Хусусият?ои синну солии анатом? ва физиологии анализатор?о
Дата: 2016-09-22
Анализатор?о дар муносибати организм ва му?ити зист роли хеле му?им мебозад. Барангезиш?ои гунногун, ки доимо ба организми зинда таъсир мерасонанд бо ташкила?ои ресептор?ои ?архела ?абул карда мешаванд. Дар ресептор?ои муайян аз таъсири му?ити зист ангезиш?ое ба амал меоянд, ки бо ро?и но?ил? ба ?исм?ои лозимии системаи марказии асаб мегузаранд.
Ресептор?о дар раванди эволютсия махсус гардидаанд, яъне фа?ат намуди муайяни ?ая?онро дарк карда вобаста ба ?ойгиршав? ва сохт он?о ихтиёран барангезиш?ои гунногунро эътино (реагируют) мекунанд, масалан ресептор?ои чашм аз таъсири нури равшан? ва ресептор?ои гeш аз садо ба ?ая?он меояд.
Объективона фаъолияти узв?ои ?ис бо баву?удоии ?ая?он дар ?осила?ои ресептор зо?ир мешавад, лекин субъективона бошад дар э?сосот намудор мешавад.Дар раванди инкишоф дар организм анбe?и махсуси таркиб?ои ?ассос ?осил шудаанд, яъне нeг?ои асаб ва ?у?айра?о, ки ресептор номида шудаанд ва бо тор?ои асаби марказшитоб ало?аманданд. Ин анбe?ро аъзои ?ис номидаанд. Тамоми гунногунии оламро дарк кардани одамон бо фаъолияти ?амо?ангии бисёр анализатор?о: босира, сомеа, шомма, зои?а ва ?ассосияти пeст вобаста аст.
Аъзои ?ис ха?и?ати объективии олами гирду атрофро дарк карда, дар хамон суръат функсияи худро ба охир мерасонад, дар навбати худ ма?зи сар муътадилии ин функсия?оро адо мекунад. Том будани струкатура ва функсияи мeътадилии марказе, ки дар ?ишр макон гирифтааст, асабе ки ангезишро инти?ол меди?ад ва ресептор?о шарти ?атмии дарки олами гирду атроф мебошад.
И. П. Павлов ин системаи ягонаеро, ки аз се унсури ?и?ати функсияадокун? байни худ алокаманд мебошанд, анализатор номид. Анализатор аз ?исм?ои зерин иборат аст: 1. ресептор; 2. кисми нокил; 3. кисми ма?з, ки аз ?исми мутобики кишри ма?зи сар иборат мебошад.
Барои педагог донистани ?онуният?ои инкишофи аъзои ?ис ва хусусият?ои синну соли он?о дар организми инкишофёбанда хеле му?им аст.
Барангезише, ки бо ?осила?ои ресептор?ои узв?ои ?ис ?абул карда мешаванд ахборотро аз му?ити беруна ва аз дохили организм мебарад. Дар ?осилшавии ?иссиёт, тасаввурот ва ташаккули ма?фум ?амаи звено?ои анализатор?о иштирок мекунанд. ?ангоми таъсири ангезанда?о дар ресептор?о як ?атор протсес?ои мураккаби физико химияв? ва биохимияв? мегузарад, ки дар нати?а амалиёти потенсиал? ?осил мешавад ки ба бофта?ои асабии афферент? дахлдор аст. Ин потенсиал?о то ?ишри ма?зи сар рафта дар он ?о анализ ва синтези пурраи ахбороти омада расида мегузарад. Аз ин ба хулоса меоем, ки аъзои хисси мо предмет?о ва олами атрофро, ки бидуни ихтиёри мо ву?уд доранд, дарк мекунанд.
Анализатори босира, ки дар косаи чашм ?ой гирифтааст аз ?eзаи чашм, асаби босира ва аппарати ёрирасон иборат аст.Чашм узви ?исси ба?оят ?ассос ва хеле му?им мебошад. Кувваи босира (биниш) дар боз?, омeзиш ва фаъолияти ме?натии кeдак а?амияти аввалиндара?а дорад.
Сохти чашм. Сохти чашм мураккаб буда, аз як чанд ?исм?о иборат аст.
Сохти ?eзаи чашм басо мураккаб буда, шакли начандон дурусти мудаввар дорад.
Сафедпарда ва ё склера ?eзаи чашмро аз берун пушидааст. Склера аз бофтаи сахти пайвасткунандаи сафедранг иборат мебошад. Дар кафои склера сeрохие хаст, ки асаби босира аз он дохил мешавад.Тарафи пеши сафедпарда бар?астатар буда, ?арнияи чашмро ташкил медихад.
Пардаи дуюми чашм рагпарда аз дарун ба склера наздик омадааст, онро раг?ои хунгард ва пигменти тираранг хеле фаровон таъмин кардаанд.
Як ?исми рагпардае, ки дар паси ?арния ?о гирифтааст, инабияро ба ву?уд овардааст. Дар миёнаи инабия сeрохие ?аст, ки мардумак ном дорад.
Дар инабия ?ал?амушак?о ва шуоъмушак?о ?о гирифтаанд, ки аз кашишхeрии он?о сeрохи рeшноигузаронанда мардумаки чашмро таъ?ир меди?ад. Мардумак аз кашиши ?ал?амушакхо танг ва аз кашишхeрии шуоъумушак?о васеъ мешавад.
Инабия ранг карда шудааст ва ранги он аз даруни ?арния намудор мегардад. Ранги инабия ба пигмент вобастаг? дорад. Дар сурати зиёд будани ми?дори моддаи рангин, ранги чашм хар хел мешавад— аз ?игарранг то сиёхчашм.Сабаби хокистарранг ё кабуд будани чашм кам будани микдори пигмент (моддаи рангкунанда) мебошад.
Дар инабияи чашми баъзе одамон пигмент дида намешавад ва ранги чашми ин хел одамон сурхранг мешавад.
Дар паси инабияи чашм линзаи шаффофи ду тараф бар?аста ?о гирифтааст, ки вай шакли мардумакро дорад, яъне гав?араки чашм. Тарафи кафои гав?арак нисбат ба тарафи пеш бештар дамидаг? дошта, барчаста мебошад. ?олати моддае, ки гав?арак аз вай таркиб ёфтааст, ниммоеъ буда, нисбат ба марказ дар атроф?о бештар мулоим (нарм) аст. Гавхарак дар капсули нозуки шаффоф макон гирифтааст, ки вай бо ёрии банд?ои махсус ба танаи ми?гон? пайваст мешавад. Гав?арак раг?ои хун надорад ва ?изои он моеъоти махсус, ки камераи (косахонаи) чашмро пур кардааст, таъмин карда мешавад.
Тамоми холигии чашмро ?исми ларзонаки шаффоф, яъне ?исми шишамонанд (зучочия) пур кардааст. ?исми шишамонанд (зу?о?ия), карния ва гав?арак (мирдумак) кобилияти шуоъшикан? доранд.
Пардаи аз ?ама даруни (сеюми) чашм тeрпарда ё шабакия номида шудааст.Вай тамоми холигии чашмро фаро гирифтааст. Нисбат ба сохти дигари парда?ои чашм, сохти шабакия хеле мураккаб мебошад. Дар вай 10 кабати ?у?айра ву?уд дорад. Хусусан он ?у?айра?ое, ки колбача?о ва чeбча?о номида шудаанд, а?амияти калон доранд.
Мутоби?ат?ои му?офизи чашм. Пилк?о ва моеъоти ашк мутоби?ат?ои му?офизи чашм мебошанд. Пилк?ои чашм рефлексан пушида мешаванд. Онхо пушида шуда, шабакияро аз таъсири рeшно?, карния ва софедпардаро аз таъсири зарароварии ягон чиз му?офизат мекунад. ?ангоми ми?азан? моеъоти ашк ба сат?и чашм баробар та?сим мешаванд, аз ин рe чашм аз хушкшав? му?офизат меёбад.
?адуд?ои махсуси ашк моеъоти ашкро кор карда мебароранд, ашк дар таркиби худ 97, 8% об 1,4 модда?ои органик? ва 0,8% намак дорад.
Ашк карнияро нам мукунад ва онро шаффоф ниго? медорад. ?айр аз он ?араёни ашк аз сат?и чашм ва баъзан аз пилк ?исм?ои бегонаи ба вай афтодаро шуста мебарорад. Дар ашк модда?ое ?астанд, ки микроб?оро мекушанд, бинобар ин ашк роли му?ими му?офизро мебозад.
Реаксия?ои му?офизи чашм дар рeз?о ва мо??ои авали хаёт зо?ир мегарданд. Рефлекси му?офизи ми?азан? ба рeшноии пурнури чашм дар рeзхои аввали тавлид зо?ир мешавад. Дар айни ?ол рефлекси ми?азан? ба наздикшудани предмет дар 8—16 ?афтаг? ба шакл медарояд. Рефлекси ашк дар мо?и 2—10-уми ?аёти кeдак ба вучуд меояд. Сабаби то 2-мо?аг? ашк нарезонда гиря кардани кeдакон дар он аст, ки аппарати иннерватсион? ва на худи ?адуд нотакмил мебошад, зеро тад?и?от?ои гистолог?, биолиг? ва морфолог? онро нишон додааст.
Рефлекси гав?арак ?ам аз рeз?ои аввал зо?ир мегардад. Рефлекси гав?араки мактаббача?о тамоман ба шакл даромадааст. Андозаи гав?арак дар 3—6 солаг? ба андозаи гав?араки калонсол наздик мешавад.
Ро?и нур?о дар чашм. Кисм?ои ?удогонагии чашм – Карния, гав?арак, зу?о?ия аз ну?таи назари физика системаи оптикиро тасвир мекунад, системаи ?обилияти гунногун кардан ва шикастани нур?ои равшаниро доранд.
Системаи оптики чашм хеле мураккаб мебошад. ?аминашро нишон додан кофист, ки тан?о му?ит?ои шикананда якчандтоанд, дар айни ?ол ?ар кадоми он?о ?увваи шикананда ва хусусият?ои худро дорад. ?амаи ин омeхтани системаи оптикии чашмро ни?оят муракаб мекунад.
Чашмро аксар бо фотоаппарат му?оиса мекунанд. Холигии чашм, ки онро рагпарда торик кардааст, роли камераро мебозад: элементи нур?искунанда шабакия мебошад. Камера сeрох (мардумак) дорад, ки дар он линза (гавхарак) шинонда шудааст. Нур?ои равшани ба сeрох даромад, аз даруни линза мегузаранд ва шикаста ба девори мукобил меафтанд.
Кeдак дар мо??ои авали ?аёташ тараф?ои боло ва поёнии предмет?оро фар? намекунад. Агар ба кeдак шамъи даргирифтаро нишон ди?ем, вай ба гирифтани шeъла ?аракат карда, дасташро на ба нeги боло, балки ба нeги поёнии шамъ дароз мекунад. Одам дар давоми ?аёти минбаъда бо даст ва аъзои ?ис нишондод?ои чашмро ба назорат гирифта, предметро ч? тавре ки он?о ?астанд катъи назар дар он ки он?о дар шабакия чаппа тасвир шудаанд мебинанд.
Аккомодатсияи чашм (одаткун?). Чашм ?обилияти мутоби?шав? барои мунтазам ва ани? дидани предмет?о, ки дар масофаи гунногун ?ойгир аст дорад. Ин ?обилияти чашмро аккомодатсияи чашм меноманд. Аккомодатсия дар нати?аи та?ири ка?ии зу?о?ия ба амал меояд. Дар ва?ти синча кардани предмет?ои дар наздик ?ой гирифта зу?о?ия нисбатан бар?аста мешавад, ки ба шарофати он шуоъ?ои предмет дар шабакия ?амъ мешаванд.
Зу?о?ия бо мушак?ои ?ал?агии васеи инабия пайваст шудааст. Дар нати?аи фаъолияти ин мушак?о зу?о?ия шакли худро дигар карда метавонад, камтар ва ё бисёртар бар?аста мешавад бо ву?уди ин шиддатнок ва ё сустар шуои равшан? дар чашм мешиканад.
Аккомодатсияи чашм аллакай дар ва?ти предмет дар масофаи 65 метр аз чашм ?ойгир будан сар мешавад. Кашишхeрии мушак?ои ми?гон? аллакай дар масофаи 10 ва ?атто 5 метр сар мешавад. Агар, ки предметро ба чашм наздик кардан гирем аккомодатсия зиёд мешавад ва дар ва?ти тамоман наздик кардани предмет имконияти дидани он намешавад.
Аккомодатсия вобаста ба синну сол та?ир меёбад масалан, дар синни 10 солаг? ну?таи биниши равшании предмет дар масофаи 7 см. аз чашм ?ойгир аст, о?иста о?иста бо синну сол ин масофа зиёд шуда дар сини 60 солаг? ну?таи биниши равшании предмет ба 80 см. мерасад.
Хусусият?ои шикасти ва ё рефраксия бурида гузаштани тасвири нуктаи ?амдигарии шуоъ?оро дар инабия таъмин мекунад. Барои шакли возе? ва аёни предмет?оро гирифтани чашм шуоъ?о бояд ба таври мувоз? дар инабия ?амъ оянд. Умуман дар одамон ду шакли инкишофи нодурустии рефраксия ву?уд дорад: дурбин? ва наздикбин?. Дар назди бини тасвири предмет?о на дар шабакия балки дар пеши он дида мешавад, дар нати?аи он тар?и предмет?о ба назари наздик бинон му?лак ва муб?ам менамояд.
Наздикбини дар нати?аи калон шудани бар?астаги гав?араки чашм ба ву?уд меояд. Бинобар он наздикбинон барои равшан дидан преметро ба чашм наздик меоваранд ва барои дуруст кардани наздикбин? айнак?ои шишаашон аз ду тараф фурeхамида мегиранд.
Боиси дурбин? кeт?о будани ме?вари чашм мебошад. Агар ?eзаи чашм кeто? бошад нур?о на дар шабакия, балки дар паси он ?амъ мешаванд. Иваз шудани фокуси асосии паси шабакия ?ам боиси норавшан ва муб?ам дидани предмет мешавад. Одамоне, ки ну?сони дурбинии чашм гирифторанд линза?ои аз ду тарафаш бар?аст мепeшанд. Ин хел линза ба гав?арак илова шуда нур?амъкунии онро зиёд мекунад ва дар нати?а сурати предмет?о дар шабакия пайдо мешавад.
Просмотр: 3873