А?амияти туризм барои инсон ва ?омеа
Дата: 2016-02-22
На?ши туризм дар та?рибаи ?а?он? пайваста меафзояд. Ал?ол туризм яке аз со?а?ои бузурги сердаромад ва зина ба зина рушдёбанда ба ?исоб рафта, аз рўи нишонди?анда?ои даромаднок? баъд аз истихро? ва коркарди нефт ма?оми дуюмро касб кардааст. Мувофи?и маълумот?ои ТУТ СММ туризм 10%-и гардиши исте?солию хадамотии бозори ?а?ониро таъмин менамояд. Ба со?аи туризм 6%-и МММ-и ?а?он?, 7%-и сармояи ?а?он? ва 1/16 ?ои кор?, 11%-и харо?от?ои истеъмолии ?а?он? ва 5 %-и мабла??ои аз андоз воридшуда, рост меояд.
Боиси тазаккур аст, ки туризм чунин омил?ои берунаро дарк намуда, он худ аз худ таъсири назаррас ба вазъияти и?тисод?, сиёс?, эколог?, и?тимо?-фар?ангии ?амон кишвар?о мерасонад.
Ин таъсиррасон? ?ам хусусияти мусб? ва ?ам манф? дорад. Олими рус Ю.Ф.Волков мо?ияти сиёс?, тарбияв?, фар?анг?, ?амъият?, биолог? ва и?тисодии туризмро ?удо намудааст .
А?амияти сиёсии туризм махсусан байналмилал? боиси ба ?ам наздикшав?, табодули назар байни сокинони кишвар?о ва минта?а?ои мухталиф мегардад. Туризм метавонад ба бар?ароршавии робита миёни миллат?о мусоидат намуда, ба ?амкории осоишта замина мегузорад ва сабаби исти?рори сул? мегардад. ?ангоме, ки туристи хори?? дар кишвари ташрифовардааш оид ба вазъи сиёс?, и?тимо?, фар?анг? ва ?айра иттилоъ мегирад, ба хулосае меояд, ки бархе аз маълумот?ое, ки тавассути садою симо дар ватанаш нисбат ин давлат гуфта мешуд, ба ?а?и?ат мувофи? нест. Ин ?ол боиси та?йири а?идаи туристи ташрифоварда мегардад.
А?амияти тарбиявии туризм дар ?анигардонии фар?анги шахс? ?ангоми ошно? бо ша?ри нав, одамон, таъриху анъана?ои он?о, дастовард?о дар ?одаи санъат, архитектура, ?аёти са?нав?, адабиёт, муси??, инчунин дар мукаммалгардонии забондон?, инъикос меёбад.
А?амияти ?амъиятии туризм бошад дар рушди ?амдигарфа?м?, ?амбастаг?, шарик?, хайрхо?ии мута?обилаи ширкаткунандагони сафари турист?, со?ибихтиёр?, покви?дон?, ?исси масъулиятшинос? ва низом, муносибати дуруст нисбати табиат ва а?олии ма?ал, инъикос мегардад.
А?амияти биологии туризм дар он зо?ир мегардад, ки инсон ?ангоми бар?арор намудани нерўи ?исмон? ва истиро?ати маънав? ба ма?ал?о шароит?ои и?лимии муносибдошта, ташриф меорад. Нати?аи ин бе?гардии саломат?, баландбардории ?обилияти кор? ва майли кор мебошад ва ин дар навбати худ ба ?осилнокии ме?нат мусоидат менамояд.
Барои ?ар кишвар а?амияти и?тисодии туризм му?им буда, он на фа?ат на?ши пешни?оди хадамот, балки истеъмолкунандаи ?узъ?ои ?удогонаи хадамот ба шумор меравад. Чунин маънидод намудани масоили туризм якчанд маф?ум?оро ба монанди: «бозори турист?», «арзаю та?озои турист?» ва «хадамоти турист?»-ро ба ву?уд меорад. Дар баробари ин бояд зикр намуд, ки туризм ?айримуста?иман ба со?а?ои ?аёти и?тисод? таъсир намуда, он дар шакл?ои гуногун зо?ир мегардад.
Аксар му?а?и?он бар он а?идаанд, ки туризм фарогири 4 самти таъсиррасон? мебошад, яъне: и?тисод?, и?тимо?, эколог? ва гуманитар?.
Мушаххасан такя ба тад?и?оти мутахассисони маш?ури со?аи назария ва амалияи туризм намуда, он?оро дида мебароем.
Тавре, ки му?а?и?и англис Holloway J. Christopber3 ?айд менамояд, самти асосии таъсири туризм- и?тисодиёт ма?суб меёбад, зеро туризм ба сифати суръатбахши рушди и?тисодии кишвар ва минта?а?о баромад намуда, ?амзамон худ низ со?аи зудинкишофёбанда ва ояндадор ма?суб меёбад.
А?амияти и?тисодии туризм пеш аз ?ама дар талабот?о ва та?озои турист? зо?ир мегардад. Талабот?ои асосии турист? аслан ба 3 гурў? ?удо мешаванд: асос?, махсус ва иловаг?.
Ба талабот?ои асосии туристон сафари турист?, ?ойгиркунон? ме?монхона?о, хизматрасонии на?лиёт? ва ?изо дохил мешавад. Талабот?ои махсус бошад дар ниёз ба табобат, гирифтани таассурот, муошират, фаро?ат ва ?айра зо?ир мегардад. Талабот?ои дигари туристии иловаг? аз ?ониби муассиса?ои хизматрасон?, савдо ва фар?ангию фаро?ат? таъмин мегардад.
Барои рушди устувори туризм фаъолияти хо?агии кишвар ё минта?а танзим мегардад, яъне даромади муассиса?ои со?аи турист? меафзояд, рушди бахши хадамот танзим мегардад, талабот ба молу хадамоти турист? минта?аи муайян меафзояд ва гардиши мол рў ба афзоиш мени?ад. Туризм ба инкишофи инфрасохтори ма?алл? мусоидат намуда, боиси пайдоиши ?ой?ои кор? гардида, ба танзими со?аи хадамот? таъсир мерасонад. ?обили зикр аст, ки туризм ба тари?и муста?им ва ?айримуста?им ба и?тисодиёти давлат ё минта?а таъсир мерасонад.
Таъсири муста?им дар он зо?ир мегардад, ки аз ?исоби харо?оти туристон барои хариди молу хадамот даромаднокии мамлакат ё минта?а афзун гашта, ?анигардии бу?а аз ?исоби андоз, бо?у хиро? ва дигар навъ?ои пардохти муассиса?ои турист? таъмин мегардад.
Маълум аст, ки даромад аз туризми воридот? дар аксари мамлакат?ои мутара??? ду баробар зиёд аз савдои байналмилалии металл?ои сиё?у ранга мебошад. Даромад аз ?исоби туризм дар нати?аи харо?от?ои туристон ташаккул ёфта, он аз ма?мўи умумии харо?от?ои истеъмол?, ки дар нати?аи пешни?од аз ?ониби ширкат?ои турист? ба амал меояд, вобаста аст.
Он пардохт?ои ма?мўи сафар?о, пакети хизматгузор? ба истиро?ату сайр, ?ойгиркунон?, ?изо ва нўшоба, на?лиёт, шакл?ои фаъолияти рекреатсион?, фар?ангию варзиш?, мол?ои истеъмолиро дар бар мегирад. Инчунин яке аз ?узъ?ои ?удонашавандаи саё?ат хизматрасонии тибб? ма?суб меёбад.
Мабла?е, ки туристон дар ?ои ташрифотии худ хар? менамоянд, ба баландшавии даромади и?тисодии на тан?о минта?а, инчунин тамоми мамлакат, шароити рушдро фаро?ам меорад.
?ар як сомоние, ки ба муассисаи турист? ба шакли даромад ворид мегардад, гардиш хўрда, дучанд ба сурат?исоб?о бармегардад. Ин раванд ба и?тисодиёти давлат (минта?а) тари?и ?айримуста?им таъсир мерасонад.
Са?ми ?айримуста?ими туризм дар и?тисодиёти мамлакат дар самараи такроран хариди молу хадамот дар давраи муайян ва ?ои муайян, зо?ир мегардад. Чунин падидаро самараи мултипликатсион? ё мултипликатор меноманд.
Падидаи мултипликатсионии туризм дар гузариши рекреатсияи пай дар пайии «Харо?от?о-даромад?о» зо?ир гардида, даромади аз як нафар турист ба даст овардашуда, аз харо?оти ба харид сарфнамуда бештар аст. Ин ифодагари он аст, ки ?исми муайяни аз даромад ба даст овардашудаи аз ?исоби фурўши молу хадамоти турист? барои супоридани андоз равона мегардад. ?ангоме, ки муассиса?ои турист? мол?ои ма?аллиро харидор? менамояд, мабла?и туристон дар и?тисодиёти минта?а пурра фаъол мегардад. Аз ин даромад?о музди кормандон пардохт гардида, дар навбати худ он?о ин мабла?ро барои хариди молу хадамот сарф менамоянд.
Омезиши таъсири муста?иму ?айримуста?им туризм боиси рушди и?тисодии минта?а ва ё давлат мегардад.
Тавозуни пардохт метавонад мусб? ва ё манф? бошад. Ба?ияи мусбии тавозуни пардохт дар туризм рушди даромади мамлакат (минта?а)-ро аз туризм таъмин менамояд. Дар ?олати тавозуни манф? хори?гардии сармоя аз мамлакат ба амал меояд.Тавозуни мусб? ба он кишвар?ое хос мебошанд, ки он?о дар бозори байналмилалии турист? бо и?тидори табиии турист? ва таърихию фар?анг? шў?ратёр гардидаанд ва инчунин дорои ифрасохтори рушдёфтаи турист? мебошанд. Ба ин кишвар?о, Испания, Италия, ИМА, Туркия, Миср, Фаронса, Тунис, Юнон,
Тайланд ва ?амаи кишвар?ои ?авзаи ба?ри Кариб ва ?айра?о шомиланд.
Расми 5. Таносуби таснифоти тавозуни пардохт дар мамлакатњои људогона
Тавозуни манф? ба кишвар?ое хос мебошад, ки
Тавозуни манф? бошад, ба кишвар?ое рост моеяд, ки дорои сат?и баланди рушди и?тимо?-и?тисод? мебошанд. Ба ин кишвар?о Олмон, ?опон, Британияи Кабир, Шветсия, Канада, Норвегия, ?оланд, Белгия ва ?айра?о шомиланд.
Туризм дар рушди минта?ав? а?амияти хосаеро касб намудааст. Ташкили муассиса?ои турист? дар минта?а?ои мухталиф боиси суръатбахшии рушди и?тисод? мегардад. Чунонч? он ба ташкили ?ой?ои кори иловаг? тава??у? ба ?алб ва ?ифзи табиати ма?ал ва мероси фар?ангию таърих?, ?айр аз он туризм метавонад пасомад?ои манфиро низ дар минта?а ба ву?уд орад. (аз ?умла, он боиси вайроншавии экосистема, нобудгардии ёдгори?ои таби?, олами ?айвон?ои нодир ва ?айра мегардад).
Туризм фаъол ва ?айри фаъол мешавад. Фаъол пазироии туристон ва ?айрифаъол бошад, гусели он?оро дар бар мегирад.
Дар ?оле, ки туризми фаъол аз ?айри фаъол афзалият дорад, арзиши тавозуни турист? мусб? буда, дар сурати баръакс манф? мебошад. аз ну?таи назари и?тисод? туризмро ?амчун ма?муаи и?тисод? дидан мумкин аст ва рушди он аксаран ба муносибат?ои хо?агидории ?а?он? вобаста аст. Он ?амчун суръатбахши рушди и?тисод? ма?суб меёбад. Дар ин маврид туризм ба сифати фишанги танзимкунандаи ММД-и байни кишвар?о баромад менамояд.
Дар ?а?они муосир туризм шакли индустриалиро доро мебошад, яъне:
- ба шакли хизматрасон? ва он захира намуда инти?ол низ намегардад; - хусусияти баланди самаранок? ва ?убронкунонии сармояро дорад;
- он пешо?анги азхуднамоии хо?агидории но?ия?ои нав мебошад;
- ба сифати воситаи самараноки ?ифзи табиат ва мероси фар?анг? хизмат менамояд;
- бо ?амаи со?а?ои хо?аг? ва шакл?ои фаъолияти инсон тавъам мебошад.
Со?а?ои му?имтарини таъсиркунандаи туризм ба и?тисодиёт ва ?омеа ин?оянд:
Бахши со?ибкор?. Ташкили муассисаи турист? манфиатовар аст, зеро он ба мизо?он ма?сулот?о ва хадамотро пешни?од менамояд; ба кормандону хизматчиён пардохти музди ме?нат ва дигар шакл?ои пардохтро таъмин менамояд ва ба са?омону дорандагони он даромад. давлат ё минта?а андоз ва пардохт меорад.
Бахши истеъмол? ва даромаднок?. Туризм ба талаботи иловагии молу хизматрасон? таъсир мерасонад. Хусусияташ дар он аст, ки шакли нави талаботи истеъмолиро ба ву?уд меорад. Дар навбати худ ба исте?соли ма?сулот?ои гуногун ва хизматрасон? мусоидат менамояд. Афзуншавии фурўши ма?сулот?ои ба туристон пешни?одгардида, даромаднокии ша?р?о, вилоят?о, но?ия?о ва минта?а?оро баланд бардошта, саноати ма?аллиро ташаккул меди?ад.
Бахши асъор?. Туризм ба воридшавии зиёди асъори хори?? мусоидат менамояд. Асъори хори?? ба сифати пардохти пакети турист? (сайр), хизматрасонии иловаг?, мубодилаи пул дар марказ?ои турист? барои харо?от?ои рўзмарраи туристон ва ?айра?о ворид мешаванд.
Инфрасохтори исте?сол?. Пайдоиши марказ?ои нави турист? сабаби баву?удоии муассиса?ои хизматрасон?, савдо, фаро?ат, сохтмони ро? ва ?айра, ки ба му?ити инфрасохтор таъсири мусб? доранд, мегардад. ?айр аз ин ба инкишофи бозори истеъмол? ва дигар бахш?ои фаъолияти со?ибкор? мусоидат менамояд.
Дар асоси як ?атор нати?агири?о, таъсири и?тисодии туризмро метавон ба чунин шакл ифода намуд:
- муассисаи турист? фоидаовар аст;
- туризм шакл?ои нави талаботи истеъмолиро му?аё менамояд;
- туризм ба рушди со?а?ои ало?идаи исте?солкунандаи восита?ои истеъмол? таъсир мерасонад;
- туризм ба рушди бизнеси фаро?атию маърифат? кўмак менамояд;
- туризм даромади ширкат?ои на?лиёт? ва хадамоти ало?авиро афзун намуда, даромад аз исте?соли ?и?оз?ои туристиро ташаккул меди?ад;
- туризм боиси афзуншавии талабот ба ма?сулот?ои арму?он?, ма?сулоти ма?алл?-?унарманд? мегардад;
- турист ба эътидолии вуруди асъор мусоидат менамояд;
- афзуншавии даромади ширкат?ои турист? боиси бештар ворид гаштани мабла? ба бу?аи ма?аллию давлат? ба воситаи андоз мегардад.
Ч? тавре, ки дар боло зикр намудем, туризм ?амчун со?аи афзалиятноки таркиби хо?агии хал?и ?а?он ба шумор рафта, яке аз омил?ои асосии паст намудани шиддати бекор? дар ?а?они муосир гардидааст. Мувофи?и пешгўи?о теъдоди нафароне, ки ба со?аи туризм фарогиршаванда дар бархе аз мамлакат?о, махсусан мамлакат?ои Аврупо метавонад то 200% афзун гардад .
№
Давлат?о
Ояндабинии шумораи ташкили ?ой?ои кор? (бо ?азор нафар барои соли 2015)
1.
Туркия
951
2.
Олмон
500
3.
Британияи Кабир
320
4.
Испания
300
5.
Италия
254
6.
Фаронса
190
7.
Россия
140-148
8.
?оланд
90
9.
Юнон
60
10.
Португалия
50
11.
Белгия
49
12.
Финландия
46
?адвали 1. Дурнамоии ташкили шумораи ?ой?ои кор? дар кишвар?ои Аврупо?.
Гузашта аз ин бо ташаккули туризм талабот ба мутахассисони со?ибкасб, ки метавонанд ба афзуншавии самаранокии и?тисодии фаъолияти турист? мусоидат намоянд, афзун мегардад
Тар?резии барнома?ои махсуси омоданамоии мутахассисони со?ибкасб дар со?аи туризм боиси афзуншавии нуфузи и?тисодии туризм миёни дигар со?а?о гардида, муайянкунандаи асос? дар ташаккули и?тисод? ма?з мутахассисони со?ибкасб мебошанд.
А?амияти и?тимоии туризм дар ?аёти ?омеа ба бар?арорнамоии захира?ои рўхию ?исмонии ?омеа ва ?обилияти кори инсон; истифодаи о?илонаи ва?ти фори? аз кор, ташкили ?ой?ои кор? ва таъмини шу?ли а?ол?, таъсиррасон? ба фар?анги сокинони ма?алл?, таъминоти даромаднокии кормандоне, ки дар муассиса?о маш?уланд, амнияти экологии туризм ва тамоюли он барои ниго?дор? ва бар?арорнамоии му?ити зист, оварда мерасонад.
Дар эъломияи Манила (Филипин) оид ба туризми байналмилал? ?айд гардидааст, ки мо?ияти и?тимоии туризми ба таъмини бархе аз талабот?ои инсон- бар?арорнамо?, нерўи ?исмонию равон? ва э?сос?, равона гардидааст. Ба ?айр аз бар?арорнамоии нерўи равон? ва ?исмон? туризм дорои хусусият?ои фаро?ат?, та?йирёбии шакли фаъолият дар му?ити зист, шинохти фаъоли ?одиса?ои табиат, ?ифзи мероси фар?анг? ва ?айра мебошад. Рушди индустрияи туризм ба ?алли масоили бекор?, ки он?о ?амчун масоили и?тисод? ва бекор? ва ?ам и?тимо? ма?суб меёбанд, таъсир мерасонад.
Туризм яке аз со?а?ои ме?натталаби и?тисодиёт ба шумор меравад ва аз ин рў рушди он сабаби паст намудани шиддати бекор? мегардад. Шумораи ?ой?ои кор? дар индустрияи туризм зиёда аз 200 млн нафарро ташкил меди?ад, ки ин баробар аст ба 8,2 % аз ?а?ми умумии а?олии ?обили ме?нати ?а?он ба шумор меравад.
Та?рибаи ?а?он? нишон меди?ад, ки индустрияи туризм боиси ?алби ?увваи кор? аз дигар минта?а?о гашта, сабаби афзуншавии а?олии ма?ал?ои турист? мегардад.
Туризм тари?и муста?им ва ?айримуста?им ба бе?будии сат?и и?тимоии а?ол? мусоидат менамояд.
Кормандони со?аи туризм нисбати як ?атор со?а?ои дигар музди нисбатан хуб мегиранд, ки ин албатта боиси афзуншавии талабот ба ?ой?ои кории со?аи туризм оварда мерасонад.
Туризм ба сохтори хонаводаг? таъсир мерасонад. Масалан: дар баробари муста?илияти молиявии кормандон муносибати байни волидайн ва кўдакон та?йир меёбад, ?айр аз ин ма?оми зан дар оила дигаргун мешавад.
Инак таъсири и?тимоии туризм бо чунин тарз амал? мегардад:
- бар?арорнамоии нерўи корманд, ки дар исте?солоти модд? ва маиш? сарф гардидааст;
- истифодаи о?илонаи ва?ти фори? аз кор рушди ?увва?ои исте?солкунанда ба афзунгардии ва?ти холигии ме?наткашон оварда мерасонад;
- туризм со?аест, ки баъзе раванд?ои фаъолияти он ба автоматизатсия ва механизатсия ниёз надорад ва ин албатта нишонди?андаи он аст, ки туризм со?аи ме?натталаб аст;
- рушди сат?и зиндагии за?маткашон-туризм метавонад захираи зиёди ме?натиро ?алб намояд ва аз ин хотир он даромадовар буда, харо?от?оро зуд ?уброн менамояд;
- хисороти эколог?- аслан дар фаъолияти турист? чандон зиёновар нест, му?имияти масъала дар он аст, ки фаъолияти турист? ва андозбанд? тарзе ба ро? монда шавад, ки он ба?ри ?ифзи му?ити атроф равона гардад.
Таъсиррасонии туризм ба му?ити эколог?
Туризми муосир ба шароити эколог? таъсири ду?ониба мерасонад. Аз ?ониби аввал ба му?ити атроф зарар расонида, дар нати?а фазои зисти табиии инсон, олами набототу ?айвонот таъсир расонида та?йирёб? ба амал меояд. Дар доираи омил?ои зиёновари туризм дар ?ои аввал сокинони ма?алл? меистанд, ки он?о ?авои му?итро олуда аз дуди гализи воситаи на?лиёт ва усул?ои нодуруст истифодабарии замин бо?? мегузоранд. Туристон низ лаззати фаро?ати хешро аз ?ифзи му?ити таби? болотар мегузоранд.
Аз ?ониби дигар низ фаъолияткунандагони туризм барои ?ифзи му?ити таби? ва амалиёт?ои тозаи рекреатсион? манфиатдор мебошанд, зеро ин омили асосии фаъолияти турист? мебошад. Му?ити солими эколог?, ташкили бо??ои милл?, бар?арорнамоии ёдгори?ои табиию таърих? ба истиро?ати ба фаъолгардон? ва болоравии нуфузи муассисаи турист? мусоидат менамояд.
Новобаста ба ин аслан фаъолияти илман беасоси турист?, мувозинати унсур?ои табииро вайрон менамояд ва он масъала?оеро ба миён меорад, ки объект?ои туристии табиию таърих? ва бар?арорнамоии он?оро талаб менамояд. Мабла??ое, ки аз ширкат?ои турист? дар шакли андоз ситонида мешавад, бояд ма?саднок тар?рез? ва истифода шавад. Ма?саднок истифодабарии мабла??ои воридшуда бояд барои ниго?дории сарват?ои табиии турист? ва рекреатсионии минта?аи мазкур, ёдгори?ои табиию таърих?, бо??ои милл? сарф карда шавад. ?айр аз ин ширкат?ои туристии пешрафта ?исми муайяни даромади хешро ба тари?и хайрия барои бе?дошт? ва азнавсозии минта?а?ои туристию рекреатсион? ?удо менамоянд ва дар ин асно аз як ?атор андоз озод карда мешаванд.
Ба пасомад?ои манфии туризм ба ?аёти а?олии ма?алл? афзуншавии ?иссаи ме?нати ?айритахассус?, афзоиши шумораи рафтори ?айриахло?? дар ?омеа (майзадаг?, авбош?, фо?ишаг?), бар?амхўрии оила?о (тало?), муносибати сабукфикрона ба ?аёт, фар?ангфурўш?, аз дастди?ии рушди и?тисод? дар ма?алли муайян, мо?аро байни а?олии ма?алл? ва туристон, мегардад. Таъсири па?лу?ои мусб? ва ?ам манфии туризм ба а?олии ма?ал дар сат??ои гуногун, яъне ма?алл?, минта?ав?, милл? ва байналмилал? инъикос мегардад.
Му?им он аст, ки дар раванди фаъолияти турист? ва рекреатсион? ?онеъгардонии талаботи туристон набояд ба манфиат?ои а?олии минта?а ва кишвари мизбон таъсир расонад, зеро он сабаби аз дастди?ии арзиш?ои фар?ангию таърих?, му?ити атроф ва захира?ои таби? турист? мегардад. Паст намудани таъсири зарари индустрияи туризм ба му?ити эколог? дар сат?и давлат? ва байналмилал? танзим мегардад. Ин танзимнамо? дар нати?аи:
- ташаккули шуур ва маърифати эколог?;
- ма?дуднамоии бори гарони фаъолияти туристию рекреатсион? ба сарват?ои таби?;
- танзими ?у?у??;
- танзими и?тисод?;
- танзими андозбанд? амал? мегардад.
Да?сола?ои охир дар ?а?он ?онунияти махсус оид ба ?у?у?и экологии туризм ба амал омадааст, ки шарт?ои асосии он ин?оянд:
- истифодаи о?илона ва сарфакоронаи захира?ои таби?;
- танзими истеъмоли захира?ои турист? дар асоси мониторинги таъсиррасони туризм ба ?удуд;
- ?амкории байналмилал? ва танзими фаъолият оид ба ?ифзи му?ити атрофу истифодаи о?илонаи захира?ои таби?;
- пардохти мабла? барои истифодабарии табиат;
- додани афзалият ба ?ифзи ?аёт ва саломатии инсон, фаро?ам овардани шароит?ои муносиби эколог? барои ?аёт, ме?нат ва истиро?ати а?ол?;
- асосноккунонии илмии манфиат?ои эколог?-и?тисодие, ки барои рушди устувори ?омеа равона гардидааст;
- риояи талабот?ои ?онунгузории эколог? ва ?айра.
Шарт?ои мазкур дар ?онунгузории экологии байналмилал? истифода мешаванд ва он?о бо ма?дудияти таъсири туризм ба му?ити атроф ало?аманд мебошанд.
Бобати шарт?ои дар боло зикргардида, тари?и ?абули ?онуну ?арор?ои махсуси ?укумат? бояд назорат карда шавад.
Эъломияи ТУТ оид ба рушди устувори туризм, ки дар конфронси вазирони со?аи туризми кишвар?ои Осиёю ?авзаи у?ёнуси Ором дар ша?ри Мале (Малдив?о) 16.02.1997 баргузор гардид, ?абул шудааст.
Мутоби?? он таъсири манфии туризм ба му?ити атроф бар дўши кишвар?о ё сектори хусус? вогузор гардида, барои мувафа? шудан ба рушди баланди туризм, чунин тавсия намудааст:
- табли?и ахло?и эколог? дар бахши туризм миёни ?амъият?ои ма?алл? ва истеъмолкунандагон;
-истифодаи о?илонаю сарфакоронаи захира?ои турист? ва такрористе?солшавии босуботи он;
- тар?резии ма?маавии туризм бо ма?сади таъмини рушди босуботи он ва ?айра.
Зарурияти масъалаи ?ифзи му?ити зист ва талабот?ои экологиро ба назар гирифта ?укумати ?ум?урии То?икистон ба ташкили ?удудии бо??ои милл?, мамнўъго??о ва парваришго??о ?онуну ?арор?о ?абул кардааст. Аз ин хотир бо масо?ати зиёда аз 2,5 млн га, ки 18%-и ?удуди ?ум?урии То?икистонро Бо?и милл? ташкил намудааст, он дар ?исми шар?? ?удуди ?ум?урии То?икистон ?ойгир шудааст. Дар ?удуди Бо?и милл? фаъолияти турист? мумкин аст, аммо таъсири манф? ба му?ити эколог? мамнуъ гардидааст.
Аз гуфта?ои боло маълум мегардад, ки туризм ?ам боиси солимгардии му?ити эколог? ва ?ам расонидани таъсири манф? ба он мегардад. А?амияти гуманитар? (башарии) туризм дар истифодаи имконоти рушди ?аматарафаи шахсият зо?ир мегардад.
Туризм ?а?онбинии инсонро васеъ намуда, тафаккури онро баланд мебардорад ва имкон меди?ад, ки истиро?ату дарки оламро ?амо?анг созад. Туризм ба омўзиши ?аёт ва таъриху фар?анг, расму оини мардуми шарифи То?икистон ва дигар кишвар?о, таъсир мерасонад. Барои туристи дохилию хори?? дидани ?аззобият?о а?амияти бузург дорад. Дида?о ва шунида?о дар амали сайру гашт одатан дар хотираи инсон абад? на?ш мебандад. Шиносо? бо фар?анг, расму оин?ои хал?ият?ои кишвар?ои мухталиф маънавиёти инсонро бою ?ан? мегардонад.
Агар хизматрасонии касбии саё?? ба кўдакон аз синни хурдсол? о?оз гардад, пас ин ?олат боиси ташаккули ?а?онбинии он?о ва муносибати о?илона ба ?омеаи инсон? ва табиат мегардад.
Инак рушди гуманитарии ?амъият тавассути туризм дар чунин ла?за?о инъикос мегардад:
*?амо?ангии истиро?ат ва маърифат. Ма?сади асосии туризм ?анигардии маънавии шахсият бо кўмаки фаъолгардонии унсур?ои маърифат? дар ?амаи ?уъзиёт?ои сайр;
* Самти осоиштаи сул?омез. Туризм ба пойдории сул? миёни хал??о манфиатдор буда, яке аз шарт?ои му?ими фаъолияти турист? мебошад ва бе?будии муносибат?о байни кишвар?о боиси мубодилаи туризми байналхал?? мегардад;
*Мазмуни интелектуалии (тафаккурии) туризм ва саё?ат. Гуногунрангии мавзўи сайр (таърих?, меъмор?, адаб?, варзиш? ва ?айра) васеъшавии сат?и дониш оид ба табиат имконият фаро?ам меорад;
* Тарбияи насли наврас. ?алби кўдакон ва мактаббачагон ба туризм метавонад ба васеъшав? ва ?а?онбинии он?о таъсир расонида, ?обилияти э?одии он?оро инкишоф меди?ад.
ТАСНИФОТ, НАМУД ВА ШАКЛ?ОИ ТУРИЗМ
Туризм аз рўи меъёр?ои ?абулшуда таснифот гардида, он ба намуд, хел, шакл?ою категория?о ?удо мешавад.
ТУТ СММ таснифоти туризмро аз рўи чунин намуд?о пешни?од намудааст: дохил?, ворид? (фаъол) ва содир? (?айрифаъол). Яке аз талабот?ои асосии таснифот убури марз?ои давлат? мебошад.
Туризми дохил?- саё?ати ашхосон дар дохили кишвари зисти хеш; туризми содир? саё?ати ашхоси му?им? дар То?икистон ба дигар мамлакат. Туризми ворид? (?айрифаъол) –саё?ати ашхосон дар ?удуди То?икистон, ки аслан ма?алли сукунаташон дигар кишвар ма?суб меёбад. Ин хел?о дар ма?мўъ бо ?ам омезиш ёфта, категорияи туризмро ташкил менамоянд.
Категория?ои туризм- байналхал??, милл? ва дохилиро дар бар мегирад. Аз ну?таи назари таснифоти овардашуда, аз рўи хел?о ба туризми милл?- дохил? ва содир? ба байналхал??- содир? ва ворид? дохил мешавад.
Намуд?ои туризм. Одатан дар низоми идор? 6 намуди туризмро ?удо менамоянд:
- Туризм бо ма?сади истиро?ат. Истиро?ати кўто?муддат ё дарозмуддат бо ма?сади бар?ароркунии ?исмонию рў?ии организм мебошад. Ба ин намуди туризм истиро?ати курорт? низ дохил мешавад, ки дар баробари он бар?арорнамоии нерўи инсон? бо истифода аз хусусият?ои таби?-и?лим?, хок ва об?ои ба?р?о, чашма?ои маъдан? ва гарму шифобахш амал? мегардад. Туризм бо ма?сади омўзиши фар?анг?ои бегона равона гардида, он ба маърифат? ва маросим? та?сим мешавад.
Туризми маърифат? ин боздид аз ?аззобият?ои таърих?, фар?анг? ё географ? мебошад. Туристоне, ки бо ин ма?сад сафар мекунанд, бештар ба муносибат?ои и?тисод?-и?тимоии кишвари ташрифот? (мизбон) мутава?е? мешаванд.
Ма?сади туризми маросим? ?ой?ое, ки а?амияти му?ими дин? дорад. Масалан зиёрати оромго??ои бузургон, ?ой?ои му?аддас, Макка, Мадина, Байтулму?аддас, оромго?и ?азрати Амир?он ва ?айра?о.
Туризми ?амъият?. Сафар бо ма?сади аёдати хешу таборон, надикон, дўстон ва инчунин туризми ни?од?о. Хусусияти фар?кунандаи туризми ни?од?о дар он аст, ки иштирокдорони он ра?бати якхела доранд. Ин ?ол дар нати?аи ташкили барнома?ои гуногуни варзишию фаро?ат? ба амал меояд. Масалан ни?од?ои ?амъияти мо?идорон, шикорчиён, мухлисони даста?ои гуногуни варзиш? ва ?.
Туризми варзиш?. Сафар барои иштироки фаъол ё ?айрифаъол дар чорабини?ои варзиш?.
Туризми и?тисод?. Сафар?о бо ма?сади манфиат?ои со?ибкор? ва ти?ор?. Ба монанди ширкат дар биржа?о, намоишго??о, фурўшго??о ва ?айра. Туризми конгресс? (сиёс?). Ба туризми дипломат? (намояндаг?) барои ширкат дар конгресс?о, инчунин вобаста ба ?аводис?ои сиёс? ?удо мешавад.
Асоси таснифоти туризм аз рўи шакл ма?сад?ои туризмро ифода менамояд. Аз рўи ма?сад?о чунин шакл?ои туризмро фар? менамоянд: рекреатсион?, табобат?, маърифат?, со?ибкор?, дин?, этник?, транзит?.
Туризми рекреатсион?. Шакли аз ?ама па?ншудатарини фаъолияти турист? буда, он бо ма?сади истиро?ат, солимгардон?, бар?ароркунии ?исмон?, равонию э?сосот? амал? шуда, падида?ои гуногуни фар?кунанда дорад. Он метавонад дар худ барнома?ои тамошобоби фар?ангию фаро?атиро та?ассум намояд.
Инчунин шу?ли дўстдоштаи ?ар шахс, шу?л ба варзиш, иштирок дар чорабини?ои варзиш?, мусоби?а?о, олимпиада?о ва ?.
Туризми табобат?. Талабот?ои инсонро дар ташхис ва талабот?ои хизматрасон? бо истифода аз сарчашма?ои табобатии таби?, муайян менамояд.
Ин шакли туризм метавонад дар осоишго??о, бунго??ои махсуси тибб? ё марказ?ои тибб? бо истифодаи технологияи муосири тибб? амал? гардад. Ин сабаби ба ду шакл та?симшавии туризми табобат?, яъне клиник? (бар?арорнамоии саломат? дар табобатго??ои доим?) ва курорт? (осоишго?) амал? мегардад.
Туризми маърифат?. Ма?сади асосии ин шакли туризм ?онеъгардонии талабот?ои ?а?онбин? ва маърифатии туристон мебошад. Ин ошно? пайдо намудан бо сарват?ои таби?, фар?ангию таърихии мамлакат ё минта?а, шиносо? бо осорхона?о, театр?о ва пайдо намудани тасаввурот оид ба урфу одат ва анъана?ои миллии а?олии ма?алл? мебошад. ин шакли туризм дар асоси пешни?оди барнома?ои гуногуни саё?ат? бо назардошти омезиши туризми рекреатсион? амал? мегардад.
Туризми фаъолияти касб?. Ба ин шакли туризм рухсатии мува??ат? ва сафар?о бо ма?сад?ои хизмат? бо назардошти иштирок дар конфронсу симпозиум?о бидуни ба даст овардани даромад, шомил мебошад. Ба туристони фаъолияти касб?, инчунин ронандагони автомашина?ои вазнини боркаш, намояндагони ширкат?ои ти?орат?, ро?барони ширкат?ои турист?, ки вазифа?ои касбии худро дар ма?алли берун аз зисти доим? амал? менамоянд, дохиланд.
Туризми фаъолияти касб? аз рўи мазмун ба cе самти асос? ?удо мешавад- сафар?ои ти?ор? ё бизнес-туризм, туризми конгресию намоиш? ва интенсив туризм. Ба ибораи дигар интевсив-туризмро туризми таклиф? низ меноманд, ки махсусан дар ширкат?ои калони хусус? риво? ёфтааст.
Ма?сад ?авасманд намудани кормандон ва ?амзамон гузаронидани чорабини?ои корпаратив?, конгрес?о, намоишго??о, ?аласа ва конфронс?о мебошад.
Туризми дин? дар асоси талабот?ои равия?ои динии намояндагони хал??ои гуногун ро?андоз? гардида, ма?сади асосии он зиёрати ?ой?ои му?аддас, ?и?ати гирифтани иттилоот?ои илмию маърифат?, амал? мегардад. Туризми диниро аз туризми аёдат? бояд фар? намуд, зеро дар туризми аёдат? нафароне иштирок менамоянд, ки эъти?одманданд ва риояи ?амаи меъёр?ои диниро ба ?о меоранд.
Дар туризми дин? барои иштироккунандагон эъти?одманд будан чандон му?им нест, зеро он метавонад бо ма?сади дидани объект?ои меъмории хусусияти дин? дошта ва бад ин тарз васеъ намудани дара?аи маърифатнок?, амал? гардад.
Марказ?ои асосии ташкили маъмулии туризми дин? ва аёдат? дар ?а?он ин?оянд: Макка, Мадина, Байтулму?аддас (Иерусалим), Рим, Ватикан, Лхаса ва ?айра. Дар То?икистон бошад:-?азрати Амир?он (оромго?и Мир Сайид Алии ?амадон?), оромго?и ?азрати Султон, чашмаи Носири Хисрав ва ?.
Туризми этник? дар ташрифи туристон ба зодго?и хеш, ма?алли сукунати хешу таборон ва наздикон асос ёфтаст. Туризми этникиро метавон бо тарзи зайл маънидод намуд:
- туризми милл?-фар?анг? (ташкили сафар ба ?ой?ое, ки хал?ият?ои а?алият, ки давлати миллии худро надоранд)
- туризми ?амватанон (масалан ташкили форуми то?икони ?а?он ва форсизабонон бо ма?сади мутта?ид намудан ва э?ёи фар?анги миллию забони модар?)
- туризми таассурот? (сафар ба зодго?, ма?ал?ое, ки давраи кўдакию нав?авон? сипар? гардидааст).
Туризми транзит?. Ин сафари туристон бо ма?сад?ои гуногун тавассути ?удуди кишвар ё ша?ри мобайн? ва расидан ба ну?таи таъингардида ё омадан ба манзил, (Масалан: бо ма?сади амал? намудани сафари турист?, ба кишвар?ои Аврупо аз ?ониби туристони То?икистон тавассути ?удуди Россия бо тава?ууф дар фурудго?и ша?ри Москва).
Туризми таълим?. Ин шакли туризм ифодагари сафари фардият?ои ?удогона ё як гурў?и муайянро ба дигар минта?а ё мамлакат бо ма?сади гирифтани маълумоти муайян аз рўи барномаи мушаххасшуда ва бо ма?сади забономўз? мебошад. дар замони ?озира туризми таълим? хусусияти перспектив? дошта, он ?узъи зудинкишофёбандаи бозори турист? мебошад.
Дар туризми таълим? се самти асос? мав?уд аст:
- туризм бо ма?сади омўхтани забон?ои хори??;
- туризм бо ма?сади омўзиши касб;
- туризм бо ма?сади маш?и ?исмон?.
Дар ?а?он бо назардошти рушди туризми таълим? марказ?ои маъмул ташаккул ёфтаанд, ки ?исми зиёди он?о дар кишвар?ои Аврупо? ?ойгир шудаанд. Масалан, барои ташкили сайр?ои забономўз?, коле??о ва марказ?ои таълим? дар ИМА, Ирландия, Туркия, Англия, Олмон, Малайзия ва Малта таъсис дода шудаанд. Мактаб?ои бузурги варзиш?, ки дар Франсия ва Шветсария во?еанд, варзишгаронро омода менамоянд.
Ба омўзиши касб мактаб?о ва марказ?ои таълим? дар Шветсария, Австрия, Олмон мав?уд мебошад.
Шоп-туризм. ТУТ СММ ин шакли туризмро ба ?айси шакли ?удогонае маънидод намуда, он ?амчун сафар ба минта?а ва мамлакати муайян бо ма?сади хариди молу ма?сулот?ои гуногун ё барои истеъмоли худи ё барои фурухтан дар кишвари худ, ба шумор меравад.
Масалан: Шоп-туризм ба Туркия ва АМА бо ма?сади хариди либосу пойафзол ва ма?сулоти косметикию атриёт ба Шветсария бо ма?сади хариди соат?о, ба Чин бо ма?сади харидории ма?сулот?ои булўр?, ба Италия бо ма?сади харидории ?андил?о ва ?.
Туризми варзиш?. Сафари туристии инфирод? ё гурў?? бо ма?сади шу?ли варзиш? ё ширкат дар мусоби?а?ои варзиш? ба монанди пойга?, чемпионат?о, олимпиада ва ?айра?о мебошад. одатан туризми варзиш? нафаронеро фаро мегирад, ки варзишгарони касб? нестанд, яъне он?о ?аводорони (мухлисон) даста?ои махсуси варзиш? мебошанд.
Туризми варзиш? дар ду шакл амал? мегардад.
Шакли фаъоли туризми варзиш? иштироки бевоситаи туристонро дар чорабини?ои варзиш? ва озмун?о фарогир мебошад ва шакли ?айри фаъоли туризми варзиш? на ?амаи мутахассисон, балки мухлисони даста?ои варзиширо фаро мегирад.
Туризми эколог?. Яке аз ?узъ?ои зудинкишофёфтаистодаи со?аи туризм ма?суб меёбад. Рушди солонаи он аз 10-20 то 30% ва даромад аз туризми байналмилал? то 10-15%-ро ташкил меди?ад.
То кунун таърифи ягонаи туризми эколог? ву?уд надорад. Тиб?и ифодаи ТУТ СММ «Экотуризм, як шакли саё?атест, ки дар ба?али табиат сурат мегирад. Бо ибораи дигар ?амчун туризми табиатгард? номидан мумкин аст. ?айр аз ин ма?сади он лаззат гирифтан аз манзара?ои таби? ва ?ифзи му?ити зист» мебошад.
Аз ниго?и мо туризми эколог? ин боздид аз ?удуд?ои та?йирёфта ё камта?йирёфтаи таби? зери таъсири инсон, ки дорои захира?ои нодири таби? ва таърихию-фар?анг? мебошад. Принсипи асосии рушди туризми эколог? албатта рушди шуур, маърифати эколог?, риояи ?атмии рафтор нисбати му?ити таби?, ?и?ати ниго?дошти ?олати эколог? ва вайрон намудани экосистема ма?суб меёбад.
Дар асоси ин та?силот шарт?ои асос? экотуризми эколог? ин?оянд:
Экотуризми эколог? тавассути ташкили сафар?ои махсус ба маноти?и та?йирнаёфта ё дастнахўрда буда, он барои ?онеъ намудани талаботи туристон равона мегардад.
Экотуризми эколог? чунин хусусият дорад, ки таъсири манфии суст нисбати табиат ба чашм мерасад. Аз ин хотир баъзан онро «туризми нарм» меноманд.
Фаъолияти экотуризми эколог? таъсири манфиро ба табиат пешгир? намуда, туроператорон ва туристонро водор менамояд, ки ба?ри ?ифзи табиат ва рушди и?тимо?-и?тисодии ?удуд талош намоянд.
Экотуризми эколог? истиро?ат, фаро?ат ва маърифати экологиро барои саё?он ?амо?анг намуда, он ?онун?ои ?атъии рафториро талаб менамоянд, зеро риояи ин ?онун?о шартан барои рушди со?а зарур аст.
Дар рушди туризми эколог? бояд а?олии ма?алл? манфиатовар бошад ва набояд ба манфиат?о ва рушди и?тисодию и?тимоии ма?алли туристию рекреатсионии он монеъ созад.
Туризми эколог? ?амчун ?исми таркибии индустрияи туризм ба шумор рафта, исте?сол ва фурўши ма?сулоти туристиро ба ро? монда, даромади ба дастовардашуда ба рушди минта?а, ?ифзи му?ити таби? ва бе?будии сат?и зиндагии мардуми ма?алл? равона мегардад.
Ма?сад?ои асосии туризми эколог? ин?оянд:
- баланд бардоштани сат?и маърифати экологии а?олии ма?ал;
- баланд бардоштани маданияти муносибати инсон бо табиат;
- тар?резии меъёр?ои рафтори а?ло?? дар му?ити таби?;
- тарбияи ?исси инфиродии масъулият нисбати та?дири табиат ва ?узъ?ои ?удогонаи он, инчунин бар?арорнамоии нерўи равонию ?исмонии инсон тавассути истиро?ати бофаро?ат дар шароити му?ити таби?.
Ма?сулоти фаъолияти туристии эколог? барои ?ифзи му?ити атроф ва ниго?дории бе?дошти табиат а?амияти калони тарбияв? ва рекреатсион? дорад.
Ма?сади асосии ташкили туризми эколог? ин дарки олами атроф ва маърифати эколог? мебошад. Туристон дар сайр?ои эколог? аз табиати «Ву?уш» лаззат мебаранд. Ба монанди «о?анг?ои форами таби?»- садои рудхонаю шаршара?о, хондани парандагон, садои ларзидани барг?ои дарахтон ва гиё??о, ниго? кардан ба тулўъ ва ?уруби офтоб, фори? шудан аз мушкили?ои рўзмараи ша?р, нак?ати гул?ою гиё??о, гирифтани нафаси тозаи таби?, садои мав?и кўл?о, обанбор?о, шаршара?о, ба?р?о ва ?., ки ин ?узъиёт?ои таби? аз бемори?ои гуногун на?от мебахшанд ва солимии маънавии инсонро ?ав? мегардонад. Сайр?ои эколог? маърифати экологии туристонро ташаккул дода, дар ниго?дории минта?а?ои табиию рекреатсион? кўмак менамояд.
Экологияти туризм ва риояи ?оида?ои махсус барои туристон дар шакли зерин зо?ир мегардад:
- ташрифи гардишгарон дар ?удуди парваришго? тан?о бо и?озаи масъулин;
- манъи ташрифи парваришго? дар мавсими лонагузории парандагон ва наслди?ии ?айвонот;
- манъи шустани восита?ои на?лиёт дар со?или рудхонаю кўл?о;
- манъи истифодаи маводи синтетикии шустушўйи;
- шикори мо?? ва сайди ?онварон тиб?и и?озатнома ва талабот?о дар даврае, ки и?озат дода шудааст;
- пас аз фаъолияти худ нагузоштани партов;
- нагузоштани ?ар гуна на?шу навишта?от?о дар унсур? (санг?о, дарахтон, девор?ои ?ор ва ?).
- манъи гузоштани гулхани хомўшнакарда, напартофтани гўгирди сўзон ва мавод?ои оташангез.
Дар замони муосир туризми эколог?, яке аз шакл?ои афзалиятноки туризм ба шумор меравад. Боиси тазаккур аст, ки СММ соли 2002-юмро соли туризми эколог? эълон намуда буд. Экотуристон одатан бо гурў??ои камшумор ва зери ро?барии мутахассисон (географ?ои табиатшинос, орнитолог?о, энтемолог?о, эколог?о, зоолог?о, ихтиолог?о ва ?) сайр мекунанд.
Ма?сад?ои ин гуна саё?ат?о аз мушо?ида, фаъолияти илмию маърифат?, кўмакрасон? ба ?онварон ва парандагон иборат аст. Туристи эколог? ин туристест, ки маданияти воло нисбат ба муносибати э?тиёткорона ба табиат дорад. Ин гуна турист ?е? го? ба табиат гўгирди сўзон, зарфи хол?, бастабандии истифоданашуда, зарф?ои пластикию шишагиро намепартояд. Зарф?ои пластик? дар замони мо «офати абад?» мебошад.
Аз ?ониби эколог?о муддати тахминии пўсидани «партови турист?» дар му?ити таби? ба шакли зайл оварда шудааст:
- пўсти афлесун ва банан (мавз) - 0,5 сол;
- матои пахтагин, ко?аз - 0,5 сол;
- ресмон -1 - 1,5 сол;
- баста барои шир (пакет), ма?сулоти пашм? – то 5 сол;
- бо?имондаи сигор - то 12 сол;
-баста?ои (пакет?ои) полихлорвинил? – то 20 сол;
- матои синтетик?, пойафзоли чарм? – то 40 сол;
- ма?сулоти металл? – 100 сол ва зиёда аз ин;
- шиша- 1000000 сол;
- зарф?ои пластик? – тамоман намепўсанд.
Дар равияи фаъолияти экотуристон истифодаи тамоми имконият?о барои ?ифзи но?ияи ташрифотиашон ва инчунин ?ифзу бар?ароркунии бойгари?ои таби?, фар?ангию таърих?, ма?суб меёбад.
Мутоби?и моддаи 7-и ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи туризм» бо ма?сади дастгирии давлатии туризми эколог? фаро?ам овардани шароити мусоид барои рушди он?о ?укумати ?ум?урии То?икистон ?арор ?абул намудааст.
Мувофи? ба ?арори мазкур туристон дар ?атори сайр намудан дар му?ити экологии солим вазифадор карда мешавад то дар ?араёни сайри турист? ба экосистема зиён нарасонад.
Агротуризм (туризми де?от). Аксари муаллифон ин шакли фаъолияти туризмро яке аз шакл?ои туризми эколог? муарриф? менамоянд. Бояд ?айд намуд, ки ин бахши туризм ?узъи махсуси равияи туризм дар бозори турист? ма?суб ёфта, муста?илияти муайян дорад.
Ба агротуризм сафари туристони ало?ида ва туристони гурў?иро бо ма?сади истиро?ат ба де?када?о ва ма?маа?ои кишоварз? (ба монанди бо??о, полез?о, хо?аги?ои чорводор?- чорвои калон ва реза ва ?) ма?суб медонанд.
?айр аз ин он?оро ба усул?ои зиндаг? вафаъолияти де??он? де?нишин?, шиносо? пайдо намуда, бо анъана?ои ма?алл?, урфу одат ва низоми хо?агидорию истифодаи табиат фикру а?идаи худро ?алб менамоянд.
?амзамон туристонро зарур меояд, ки ба анъана ва урфу одат?ои а?олии ма?алл?, кўшиш ба ?амзист?, робита?ои хайрхо?она бо а?олии ма?ал дошта бошанд, аммо ба фаъолияти миллии он?о дахолат нанамоянд. Ба ниго?дошти мувозинатии хусусият?ои му?ити табиию фар?анг? мусоидат намоянд.
?айр аз ин - туризми де?от? агар мукаммал бошад, боиси воридшавии ?атмии восита?ои пул? ба бу?аи ма?алл? мегардад.
Агротуризмро- туризми де?от? истифода барем бе?тар мешавад.
Дар ?а?они муосир ин шакли туризми миёни як ?атор давлат?ои Аврупо? бо сураъати баланд инкишоф ёфта, ?ойго?и махсусро касб намудааст. Боиси тазаккур аст, ки рушди агротуризм ба як ?атор мамлакат?ои Аврупои Шар?? бешиар муяссар гаштааст.
Як системаи бузурги хо?аги?ои агротурист? созмон дода шуда, он бомуваффа?ият дар кишвар?ои Назди Балтика, Ла?истон, Ма?ористон, Чехия ва Словакия амал мекунад. Инчунин агротуризм дар як ?атор кишвар?ои бузурги Аврупои ?арб?- ба монанди: Шветсария, Олмон, Белгия, ?оланд, Фаронса, Австрия ва ?айра дар ?оли рушданд.
Туризми саргузашт? ва экстремал?. Ду самти ба ?ам наздики фаъолияти турист? мебошанд.
Туризми саргузашт?- намуди махсуси истиро?ат мебошад. Шарт?ои асосии он: ташрифи ?ой?ои ?аззоб (экзотика) ва маш?ул шудан ба намуд?ои ?айриодии фаъолият (шино дар дарё?ои кў??, дайвинг, сафар ба ?уллаи кў??ои баланд ва ?). Унсур?ои асосии туризми саргузашт?, саё?ат дар намуд?ои ?айриодии на?лиёт- сагчана?о, болои фил?о, уштур?о, кураи ?авопаймо? ва ?айра ма?суб меёбад.
Ду самти бо ?ам наздики фаъолияти турист? мебошанд Туризми саргузашт? – намуди махсуси истиро?ат мебошад. Шарт?ои асосии он: ташрифи ?ой?ои ?аззоб (энзетикс) ва маш?ул шудан ба намуд?ои ?айриоддии фаъолият (шино дар дарё?ои кў??, тез?араёндошта дайвинг, сафар ба яхбанди?ои калони кў?? ва ?.). Унсур?ои асосии туризми саргузашт?, сат?аш дар намуд?ои ?айриоддии на?лиёт – сакчана?о, болои фил?о, уштур?о, кураи ?авопаймои ва ?айра ма?суб меёбад.
Аксар намуд?о туризми саргузашт? ба таваккали зиёд дара?аи баланди таваккал? рў ба рў гардида, дар раванди сайр аз турист ма?орату малака, ?асур?, тобовар будан дар шароити мураккаби табииро талаб менамояд. Тайи чанд соли охир дар ?а?он як ?атор инфрасохтор барои ма?сади туризми саргузашт? ба ву?уд омадааст. Ба объект?ои он аксаран бо??ои ?айри му?аррари фаро?ат? (adventur park) шомил мебошанд.
Яке аз шакл?ои ни?оии туризм? саргузашти туризми экстремали ба ?исоб меравад, лекин ин шакли туризмро туристон муста??илона ан?ом меди?анд ва дар баробари ин туризми экстремал? дар ?аёти инсон ва саломатии он метавонад хатар эъ?од намояд. Барои гузаштани ?удуд миёни туризми экстремал? ва саргузашти мисоли одд? пеш меояд. Ширкати туристи сафари саргузаштиро барои туристон ба яке аз ?азира?ои у?ёнуси ором ташкил менамояд. Асоси барнома – ?усту?ў аз ?ониби туристон дарёфти хазинаи пин?оншуда мебошад. Дар раванди ?усту?ў туристон бо монеа?ои сунъии созмондодашуда рўбарў мегарданд.
Гуру?и туристонро бо та??изоти зарури ва бо захираи минималии обу ?изо дар ?ангалистони Амазонка барои убур намудан аз минта?аи душвору хатарнок фуруд меоранд. Дар баробари ин гуру? дар ?олати ни?оят то?атнопазир ва аз му?ити беруни ?удошуда, гузошта мешаванд. ?амаи монеа?о ва мушкили?ои пешомадаро гуру? ма?бур аст бе кумаки беруна пушти сар намояд.
Таснифоти овардашудаи туризм дар ?адвали зер бешуб?а барои ташкили фаъолияти турист? му?им мебошад аммо он ?амаи рангорангии шакл?о ва самт?ои туризмро дар бар мегирад. Да??ои талабот?ои таснифотии туризм мав?уд мебошад, ки му?имтарини он?о дар ?адвали зерин оварда шудааст.
Расми 7. Таснифоти туризм.
Хусусият?о ва талабот?ои туризм
Намуд?ои туризм
Теъдоди ширкаткунандагони саё?ат
Инфирод?, гурў??, хонаводаг?
Минта?аи истиро?ат
Милл?, байналмилал?
Бозор
Дохилию хори??
Усули ташкил
Ташкилнашуда, ташкилшуда, ?аваскор? (тахассус?)
Ма?сад?о
Истиро?ат, бар?арорнамоии саломат? (осоишго?), рекреатсион?. Агар густурда бошад: истиро?ат ва рекриатсия, табобат?, со?ибкор? (сафорати ти?орат?, конгресс?, интенсив - туризм), таълимот?, дин? (маросим? ва маърифот?), этник?, транзит?, шоп-туризм, таассурот?.
Синну сол
Наврасон, ?авонон, миёнсолон, пиронсолон.
Усул?ои воситаи ?аракат
Автомобил?, автобус?, об? (?а?онгард?), пиёда, дар ро?и о?ан, ?авопаймо?, дучархарон?, аспсавор? ва ?айра.
Шакли фаъолияти асос?
Со?ибкор?, маърифот?, варзиш?, эколог?, конгресс?, саргузашт?, экстремал?, кишоварз? (агротуризм) ва ?айра.
Захира?ои асосии истифодашавандаи таби?
Кў??, ба?р?, ?ангал?, дарё?, шиноварию со?ил?, табобат?.
Хусусияти ?удуд
Континент? (хушк?), наздиба?р?, ?азирав?.
Сарчашмаи молиякунон?
Ти?орат?, и?тимо?.
Восита?ои ?ойгиркунонии туристон
Шакли ме?монхонав? ва ?айриме?моннонав?
Фосилаи сафар
Наздик, дур
Давомнокии саё?ат
Кўто?муддат, миёнамуддат, дарозмуддат.
Мавсимияти хуру?и туристон
Мавсим?, тамоми сол (доим?)
Вобаста аз усули ташкили туризми муташаккилона ва ?айримуташаккилонаро ?удо мекунанд. Як ?атор коршиносон шакли 3-юми он яъне ихтиёриро (худфаъолият) низ шомил менамоянд.
Туризми муташаккил -ин саё?ати инфирод? ё гуру?и аз рўи барномарезии турист? ва хатсайри мебошад, ки он тавассути ширкати турист? ё муассиса ташкил карда мешавад. Туристон сафарномаи туристиро аз рўи шароити ?аблан ?амо?ангшуда ва пардохтшуда ба ба даст меоранд.
Туристи ?айримуташаккил -саё?ати туристони ало?ида бидуни иштироки муста?ими муассиса - миёнарав, клуби турист? ё ни?оди турист? мебошад. Туристон сайрро худ ташкил намуда, хадамоти туристиро пардохт менамоянд. Ин намуди туризм ни?оят маъмул аст. Дар Аврупо ба ин шакли туризм ?ариб 75% ?амаи сайр?ои турист? рост меояд. Мутаносибан дар ?ум?урии То?икистон ин нишонди?анда ба 90% баробар аст, ки ин далели коста будани рушди туризми дохил? мебошад.
Туризми ихтиёр?(худфаъолияти) - самти махсус ба ?исоб меравад. Ин шакли туризм истифода аз усули ?аракати фаъол буда, туристон ихтиёран ташкил менамоянд,зери ро?балад? ва дастури коршиноси бота?риба.Ма?зи коршиноси бота?риба ва хусусият?ои хоси ?аракати фаъол имкон меди?ад, туризми ?айримуташаккилу ихтиёриро аз ?амдигар ?удо менамояд.
Ба туризми ихтиёри ё худфаъолият? чунин самт?ои хусусиро ба монанди пиёдагард?, об?, кў?навард?, лижарон?, автотуризм, дучархарон?, аспсавор?, мототуризм ва ?айра?о шомиланд. Туризми ихтиёри ё худфаъолияти дар чанд шакл ро?андоз? мегардад. Шакли нисбатанмаъмули он -сайр?ои турист?, экспедитсия?о ба но?ия?ои камтад?и?шуда ва ?азбкунанда, слет?ои турист? ва мусоби?а?ои туристию варзиш? ма?суб меёбад.
Инчунин таснифоти туризм аз рўи манбаъ?ои асосии мабла?гузор? му?им аст. Аз ин хотир туризмро аз рўи талабот ба туризми назорат? ва и?тимо? ?удо менамоянд.
Мо?ияти туризми ти?орат? дар он аст, ки гирифтани даромад, тавассути муассиса?ои турист?, ки манбаи асосии он ти?орат мебошад ба ?исоб меравад. Ин намуди туризм бештар ба истеъмолкунандагоне шакл менамояд, ки даромади хоса доранд ва метавонанд, харо?от?ои туристиро пурра пардохт намоянд.
Туризми и?тимо? – ин шакли туризм дар асоси талаботи маънав?, рў?? ё дигар намуди талабот ба монанди салимгардон?, бар?арор намудани нерў аз ?исоби манбаъ?ои гуногуне, ки давлат ё корхона?ои хусусию са?ом?, ки ба ниёз?ои и?тимо? ?удо намудааст.
Дар ?ум?урии То?икистон ин шакли туризм айни ?ол дар самти риво? ?арор дорад, зеро ?амасола аз ?исоби бу?аи мамлакат ва бу?аи муассиса?оию корхона?о ва ба таба?а?ои ниёзманд, аз ?умла нафа?ахўрон, маъюбон, камбизоатон, соби?адорони ?ангу ме?нат ва ?айра мабла??ои муайян барои амал? гардонии талабот?ои он?о ?удо мегардад.
Волков Ю.Ф. Асосњои бизнеси мењмонхонавї ва туристї. Ростов лаби Дон. 2003 (бо забони русї).
Holloway J. Christopher. The business of Tourism.-London: 1994.
В.Г.Гуляев Туризм: иќтисодиёт ва рушди иљтимої. М-2008
Просмотр: 3143