Дата: 2017-10-24
Объект?ои омўзиши табиатшиносии классик? (масалан, термодинамикаи асри 19 ва нимаи аввали асри 20) система?ои содда, пўшида ва нисбат ба ва?т баргардандаанд. Вале аксари кули система?ои во?е? чунин намебошанд ва кушодаву мураккабанд. Система кушода номида мешавад, агар вай бо му?ити атрофи хеш дар додугирифти энергия, модда ва информатсия бошад. Аз система?ои кушода ва мураккаб он?ое ?олиби ди??атанд, ки ба хусусият?ои худташкилёб? ва худмураккабшав? со?иб мебошанд. Система?ои табиати зинда ва мансуб ба ?амъияти инсон? аз ?абили ин гуна система?оянд. Тад?и?от?ои нимаи дуюми асри 20 нишон доданд, ки система?ои худташкилёбанда дар табиати ?айризинда низ кам нестанд. Нати?аи тад?и?от?о дар со?аи моделсозии математики система?ои кушода ба пайдоиши самти нави илмии интегратив? – синергетика овард.
Синергетика (аз юнон? синергия – ?амкор?, амали а?лона) таълимот оид ба та??и?и принсип?ои сохт, пайдоиш, инкишоф ва худмураккабшавии система?ои кушода, ?айрихатт? ва ?айримувозинат? мебошад.
Олами система?ои худташкилёбанда нисбат ба олами система?ои пўшида мураккабтар ва рангинтар аст. Аз ин рў омўзиши он, коркарди модели чунин система?о низ мушкилтар мебошад. Одатан муодила?ое, ки ин гуна система?ои мураккабро тасвир мекунанд, ?айрихаттианд ва, бинобарон, ?алли он?о истифодаи усул?ои аналитики муосир ва мошин?ои ?исоббарори электрониро талаб мекунад.
Масъалаи асосие ки бояд синергетика ?ал намояд му?аррар намудани ?онуният?ои илмиест, ки бояд пайдоиши сохтор ва амали система?ои худташккилёбандаро идора намоянд. Барои ба ин масъала равшан? андохтан характеристика?ои му?имтарини чунин система?оро дида мебароем.
Тавре ?айд намуда будем, яке аз хусусият?ои система?ои худташкилёбанда кушода будани он аст. Ба хотир меорем, ки объект?ои муоинашавандаи термодинамикаи классик? система?ои пўшидаанд, яъне система?оянд, ки бо му?ити атрофи хеш дар додугирифти энергия, модда ва информатсия намебошанд. Маф?уми асосии термодинамика энтропия мебошад. Энтропия S функсияи ?олати система буда, та?йирёбии он барои система?ои пўшидаи ?арораташ Т ва дар ?олати мувозинатии ?арорат? мав?уд буда бо формулаи ?S = ?q/T муайян карда мешавад. Ин ?о ?q – ми?дори гармии ба система додашуда ва ё гирифташуда аст.
?онун?о, ё худ асос?ои термодинамика, ки просес?ои ?ароратиро идора менамоянд, ма?з барои система?ои пўшида ?ой доранд. Мувофи?и асоси якўми термодинамика дар система?ои пўшида энергия ниго? дошта мешавад. Вай нест намешавад, ё аз ?е? пайдо намегардад ва тан?о аз як намуд ба намуди дигар табдил меёбад. Ба дигар маън? ин – ?онуни ба?о ва табдили энергия аст. Асоси дуюми термодинамика му?аррар менамояд, ки дар система?ои пўшида энтропия кам намешавад, балки то ба ?имати максимал? меафзояд. Максимуми энтропия ба ?олати мувозинатии ?ароратии система мувофи? меояд. Аз ин ?ост, ки асоси дуюми термодинамикаро ?онуни зиёдшавии энтропия меноманд.
?амин тавр, агар системаи пўшида аз ?олати мувозинат? бароварда шавад, вай мувофи?и ?онуни зиёдшавии энтропия дер ё зуд ба ?олати мувозинат? меояд, ?ама гуна просес?о ?атъ мегарданд, яъне дар система ?олати бетартибии том (хаос) бар?арор мешавад. Агар ин ?онунро ба Олами яклухту ягона татби? намоем ба хулоса меоем, ки бо мурури замон захираи энергияи Олам ба охир мерасад, энтропия ба ?имати максимал? со?иб мешавад ва дар Олам мувозинати ?арорат? ба ву?уд меояд. Ин хулоса бо номи «марги ?ароратии Олам» маш?ур аст.
Дар айни замон назарияи эволютсия Дарвин бо ?атъият нишон меди?ад, ки просесс?ои эволютсион? на ба пастшавии савияи ташаккул, балки ба мураккабшав? ва болоравии дара?аи ташаккули Олам меоваранд. ?амин тавр, байни термодинами-каи классик? ва назарияи эволютсияи Дарвин зиддият ба миён меояд ва сабаби ин зиддият иборат аз он аст, ки термодинамикаи классик? ?онуният?ои система?ои кушодаро маънидод карда наметавонад. Чунин имконият бо бунёди термодинамикаи ?айримувозинат? пайдо гардид, ки объекти омўзиши он система?ои кушода мебошанд.
Аз назари синергетик? омўхтани ?одиса?ои табиат нишон дод, ки система?ои худташкилёбанда хоси табиати зинда набуда, балки дар табиати ?айризинда низ ин гуна система?о зиёданд. Мисоли равшани он асбоби физикии лазер номида шаванда мебошад, ки дар нати?аи аз берун дода шудани энергия, дар резонатори лазер мав?и электромагнитии сирф монохроматик? (басомади якхела дошта) ?осил мешавад. Ма?з бо кори лазер?о шинос шуда, сол?ои 60 ўми асри 20 физики амрико? Герман Хакен ба тат?и?и система?ои худташкилёбанда шурўъ кард ва истило?и «синергетика»-ро дохил намуд. Мисоли дигари система?ои худташкилёбанда реаксия?ои химиявие мебошанд, ки дар ?араёни он?о фермент?о ?осил мешаванд, ки ?амчун катализатор хизмат карда, аз як тараф суръати реаксияро меафзоянд ва аз тарафи дигар, барои боз ?ам зиёдтар ?осил шудани фермент?о мусоидат мекунанд.
Просмотр: 3448
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved