Дата: 2016-01-29
Манба?ои араб? оиди таърихи хал??ои Осиёи Миёна.
1.Пайдоиш ва инкишофи илми таърихшиносии араб.
2. Асар?ои муаррихони арабизабон оиди масъалаи ба
?айати хилофати Араб дохил шудани Осиёи Миёна-
?амчун манбаи таърихи.
Илми таърихшиносии араб ?амчун илми муста?ил дар аср?ои 8-9 ба ву?уд омадааст. Аввалин навишта?от?ои таърихии араби ба охири асри 7 таалу? дорад, ки дар асоси на?лу ривоят?ои нимафсонав? дар бораи ?анг?ои байни?абилав?, ки бо номи «Айём-ул-араб» маш?уранд, маълумот?ои таърихии генеологи (насабшинос?) оид ба давлат?ои тоисломии араб-кинди?о дар ?ануби Арабистон, гассони?о дар Сурия, лахми?о дар Иро? навишта шуда буданд. Инчунин ?адис?ои дин? ва таърихи оид ба ?аёти Му?аммад, пайдоиш ва па?нкунии ислом ба зу?ур ёфтани таърихнависи низ бетаъсир набуданд. Мувофи?и шакли ?абулшудаи таърихнависи дар таърихшиносии араб муаррих аввал суханро аз хал? кардани оламу одам сар карда, давраи ?ар якпаёмбарро шар? дода, пас ба тасвири ?одиса?ои замони худ мепардозад. Дар пайдоиши илми таърихшиносии араб илми дониш?ои астроном? ва тар?умаи асар?ои таърихию эпики форс?ои давраи Сосониён (аз ?абили «Худойнома», «Шо?нома», «А?ди Ардашер») ва ривоят?ои динии я?уд? ва масе?? низ роли калон бозидаанд. Илми таърихшиносии арабии асримиёнаг? рафти таърихи умуми?а?ониро аз ну?таи назари теология шар? дода, дар он амали гардонидани иродаи ило?иро нисбат ба инсон мебинад. Дар Айни ?ол, он масъуоияти инсонро нисбат ба рафтори худ эътироф карда, чунин мешуморад, ки вазифаи муаррих таълим додани та?рибаи таърих аст. Пешгузаштагони муаррихони касбии араб ровиён ва насабшиносоне буданд, ки он?о насаби ?абилаи худро ба ахбори гузаштаи онро ба хубми медонистанд. Азбаски он ахбору ривоят?о тан?о аз да?он ба да?он мегузаштанд ва дар ?ое сабт нагардида буданд, дар он?о са?ву хатои бисёре ?ой дошт. Ин ривоят?ои таърих? ва маълумот?ои генеологиро Му?аммади Калб? (вафот763) ва пмсараш Хишон (вафот 819) ?амъ карда, ба як система дароварданд.
Аввалин ривоят?ои таърихие, ки ба во?еияти реал? наздик буданд, дар Мадина пайдо шуда, ла?заеро аз ?аёти Му?аммадро дар бар мегирифтанд. Пайдоиши нахустин асари таърих? ба ?алами Му?аммад ибни Ис?о? (704-767) таалу? дошта, ба ?аёти Му?аммад ва дигар пай?амбарон бахшида шудааст. Дар асри 8 ва миёнаи асри 9 маркази таърихшиносии араб аз Мадина ба Иро? кўчид. Пайдоиши асар?ои таърих?, ки дар он?о маълумот?ои таърихи аз рўи мавзўъ интихоб карда шуда, ?одиса?о дар робитаи мута?обил ва дар ало?амандии манти?и оварда мешуданд, асар?ои Балозўр? (812-892), Диновар? (вафот 895) ва Я?уб? (вафот 897) ба нимаи дуюми асри 9 таалу? доранд. Аз муаррихони мазкур Яъ?уби ба жанри нави таърихшиносии араб таърихи умум? асос гузошт, ки он пайравони зиёде пайдо карда, дар асри 9-11 ба яке аз жанр?ои асосии таърихшиносии араб табдил ёфт. Ин гунна асар?о дар шакли ахбор тартиб дода шуда, муаллифон суханро аз таърихи умумии олам Сар карда, баъд офариниши дунё таърихи давраи пайдоиши ?амоаи ислом, ?у?уми араб?о ба давлат?ои ?амсоя ва ?айраро Зина ба Зина тасвир менамуданд. Асар?ои калон?а?ми муаррихон Табар?, Масъуд?, ?амзаи Исфа?он?, Ибни Асир, Ибни Халдун дар жанри мазкур навишта шуда, дорои шў?рати ?а?онианд.
Дигар манбаи му?ими асри 9-10 асари Абў?аъфар Му?аммад ибни ?арири ибни Язиди Табари «Таърих – ур – русул вал мулук» («Таърихи паёмбарон ва шо?он») мебошад. Му?аммад Табар? соли 839 дар ша?ри Омули Табаристон таваллуд шудааст. Вай баъди та?сил ба ша?р?ои Рай, Ба?дод, Басра, Куфа, Сурия ва Миср мусофират намуда, пас то охири умр дар Ба?дод зиста, оид ба илми таърих ва ило?иёт асар?ои бар?астае офаридааст. «Таърихи Табар?» аз 13?илд иборатбуда, во?еа?ои таърихии арабу а?ам ва дигар хал??ои ?амсояро то соли 915 дар бар мегирад. ?илди якум аз му?аддима ва тавсифи ?адими Шар?и Наздик иборат аст. ?илди дуюм ба таърихи давлати Сосониён, ?илди сеюм ва чорум ба замони ?укмронии Му?аммад ва чор халифаи ў - Абўбакр, Умар, Усмон ва ?айдар бахшида шудааст. ?илд?ои 6-9 ба таърихи Хилофати Уммавиён, 10-13 ба хилофати Аббосиён оиданд. Забони асар забони асри 10, ?адам?оинахустини нигориши форси нав, сабку услуби насри даврони Рўдакист, ки барои аср?ои минбаъда чун намунаи бе?тарини насри ривояти ва таърих? хизмат кардааст. «Таърихи Табар?» аз тарафи Абулфазли Балъами ба забони то?ик? тар?ума карда шудааст. Забони китоб ба дара?ае сода Буда, ба хонандагони имрўзаи мо фа?мо аст. Тар?умаи «Таърихи Табари»-и Балъами баъд аз «Шо?нома»-и Абўмансур Му?аммад бинни Абдулло ал-Муаммари ?адимтарин намунаи насри то?ики то замони мо махфузмонда мебошад. Тавассути «Таърихи Табар?» барин асар?о ?иссиёти худшинос?, ватанпараст?, дўстии мардум бедор карда шуда, лн дар ру?ияи исти?лолиятталаби, ягонаг?, ?оннисор?, дар ро?и ?ифзи ватан, садо?ат ба хал?и худ ва оштинопазир будан нисбат ба душманони он тарбия карда мешуданд.
Табир? ?амчун муаррихи бар?астаи форсу то?ик дар таърихи фар?анги мо ма?оми калон дорад. Асар?ои вай бор?о дар мамолики машри?замин Чоп шуд, ки он аз бузургдошти асари таърихии Табар? ша?одат меди?ад.
Яке аз манба?ои му?ими давраи мазкур асари «Осор – ул - бо?ия»-и Абурай?они Берун? мебошад. Ин асари калон?а?ми олим соли 1000 ба забони араб? навишта шудааст. «Осор – ул - бо?ия» ба амири Гургон Шамсулмаол? ?обус бо унвони «Ал-осор-ул-бо?ия ва анна-л-курун-ил ?олия» таълиф ёфта, бо номи «Осор-ул-бо?ия» маълум аст.
Мундари?аи ин китобро масъала?ои ба?си олимони машри?замин оид ба пайдоиши олам, ?аёт, назари пурихтилофи хал??ои гуногун нисбат ба во?еа?ои бузурги таърих?, во?еоти одд? ва ?айриоддии табии, сабабу тарз?ои пайдоишиоину кеш?о, мояи пайдоиш ва шакл гирифтани та?вими ?индувон, руму я?удиён, то?ику форсу араб ташкил додаанд. Дар китоб оид ба Собеиён, Харрониён, Килдониён, Пешдодиён, Сосониён, дар бораи Искандари Ма?дун?, Мон?, Зардушт, Му?аннаъ маълумоти пур?иммате оварда шудааст. Муаллиф аз сарчашма?о, асар?ои илм? ва тад?и?от?, ?у??ат?ои ёддошт?, на?лу ривоят?ои фолклори васеъ истифода бурдааст. «Осор-ул-бо?ия» мо?ияти тар?ума?оли низ дорад. Ин асар барои омўхтани андеша?ои гузаштагон ва муайян кардани ?иссаи ба такомули афкори илм? фалсафаи ба?ри инсоният гузаштаи эрониён, ?инду?о, я?удиён, арабу румиён яке аз манба?ои гаронба?ост. Сол?ои 1876-1878 шар?шиноси олмон Эдуард Захау бори аввал дар Лейпсиг «Ослр-ул-бо?ия»-ро ба табъ расонид. Соли 1879 ин китоб ба забони англис? тар?ума гардид. Соли 1957 «Осор-ул-бо?ия»-ро М.Сале ба забони рус? ва А.Расулов ба забони ўзбек? тар?ума кард. Дар замони имрўза «Осор-ул-бо?ия»-и Абурай?они Берун? манбаи му?им оид ба омўзиши таърихи гузаштаи хал??ои ?а?он, аз ?умла то?икон ба ?исоб меравад.
Дар ?исми авали ?и?рати Му?аммад аз Мака ба Мадина ва забткори?ое, ки ба он?о худи Му?аммад дар ним?азираи Арабистон ибтидо гузошта буд, тасвир ёфтаанд. ?исми дуюми китоб таърихи истилои Иро? ва ?аракати истилогаронаи арабро ба сўи Шар? ва Шимолу Шар? (истилои Эрон, Озорбой?он, Аф?онистон, Осиёи Миёна ва ?исми ?инду Синд) дар бар мегирад. ?ариб чоряки ин асар (22 боб) ба во?еа?ои гуногуни таърихи мадан? («Дар бораи ?о?аз», «Дар бораи сохтани ша?ри Куфа», «Сикка задании танга?о») оид аст. «Китоб футу? –ал-булдон» барои та??и?и таърихи Осиёи Миёна ва Хилофати Араб сарчашмаи му?им аст, бо забон?ои форс?, англис?, рус?, олмон? чоп шудааст. Ин асар то имрўз дар шакли пурра дастрас нашудааст, тан?о та?рири мухтасари он ву?уд дорад.
Ал-Ё?уби - яке аз ?у?рофидон ва таърихшиносони араб, ки номи пурраи ў Абулаббос А?мад ибн-Яъ?уб ?аъфар ибн Ва?б Буда, дар оилаи мансабдор ба воя расидааст. Ал-Ё?уб?, ки дар асри 9 дар Ба?дод таваллуд шуда бошад ?ам, ?исмати зиёди умрашро дар Хуросон, Фаластин, Миср гузаронидааст, зеро падараш ва бобояш сиёсатмадор буданду мансаб?ои гуногунро и?ро менамуданд. Асар?ои маш?ури ў «Китоб-ул-булдон» ва «Таърих» мебошад, ки то имрўз омада расидааст. «Китоб-ул-булдон», ки тахминан соли 891 навишта шудааст, аз 4 ?исм иборат аст:
1) дар бораи подшо?они Эрон, Мовароунна?р, Аф?онистон, Хуросон ва Сиистон на?л мекунад.
2) дар бораи ?укмдорони Байнанна?райни ?арб? ва ним?азираи Арабистони ?анубу ?арби маълумот меди?ад
3) дар бораи ?укмдорони Байнанна?райни ?анубу шар?и, Арабистони шар?? ва ?индустону Хитой гуфта шудааст.
4) оиди ?укумронии Византия, Сурия, Миср, Африкаи Шимол? сухан меравад.
Дар ин асар дар бораи ?амаи он мамлакат?ое, ки ба дасти араб?о фаромада буданд, ша?ру ?алъа?о, ?аёти и?тисод?-сиёс? ва муносибат?ои байнидавлат? низ маълумот дастрас кардан мумкин аст. Ал-Ё?уби дар дигар асари таърихиаш «Таърих» дар бораи таърихи мамлакат?ои Шар? аз давраи ?адим то пайдо шудани ислом гуфта гузаштааст.ин асараш бо номи «Таърихи Яъ?уб?» низ маълум аст. ?амчун манбаи му?ими таърих? ин китоб дар бораи паход?ои араб?о ба давлат?ои Шар?, оиди муборизаи хал??ои истилошуда бу му?обили ?оимма?оми араб?о дар мисоли муборизаи мардуми Самар?анд тироамо?и соли 712 ва рухи озодихо?ии он?о мисол?о ва шар?у далел?о овардааст.
Яке аз маъхаз?ои нисбатан ку?ан, вале тан?о ба наздики ба доираи илм воридгашта асари се?илдаи «Китоб-ал-футу?» («Китоби истило?о»)-и муаррихи араб А?мад ибни Аъсами Куф? (вафоташ соли 926) мебошад. Дар ин асар юриш?ои ?арбии давраи ?укумронии халифа Усмон, хусусан лашкаркаши?ои он?о ба Пасикавказ (645-646) зери фармонде?и хилофат Салмон ибни Рабиаи Бохил?, дар бораи му?обилати ?а?рамононаи бисёр хал??о ба?ри исти?лолияти сарзамини худ, дар мисоли Бобаки шу?оъ, ки ро?бари шўриши калони хал?ии зидди Хилофат дар Озорбоё?он ва ?арбии Эрон буд, маълумот?о овардааст. Аъсами Куф? инчунин оиди зулми араб?о дар Фар?она, ?афтруд, Сирдарёи Миёна низ маълумот?о додаст.
Ибни ?утайба – номи пуррааш Абўму?аммад Абдулло? ибни Муслими Диновар?, ки асари худ «У он-ул-ахбор»-ро ба забони араб? навишта, аз му?аддима ва 10 боб иборат аст ва масъала?ои таърихи и?тимо?, ?у?роф?, этнографиро дар бар гирифтааст, оид ба масъала?ои давлатдор?, ?анг?о, дўст?, со?а?ои гуногуни илм, хислат?ои инсон? тава??уф кардааст.
Просмотр: 3795
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved