Анатомия ва физиологияи ?адуд?ои тарашухи дохил?
Дата: 2016-09-22
?адуд гуфта бофта?оеро меноманд, ки он?о хусусияти аз худ ?удо намудани ин ё он моддаро доранд. ?амаи ?адуд?ои бадани одамро ба ду та?сим карда мешавад.
1. ?адуд?ои тарашухи берун?
2. ?адуд?ои тарашухи дохил?
?адуд?ои тарашухи берун? гуфта, гур??и ?адуд?ои бадани одамро меноманд, ки он?о ?араёнго?и махсуси хори?кунанда дошта ма?сулоти ?осилкардаи худро ба ковокии бадан ва ба му?ити атроф хори? мекунанд. Ба ин ?адуд?ои луоби да?он, ?адуд?ои шираи меъда ва рeда, талха, ара??удокун?, чарб ва ?айра дохил мешавад.
?адуд?ои тарашухи дохил? гуфта, гур??и ?адуд?ои бадани одамро меноманд, ки он?о ?араёнго?и махсуси хори?кунанда надорад ва ма?сулоти ?осилкардаи худро бевосита ба хун меди?анд.
?адуд?ои тарашухи дохил? барои организм а?амияти ни?оят бузург доранд. Ба ?адуд?ои тарашухи дохил? ?адуди:
а) сипаршакл
б) назди сипаршакл
в) душоха
г) зери меъда
д) болои гурда
е) ?инс?
ё) эпифиз ва гипофиз дохил мешавад.
Гармон - ин моддаи активи биолог? буда, онро ?адуд?ои тарашухи дохил? ?осил мекунанд. Ми?дори камтарини гармон?о ба мубодилаи модда, сабзиш, инкишоф таъсир карда он?оро фаъол мекунад.
?адуди сипаршакл – мо дар ?амъият одамонеро мебинем, ки ?исми гарданашон варамид? ё чашмонашон аз косахона баромадааст, сабаби ин гунна та?йирот ба фаъолияти ?адуди сипаршакл вобаста мебошад. Ин ?адуд дар ?исми пеши гардан ?ой гирифтааст, ки вазни он 25-39 граммро ташкил меди?ад.
?адуди сипаршакл ми?дори зиёди йодро, ки он ба организм бо обу хeрок дохил мешавад фурeъ мебарад. Йод барои ?осил кардани гармони ?адуди сипаршакл зарур мебошад.
Функсияи ?адуди сипаршакл аз ?осил кардани гармон иборат аст.
Гармоне, ки ?адуди сипаршакл ?осил мекунад, тироксин ном дорад. Аз ?адуди сипаршакл ?айр аз тироксин боз дийодтирозин ва трийодтиронин ?удо карда мешавад.
Яке аз бемори?ои ?адуди сипаршакл ин бемории ?урии эндемик? мебошад. Олимон муайян карданд, ки ин бемор? аз нарасидани йод ва вайрон шудани фаъолияти ?адуди сипаршакл ба амал меояд. Дар нати?аи омeхтани па?ншавии ?урии эндемик? маълум гардид, ки ба ин касал? бештар а?олии рай?он?ои кe?истон, ки аз ба?ру у?ёнус дур мебошанд гирифтор мешавад. Сабаб дар он аст, ки дар таркиби об, хок ва ?авои кe?истон ми?дори йод кам мебошад. Дар нати?аи нарасидани йод гармони тороксини ?адуди сипаршакл кам ?осил мешавад ва одам ба бемории ?урии эндемик? дучор мешавад.
Йод дар табиат нобаробар па?н шудааст. Йод ва пайвастаги?ои вай дар об?ои ба?ру у?ёнус бисёр аст, дар таркиби ?аво нисбатан камтар.
Агар дар таркиби хок йод ?ар ?адар зиёд бошад, дар организми раст?, дар гeшту шири ?айвонот низ ?амон андоза йод зиёд мешавад.
Дар як шабонарeз барои организми одам 220 гамма (як гамма ба як миллион ?иссаи грамм баробар аст) йод лозим аст. ?исоб карда шудааст, ки организми одам дар давоми як шабонарeз аз оби нeшок? ва ?аво 5% аз хeроки растанаг? 60% ва аз гeшту шир 30% йод мегирад.
Йод бисёртар дар таркиби сабзавот, мева?от дида мешавад. Барои пешгир? ардани бемории ?урр? намаки йодноккардашуда истифода бурда шуданаш лозим.
Ба ?айр аз ин дар ва?ти бачаг? суст шудани фаъолияти ?адуди сипаршакл бачагон ба бемории кротинизм (камакли) дучор мешавад. Дар ин ва?т суст шудани сабзиш вайроншавии прапорсияи тана, дермонии инкишофи ?инс? ба амал меояд.
?адуди назди сипаршакл – ин ?адуд ?а?ман хурд буда, барои организм а?амияти калон дорад. Ин ?адуд ?амаг? – 0,25 грам вазн дорад. Ми?дори ин ?алуд чор то буда, дар ва?ти аз организм дур кардани он одам ба бемории ихтилофи саръ, яъне тетания (рагкаш?) гирифтор мешавад.
?адуди назди сипаршакл дар ?афои ?адуди сипаршакл ?о гирифтааст. ?адуди назди сипаршакл паратгармон ?осил мекунад, ки он ми?дори калсии хунро ба дара?аи муайян ниго? медорад. Намаки калсий барои кори мушак?ои скелет? ва дил зарур аст. Меъёри калсий дар таркиби хун (9-12 мг%) мебошад, барои мутаасиршавии мeътадилии бофта?ои мушаку асаб ёр? мерасонад.
Агар чор ?адуди назди сипаршакли ?айвонро гирифта партоем дар таркиби хунаш ми?дори калсий кам гашта рагкаш мешавад, баъди якчанд рeз мемурад. Беморие, ки дар ва?ти суст шудани фаъолияти ин ?адуд ба амал меояд онро тетания меноманд.
Барои муоли?аи тетания хeрок а?амияти калон дорад: бештар хeроки ширию растаниг? хeрдан даркор, аммо гeшт хeрдан тамоман мумкин нест, зеро аз таом?ои гeштин бемории рагкаш? ав? мегирад.
?адуди зери меъда – ин ?адудро ?адуди омехта мебошад, барои он ки ?ам ба ?адуди секресия берун? ва ?ам ба ?адуди секресия дохил? мансуб мебошад. ?адуди зери меъда дар ?исми болоии кавокии шикам дар ?афои меъда ?ой гирифтааст. Соли 1889 олимон Меринг ва Минковский аз саг ?адуди зери меъдаашро гирифта мепартоянд, пас аз гузаштани 4-5 соат бо ?амро?ии пешоб ?анд берун мешавад. Дар хун ми?дори ?анд зиёд мешавад саг?о обро бисёр истеъмол мекунанд, серхeрок меноманд ва аз ?исоби гум кардани ?анд ло?ар мешаванд. Ин ?олат дар шахси ба диабети ?анд дучоршуда мушо?ида карда мешавад. Аз ин та?риба маълум мешавад, ки дар ва?ти вайрон шудани фаъолияти ?адуди зери меъда ?исми ?азираи Лангенгарси он одам ба бемории диабети ?анд дучор мешавад. Дар ва?ти суст шудани фаъолияти ин ?адуд гармони он инсулин кам ?осил мешавад. ?азираи Лангенгарси ?адуди зери меъда аз се намуди ?у?айра?о ташкил ёфтааст алфа, бетта ва гамма. Зиёда аз 75 % ?адудро бетта ?у?айра ташкил меди?ад, ки он?о гармони инсулин ?осил мекунанд. Инсулин аз калимаи ins?la – ?азира гирифта шудааст. Инсулин ба хун дохил шуда ми?дори ?анди таркиби хунро кам мекунад. Алфа ?у?айра?о бошад, моддаи глюкоген ?осил мекунад, ки вай ?обилияти ?анди хунро зиёд кардан дорад. Барои фаъолияти мeътадили организм дар таркиби хун аз 80 то 120 мг ?анд дар таркиби хун шуданаш лозим. Бо хeрок хеле бисёр ангиштоб истеъмол кардан ба организм зарар дорад, зеро дар нати?аи ин гипергликимия –рeй меди?ад, яъне ми?дори ?анди хун зиёд мешавад (ба 200-300мг%) мерасад, ки о?ибат ба бемории диабети ?анд бурда мерасонад. Мутассифона диабети ?анд хеле тез-тез рeй дода меистад. Асосан ба ин бемор? одамони ?арду ?инс, ?ар синну сол, ?ар касбу ?унар гирифтор мешаванд. Ба диабети ?анд бештар одамони синнашон аз 40 то 60 ва баъзан кeдавон ва ?авон гирифтор мешаванд. Муоли?аи он пар?ези доим? мебошад.
?адуди душоха (тимус) дар ?афои дастаки тeш ?ойгир шудааст. Кeдак бо ?адуди душохаи басо инкишоф ёфта таваллуд меёбад вазни он ?ариб 15 граммро ташкил меди?ад. Ин ?адуд фаъолияти худро то сини ба бало?атрас? давом меди?ад баъд аз ин ?у?айра?ои ?адуд? кам мешавад ва ?ои он?оро бофтаи чарб мегирад.
Яке аз вазифаи асосии ин ?адуд бачагонро аз барма?ал бало?атрас? ниго? медорад.
?адуди болои гурда – ин ?адуд дар болои гурда ?ой гирифтааст, вазни ?ар як ?адуд ба ?исоби миёна 5-8 гр мебошад. ?адуди болои гурда дар сол?ои аввали ?аёт суст мебошад аз 6 солаг? ва дар байни 10-15 солаг? сабзиши он тез мешавад. Гармони ин ?адуд адренолин мебошад. Дар зери таъсири адреналин суръати задани мушак?ои дил баланд ва ?увваи кашишхeрии вай зиёд мешавад, фишори хун баланд мешавад. Гармон?ои ?ишри ?адуди болои гурда ба се гурe? та?сим мешавад.
1. Минералокартикоид?о – алдостерон, кортекостерон ва дизоксикортекостерон.
2. Глюкокартикоид?о – гидрокартизон, картизон ва картекостерон
3. Гармон?ои таносули – андроген?о, эстроген?о ва прогестерон.
?ар яки ин гурe??о ва ?ар як гармони гурe? таъсири ба худ хос дорад.
Минералкартикоид?о дар регулятсияи мубодилаи намак?ои минерал? дар организм иштирок мекунад.
Глюкокартикоид?о ба мубодилаи модда?ои таъсир мекунад. Яке аз гармони фаъоли ин гурe? гидрокартизон мебошад, ки вай ми?дори ?андро дар хун зиёд мекунад, та?зияи сафеда дар организм пурзeр мегардад, ин чунин та?зияи чарб пурзeр мегардад. Ин гармон?о му?обилияти организмро ба таъсири номусоиди му?ит ва инфексия зиёд мекунанд. Аз ин рe, он?оро гармон?ои зидди газак ?ам мегeянд.
Гипофиз – ин ?адудро изофаи поёни ма?зи сар ?ам мегeянд. Ин ?адуд дар сат?и поёни ма?зи сар ?ой гирифтааст. Ин ?адуд начандон калон буда, 0,5-0,7 гр вазн дорад. ?адуди гипофиз аз се пала: аз паллаи пеш, мобайн ва ?афо иборат мебошад. Инкишофи тези ин ?адуд аз синни 1 то 4 солаг? ва давраи бало?атрас? дида мешавад, дар дигар мар?ила?о суст месабзад. Гармони палаи пеши ин ?адуд соматотрони (гармони рашиш) мебошад. ?ангоми зиёд ё суст шудани фаъолияти ин ?исм сабзиш ва инкишофи организм вайрон мешавад. Дар ват?и зиёд шудани фаъолияти ин гармон одам ба бемори гигантизм (?адбаланд? аз 2 метр зиёд) дучор мешавад, дар ва?ти суст шудани фаъолияти ин ?исм одам ба бемории ?адпаст? аз 1 метр паст дучор мешавад.
Ба ?айр аз ин ?адуди гипофиз гармон?ое ?осил мекунад, ки он?о фаъолияти дигар ?адуд?ои тарашухи дохилиро танзим мекунад. Яке аз гармон?ои ?адуди гипофиз ин гармони тиреотрон? буда, ба ?араёни хун дохил шуда то ?адуди сипаршакл рафта ?осилшав? ва хори?шавии гармон?оро метезонад.
Эпифиз – ё изофаи болоии ма?зи сар дар со?аи миёнаи ма?зи сар ?ой гирифтааст. То синни 4 солаг? инкишоф меёбад баъд акси инкишофи он мушо?ида мешавад. Ба протсес?ои бало?ати ?инс? таъсири тормозкунандаг? дорад. Дар ва?ти зарар дидани он пеш аз ва?т ба бало?атрас? мушо?ида мешавад.
?адуди ?инс? – аз ?умлаи ?адуд?ои омехта мебошад. Секресияи берунии он?о ?осилшавии ?у?айра?ои ?инс?, яъне сперматозоид ва ?у?айратухм?о мебошад. Секресияи дарун? бошад, бо ?осилшавии гармон?о ало?аманд мебошад. Фаъолияти дохили секресияи он?о ба синну соли муайян ва фаро расидани давраи бало?ати ?инси тарзи хeрок, ре?ими ме?нат ва истиро?ат ва бало?ати ?инсии мардон сперматозоид?ои боли? ва аз они занон ?у?айратухм?ои боли? ?осил мешавад.
Аломат?ои дуюмини ?инсии занон ин?о ба ?исоб мераванд: пайдо шудани мeй дар зери ноф ва зери ба?ал, инкишоф ёфтани сина, дигар шудани шакли бадан, пайдо шудани марак ба ?инси дигар, та?йир ёфтани психика ва рафтор.
Аломат?ои дуюмини ?инсии мардон ин?о ба ?исоб меравад: пайдо шудани ришу мeйлаб, та?йир ёфтани овоз, пайдо шудани хекиртак, пайдо шудани мeй дар зери ноф, та?йир ёфтани шакли бадан, пайдо шудани маро? ба ?инси дигар ва та?йир ёфтани психика ва рафтор.
Бало?ати ?инсии духтарон та?рибан дар сини 9 солаг? о?оз меёбад, дар сини 10 солаг? калон шудани ?адуд?ои шир сар мешавад, ки он 3-4 сол давом мекунад. Дар 12-13 солаг? ?айзбинии (менструа?ия) духтарон сар мешавад. Дар сини 13-15 солаг? ?у?айратухм?о дар тухмдон?о ?айри мунтазам ба бало?ат мерасанд, дар тухмдон?о гармон?ои ?инс? ба ми?дори даркор? ?осил мешаванд мунтазам дар ?ар 28 рeз ?у?айратухм ба бало?ат расида ихро? мешавад. Дар 16-17 солаг? ?ама ин та?йирот?о ба ан?ом мерасад ва андоми духтар ба худ хислат?ои ба зан характернокро мегирад. Ба ?амин тари? давраи бало?ати ?инсии духтарон дар синни 16-17 солаг? ба охир мерасад.
Бало?ати ?инсии писарбача?о назар ба духтарбача?о 1,5-2 сол дер сар мешавад ва мутоби?ан дер ба охир мерасад. Аввалан аломат?ои сар шудани инкишофи ?инс? дар 11-12 солаг? калон шудани андозаи аъзои берунии ?инс? ва ?адуд?ои ?инс? мебошад, ки сабзиши он?о дар16-17 солаг? ба охир мерасад. Дар 13-14 солаг? овоз да?ал, ?авс мешавад ва дар 16 солаг? ба охир мерасад. Мeйбаро? зери ноф дар 12 солаг? шурeъ шуда, то 17-18 солаг? давом мекунад. Дар сини 14-15 солаг? ба рeй ва зери ба?ал мeй мебарояд.
?у?айра?ои ?инсии ба бало?атрасидаи мардона сперматозоид?о дар моядон?о дар синни 13-14 солаг? ?осил мешавад. Дар давраи бало?ати ?инс? сурати сабзиш меафзояд, ки ин ба таъсири гармон?ои ?инс? вобаста мебошад. Сурати тези сабзиш ва инкишоф дар духтарбача?о дар 11-13 солаг? дар писарбача?о дар 13-15 солаг? ба амал меояд.
Гармон?ои ?инсии мардона – аломат?ои якумин ва дуюмини ?инси дар зери таъсири гармонии ?инсии мардона тестестерон хеле инкишоф меёбанд. Ин гармон боиси пайдо шудани шав?у ?авас ба ?инси зан ва ?обилияти муносибати ?инси мешавад. Гармони дигар андростерон ин тестерони андаке та?йирёфта мебошанд ба аломат?ои якeмин ва дуюмин таъсир мекунад.
Гармони ?инсии занона – тухмдон?о макони ?осил шудани гармон?ои ?инсии занона мебошад. Гармон?ои занона якчантоанд. Ин?о - экстроген?о (экстрадиол, эстрон, эстриол) ва прогестии мебошад. Эстроген?о дар фолекул?о ва прогестин дар ?исми зард ?осил мешавад.
Гармон?ои фолекулаги (эстрадиол, эстрон, эстриол) ба инкишофи ?инси ва аломат?ои дуюми ?инси таъсир мекунад.
Секресияи берунии ?адуди ?инси – сперматозоиду ?у?айратухм?о ?осил карда, хори? намудани ?у?айра?ои ?инси секретсияи берунии ?адуд?ои ?инси мебошад. ?ангоми дар ро??ои талосуми зан васл шудани ?у?айратухм бо сперматозоид бардоршавии ба амал меояд. ?у?айра тухми боли? бо моеи фолекули ба каналчаи тухмгузар меафтод ва аз каналчаи тухумгузар о?иста о?иста ба сeи бачадон ?аракат мекунад.
Агар ?ангоми ?аракат кардан бо сперматозанд рe ба рe гардад бардоршавии фаро мерасад. ?у?айра тухми бардоршуда ба бачадон мефарояд. Оянда инкишоф ёфтани ?у?айратухми бардоршуда дар бачадон мегузарад.
Просмотр: 7931