсоягй, балки масъалаи вобастагии масъулиятнок аст».
То сол?ои 70-уми асри гузашта тад?и?от?ои ало?ида доир ба масъала?ои психологияи ичтимой гузаронида шуда буданд (Г.М.Андреева, А.А.Бодалев, Е.С.Кузмин, Б.Д.Паригин, А.С.Чернишев, Е.В.Шорохова, М.Г.Ярошевский ва диг,), вале ин ?ама барои ташаккули муста?илияти он ?амчун илм кифоят намекарданд.
Б.Д.Паригин бо асари калони илмиаш «Асос?ои назарияи и?тимо?-псиолог?» са?ми босазоро дар ташаккули психологияи и?тимо? гузоштааст. Дар ин асари илмй масъала?ои зерин дида баромада шудаанд: асос?ои методологии назарияи ичтимой-психологй; асос?ои феноменологии иазарияи ичтимой-психолог?; масъалаи шахс; масъалаи муошират ва ?:
Психология и?тамой дар шароити ?озира ба фазли тад?и?от?ои илмии олимон мав?еи худашро дар байни дигар со?а?ои илми психология пайдо кард ва сохтораш низ муайян карда шуд, ки ба он доираи зерини масъала?о дохил мешаванд.
?одиса?ои и?тимо?-психолог? дар гур???ои калон (дар макрому?ит). Ба ин ?о масъала?ои коммуникатсияи оммавй (радио, оинаи нилгун. матбуот ва ?.), механизм?о ва самаранокии таъсири восита?ои ахбори омма ба ?амоа?ои гуногуни одамон, ?онуният?ои пахншавии м?д?о, расму русум, боварикунонй, р??ияи ?амъиятй, овоза?о ва ?. дохил мешаванд.
?одиса?ои и?тимо?-психолог? дар гуру??ои хурд (дар микрому?ит). Ин масъала?ои мувофи?ати психологй дар гур???ои баста, муносибатхои байнишахсй дар гуру??ои хурд, муаммо?ои му?ити гур??й, мухити психологй дар гур??, мав?еи сарвар дар гур??, намуд?ои гур??, таносуби гур?х?ои расмй ва ?айрирасмй, ?удудхои ми?дории гур???ои хурд, дара?а ва сабаб?ои муттафи?ии гуру??о, арзиш?ои гур??й ва ?.
Зу?уроти и?тимой-психологии шахсияти инсон (психологияи и?тимоии шахс). Шахс дар психология аз ну?таи иазари мухталиф дида баромада мешавад. Масалан, аз мав?еи муайян намудани хусусият?ои индивидуалй-психологй, аз мав?еи ?амон талаботхое, ки ба он фаъолияти и?тимо?-ме?натй (?обилият) пешни?од мекунад, дар асоси баэътиборгирии хусусият?ои синнусолии шахс ва ?. ?амаи ин ?анбаи умумипсихологии ом?зиши шахс аст. Аммо инсон объекти ом?зиши и?тимо?-психологй низ мебошад, ки дар рафти тад?и?и он чунин масъала?о ?алли худро меёбанд: то чй аидоза шахсияти ? ба интизори?ои и?тимоии гур???ои хурду калон мувофи?ат мекунад, то чй андоза ?
та?си ин гур???оро ?абул мекунад; арзиш?ои гур???оро чй гуна аз худ намояд; механизм ва динамикаи худба?оди?ии шахс ва ?. Хуллас, шахс объекти психологияи ичтимой мегардад, ва?те ки дар системаи муносибат?ои байни?амдигарй бо му?ити ичтимой (бо гур???ои дар яара?аи гуногуни тара??иёт буда) мубориза мебарад ва ва?те ки хислат ва хусусият?ои шахс муайян карда мешаванду он?о бевосита тасвир ё худ инъикоси ?амин муносибат?ои байни?амдигарй мебошанд. Шахсро дар ин чо дар системаи муносибат?ои байни?амдигарй бо гур???ои гуногун муташаккил ва номуташакил, референтй (эталонй), хурд ва калон, реалй, шартй ва ?. дида мебароянд. Аз ин р?, ба масъала?ои психологияи и?тимоии шахс муаммо?ое дохил мешаванд, ки бо ом?зиши равияи шахс, устуворй ва комформй, коллективизму индивидуализм, ма?садгузори?ои шахс, оянда?ои шахс, дара?аи иддао ва ?. ало?аманданд.
Ин се доираи масъала?ои зикршуда бо ?ам зид набуда, балки он?о дар ягонаг? мебошанд ва аз якдигар вобастаанд.
Савол?о барои сан?иш:
1.Сабаб?ои пайдоиши психологияи ичтамой кадом?оянд?
2.0лимони асри XIX дар муайян кардани ?одиса?ои и?тимо? ва психологй чй гуна андеша?о доштанд ва кадом принсип?оро пешни?о; намудаанд?
З.Мо?ияти назарияи «Майдон» - и К.Левинро кушода ди?ед?
4.Мо?ияти назарияи рефлексологияи В.М.Бехтеревро кушода ди?ед?
З.Мо?ияти равия?ои биогенетикй ва сотсиогенетикй дар чй зо?ир
мешавад?
б.Масъалаи асосии психологияи и?тамой дар шароити ?озира
кадом?оянд?
Просмотр: 3348
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved