Дата: 2013-03-25
1. Моликият ?амчун ифодаёбии ало?а?ои и?тисод? ва вобастаги?о.
2. Таркиби и?тисодии категорияи моликият.
3. Шакл?ои моликият ва шакл?ои хо?агидор?.
4. ?айридавлатигардон? ва хусусигардонии моликият.
5. Тавсифи низом?ои и?тисод?.
1. Моликият ?амчун ифодаёбии ало?а?ои и?тисод? ва вобастаги?о.
Маф?уми моликият дар илм ва ?аёт дар т?ли садсола?ои зиёд, то ?атто ?азорсола?о таъсис ёфта, дар давраи муосир низ маф?уми моликият объекти тад?и?от ва мубо?иса?ои зиёд мебошад.
Таъсисёбии моликият дар ?амъияти ибтидо? о?оз ёфта, ?у?у?и Рим? бошад, маф?уми моликият ва муносибат?ои асосии бо он ало?амандбударо, махсусан со?иб? кардан, истифодабар? ва идоракуниро муайян кард.
Баромади муносибат?ои моликият? ба са?наи афкори илм? ва ?амъият? тасодуф? намебошад. Дигаргуншави?о дар муносибат?ои моликият? бевосита ба ?аёт ва некуа?волии одамон таъсир расонида, ба манфиат?ои он?о дахолат мекунанд, ки оид ба зарурияти та?йирёбии поя?ои ?амъият? ша?одат меди?анд.
Моликият тааллу?дории объектро ба субъекти муайян тавсиф менамояд.
Субъекти моликият (моликиятдор) ин шахсе, ки имконият ва ?у?у?и со?ибии объекти моликиятро дорад. Объекти моликият – ин ашё?ои табиат, амвол, энергия?о, ахборот, арзиш?ои маънав? ва а?лие, ки пурра ва ё бо дара?аи муайян ба субъект тааллу? доранд.
Инсон зиндаг? мекунад, нати?а?ои ме?натро дар ?амзист? бо дигар одамон исте?сол ва истифода мебарад. Бо назардошти ?амаи ин гуфта?о ?айд кардан мумкин аст, ки моликият ин муносибати байни одамон аст, ки шакли муайяни азонихудкунии неъмат?оро, махсусан шакли азонихудкунии восита?ои исте?солотро ифода мекунад.
Барои тасаввуроти пурра оид ба моликият зарур аст, ки мав?еи моликиятро дар низоми муносибат?ои ?амъият? муайян намоем:
Якум, моликият – асоси та?курсии тамоми низоми муносибат?ои ?амъият? мебошад. Аз хосияти шакли моликияти пойдоргашта шакл?ои та?симот, мубодила ва истеъмолот вобастаг? доранд.
Дуюм, аз моликият ?олати гур???ои, синф?о ва таба?а?ои муайяни ?амъият, инчунин имконият?ои он?о барои истифодабарии ?амаи омил?ои исте?солот вобастаг? доранд.
Сеюм, моликият ин нати?аи инкишофи таърихист. Шакл?ои он бо назардошти та?йирёбии тарз?ои исте?солот иваз мешаванд. Бо ву?уди ин ?увваи асосии ?аракатди?анда тара??иёти ?увва?ои исте?солкунанда ба ?исоб мераванд.
Чорум, бо ву?уди он ки дар ?ар як низоми и?тисод? шакли асосии махсуси моликият ву?уд дорад, лекин дар он?о дигар шакл?ои моликият ?амчун ба низоми и?тисодии пешина хосбуда, мав?уданд.
Пан?ум, гузариши як шакли моликият ба дигар шакл?о ба таври та?аввул? (эволютсион?) ва ро?и ин?илоб? (револютсион?), ва?те ки шакл?ои нави моликият ма?буран ?укмронии худро тасди? мекунанд, амал? шуданаш мумкин аст.
?амин тавр, муносибат?ои моликият? - муносибат?ои такрорёбандаи систематикиро ифода мекунанд, ки байни одамон ба миён омада, бо ?у?у??ои амволии со?иб?, идоракун?, истифодабар? ва азонихудкунии восита?ои исте?солот ва нати?а?ои истифодабарии он?о ало?аманданд.
2. Таркиби и?тисодии категорияи моликият.
Барои дарк намудани маънои категорияи моликият та?симоти моликият ба восита?ои исте?солот (шароит?ои моддии ?араёни исте?солот) ва ба ашё?ои истеъмолоти шахсии а?ол? а?амияти калон дорад. Тан?о мав?удияти восита?ои исте?солот дар моликияти субъект аз ?исоби ми?дори он?о, сифат ва мувофи?ияти шароит?ои и?тимо? – и?тисод?, ?иссаи захира?ои моддии ма?дуди аз тарафи ин субъект азонихудкарда мешударо муайян менамоянд. Лекин барои дарк намудани маънои моликият ин гуфтахо кифояг? намекунанд. Мав?удияти субъекти восита?ои исте?солот дар моликият ин тан?о со?ибии имконияти имконпазир барои азонихудкунии захира?ои ма?дуд мебошад. Бо ибораи дигар со?иби восита?ои исте?солот бояд субъекти хо?агидор? бошад. Аз ин ?о маълум мегардад, ки восита?ои исте?солоти ба инсон ва ё гур?? тааллу? дошта бояд дар ?араёни такрористе?солот иштирок кунанд, яъне мол?ои навро бо хусусият?ои истеъмолии нав ва арзиши иловашуда исте?сол намоянд.
Дар байни хо?иш?ои гуногуншакл ва к?шиш?ои одамон, ки мо?ияти и?тисодии он?оро инъикос мекунанд, мав?еи асосиро манфиати со?иб? кардан ба боигарии модд? иш?ол мекунад.
Ин манфиати ба тафаккури одамон воридшуда, ифодаи худро дар пайдоиш ва мав?удияти ?иссиёти махсус – ?иссиёти со?иб?, моликиятдор дарёфт мекунад.
Моликият боваринокии инсонро дар таъсири бевосита ба чиз?о ва ?одиса?о пойдор карда, одамонро барои ниго?дор? ва истифодабарии о?илонаи обект?ои му?ити и?ота карда водор месозад.
Муносибат?ои моликият ин пеш аз ?ама ?у?у? мебошад. ?у?у? барои ч?? ?у?у? ба со?иби?. «Ман со?ибам». «Дар со?ибии ман чизе ?аст, ки а?амияти ?амъият? дорад».
Со?иб? – заминаи аввалин ва асосии моликият. Лекин худ ба худ со?иб? маънои моликиятро бо маънои пурраи и?тисодиаш дар назар надорад. Со?иб? кардан ?айрифаъол низ шуда метавонад. Со?ибиро тан?о субъекти моликият муайян мекунад, яъне онро ани? мекунад.
Со?иб? барои он зарур аст, ки имконияти (?у?у?и) идоракунии амволро фаро?ам меоварад. Бо чунин тарз ибтидои ?айрифаъоли моликият ба амали фаъол мегузарад. Лекин бо со?иб? ва идоракунии амвол муносибати моликият? ба маънои и?тисодиаш тамом намешавад. Со?иби моликият онро идора мекунад. ? ?у?у?и фур?хтан, т??фа кардан ва ё мерос гузоштани моликиятро дорад. Дар ин ?ода ?оло муносибат?ои исте?сол? амал? намегарданд. Дар ?олати пайдоиши хо?иши моликиятдор барои истифодабарии амволи худ, ? ?увваи кориро киро менамояд, онро бо амволи худ бо ма?сад?ои исте?сол? ало?аманд мекунад, исте?солотро ташкил ва идора мекунад, баъдан нати?а?ои исте?солоти восита?ои исте?солотро азонихуд мекунад. ?амин тавр, ? пурра муносибат?ои моликиятиро бо маънои и?тисодиаш амал? мегардонад.
Таркиби и?тисодии муносибат?ои моликият? бо худ чиро ифода мекунад?
Якум, ба восита?ои исте?солот ?увваи кор? дохил карда шудааст, ки барои он фаъолият мекунад. ?араёни исте?солот ба миён меояд.
Дуюм, байни моликиятдорони восита?ои исте?солот ва ?увваи кор? муносибат?ои ?амъият? (исте?сол?) ба миён меоянд.
Сеюм, неъмат?ои модд? ва ё хизмат?ои зарурии ?амъият? офарида мешаванд.
?амин тавр, боз як сат?и муносибат?ои ?амъият? оид ба фур?ши ма?сулот, истеъмолоти он ва инчунин та?симоти (азонихудкунии) даромади ба даст омада ба миён меояд.
Мувофи?ан, амвол тан?о бо пайдоиши муносибат?ои исте?солии ?амъият? оид ба истифодабарии он ба моликият (бо маънои и?тисодиаш) мубаддал мешавад.
Ин гуфта?оро бо мисоли зерин маънидод кардан мумкин аст. Шахс со?иби мошин буда, ба воситаи он ба кор меравад ва оилаи худро мекашонад. Хуллас, ? мошини худро ?аматарафа истифода мебарад. Ин мошин моликияти шахсии ? ба ?исоб меравад. Бо мурури замон со?иби мошин мусофиркашониро о?оз намуд. Яъне ? бо баробарии истифодабарии моликият даромадро ба даст овард. ? хизматрасонии на?лиётиро о?оз намуд.
Мувофи?ан, байни со?иби мошин ва мусофирон муносибат?ои ?амъият? оид ба харидуфур?ши хизмат?ои на?лиёт? ба миён омад. Ин муносибат?о дар истифодабарии амволи со?иби мошин, яъне моликият асос ёфтаанд. Моликияте, ки ба ?айр аз со?иби он ва оилаи он истифода намешуд, ба моликияти хусус? мубаддал шуд, ки акнун а?амияти ?амъиятро гирифт.
3. Шакл?ои моликият ва шакл?ои хо?агидор?.
?ангоми ом?зиши шакл?ои моликият мо ба базаи гуногуни истило??о дучор мешаваем. Барои дастрас будани маводи минбаъда муайян намудани чунин истило??о зарур аст: шакл?ои моликият чист, аз р?и кадом нишондод?о он муайян карда мешавад ва кадом шакл?ои моликиятро аз ?амдигар фар? кардан зарур аст.
Шакли моликият намуди он дар назар дошта мешавад, ки аз р?и аломати субъекти моликият муайян карда мешвад, яъне шакли моликият таъиноти объект?ои гуногуни моликиятро ба субъекти табиати ягона муайян мекунад.
Мувофи?и ин нишондод, шакл?ои моликияти инфирод?, коллектив? ва ?амъиятиро аз ?ам фар? мекунанд.
Субъекти моликияти инфирод? ?амчун шахси во?еи дорои ?у?у?и пурраи идора кардани объекти моликияти ба ? тааллу? дошта (дар ча?орч?баи ?онун) мебошад. ?ангоми чунин шакли моликият, моликиятдор медонад, ки ба ? ч? тааллу? дорад.
Дар ча?орч?баи моликияти инфирод? ва характери истифодабарии он аз тарафи моликиятдор, моликияти шахс? ва хусусиро аз ?ам фар? мекунанд.
Дар ча?орч?баи шакли коллективии моликият субъекти он ?амчун шахсият баромад накарда, бо худ ма?м?а, ?амъият ва коллективи моликиятдоронро ифода мекунад. Субъекти моликият дар намуди шахси ??дадор ва ё гур??и шахсон баромад карда метавонад, ки манфиат?ои моликиятии ?амъият ва ё коллективро ифода мекунад.
Моликияти ?амъият? ?амчун алтернативаи моликияти хусус? баромад мекунад. Манти?и ташкили ?амъияти инсон? дар асоси моликияти ?амъият? чунин аст: он дар шакли давлат? ва ё умумимилл? ?ор? ва амал? мегардад. Инчунин ин намуди моликият дар ин ё он шакл якбора баромад карда метавонад. Гуногуншаклии моликияти ?амъият? аз э?тимол дур нест.
Моликияти ?амъият? ба монанди дигар шакл?ои моликият со?иб?, идоракун? ва ?айра?оро дар назар дорад. Агар моликияти хусус? фардикунонида шуда бошад, моликияти ?амъият? бошад фард? нест (шахсият надорад).
Моликияти ?амъият? ба восита?ои исте?солот ?амаи аъзоёни ?амъиятро ?амчун ?амсо?иб баробар мекунад. ?амаи аъзоёни ?амъият моликиятдор мебошанд. ?еч кас барои со?иб? кардан ?у?у?и афзалтар надорад. Аммо ягон шахс бояд бо восита?ои исте?солот идора кунад, э?тиё?оти ?амъиятиро муайян намояд, яъне таносуб?ои исте?солотро муайян менамояд. Шахси ало?ида муста?илона ин кор?оро и?ро карда наметавонад. Дар ?амин ?олат ?амъияти ба моликияти ?амъият? оид ба восита?ои исте?солот асос ёфта, аз ?аъри худ «аппарати идоракуниро» дар ин баробар? пайдо менамояд, ки он аз номи хал? – моликиятдори восита?ои исте?солот дар амал со?иб? ва идоракуниро амал? мегардонад.
Дар таркиби боигарии мамлакат, моликияти ша?рвандон, ташкилот ва давлат?ои хори?? ву?уд дошта метавонад, ки ?исман ва ё пурра ба субъектони хори?? тааллу? дорад. Аз ин ли?оз моликияти хори?иро ба шакл?ои моликият дохил кардан мумкин аст.
Таркиби назарияи и?тисодии ?у?у??ои моликият. Асоси таъсисёбии назарияи и?тисодии ?у?у??ои моликият консепсияи англосоксон? баромад мекунад. Маънои ин назария дар он аст, ки ?ар як ?арори и?тисод? бояд ба ма?м?аи ?у?у??о такя кунад, ки барои боз ?ам бе?тар амалигардонии ?ар як лои?аи и?тисод? заруранд.
Таснифоти моликият, ки аз тарафи ?у?у?шиноси англис А.Оноре пешкаш шуда буд, нисбатан маш?уртар ба ?исоб рафта, аз 11 унсур иборат мебошад:
4. ?айридавлатигардон? ва хусусигардонии моликият.
Омили систематизатсияшудаи и?тисоди бозор? моликияти хусус? ба восита?ои исте?солот баромад карда, механизми асосии он бошад, ра?обат байни молисте?солкунандагон мебошад.
Модели маъмур? – фармонде?ии хо?агидории намуди ш?рав? нисбат ба модели ?арбии хо?агидории бозор? самаранокии и?тисодии нисбатан паст дошт, ки аз ?амин сабаб исло?оти бозор? дар мамлакат?ои соби? сотсиолист? ногузир буд.
Дар низоми ин исло?от моликияти давлат? – монопол? ба восита?ои исте?солот асоси исло?оти и?тимо? – и?тисод? дар ин мамлакат?о гардид.
Умуман, ?айридавлатигардонии моликият, ?араёни мураккаб ва аз ?и?ати и?тимо? ихтилофнок ба ?исоб меравад, ки фосилаи дарози ва?тро талаб менамояд. ?айридавлатигардонии моликият барои мамлакат?ои соби? сотсиолист? ?араёни куллан нав ба ?исоб рафта, барои та?рибаи ?а?он? бошад чизи нав набуд.
?айридавлатигардон? ин ма?м?и чора?о оид ба исло?оти моликияти давлат? мебошад, ки ба бартараф намудани на?ши ни?оят калони давлат дар и?тисодиёт равона карда шудааст. Лекин ?айридавлатигардон? маънои аз со?аи и?тисодиёт рафтани давлатро надорад. Исте?солоти муосир наметавонад бе танзими давлат? инкишоф ёбад.
?айридавлатигардон? бо ?араёни хусусигардон? дар ало?амандии зич ?арор дорад. Хусусигардон? яке аз равия?ои ?айридавлатигардонии моликият мебошад, ки дар гузаронидани моликияти давлат? ба моликияти хусусии шахсони ало?ида ва ё шахсони ?у?у?? ифода меёбад.
?айридавлатигардон? ва хусусигардонии моликият бо усул?ои гуногун мав?уд буда метавонанд: дар асоси гузаронидани бепардохти моликият; хариди корхона?о бо шароит?ои имтиёзнок; фур?ши са?мия?о; ба и?ора додани корхона?о; фур?ши корхона?ои хурд дар музояда?о (ауксион?о); озмун?о ва ё бе ин ?араён?о.
Та?риба нишон меди?ад, ки хусусигардон? дар ?олати мав?уд будани шароит?ои гуногун бомуваффа?ият сурат мегирад. Пеш аз ?ама, ба ин шароит?ои зерин дохил мешаванд: а) мав?удияти базаи ?у?у?ии боэътимод; б) таъсисди?ии инфрасохтори бозории инкишофёфта (пеш аз ?ама бозори фонд?); в) ?араёни дуруст ба ро? мондани фур?ши корхона?ои давлат?; г) ба?оди?ии пешакии ?а?ми талабот ба со?аи хусусигардонида мешудаи и?тисодиёт.
Дар мамлакат?ои бо и?тисодиёти гузариш ва и?тисоди бозории инкишофёфта ма?сад?ои хусусигардон? гуногунанд.
5. Тавсифи низом?ои и?тисод?.
Низоми и?тисод? гуфта ма?м?и нишондод?ои институтсионал?, ?у?у??, техник? – технолог?, психолог? ва таби? – захиравиро бо имконят?ои исте?солии он?о барои ?онеъгардонии э?тиё?от ва амалигардонии манфиат?ои субъектони и?тисод? дар назар доранд, ки дар ?араёни такрористе?солот амал мекунанд.
?ар як низоми и?тисодии дар ча?орч?баи захира?ои ма?дуд ва афзоишёбии э?тиё?от амалкунанда чунин масъала?оро ?ал мекунад:
Низом?ои и?тисодии гуногун ин муаммо?оро ?архела ?ал мекунанд. Тарзи ?алли ин муаммо?о нишондоди ?удо намудани чор модел?ои низом?ои и?тисод? мебошад: анъанав?, идоракунии марказ? (маъмур? - фармонде??), бозор? ва омехта.
Низоми и?тисодии анъанав? бо он тавсиф карда мешавад, ки рафтори одамон ва ?алли ?амаи масъала?ои ?амъият дар асоси хислат?ои мав?удият, урфу одат?о ва анъана?о амал? мегардад. Мисоли чунин низоми и?тисод? ?амъият?ои инсонии тодавлатии давраи ?амъияти ибтидо? мебошад. Дар шароит?ои муосир ба ин низом мисол шуда метавонад: ?абила?ои ?индуёни амазон?, абориген?ои австралияг? ва африко?.
Масъала?ои ч? ва ч? тавр исте?сол кардан ва ч? гуна будани на?ши шахсият дар исте?солот, ?алли худро бо урфу одат?о муайян мекунад, ки он?о аз насл ба насл мегузаранд. Барои ?амъияти анъанав? пешравии ни?оят сусти и?тисод? ва такрористе?соли ма?дуд хос аст. Шахсияти ало?ида оид ба масъала?ои исте?сол? ва оилавию шахс? пурра ба ?амоат итоат мекунад.
Дар айни ?ол дар мамлакат?ои тара??икардаистода унсур?ои и?тисодиёти анъанавиро мушо?ида кардан мумкин аст. ?ор? намудани навовари?ои техник? ва технолог? дар ин низом?о бо зиддияти анъана?ои мав?удбуда дучор мешаванд, ки ба м?ътадилии ?амъият хатар мекунад. Масалан, дар мамлакат?ои мусалмон? ?алби зан?о ба исте?солоти ?амъият? ба та?симоти анъанавии ??дадори?о дар оила ва мав?еи зан дар ?амъият му?обил баромад мекунад.
Низоми и?тисодии маъмур? – фармонде??. Тавсифи асосии чунин низом ин?о мебошанд:
а) монополияи моликияти давлат? ба восита?ои исте?солот;
б) усул?ои маъмур? – фармонде?ии идоракун?: бана?шагирии директив?, нархгузории харо?от?, та?симоти марказонида, фондсозии ма?саднок;
в) сиёсати и?тисодии бо ?окимияти мутла?и давлат? муайян кардашаванда;
Норасоги?ои асосии и?тисодиёти маъмур? – фармонде?? ба эътибор нагирифтан ва истиснои нати?а?ои пешравии илму техника мебошад, ки ба паст намудани харо?оти исте?сол? имконият намедод ва мувофи?ан имконият?ои ?онеъгардонии э?тиё?оти афзоишёбандаро ма?дуд мекард.
Низоми и?тисодии бозор? дар моликияти хусус? ва ?алли муаммо?ои и?тисод? вобаста аз манфиат?ои шахс? ва хусусии ?ар як исте?солкунанда асос мегирад. ?арор?ои инфирод? бо воситаи ра?обати бозор? танзим карда мешаванд. Дар нати?а ?окимияти и?тисод? васеъ па?н карда мешавад.
Барои и?тисоди бозор? чунин хусусият?о хосанд:
а) фаъолияти самараноки моликияти хусус? ва ?авасмандгардонии ра?обат аз тарафи давлат;
б) ба?амтаъсиррасонии талабот ва пешни?од бо воситаи ба?амтаъсиррасонии фур?шандагон ва харидорони захира?о, мол?о ва хизмат?о;
в) сиёсати давлатии дар демократияи и?тисод? асос ёфта.
Афзалияти асосии низоми бозор? дар он аст, ки ра?обати исте?солкунандагон ва ра?обати истеъмолкунандагон механизми худтанзимшав? худинкишофёбиро ?аракат мебахшад, ки амалигардонии дастовард?ои пешравии илм, техника ва ?аракатро бо ро?и харо?оти ?адди а?ал ва фоидаи ?адди аксар таъмин менамояд. ?амаи ин барои ?онеъгардонии э?тиё?оти афзоишёбанда имконият?ои зиёдеро фаро?ам меоварад.
Низоми и?тисодии омехта. Дар охири асри ХХI ?исми зиёди давлат?ои дунё зарурият ва ма?саднокии и?тисодиёти дар муносибат?ои бозор? асосёфтаро дастгир? карданд. Лекин бозор барои ?алли як ?атор муаммо?ои бо таъсисди?ии неъмат?ои ?амъият?, масъала?ои и?тимо?, м?ътадилии и?тисод?, инкишофи пешравии илм? – техник? ва мувозинатии эколог? ало?амандбударо ?обилияти ?ал кардан надорад. Ин масъала?оро давлат ?ал мекунад. Бинобар ?амин, дар ?аёти асл? и?тисоди бозории соф ву?уд надорад, яъне дар асл и?тисодиёти омехта мав?уд аст, ки дар он ?алли масъала?ои и?тисод? дар сат?и исте?солкунандагони хусус? ба воситаи бозор амал? мегардад. Масъала?ои а?амияти ?амъият? дошта бошанд, аз тарафи давлат ?ал карда мешаванд.
Манфиат?ои и?тисод? ва хусусият?ои он?о. И?тисоди бозор? дорои низоми ?увва?ои ?аракаткунанда мебошад, ки иштироки ихтиёр? ва доимо такрорёбандаи шахсият?оро (индивид?оро) дар ?араёни исте?соли ма?сулоти ?амъият? таъмин менамоянд. Ба ин низом ин?о дохил мешаванд: э?тиё?оти и?тисод?, манфиат?ои и?тисод?, мотиватсия?о, шакл?о ва низом?ои ?авасамандгардонии ме?нат, манфиати модд? ва у?дадор?.
Манфиати и?тисод? – ин шакли инъикосёбии э?тиё?оти и?тисод?. Манфиат он го? ба миён меояд, ки агар ?онеъгардонии э?тиё?от ?амчун ма?сади ани? дарк карда мешавад (таъмини фоиданокии ?адди аксар, азонихудкунии мол, истифодабар? ва со?иб? ба моли муайян).
Бояд ?айд намуд, ки манфиат?ои и?тисод? бо э?тё?от ва ?онеъгардонии он?о монанд нест. Якум, э?тиё?от ва тарзи ?онеъгардонии он?о сабаб ва шакли инъикосгардии манфиат?ои и?тисод? мебошад. Дуюм, манфиати и?тисод? ?амава?т сат?и муайян ва динамикаи ?онеъгардонии э?тиё?отро ифода мекунад.
Манфиат?ои и?тисод? ин сабаб ва шароит?ои ба?амтаъсиррасон? ва худинкишофёбии субъектони и?тисод? мебошад. Муносибат?ои и?тисод? ?амчун амалкунанда дар ?олате фаъолият мекунанд, ки агар шакли ало?аи тарафайнро бигиранд. Э?тиё?от – манфиат?ои на тан?о муносибат?ои мо?иятиро ифода мекунад, балки он?о аввалин «хишт» дар сохтори муносибат?ои и?тисод? ба ?исоб мераванд.
Манфиат?ои и?тисод? дорои чунин хусусият?о мебошад:
а) он?о характери объектив? доранд, зеро худи муносибат?ои и?тисод? низ объективианд;
б) он?о модд? мебошанд.
Намуд?ои манфиат?ои и?тисод?. Манфиат?ои и?тисодиро пеш аз ?ама вобаста аз субъектони амал? гардонандаи он?о таснифот кардан мумкин аст:
а) манфиат?ои давлат?;
б) манфиат?ои гур???;
в) манфиат?ои шахс?.
Манфиати давлат? метавонад ба воситаи чунин манфиат?о ифода ёбад:
а) манфиат?ои ?амъиятию и?тисод? – ?исми манфиат?ои давлат? ва дигар субъектони хо?агидор? мувофи?ат мекунад (андозбанд? дар ?удуд?ои муайян, ?удо намудани инвеститсия?ои давлат? ва субсидия?о, ?авасмандгардонии тарифии содирот ва ?айра?о);
б) манфиат?ои бюрократияи давлат? – манфиат?ои худинкишофёбии низоми давлат?, ки асоси корпоративии манфиат?ои давлат? мебошанд;
в) манфиат?ои худназорат? ва оптимизатсияи ?амъияти ша?рванд? – давлат наметавонад чун ифодакунандаи манфиат?ои як синф ва ё таба?аи ало?ида баромад кунад, дар ?амъияти демократ? давлат одатан ?амчун институти созишномав? (консенсус?) баромад мекунад.
Манфиати гур??? ин ?амъи манфиат?ои хусусии як?инсаи институтсионал? мебошад, ки со?ибони он?о метавонад истеъмолкунанда?о, са?миядорон, биржаи фонд? ва ?айра?о бошанд. Шакл?ои ифодаёбии манфиати гур??? гуногунанд: манфиати корпоратив?; манфиати бюрократии корхона?о; ассотсиатсия?ои субъектони фаъолияти хо?агидор?; коллективи коргарон. Бо баробари ин манфиати коллективи коргарон аз шакли моликият вобаста аст. Дар шароити и?тисоди бозор? манфиати гур??? бо воситаи и?тисодиёти пин?он? дар намуди сохтор?ои ?иноят? ифода ёфтанаш мумкин аст.
Манфиати шахс? э?тиё?отеро дар бар мегирад, ки бо амалигардонии моликияти хусус?, ?у?у?и со?иб? кардан, идора кардан, истифодабар?, азонихудкардани даромад?о ало?аманд мебошанд.
?ар як инсон дар як ва?т метавонад дорандаи манфиат?ои гуногун бошад, зеро ? дар шакл?ои гуногун баромад мекунад: якум, ?амчун шахсият (индивид); дуюм, ?амчун намояндаи таба?аи муайяни ?амъият; сеюм, ?амчун аъзои коллективи муайяни коргар?. Манфиати ?амъият? ва коллектив? тан?о дар шахсият фардикунонида мешавад. ?амин тавр маълум мегардад, ки ало?амандии мураккаби манфиат?ои и?тисод? ву?уд дорад.
?амзистии манфиат?оро дар мисоли ифодаёбии он?о дар со?а?ои исте?солот ва мубодила мушо?ида кардан мумкин аст. Дар со?аи исте?солот со?ибкорон ва коргарони кироя чун тараф?ои мута?обили муносибат?ои и?тисод? баромад карда, нисбат ба бозор бошад, он?о ?амчун исте?солкунанда ва истеъмолкунанда манфиат?ои умум? доранд. Манфиат?ои истеъмолкунандаро ?онеъ накарда, исте?солкунанда наметавонад манфиат?ои худро таъмин намояд. Ба?амвобастагии ин гур???о объективона ?амкории он?оро ба миён меоварад.
Амалигардонии манфиат?ои и?тисод? бо ро?и дастрасии ма?сад?ои и?тисод? аз тарафи субъектон ба миён меояд. ?амин тавр амалигардонии манфиат?ои инфирод? бо афзоиши даромад?ои инфирод? таъмин карда мешавад. Воситаи амалигардонии манфиат?ои коллектив? таъмини фоидаи ?адди аксар ва фонди музди ме?нати ?адди аксар мебошад. Воситаи амалигардонии манфиати ?амъият? – ин таъмини даромади миллии ?адди аксар ва таъмини ?адди а?али фонди р?йп?шкунии ма?сулоти ?амъиятии офаридашуда мебошад. ?амин тавр, муаммои мувофи?аткунонии манфиат?о инъикоси худро дар таъсисёбии таносуб?ои муайяни та?симоти даромад?о дарёфт мекунад.
Яке аз ?и?ат?ои таснифоти манфиат?ои и?тисод? ?удо намудани манфиат?ои моликиятдор, со?ибкор ва коргари кироя мебошад.
Манфиати моликиятдор дар афзоиши моликият ва ба даст овардани даромади кафолатнок мебошад. Амалигардонии ин манфиат интихоби стратегияи дурусти бозор?, таъмини ра?обатпазир? ва ?ангоми зарурият ?аракати капиталро ба дигар объект?ои моликият, ки дар он даромади нисбатан зиёд таъмин карда мешавад, дар назар дорад. Хислати асосии тавсифи моликиятдор ин к?шиши ? оид ба дурнамо? мебошад, зеро айнан ?амин муносибатро афзоиши моликият талаб мекунад.
Манфиат?ои мене?ер пеш аз ?ама дар таъмини самаранокии ?ории капитал, таъмини даромади ?адди аксар дар ?ар як ла?заи ва?т ифода меёбад. Бо баробари ин мене?ерони баландихтисос ?обилият доранд, ки самаранокии баландро дар дурнамо таъмин намоянд. Дар ин ?ода манфиат?ои мене?ер бо манфиат?ои моликиятдор мувофи?ат мекунанд.
Дар низоми манфиат?ои и?тисод? манфиати асосии ?амъиятро ?удо намудан мумкин аст. Манфиати асосии ?амъият бояд ба чунин нишона?о ?авобг? бошад: а) мо?ияти низоми и?тисод? ва хусусият?ои хоси онро инъикос намояд; б) ?увваи ?аракатди?андаи инкишофи и?тисодии низоми муайянро таъмин намояд.
Мувофи?и ин нишондод?о, манфиат?ои асосии и?тисоди бозории муосир манфиати шахс?, махсусан манфиати истеъмолкунанда мебошад. Манфиати истеъмолкунанда исте?солкунадаро барои амал?ои муайян, яъне исте?соли ма?сулоти зарурии босифати бо нархи назаррас водор месозад. Барои ?онеъгардонии ин манфиат,исте?солкунанда ма?бур аст, ки технология ва восита?ои исте?солоти навро ?ор? намояд, ?увваи кории тахассуснокро киро намояд ва ро??ои паст намудани харо?отро ?усту?? намояд. ?амаи ин амалигардонии на тан?о манфиати истеъмолкунадаро, балки манфиат?ои шахсии исте?солкунада (таъмини фоидаи ?адди аксар) ва манфиат?ои ?амъиятро умуман таъмин менамояд.
?амин тавр манфиати истеъмолкунанда ?увваи ?аракатди?андаи тара??иёти и?тисодии и?тисоди бозории муосир мебошад.
Просмотр: 12943
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved