Дата: 2017-03-03
1. Гурў?бандии ?арор?ои идоракун?
2. Моделсозии ?олат?о ва таснифоти он?о.
3. Давра?ои тайёр? ва ?абули ?арори идоракун?
1. Гурў?бандии ?арор?ои идоракун?
?арор?ои идоракун? аз р?и нишона?ои зерин гур??банд? карда мешавад:
Васоити асос? барои коркарди ?арор тад?и?оти ?аракат?о ва фаъолият?о, ё худ усул?ои риёзие мебошанд, ки барои асоснок намудани ?арори бе?тарин ва дурусти идоракун? дар доираи фаъолияти одамон истифода бурда мешаванд.
Усул?ои тад?и?оти фаъолият ба чор гур??и калон ?удо карда мешаванд:
Гур??бандии ?арори идоракун? аз р?и характеру хусусияташон низ гуногун мебошад:
1. Аз р?и субъекти идоракун?: ?арор?ои орган?ои давлат?, хо?аг?, со?ибкор? ва ташкилоти ?амъият?.
2. Аз р?и таъсиррасон? ба ояндаи корхона: стратег? ва тактик?.
?арор?ои стратег? ро??ои асосии инкишофи корхонаро нишон меди?анд.
?арори тактик? усул?ои мушаххаси ба ма?сад расидани корхонаро нишон меди?анд.
Аксар маврид ?арори стратегиро ташкилоти болои ?абул мекунад. ?арори тактикиро бошад, звенои поёнии идоракун??абул менамояд. Вобаста ба тамдиди и?рои ?арори идоракун? ба дарозмуддати зиёда аз 5 сол, миёнам??лат аз 1 то 5 сол ва к?то?муддат то 1 сол гур??банд? мешаванд.
?арор?ои дарозмуддат асосан хислати дурнамойи дошта, мумкин аст, ки дар баъзе маврид?о и?ро нашаванд, ё ин ки таuйир дода шаванд. Яъне, он?о аз ?олат?о ва омил?о вобастаг? доранд.
?арор?ои миёнам??лат аксар маврид?о и?ро мешаванд, чунки он?о дар на?ша?о ва барнома?ои корхона пурра инъикос ёфта, ?атман и?ро мегарданд.
?арор?ои к?то?м??лат бошанд, на дар на?ша?о, балки дар фармон?о, фaрмоиш?о, супориш?ои да?он? ва хатт? муста?кам карда мешаванд, ки и?рои он?о таъмин карда мешаванд. ?арор?о вобаста аз дара?аи и?рошавияшон ба директив?, тавсияв? ва нишон? ?удо карда мешаванд.
?арори директив? асосан аз тарафи орган?ои болойии идоракун? ?абул карда мешаванд, дар ?олат?ои мунтазамии и?тисод? оид ба масоил?ои му?имии перспектив? - ташкил? ва барои и?роиши ?атм? ба зина?ои поён? фиристонида мешаванд.
?арори тавсияв? аз тарафи орган?ои масли?ати кумита ва комиссия?о пешни?од карда мешаванд, лекин и?рои он?о чандон зарурат надорад.
?арори нишон? ?амчун ?арори директив? барои зинаи поён? равон кардашудааст. Аммо он?о дар шароити озод аз марказ амал мекунанд.
?амин тари?, дар баробари омил?ои ми?дории ?арори идоракун?, инчунин омил?ое дучор мешаванд, ки бо нишонди?анда?ои ани?и ми?дор? вобастаг? надоранд. Ин омил?о - ?олат?ои р??? ва рафтории одамон мебошанд.
?арор?о аз р?и мо?ияти функсионал? ба 5 гур?? ?удо мешаванд: ташкил?, танзимкунанда, ?амо?ангсоз, фаъолгардон ва назорат?.Мисоли ?арори ташкил? ин ?арор оид ба ташкили ?амъияти са??ом?, ё худ корхонаи хурд ва uайра шуда метавонад.
?арор?о вобаста аз тарзи ?абул интихоб? ва системав? мешаванд. Вобаста аз ?арори иштироккунандагон ?арор?о инфирод? ва коллектив? мешаванд.Аз р?и тарзи ?абул мешаванд консултатив?, як?оя ва парлумон?.
?арор?о вобаста аз доираи фаъолияташон 2 навъанд: махсус ва умум?.
?арори махсус барои як ш?ъбаи корхона, ё як мушкилии ало?идаи махсус бароварда мешавад.
?арори умум? бошад барои тамоми корхона ?абул мешавад. Вобаста аз муайянии ?арор?о навъ?ои пешак? дар барномагирифташуда ва бебарномав? маълум аст. Аз р?и доираи и?роиши ?арор ба навъ?ои зерин ?удо мешаванд: исте?сол?, таъминот?, тад?и?от?, кадр? ва uайра. Аз р?и мазмун хел?ои техник?, и?тисод? ва и?тимоии он?о низ татби? мегарданд.
2. Моделсозии ?олат?о ва таснифоти он?о.
Моделсозии ?олат?о. Моделсоз? яке аз усул?ои асосии тад?и?оти системаи исте?солию и?тисод? мебошад. Маф?уми моделсоз? усули нишон додани ?а?и?ати объективие, ки дар асоси ом?зиши реалии объект бо ро?и сохтани модели махсус и?ро гардида, он хислати ?олати ом?зиши объектро муайян месозад.
Аз ин ну?таи назар, моделсоз? бо ма?сади гирифтани ахбори пурраи ?олат?ои объекти идоракун? истифода бурда мешавад.
Шакли интихоби модел аз он вобаста мебошад, ки кадом масъала?о мавриди назари мо хо?анд гашт. Аксар маврид модел?о фа?ат функсияи системаи идоракуниро нишон меди?анд ва ба сохтори модел ди??ат намеди?анд.
Моделсоз? ?амчун усули фа?миш дар асоси инъикоси ?а?и?ати объектив? сурат мегирад. Вобаста аз он ки кай, дар ку?о ва барои кадом объект моделсоз? истифода карда мешавад, ?оида?ои гур??банд? арзи ву?уд мекунанд. Вобаста аз усули инъикоси ?а?и?ат, чунин модел?о ву?уд доранд
1. Модел?ои модд?боз ба 3-гур?? ?удо мешаванд: фазомонанд, таби? ва риёз?.
Модели фазомонанд – оид ба ба?о додани фазои ?андасавии объекти идоракун?, яъне завод?о, бино?о, но?ия?о ва ша?р?о истифода бурда мешаванд.
Модел?ои таби? – муайян кардани хусусият?ои хоси табиии объекти идоракуниро ташкил меди?ад. Ин ?о албатта, ?онун?ои таби?-физикии объект дар назар дошта мешаванд.
Модел?ои риёз?– шакли инкишофёфтаи моделсоз? буда, доир ба дара?а ва рафтори ми?дории ин ё он объекти идоракун? ахбор меди?ад.
2. Модел?ои uояв?- дар навбати худ ба 3 гур?? ?удо карда мешаванд:
Модели навишта?от? – муносибати объектро дар шакли фикр? нигориш меди?ад.
Модели аён? – объектро дар шакли восита?о ва унсур?ои аёнии тартибдодашуда инъикос мекунад.
Модели нишонав? – унсур?ои объектро бо ёрии нишона?о муайян менамояд.
Ма?сади ни?оии моделсозии системаи исте?солию и?тисод? тайёр кардан ва ?абул намудани ?арори идоракун? аз тарафи ро?бар мебошад.
Модели и?тисод? – исте?солиро аз р?и аломат?ояшон ба гур???ои зерин ?удо мекунанд:
Моделсоз? вобаста ба ма?саднок? ба навъ?ои зерин та?сим карда мешаванд:
Хусусияти та?симоти модел?о дар навбати аввал аз р?и нишонди?андаи самаранок?, инчунин тартиботи амал? гардонидани нати?аи моделсоз? равшан мегардад.
Вобаста ба функсияи идоракун? модел?ои зерин дида мешаванд:
Вобаста ба пай дар пай?, ё худ давра?ои САИ моделсоз? 3 хел мешавад: ахбор?, риёз?, барномав?.
Модел?ои ин гур?? барои ?ар як давраи ?аракат ва коркарди ахбор равона карда шудааст.
Вобаста ба дастго?и риёзии модел он?оро чунин тасниф мекунанд:
Тамоми модел?ои риёз? ба 2 гур?? ?удо мешаванд:
Дар шароити имр?за модел?ои зерини функсия?ои идоракун? тад?и? ва истифода карда мешаванд:
Оид ба истифодаи ин модел?о ва хусусияти хоси он?о мо дар ?исм?ои ояндаи китоб пурра гуфта мегузарем.
Моделсозии бози?о, яке аз усул?ои автоматикунонии системаи идоракунии исте?солию и?тисод? ба ?исоб меравад. Хислати фар?кунандаи ин модел аз он иборат мебошад, ки дар моделсозии раванди идоракунии одамон ва иштироккунандагони он, ?алли масъала?ои гуногунро дар шакли бози?ои кор? и?ро мекунад.
Ворид сохтани инсон дар ?араёни модел имкон меди?ад, ки рафтори ?ро дар ?олат?ои гуногуни идорав?, шаклу тарзи ?алли масъала мушо?ида намуда, рафтори ?ро ба воситаи дохил намудани ?оида?о ва ро??ои ?алли масъала аз тарафи шахсони та?рибадор ва номдори ?а?он? му?оиса ва та?лил намоем.
Вобаста ба тартиби пешак? муайяншуда, иштирокчиён ахбори авваларо гирифта, худашон ?олатро ба?о дода, ?арори муста?илонаи идоракун? ?абул
мекунанд. Дар охир ба?ои иштироккунандагон аз р?и ?абули ?арори идоракун?, дурустии мазмун ва и?рошавандагии он, бо ро?и му?оиса ба ?арори идоракунии ро?барони та?рибадор ба?о дода мешаванд.
Чунин навъи бози?о асосан дар ва?ти ом?зиши курс?ои идоракунии шахсони идорав? ташкил карда мешаванд.
3. Давра?ои тайёр? ва ?абули ?арори идоракун?
?арори идоракун? ?амчун ?араёни идоракун? мебояд давра?ои муайяни технологиро гузарад. Дар робита бо ин мав?еи му?имро давраи тайёр? ва интихоб? ишuол мекунад. Барои ро?барон ?абули ?арор ма?сади асос? намебошад. Ма?сади асос? ?ал намудани масъалаи идоракуние, ки пайдо шудааст буда, дар аксари маврид, ро?барро зарур аст, ки пайдарпайии и?рои ?арор ва назоратро то ла?заи и?ро шудани он таъмин намояд. Аз ин хотир ?арори идоракун? ин ?у??ати якла?заина набуда, акти нати?авии ?араёни идоракун? ма?суб шуда, бо мурури ва?т инкишоф ёфта, сохтори муайяни худро дорад.
Аз тарафи дигар ?араёни ?абули ?арор ?аракати пайдарпай ва даврии субъекти идоракун? буда, барои ?алли мушкилоти ташкил? ва та?лил? ?олати корхона, ?абули ?арор ва и?рои он равона карда шудааст.
Дар расми 4 - модели uоявии сохтори ?абули ?арори идоракун? нишон дода шудааст. Чунин сохтор имконият меди?ад, ки ?олат?ои мушаххаси мушкили?ои идоракуниро ани? намоем. Давра?ои ?араёни ?абули ?арори идоракун? ба тартиби зайланд:
1. Та?лили ?олат?о. Зарурияти ?абули ?арори идоракун? ?ангоми пайдо шудани ахбор доир ба му?ити дохил? ва берунии корхона оид ба таuйироте, ки дар и?рои функсияи системаи идорав?, ё ?олати идоракунии корхона ба миён меояд, пайдо мешавад. Бинобар ин яке аз шарт?ои асосии ?абули ?арори дурусти идоракун? та?лили ?олат?о мебошад.
Та?лили ?олат?о ?амъи ахбор ва коркарди он?оро талаб мекунад. Ин давраро давраи ом?зиши му?ити дохила ва беруна меноманд. Далел?о оид ба ?олати омил?ои асосии беруна ва вазъияти кор дар дохили корхона ба мене?ерон, ё мутахассисоне, ки ба ом?зиш ва та?лили ахбор сару кор доранд мерасанд. Ин аснод та?лил карда шуда, бо нишонди?анда?ои ?а?и?? му?оиса карда мешаванд ва баъдан мушкилие муайян карда мешавад, ки мо бояд ?ал намоем
2. Муайян намудани мушкилот. ?адами аввал барои ?алли мушкил? муайян намудани худи он мебошад.
Доир ба ом?зиши мо?ияти мушкили ду ну?таи назар ву?уд дорад:
Дар ?ар ду маврид ?ам мо муайян намудем, ки мушкили фар?ияти байни ?олати пайдошуда объекти идоракун? ва хо?иши мо мебошад.
Ани? кардан ва мазмунан тартиб додани мушкили?о ?араёни мураккаб мебошад, зеро та?дири ояндаи ?арор аз он иборат мебошад, ки мо то ч? андоза онро дуруст пешни?од намудаем.
Яке аз нишонди?анда?ои мураккабии мушкил? дар он аст, ки дар ?олати пайдоиши он, на ?амаи тараф?ои он маълум буда, маълумот дар бораи харо?от ва шакл?ои и?рои онро мо пурра дастрас карда наметавонем.
Бинобар ин ?алли мушкили?о ва ба?ои ми?дор? додан ба он?о аз ро?барон на фа?ат донишу та?риба, балки ?обилият, интуитсия ва э?одкор? талаб мекунад.
Мо бояд донем, ки ?амаи системаи унсур?о ва и?рои кор дар корхона бо якдигар ало?аманд мебошанд ва э?оди мушкилот дар як со?а ё дар як тарафи корхона ба тарафи дигари он таъсири манф? мерасонад.
Бинобар ин мушкилоти мав?ударо ани? намуда, ?аракат кардан зарур аст, ки э?оди он?о дар сат?и паст ?арор дошта бошанд.
3. Муайян кардани ченаки интихоб. Пеш аз он ки мо шакл?ои ?алли мушкили?ои мав?ударо дида бароем, бояд нишонди?анда?оеро муайян созем, ки ба воситаи он?о му?оиса ва интихоби варианти бе?тарин пешни?од мешавад. Ин нишонди?анда?оро ченаки интихоб? меноманд. Масалан, дар ?олати ба кор ?абул намудани коргари нав, мо ба ченак?ои маълумот, та?рибаи кор?, синну сол, сифат?ои шахсии ? ба?о меди?ем. Дар ва?ти пайдоиши мушкил? бояд аз ченаки интихобии махсус истифода барем, ки тамоми тараф?ои муамморо пурра инъикос карда тавонад.
4. Коркарди шакли интихоб?. Та?рибаи кории ро?барон нишон меди?ад, ки хуб мебуд, агар мо якчанд шакл?ои интихобии ?алли масъаларо пешни?од карда тавонем. Дар ?олате, ки интихоби шакл?ои гуногун мав?уд аст, интихоби оптимал? низ имкон дорад. Аммо афс?с, ки дар та?рибаи кории аксари рохбарони корхона?ои То?икистон, чунин вариант?ои интихоб? ву?уд надоранд, чунки аксар маврид дониши худи он?о барои ?алли масъала коф? нест. Ё ин ки бо сабаби норасогии ва?т ?арор?ои нимтайёру хом бароварда, корро чандинкарата и?ро мекунанд.
Дар та?риба ?одиса?ое ба мушо?ида мерасанд, ки шакли ?алли мушкили?о аллакай пешак? маълум мебошанд. Вале боз ?олат?ое низ мешавад, ки масъала бори аввал ба миён меояд, ё ин ки он хеле мураккаб ва нофа?мо буда, харо?оту нати?агирии он маълум нест. Дар чунин ?олат?о му?окимаи коллективии ин масъала аз фоида хол? набуда, шакли интихобии он пешни?од мегардад.
5. Интихоби шакл. Баъди кор карда баромадан шакл?ои гуногуни ?алли масъала ба мо зарур аст, ки он?оро ба таври ?удогона ба?о дода, ?и?ат?ои мусб? ва манфии онро ани? намуда, бо якдигар му?оиса намоем.
?айд кардан зарур аст, ки му?оиса дар асоси якчанд намуди нишонди?анда?о ба миён меояд, ки нати?аи ?амъбастии онро мо бояд дар асоси фикрронии а?лона дарк карда интихоб намоем. Маълум аст, ки ?ар як фаъолият ва и?рои кор э?тимолияти муайяни худро дорад. Бинобар ин, барои ро?бар зарур мебошад, ки дара?аи таваккалкориро то минимум расонида, э?тимолияти ?алли масъаларо баланд бардорад, ?арчанд ки дар баъзе маврид?о маблаuи зиёдро талаб мекунад.
6. Мувофи?кунонии ?арор. Дар шароити имр?заи мураккабии системаи идоракун?, чунин вазъияте ба миён омадааст, ки тайёр кардан ва коркарди ?арорро як гур??и ро?барон, ?абули онро гур??и дуюми ро?барон ва ичроишашро гур??и сеюм таъмин менамоянд. Бинобар ин, дар аксари маврид?о ?олат?ое мешаванд, ки ро?барон барои ?ароре, ки умуман он?о намедонанд ва хабар надоранд, дар тайёр кардани он иштирок накардаанд, ?авобг? мешаванд. Чунин ?олат?о боиси паст шудани самаранокии идоракун? дар корхона?о шуда, бисёр ро?барони хуберо, ки ну?таи назари худро дошта, ?обилияти баланди ро?бар? доранд, аз даст меди?ем.
Аз ин р? дар ?араёни ?абули ?арори идоракун? роли му?имро давраи мувофи?акунонии ?арор мебозад. Та?риба нишон меди?ад, ки на?ши му?имро дар и?рои ?арор ва?т ва ?амъомади умум? мебозад, чунки и?рокунандагони ?арор дар ?араёни тайёр кардани он иштирок намуда, худашон таuйироту илова?о дохил менамоянд. Дар ва?ти и?рои он аллакай ин мушкилиро хуб медонанд.
7. Идоракунии и?рои ?арор. ?араёни ?арори идоракун? дар давраи ?абули он ба охир нарасида, балки дар давраи нав - давраи ни?ойи, яъне и?роиши ?арор ?амъбаст мегардад.
Барои и?рои самараноки ?арори идоракун? пеш аз ?ама номг?и кор?о ва захира?о муайян карда шуда, баъдан и?рокунандагон ва м??лати и?роиши ?арор маълум мегардад. Агар сухан дар бораи ?арори хело ?ам зарур равад, он го? зарур аст, ки коркарди барнома ва и?рои он талаб карда шавад. Яъне, кай, дар ку?о, кадом амалиёт?оро бояд и?ро намояд, то ки и?рои ?арор амал? гардад.
Вазифаи ро?бар дар ин давра мушо?ида намудани рафти и?рои ?арор буда, агар зарурат пайдо шавад, таuйирот ва илова?о дохил менамояд.
8. Назорат ва ба?ои натои?. Баъд аз он ки ?арор дар зинаи и?роиш амал мекунад, раванди идоракун? мебоист ?атъ нагардад, то он даме ки бовар? ?осил накунем, ки ?арори ?абулкардаи мо мусбат аст ё не? Яъне, и?рои ин ?арор барои ташкилот фоида овардааст ё не? Ин ма?сад аз он иборат аст, ки мо бояд ани? кунем, ки оё он чизе ки мехостем ба даст овардем ё не?
?аминро бояд ?айд кард, ки ?арор доимо хислати мува??атиро дорад. М??лати самаранокии таъсири онро то давраи доимияти ?олати мушкил ?исоб намудан зарур мебошад. Баъди гузаштани ва?ти муайяншуда ?арор мумкин аст, ки дигар самара нади?ад ва барои и?рои кор халал расонида, вазъиятро мураккаб созад. Бинобар ин, вазифаи асосии назорат муайян кардани самаранокии ?арор, бартараф кардани камбуди?о ва дар ?олати пайдо шудани масоил?о, боз ?абули ?арори нави идоракун? ма?суб мешавад. Uайр аз ин, давраи мазкур ?амчун сарчашмаи ?амъ шудан ва ба система даромадани та?рибаи ?арори идорав? мебошад.
Мушкилии назорати ?арори идоракун? хело ?ам р?змарра буда, махсусан барои корхона?ои калон му?им мебошад.
Дар та?риба бисёр ?олат?ое ?астанд, ки ?арор?ои бошуурона ?абул менамоем, аммо бо сабаби ташкили нодурусти системаи назорат? и?рои он?о нати?аи дилхо? намеди?ад.
9. И?рои ?арор. Тарзу усули и?рои ?арор бевосита аз мазмун ва шароит?ои объективие, ки ин ?арор амал? мегардад, вобастаг? дорад, на аз хо?иш ва кордонии ро?барону коргарон. Талаботи ?арор бояд амалишаванда бошанд.
Талаботи дуюми и?рои ?арор ин самаранокии он мебошад, яъне, самарае, ки аз амал? гардонидани ?арор ба даст дароварда мешавад, бояд, ки харо?отро п?шонида, фоида ба даст оварда шавад.
Усул?о ва ро??ое, ки дар ва?ти и?рои ?арор истифода карда мешаванд, бояд ани? бошанд ва барои натои?и дилхо? ба даст даровардан к?мак расонанд.
Талаби сеюм, усули и?рои ?арор буда, бояд, ки хато набошад ва ?атто дара?аи ночизи таваккалро таъмин намояд.
Муваффа?ияти ?алли мушкилот аз таъсири 3-гур??и омил?о вобаста аст: ташкил?, модд? ва фард?.
Ба омили ташкил? ?обилияти корхона, ки барои и?рои ?арор мутоби? шуда, масоил?оро муайян намуда, ва?ти и?рои онро ани? менамоянд ва ро??ои и?роишро ташкил мекунад, дохил мешавад. Агар сохтори ташкил? кор хуб бошад, коргарон пешг?ии мусбиро интизор бошанд, он го? ?арор и?рошаванда мебошад. Вале, агар чунин му?ит пайдо нашавад, он го? мумкин аст, ки ?арор и?ро нашавад.
Ба омили модд? и?рои ?арор он захира?ое ки барои и?ро шудани ?арор к?мак мерасонанд: захира?ои таби?, технолог?, техник?, ахбор?, и?тисод? дохил мешаванд.
Омили фард?, ки ба и?рои самараноки ?арор таъсир мерасонад, дара?аи зарурии ихтисосмандии ро?барон, та?риба, дониш, дара?аи дарки масъала аз тарафи мутахассисони бахши идорав? ба шумор меравад.
Яъне, агар дар корхона фазои солими а?лон? ву?уд дошта бошад, ?адрдонии дара?аи зе?нии ?ар як мутахассис дида шавад, агар ма?сад, инчунин натои?и и?рои фаъолият ба?о дода шавад, он го? му?ити инфиродии и?рои ?арор имконпазир мебошад.
Таъсири манф? ба самаранокии ?арор омили субъективиест, ки фа?ат такя ба та?рибаи шахсии худ мекунад, интуитсия, симпатия ё худ антипатия барои коре, чизе, ё касеро дар мадди аввал мегузорад. Чунин вазъият му?ити носолимро дар корхона пайдо карда, барои ?алли масъала?ои му?ими идорав? халал мерасонад.
?амин тари?, сарфи назар аз камбуди?о ва таъсири омил?ои гуногуни дохила ва беруна ?арори идоракуние, ки ба навовар? равона карда шуда, дорои дара?аи муайяни таваккал? мебошад, дар ?амъбасти кори мене?мент нати?аи хуб меди?ад, хо? он самаранок бошад, хо? uайрисамаранок. Мо мушкили?ои идоракунии ?араёни навовар? ва таваккалро дар ?исми ояндаи китоб дида мебароем.
Просмотр: 2556
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved