Дата: 2016-02-23
На?ша:
Илми ахло? ма?ом ва хусусияти категория?оро дорад: маф?ум, фазилат, арзиш. Ва албатта ?ар яки он?о аз ?амдигар фар? мекунанд.
Категория?ои этика нек? ва бад? маъмултарин мебошад. Мисол, нек? дорои маф?уми васеъ мебошад, ?ар як олиму шоирон оиди нек? гуфтор?о ба ?алам овардаанд. Яке аз олимони бузург Сино некиро чун зу?уроти тара??иёт ба ?алам овардааст. Нек? дар ?амъияти мо дар рафтори одамон муайян намудани раво ва хато хизмат мекунад. Ба маф?уми нек? инсон орзуву амал, талабу манфиат?ои умумитарини худро ифода мекунад. Ба воситаи идеали нек? ба ?аёти и?тимо? ва рафтори одамон ба?о медихад.
Нек? – яке аз маф?ум?ои асосии ахло? ва умумии тафаккур мебошад. Нек? бештар дар адабиёт?о бо бад? вомехурад. Чуноне ки шоир фармуудааст:
Некўи кун чун акнун медихад даст,
Бад? бигзор, агар чи ?удратат ?аст.
Ки некўи накўй оварад пеш,
Ва гар бад мекун? бад оядат пеш.
Нек? ва бад? – категорияи асос? мебошанд. Категория?ои шуури ахло??, ки шакл?ои мутакобилаи (мусбату манфии) рафтору амали одамон ва ?одиса?ои и?тимоиро дар бар мегирад он ма?сади илм? ахло?ро муайян месозад. Чунончи ба андешаи ў ахло? чун ?исм?ои ?икмати амал?, неку бадро тамиз дода, барои хушбахтии инсон ва дар хайрияти тому саодати ха?и?и зистани ў рафтору кирдори ўро дар бар гирифта меомўзад. Категорияи бад? бошад, тасаввуроти умумие оиди бемаънавиёт ва разолат буда, чиз?ое, ки бояд ма?кум ва рад кард, ифода мекунад. Бад? дар он ?ое ба ву?уд меояд, ки муносибат?ои ?амъият? носолим ва зиддиинсон? буда, ?адру ?иммати шахс поймол мегардад. Ба гуфт Ибни Сино «вазифаи ахло? омўзиши некию бадист» пас, нек? чист ва ч? мохият дорад? Шайхурраис ба ин савол дар «Донишнома» ва «Рисолаи иш?» чунин ?авоб додаст: ?амаи чиз?о ба сўи камолот майл доранд. Ин майл ба камолот некист. Пас, нек? ?оими мо?ият буда, майлу ращбат ба он во?иб аст. Ин фикрро мутафаккир дар мисоли ?аб?а?ои фаъолу мафъули ашёю ?одиса?о низ баён кардааст. Ба а?идаи ў, ?одиса?о ду ?и?ат доранд: фаъол ва мафъул.
Фаъол - ?астии во?е? ва мафъул – ?астии имонии ?одиса?ост. Сурат фаъол ва мода мафъул аст. Бинобар ин Сино гуфтааст, ки нек? дар фаъол, яъне сурат набуда, балки дар модда аст. Аммо вай дар камолот, яъне ба сурат майл дорад ва ба ин васила аз имконият ба во?еият табдил меёбад. Ин ма?саду мазмуни ?аёти тамоми чиз?о ба шумор меравад. Пас, нек? азал? буда, чун имкон дар ашёю ?одиас?о мав?уд мебошад. Бинобар ин, байни некию бад? тафовуте ба назар мерасад: нек? ба мода ва бад? ба одам шабе? аст. Аз ин рў, нек? не, балки бади сади ро?и ?аракат мешавад. Ба гуфти Сино, нек? он аст, ки чиз?о ба сўи он ?аракат мекунанд, ин гуна чиз камолот аст.
Чуноне ки маълум аст, будан нек? ва набудани камолот бад? аст. Вале агар бад? набошад, нек? низ му?ол аст. Ё агар нек? набошад, бад? низ номумкин аст. Пас, нек? ва бад?, яъне будан ва набудан байни худ то андозае ало?аи зич доранд. Ибни Сино некию бадиро эътироф намуда, ба камолот майл ва тава??у?и ашёю ?одиса?оро низ ?айд кардааст. Ба андешаи ў, ?асти ду гуна аст: комил ва щайрикомил ё «тамом?» ва «нотамом?» комил он аст, ки табиатан бе айбу иллат буда, ба чизи дигар мў?то? нест. Вале щайрикомил но?ис аст.
Ибни Сино вобаста ба некию бад? лаззату аламро низ тад?и? кардааст. Ба ?авли Сино лаззат идро?и нек? буда, ба воситаи он инсон ин ё он талаботи худро конеъ мегардонад. Чунончи ў бо ёрии ширин? ва овоз э?тиё?и ?увва?ои ?исс?, монанди таъм ва мунавоиро ?онеъ гардонида метавонад. Вале олам маърифати бадист.
Ба андешаи Ибни Сино, ва?те ки инсон характери худро такмил меди?ад, кирдор?ои нек ?и?ат?ои мусбати ўро муста?кам мекунад. Вале агар инсон дар интихоби бадию нек? душвори кашад, характерашро вайрон мешавад. Характери дар аснои тарбия тамоили нодуруст пайдо кардаро дар нати?аи таъсири рафтор?ои нек исло? намудан мумкин аст. Вале ба характери инсон таъсирбахши омил?о ба макону замон ва дигар ?олат?о низ ало?аманд аст.
Ба фикри Ибни Сино, некию бад? характери нисб? доранд. Чунончи, ка?ру щазаб худ ба худ ба ду олам аст. Вале агар барои душман щолиб омадан зарур шавад, нек аст. Ё инсон зо?иран либосу хўрокро нек ва болаззат мешуморад. Илми ахоло? як ?атор фазилатхои худро дорад: адолат, му?аббат, к?рз, садо?ат, ватандуст? ва щайра.
Адолат - (аз калимаи араб?– додраси, накукор?) яке аз категория?ои этика ва ?у?у?, ки ба во?еияти конкрет? мувофик омадан ё наомадани мо?ият ва ?у?у?и инсонро ифода менамояд. Ба воситаи адолат шакл?ои шуури чамъият? – ?у?у? ва ахло? бо якдигар ало?аманд мегардад. Адолат бар хилофи нек? ва бад?, ки ба воситаи он?о бо ин ё он ?одиса ба?о дода мешавад, таносуби байни чандин ?одисаро аз нуктаи назари дар байни одамон та?сим шудани хайру шарри мав?уда шар? меди?ад. Файласуфони машшаия (Фороби, Абу али Ибни Сино, Насируддини Тус?), инчунин намояндагони фалсафа – Му?аммади Щаззол?, Фахруддини Роз? ва дигарон ?айд кардаанд, ки аз се фазилат – ?икмат, шу?оат иффат бармеояд. ?ар кадом аз фазилати мазкур ба кувва?ои гуногуни нафсии инсон – хирад, щазаб, ша?ват мансуб аст. Ба туфайли ахло? одам дар ?ама кор ?адди эътидолашро риоя карда, ба ифрат ро? намедих?д. Аммо муттафаккирони форсу точик (Рудак?, Фирдавс?, Саъд? ва дигарон) адолатро ба тарзи идораи давлат ва фаъоляити сардори мамлакат вобаста намуда, зу?уроти онро дар щамхор? дар ?а??и мардуми ме?наткаш, риояи конун ва даст кашидан аз зулм медиданд. Баъзе мутафаккирони форсу тоочик (Фирдавс? , ?ом?) бошанд, аз идеали шо?и одилу хайрхо? то ба тар?ияи ?амъият? идеалие, ки дар он ?ама баробаранд, расидаанд. Вобаста ба тащир ёфтани шароити ?аёти и?тимо?, муносибат?ои исте?сол? ва ?аёти маънавии ?амъият адолат мазмуни нав мегирад.
Дар ощози ?амъияти ибтидо? адолат дар риояи тартиботи ?ории сохти ?амъият? ифода мегардид. Сонитар маф?уми адолат дар истифодаи неъмат?ои мод?и баробар будани тамоми аъзоёни ?амъиятро ифода мекардаг? шуд. Аммо бо пайдо шудани моликияти хусус? ва нобаробарии и?тимо? адолатро аз баробар? фар? карданд.
Акнун дар ?амъият мав?еи баланд ишщол кардани одамонро мефа?монд. Ахло?и феодал? ?адри инсонро дар аслу насаб, ахло?и бур?уазии бошад, дар кобилияту саъйи щун кардани сарват медид. Дар ?амъияти сотсиалист? ?адри инсонро на баромади и?тимо? ё моликият, балки фаъолияти босамараи ?амъиятии ў муайян мекард. Чунин фа?миши адолат дар принсипи сотсиалистии та?симот аз рўи ме?нат та?ассум ёфтааст. Доимо афзудани ?у?у?у озодии гра?дан?ои совет? ба тара??иёт ва муста?кам шудани вазифа?ои ахло?ию ?у?у?ии он?о зич вобастаанд, зеро сотсиализм зиёд шудани масъулияти гра?дан?оро дар назди давлат, ?амъият, коллектив, оила ва щайра дар назар дорад. Мувофи?ати пурраи адолат бо баробарии и?тимои дар ?амъияти коммунист? ба амал меояд, ки ин дара?аи олии адолат аст. Баробарии комил боиси инкишофи хар?онибаи кобилияти одамон, бархам зурдани тафовути асосии характери мехнат, ба вукуъ пайвастани прин?ипи коммунистии «аз хар кас мувофики кобилияташ, ба хар кас мувофики талаботаш» мешавад.
Мухаббат – (араб? – ме?р, дўстдор?) хисси дилбастаг?, умумияти муносибати каробати байни одамон, ки ба манфиат ва раuбати тарафайн асос ёфтааст. Инчунин хиссиети ахлокию эстетики, майлу рагбати беадоза нисбат ба шахс, чамоаи инсони идея е амале.
Мухаббати хакики асоси мустахкамии никох ва мунсибатхои оилави, бакои насл ва сарчашмаи илхому кахрамонист:
Бе мухаббат нашавад кори кассе хеч тамом,
Гардам аз ишк, ки шуд пухтагари хоме ___.
Зафархон Чавхари
Садо?ат – (араб?, дeстии самим?)
Яке аз он сифат?оест, ки ахло? ва рафтори фардро муайян мекунад, вобастагии шахсро ба синф, партия ва чамъият ифода мекунад. Садокати шахс дар мухаббати ё ба халку Ватан зохир мешавад. Он бо дигар категорияхои ахлок дўсти, рости, самимия ало?аманд буда, зимни фаъолияти чамъиятии инсон амали мегардад. Садо?ат ба гояхои баланди инсондўсти ва манфиатхои ме?наткашони тамоми чахон яке аз мухимтарин талаботи ахлоки коммунистист.
Дар афкори ахлокии мутафаккирони асрхои миёнаи Шарк садокат хамчун хислати нек ва мухими инсони тараннум шудааст.
Садокатро яке аз унсурхои мухими адолат низ донистаанд.
Дар тасаввуф садокат вафову чафо ва гаму шодиро дар рохи ишки ирфони донистан аст. Он панч зина дорад:
- сафо – аз олами чисмони даст кашидан
- гайрат – барои расидан ба максади нихои
- зикри махбуб – восил шудан ба хак
Ватандўсти – ватанпарвари, садокат ба ватан, саъю кушиш ба нафъи вай хизмат кардан: «Ватанпарвари яке аз чукуртарин ?иссиётест, ки дар натичаи садхо ва хазорон сол аз хам чудо зиндаги кардани мамлакатхо, сахт чойгир шудааст». (В.И.Ленин)
Нишонахои ватандўсти дар чамъияти ибтидои пайдо шудаанд. Бо мурури замион хисси дилбастаги ба забон ва замини худ бод арки вазифахои гра?дани дар назди чамъият пайваст гардид. Кушиши одамон барои инкишофи хаети иктисоди, ичтимои ва мадании худ, хифзи ватанашонро аз истилогарони хоричи нишонаи барчастаи ватандусти аст.
Ватандусти дар замони капитализм бо пайдоиши мехнат ва давлатхои мили ба кисми чудонашавандаи шуури чамъияти табдил меёбад. Ба андозаи инкишофи капитализм ва зо?ир гардидани хусусияти мусибатхои чамъияти бру?уази дар байни пролетариат нисбат ба асосхои иктисоди ва сиёсии душманона ба вучуд меояд.
«Мо забони худ ва ватани худро дуст медорем, мо аз хама зиедтар дар болои он кор мекунем, ки оммахои мехнаткаши онро ба дарачаи хаети бошууронаи демократхо ва со?иалистхо бардорем.»
Шакли олии ватандусти ватанпарвари мебошад. Ватандустии со?иалисти ватандустии умумихалки аст. Вай ба шуурнокии баланди омма асос ефтааст. Хусусияти хоси ватандўстии сотсиалисти дар хами наст, ки вай ба мехнати харрузаи оммаи халк пайваст мегардад. Ифодаи равшани он мусобикаи сотсииалисти аст. Ватандустии со?иалист ибо интерна?ионализми пролетарии узван алокаманд аст.
«Коргароон ватан надоранд. Чизеро, ки онхо надоранд, аз онхо кашида гирифтан мумкин нест.» (Маркс ва Энгел?с).
Категорияхои карз ва вичдон низ дар шуури ахлоки роли мухим мебозанд. Масалан, вичдон он аст, ки шахс ба хислату рафторхои худ ботинан бахо дода, хешро ба талаботу ахлоки чоемеа вазифаи чамъиятии идеали маънави му?оиса карда, рафторашро мураттаб месозад
Карз – фазилати карз аз муносибатхои иктисоди, сиёси, мафкурави, оилави, маиши ва аз талаботи худи инсон ба вучуд меояд. Шахс барои таракки кардани чамъият бояд карзу вазифаашро ба чо ора. Ин амал на мачбури, балки истисмори сурат мегирад. Зарур аст, ки шахс карзашро аклан ва калбан эхсос кунад ва онро аз рўи талаботи ботини амали гардонад. Карзи чамъиятие, ки ба майли ботини табдил ефт, карзи маъхнави мегуянд. Карзи маънави дар вусъати фахмишу дарки вазифахои чамъияти дар матонату диловари субботкори дар рохи ба даст овардани максади олии хайру неки зохир мегардад.
Вичдон – (араби, дарефтан, донистан). Яке аз кашфиетхои асосии этика дарки масъулияти маънавии шахс дар назди дигарон ва чамъият. Карз ва вичдончун мухимтарин ахлоки психологии шахс барои мухофизат ва шарафи хар як шах схизма мекунанд.
Иффат – (араби, пархезгари, порсои, поки). Сифати ахлоки маънои пархез кардан аз шахватро дорад.
?икмат – (араб?, хирад, дониш). Дар фалсафаи Шар? илмеро гўянд, ки дар бораи ?а?и?ати ашё ба?с мекунад.
Аз дида баромадани мавзўи мазкур ба чунин хулоса омадем, ки ?амаи категория?ои этик? дар хаёти мо дучор мешаванд. ва ?амаи онхо дар ?аёти мо роли му?имро мебозанд.
Просмотр: 16457
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved