Дата: 2016-01-30
Замина?ои асосии ташкили системаи хазинадор? дар ?Т
Пас аз ба даст овардани исти?лолият То?икистон ро? аз с?и и?тисодиёти бана?шагирифташуда ба с?и и?тисодиёти бозор? гирифт. Вобаста ба ин, ?ум?урии мо барои к?мак ба ташкилот?ои гуногуни байналхал?ии молияв? муро?иат намуд.
Ташаббуси ХБА пас аз да?и? ом?хтани вазъи и?тисод? дар мамлакат ба ?укумати ?ум?урии То?икистон гузаронидани низоми хазинадориро дар низоми молиявии ?ум?урии То?икистон пешни?од намуд, ки он ба болоравии самараноки истифодабарии бу?ет ва барои ?амар?за та?лили вазъи молиявии мамлакат бо та?рибаи мамлакат?ои бо и?тисодиёти тара??икардаи бозор? мусоидат хо?ад намуд.
Сабаби асосии созмон додани низоми хазинадор? дар ?ум?урии То?икистон аз он вобаста буд, ки низоми бонк? дар мамлакат бад тара??? ёфта буд. Дар аввали сол?ои 90-ум баву?удоии бонк?ои бисёри дуюминдара?а шароити баву?удоии бозор, системаи пешинаи марказонидашударо бар?ам дод. Ч? хеле, ки маълум аст то ташкилшавии низоми хазинадор?, ?амаи сурат?исоб?ои ташкилот?ои бу?ав? дар бонк?ои ти?орат? буданд ва барои сарива?т пардохтани андоз ба бу?ет ма?саднок набуданд. Бисёр ва?т ин бонк?ои ти?орат? пул?ои давлатиро на барои молиякунонии идора?ои давлат?, балки бо ма?сади пешни?однамоии ?арз ба сохтор?ои ти?орат? истифода мебурданд.
Оиди и?роиши реформаи и?тисод? дар идоранамоии и?тисодиёт та?симнамоии ??дадори?ои байни дастго??ои ?укуматии ?ум?урияв? ва ма?алл? мегузарад.
Муста?илияти объект?ои идоранамои дар шароити ноустувории шароити и?тисод? пастшавии со?а?ои андозу бу?етро ба ву?уд овард, и?роиши назорат аз р?и восита?ои дуруст ва пурраи истифодабарии бучет ба ?адри пурра и?ро намегардад. Дар нати?аи воридшавии сарива?тии андоз?о ва дигар пардохт?ои ?атм? таъмин нагардида, раванди инти?ол ба бу?ети махалл?, инти?ол аз андоз?ои умумидавлат? суст гардид. Орган?ои молияв? ва испексия?ои андоз барои назорати раванди ташкилнамоии даромад ва истифодабарии захира?ои умумидавлатии молияв? ?одир набуданд.
Бо муста?камшавии мав?еи ?онунии бу?а?ои вилоят? ва ма?алл?. Бо болоравии идораи ин бу?ет?о аз тарафи идора?ои махалл? ва орган?ои молиявии он, гардиши восита?ои бу?аи давлат? бисёр ва?т аз назари орган?ои болои ?укумат?ои намояндогон, Вазорати молия, инчунин ?укумати ?ум?урии То?икистон дур афтода буд. Чунин а?ида ба ву?уд омада буд: бу?аи ?ум?уриявии дар марказ коркардашуда ва дар он чо тасди?шуда, дар ?удуд?ои ?ум?ур? и?ро мегардид, вале идораи и?ронамоии ин бу?ет ба монанде, ки дар марказ вобаста аст ва тадри?ан то ?удуд?о намерасид.
Зарурияти дар ма?ал?о созмон додани чунин орган ба вучуд омад, ки идоранамоии раванд?ои харо?от ва пурранамоии восита?ои хазинадории давлат? ба ??да дошта бошад, инчунин тавонад ба ма?м?и захира?ои молияв?, дар ин ё он ?удуд таъсири мусб? расонда инчунин дар ин ?олат мувозиннати ма?сад?ои бу?ет?ои ?ама сат??оро таъмин намояд.
Вазъи ба ву?уд омадани макрои?тисод? и?ронамоии сиёсати молияв? - бу?етиро ташкил намуд. ?оришави?ои бу?ав? ба ма?м?и ма?сулоти дохила яку якбора паст гардид. Ба нати?аи усул?ои ?абулшуда оиди пурзур намудани сиёсати харо?от ниго? накарда, паст намудани касри умумии бу?а ба ма?м?и ма?сулоти дохила ва вазъият оиди молиякунонии харо?от?ои аз тарафи бу?ет пешбинишуда ба ву?уд овард. Махсусан масъала?ои калон оиди молиякунонии харо?от?о оиди вазъияти хо?агии со?аи бу?ет ба ву?уд омад.
Харо?от нисбат ба даромад бисёр гашт. Дар шароити ба ву?уд
омада маълум аст, ки бар?ароргардии макрои?тисод? ва ниго?дории
каср дар сат?и идоранамои умуман молияи давлат? ва харо?от мумкин
аст. Арзиши самаранокии и?роиши молиякунандаи бу?ет аз барномаи бу?ет бояд ?исми асосии сикли бу?ет гардад. Вазифаи ба?оди?? бояд ба баву?удоии самаранок? бо ро?и баробарнамоии восита?ои барои барнома ?удошуда ва нати?а?ои ба даст омада равона шудааст.
Раванди бу?ав? талаби ташкил ва дастгирии низоми ?исобот?ои созишшудаи дутарафа ?онунгузороне, ки бу?етро ?абул кардаанд ва шахсони ба и?роиш ва назорати он ?авобди?андаро ба миён гузошт.
?амин тари? системаи комуникатсион? бояд пурра ?амаи сохтор?оро дар бар гирад, ки бу?етро реалии и?ро намояд.
Системаи мерос омадаи молияви ба вайроншавии механизм?ои ба на?шагир? ва назорот аз руи и?роиши бу?ет оврда расонд, дар ин ?олат сат?и молиявии орган?ои ?укумрони ма?алл? ва низоми пешинаи ?исоботи номутоби? шуданд. На?ши Вазорати молия дар раванди и?роиши бу?ет омор? гардида ташкилот?ои бу?авии харо?от?оро аз р?и диди худ и?ро менамуданд, Бонки Милл? бошад, вазифаи идораи бо на?д, исте?соли пардохт?о ва ба?исобгирии и?роиши хазинавии бу?етро ба ?о меоварад. Вазорати молия фа?ат ?удонамоии назорати пулди?иро аз Вазорат?ои марказ? ва идора?оро назорат менамуд, инчунин барои ?амъовар? ва пешни?оди иттилоот? аз тарафи БМТ, Вазорат?о, идора?о, вилоят ва ма?ал?о ?авобгар буда ва барои тартиб додани ?исобот оиди и?роиши бу?аи давлат? дар му?лати аз тарафи ?укумат му?арраргардида ?авоб медод. Ба ?амаи зина?ои иттилоот? ба таври даст? тартиб дода шуда, бе система?ои истифодабарии автоматик? и?ро мегардид. Фа?ат як ?исми хурди иттилоот оиди и?роиши бу?ет дар Вазорати молия коркард мешуд, ки он на?ши органи марказиро и?ро менамуд ва бо ву?уди он ба и?роиши бу?ет таъсири ма?дуд дорад.
Дар бисёр ?олат?о идора ба накд ву?уд дорад. Бисёр восита?ои кам
барои ?арр?за ба даст овардани иттилоот ва та?лили он оиди восита?ои
на?ди дар сурат?исоб?ои ?укумати ву?уд дорад. Дар ин шароит?о
захира?ои на?ди наметавонистанд самаранок истифода шаванд, вале сметаи харо?от?ои ташкилот?ои бу?ав? ба меъёр?ои асос ёфта буданд, ки бо даромади реал? вобаста набуданд. Асос?о барои бадастоварии сарива?т? ва иттилоот?, даркор? ва боваринок оиди ба ?исобгирии бу?алтер? ву?уд надошт. Барои масъала?ои фискал? як ?атор идора?ои гуногун дар дохили ?укумат ??дадор буданд. Гур??бандии к??наи бу?ав? барои дуруст арзиш додани маълумот?ои молияв? ва и?тисод? имконият намедод, ки имконияти назоратро аз р?и и?роиши бу?ет кам менамуд.
?алли проблемаи баву?удомада гузаронидани реформа?ои гуногунро талаб менамуд. Пеш аз ?ама муста?камнамоии сохтори ташкилот?, ташкили базаи зарурии ?у?у??, тобеъияти идора?ои марказ? ва ма?алл? ба ро?барияти Вазорати молия, ташкили механизм?ои нави ташкил ва и?рои бу?ет барои таъминнамоии бана?шагирии додашуда ва назорати он, аз нав дида баромадани низоми ?исоботнок?.
?амаи ин вазъият вазъи со?аи бу?етро дар сат?и ?ум?урияв? мушкил гардонда назоратро аз р?и хар?намоии восита?о суст гардонид, ки ин дар навбати худ муносибати бемасулиятро ба хазинаи давлат ба ву?уд овард. Вазъияти номбаршуда, инчунин вусаът ёфтани б??рони молияви зарурияти вусъати гузаштан аз системаи бонк? ба хазинав? барои и?роиши бу?ет барои камнамоии харо?оти беасоси бу?ет, пурнамоии ?исми даромаднокии он идораи умумии восита?ои бу?ав?, пурзурнамоии назорат барои истифодабар? ва муста?кам намудани со?аи молия дар ?ама дара?а?о ба ву?уд овард.
Бо ма?сади мукаммал гардонидани ситемаи идоракунандаи захира?ои молиявии давлатии мамлакат аз тарафи ?укумати То?икистон ?арор оиди созмон додани низоми хазинадор? 18-уми майи соли 1996 ?абул карда шуд.
Гузариш ба низомномаи хазинадор? и?роиши бу?аи давлат? аз р?и
равия?ои асосии зерин и?ро мегардад:
1. муттамарказонидани даромад?о ва восита?ои бу?аи ?ум?урияв? дар сурат?исоб?ои идора?ои хазинадор? бо гузаштан ба сурат?исоби ягонаи хазинав? ба ма?сади идоранамоии ратсионал? ба воситаи
восита?ои хазинавии бу?ет;
2. и?роиши раванди кушодашавии сурат?исоб?ои шахс? ба ?амаи гирандагони восита?ои бу?ав?;
3. ?оринамоии ?оида?ои нави молиякунонии харо?от?ои бу?ети ?ум?урияв?, ки ?у?у?и гирандагони восита?ои бу?ет оиди и?ронамоии харо?от?ои он?о дар асоси имтиёз?ои ба он?о овардашудаи ??дадори?ои бу?авиро дар назар дорад.
Якбора на?ша?ои гузариши аз гур??бандии бу?авии к??на ба нав тайёр карда шуда буданд. Дар муддати ?амаи соли 1999 молиякунонии харо?от?о ва ба ?исобгирии и?роиши бу?аи ?ум?урияв? дар ду гур??банди баробар бурда мешуд. Инчунин тартиби молиякунонии харо?от?ои бу?аи ?ум?урияв? таъ?ир дода шуда буд.
Бисёр таъ?йирот?оро дар ин давра Хазина ба ба?исобгирии даромад?ои бу?аи давлат? ворид намуд.
Аввал, усули пешинаи ву?уддоштаи хори?намоии дорад ба бу?ети ма?алл? ба воситаи ?исми бу?ети ?ум?урияв? бо танзимнамоии ?армо?аи ?атмии ш?ъба?ои вилоятии бонк?о то санаи 9-уми мо?и оянда ба усули та?симнамоии даромад?о, ки аз ?арр?за ба ?ар буч?т ( бу?ети ?ум?урияв? ва ма?алл? ) ?иссаи даромад?о дар мувофи?а бо меъёр?ои дар бу?а?ои вобаста ?абулкардашуда ?ор? мешавад ибрат аст, иваз карда шудааст.
Дар ин ?олат зарурияти танзимнамоии ?армо?аи оиди даромад аз байн рафт, инчунин нишона 096 (суммаи, мува??атан ба харо?от?ои бу?аи республикавии тааллу?дошт) бар?ам хурд.
Дуюм, дар муаяннамоии со?ибияти даромад?о мувофи?и бу?ет ба
?ум?урияв? бу?ет ба ?ум?урияв? ё ма?алл? ба тартиб дароварда шуд.
Барои ин хазинадор? пешни?од карда шуд ва аз тарафи Сарррёсати
бу?ети Вазорати молияи ?ум?урии То?икистон на?шаи та?симнамоии даромад?о оиди со?ибияти бу?ет?о кор карда бароварда шуд. ?амин тавр дар асоси он ведемост?ои солона – маълумотномаи та?симнамоии даромад ба бучети дарачахои гуногун тартиб дода мешавад, ки аз руи он даромад?о автоматик? дар дара?аи вилояти хазинадории ?удуди байни бу?ет?ои ?ум?урияв? ва ма?алл? та?сим карда мешавад, ичунин он байни вилоят? ва но?ияв? та?сим мешавад.
Ба ?айр аз та?йирот?ои дар боло номбаршуда ?олати тартибди?ии ?исобот оиди и?роиши бу?аи ?ум?урияв? дида баромада шуд. Аз соли 1998 Департаменти хазинадор? ?ар мо? ба вазорат?о ва идора?о маълумот?о оиди харо?от?ои кассав? дар ?а?ми ?амаи барнома?о барои ?абулнамоии аз тарафи он?о ?алли масъала?ои оперативиро пешни?од менамояд.
Аз мо?и январи соли 2000-ум хазина ва Сарраёсати бу?ет гур??бандии нави даромади бу?ет ва харо?от?о аз р?и ?амин сат?и бу?ет ба ?оринамои шур?ъ намудаанд. Дар баробари он аз тартиби пешина ву?уддоштаи молиякунонии харо?от?о аз р?и бу?а?ои ма?алл? даст кашида шуд ва тартиби нав ба монанди бу?аи ?ум?урияв?, низоми молиякунонии харо?от?о бо ро?и додани имтиёз?о ба ?ама идора?о ва и?озатнома?о ?ор? карда шуд.
Дар ин ?олат ба ??даи хизматрасонии хазинав?, хизматрасонии ?исобот? – кассав? бу?а?ои ма?алл? замина карда шуд.
Аз ?абулнамоии фармоиши президенти ?ум?урии То?икистон «Оиди усул?ои аввалиндара?аи оиди азнавомузиши бештари и?тисод? ва гузариш ба и?тисод?ои бозор? » ва барнома?ои аз навомузишии и?тисодии ?ум?урии То?икистон барии сол?ои 1995-2000 дар То?икистон низоми исло?оти молияи давлат? о?оз гардид.
Маълумот оиди ташкили системаи хазинадор? ва дурномаи он.
Дар ?ум?урии То?икистон исло?оти системаи молия аз нашр шудани фармони Президенти ?ум?урии То?икистон «Дар бораи вазифа?ои аввалиндара?а ва давом додани исло?оти и?тисод? ва гузариш ба и?тисоди бозаргон? ва барномахои исло?оти и?тисод? ?ум?урии То?икистон дар сол?ои 1995-2000 » сар шуд.
Оиди ба ?аёт татби? намудани ин фармон тайёри ба тарзи нави мабла?гузории ташкилот?ои бу?ети сар шуд ва дар мо?и июли 1996 ?арори ?укумати ?ум?урии То?икистон № 327 «Дар бораи ташкили системаи хазинадор? дар ?ум?урии То?икистон » ?абул карда шуд. Дар асоси ин ?арор дар ?айати Вазорати молияи ?ум?ур? Раёсати Хазинадории Марказ? ва Ш?ъба?ои он дар вилоят ва ша?ру но?ия?ои ?ум?ур? ташкил карда шуд. Дар таърихи 15 январи соли 1997 бо ?арори ?укумати ?ум?урии То?икистон № 36 «Дар бораи низомномаи Раёсати марказии хазинадор?» ?абул карда шуд. Дар ин низомномаи мазкур тартиб, ташкил коргузории системаи хазинадор? дар мар?алаи аввал нишон дода шуда буд. Аз 1 январи соли 1998 тамоми сурат?исоб?ои вазорат ва идора?ое, ки аз бу?ети ?ум?урияв? мабла?гузор? карда мешавад баста, та?ти назорати хазинадор? гирифта шуд. Мабла?гузории ташкилот?ои бу?ети ба воситаи сурат?исоби ягонаи хазинадор сурат гирифтанд. Аз аввали соли 2000 сар намуда Хазинадори марказ? мабла?гузории ташкилот?ои бу?етиро аз р?и гур??бандии нави даромад ва харо?от?ои бу?ет ба ро? монд. Аз соли 2000 то 2001 мар?алаи дуввуми дарбаргирии системаи хазинадор? дар ?ум?ур? гузаронида шуд. Яъне та?ти назорати хазинадор? тамоми ташкилот?ои бу?ет? аз ?умла он ташкилот?ои ?ум?уриявие, ки дар ша?ру наво?и ?ойгир буда гузаронида шуданд. Ин ташкилот?о аз сурат?исоб?ои транзитии бучети ?ум?урияв? мабла?гузор? карда мешаванд. Дар назди ш?ъба?ои молиявии ша?ру наво?ии ?ум?ур? барои мабла?гузории ташкилот?ои бу?етии ма?алл? суратхисобхои ягонаи хазинадории марказ? кушода шудаанд. Инчунин бояд зикр намуд, ки сурат?исоб?ои махсуси ташкилотхои бучети низ зери назорати хазинадор? гирифта шудаанд.
Дар хазинадории марказ? ва мо?и январи соли 2000 сар намуда
барномаи компютери оиди и?роиши ?исми даромад?ои бу?ети
?ум?урияв? ба ро? монда шуд. Аз мо?и январи соли 2002 сар намуда ин барномаи компютер? дар ?исми харо?отии бу?ети ?ум?урияв? гузаронида шуд ва мабла?гузории ташкилот?ои бу?ет? ба воситаи ин барнома ба ро? монда шуд. Ин ба он оварда расонд, ки му?лати байни ?абули дархост?о ва ташкилот?ои бу?ет? ва мабла?гузории он?о куто? карда шуд, дар ?олат?ои гуногун ?исобот?ои фавр?, мо?она ва семо?а?о дар муддати куто?тарин таёр карда мешавад.
Дар мо?и майи соли 2001 ?онуни ?ум?урии То?икистон « Дар бораи хазинадор?» ?абул карда шуд. ?онуни мазкур сохтор, ?у?у? ва ??дадори?ои хазинадориро муайян менамояд. Дар мо?и феврали соли 2002 аз ?ониби Вазири молияи ?ум?ур? «Оиннома оиди ба?исобгир? ва тартиб додани ?исоботи и?роиши хара?от?ои давлат? дар хазинадор? » тасди? карда шуд. Дар ин оиннома:
- структураи умумии Хазинадории марказ?;
- та?сими вазифа?ои ш?ъба?ои он;
- тартиби дохил шудани андозу даромад?о ба во?иди сурат?исоби
ягонаи хазинадор?;
- тартиби мабла?гузор? аз сурат?исоби во?иди ягонаи хазинадор?;
- намуд?ои ?исобот?ои му?осиб?;
нишон дода шудааст.
Аз 1 январи соли 2005 сар намуда Хазинадории марказ? ва ш?ъба?ои он дар ша?ру навоии ?ум?ур? мабла?гузории ташкилот?ои бу?етиро аз р?и гур??бандии нави даромад ва харо?оти бу?ет? ба ро? монд.
Бу?ети давлатии ?ум?урии То?икистон барои соли 2004 аз р?и даромад ба мабла?и 917300 ?азор сомон? ва аз р?и ба мабла?и 942800 ?азор сомон? бо барзиёди харо?от нисбат ба даромад ба мабла?и 25500 ?азор сомон? тасди? карда шуд.
Андози ни?оии касри бу?ети давлати барои соли 2004 ба мабла?и 25500 ?азор сомон? ё 0,5 фоизи Ма?м?и Ма?сулоти Дохил? му?аррар карда шуд. Манбаи пушонидани касри бу?ет бо таври зайл муайян карда шуд:
- даромад аз хусусигардонии моликияти давлат? - 6000 ?азор сомон?;
- даромад аз фур?ши вексел?ои хазинадор? - 2000 ?азор сомон?;
- кредити Бонки умуми?а?он? - 16250 ?азор сомон?;
- аз ?исоби депозит?ои бу?ети ?ум?урияв? дар Бонки миллии То?икистон ба 1 январи соли 2004 - 1250 ?азор сомон?.
Нишонди?анда?ои васеъи касри бу?ет бо назардошти мабла?гузории берунии барномаи сармоягузории давлат? барои соли 2004 бо мабла?и 178300 ?азор сомон? ё 3,5 фоизи Мачм?и Ма?сулоти Дохил? му?арар карда шавад.
Мабла?гузории пардохти ?арзи асосии берунии ?ум?урии То?и-кистон дар ?а?ми 53352 ?азор сомон? аз ?исоби ?арз?ои Бонки умуми-?а?он?, Бонки рушди Осиё ва гранти Итти?оди Аврупо муайян карда
шавад.
Дар соли 2004 ?исми даромади бу?ети давлати 105,2 фоиз и?ро
гардид ба ?ои 977552 ?азор сомон? ба бу?ети давлат? 1028483 ?азор сомон? ворид гардид. ?исм?ои харо?оти бу?ети давлат? бо мала?и 1026012 ?азор сомон? и?ро гардид, ки ин 99,1 фоизи на?шаро (на?ша 1034824 ?азор сомон? ) ташкил меди?ад.
?исми даромади бучети ?ум?урияв? 101,1 фоиз и?ро гардид ба ?ои 677443 ?азор сомон? ба бу?ети ?ум?урияв? 685018 ?азор сомон? ворид гардид. ?исми харо?оти бу?ети ?ум?урияви 97,3 фоиз и?ро гардид. Пешбин? шуда буд, ки харо?оти бу?ети ?ум?урияв? 702230 ?азор сомониро ташкил меди?ад. Дар ?а?и?ат харо?от?о 683121 ?азор сомониро ташкил доданд.
Бу?ети ма?аллии ?ум?урии То?икистон дар соли 2004 аз р?и даромад?о ба андозаи 113,2 фоиз и?ро гардида, ба бу?ет 234,2 ?азор сомон? ворид гардид. ?исми харо?оти бу?ет?ои ма?алл? дар соли 2004 ба андозаи 105,8 фоиз и?ро гардида ба ?ои 311,69 ?азор сомон? ба на?ша гирифташуда, 329,89 ?азор сомон? аз худ карда шуд.
Ин маънои онро дорад, ки тамоми ташкилот?ои бу?ети бо маблаг?ои зарур? таъмин шудаанд ва ба фаъолияти ташкилот?ои бу?ети таъсири мусбии худро расонидааст.
Вазифа?ои дар назди Хазинадории марказ? дар сол?ои наздик истода ин масъала?ои баланд намудани тарзи хизматрасон?, боз ?ам самаранок истифода бурдани мабла??ои бу?ет? аз чумла:
- Дигар намудани вазива?ои харо?от аз ?ониби вазорат?о ва идора?о дар асоси барнома?ои дигаргунсозии исло?оти ин вазорат?о ва идора?ои марбут.
- Гузариш ба системаи ало?аи электрон?, пайваст намудани систе-маи хазинадор? бо системаи ?исоб?ои байнибонкии Бонки Милли То?и-
кистон;
- Пурзур намудани ш?ъбаи назорати дохилии Хазинадор? «Аудит» ва ш?ъба?ои он дар ша?ру вилоят?ои ?ум?ур?;
- Даровардани та?йирот?о ба ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар
бораи хазинадор?».
Бояд зикр намуд, ки масъла?ои гузариш ба системаи ало?аи электрон?, пайваст намудани системаи хазинадор? бо системаи ?исоб?ои байнибонки Бонки миллии То?икистон дар мар?илаи и?рошави мебошад. Дар назар дошта шудааст, ки аз аввали нимаи дуюми соли 2005 Хазинадории марказ? ба ин системаи нав алакай гузашт. Аз ?ониби Бонки миллии То?икистон ба Хазинадории марказ? коди мушаххаси бонк? дода шуд. Боварии комил аст, ки ин навовари?о ба коргузории хазинадор? таъсири мусбати худро мерасонад ва имконият пайдо мешавад, ки назорат оиди ма?саднок ва самаранок истифодабарии мабла??ои бу?ет пурзур мегардад.
?укумати ?ум?урии То?икистон мо?и январи соли 1997 «Низомномаро дар бораи хазинадор?» ба табъ расонид, ки онро Ма?лиси Ол? («Парламент») тасди? намудааст. Дар мувофи?а бо моддаи 9 ин Низомнома Хахинадории Марказ? усул?ои ба ?исобгир?, шакли ?у??ат?ои ?исоботиро муйаян месозад, ?оида ва дастур?ои муфассалро, ки амалиёт?ои давлатии молияв? – бу?етиро дар Хазинадории марказ? ва ш?ъба?ои он дар ма?ал?о (зерхазинадори?о) танзим менамояд, коркард менамояд.
Низомномаи мазкур, пеш аз ?ама, барои кормандони хазинадор? пешбин? гардидааст, инчунин онро метавон ?амчун воситаи таълими истифода бурд. Он инчунин аз ?ониби сарму?осибони муассиса?ои давлатии ?ум?урияв? ва ма?алл?, инчунин кормандоне, ки бо масъала?ои бу?ет, ба?исобгирии бу?алтер? ва дигар амалиёт?ои
молиявии бу?етии давлат? маш?уланд, истифода бурда мешавад.
Низомномаи мазкур аз ?ониби Хазинадори марказ? тайёр карда
шудааст ва и?озати Вазири молия, ?укумати ?ум?урии То?икистон ба
чоп расонида мешавад. ?ар як таъ?йироти ба ма?м?аи мазкур тан?о ба розияти Вазири молия ?ум?урии То?икистон ворид карда мешавад.
Баъзе аз одамон чунин а?ида доранд, ки Хазинадор? ?амчун бонк фаъолият менамояд ва аз ин р? дар фаъолияти худ бояд худро тан?о ба
на?ше, ки бонк?о и?ро менамоянд, ма?дуд созад.
Бонк дорои масъулияти хеле ма?дуд оиди пардохт?о мабла?гузори?о мебошад. Асосан, он?о бояд тафтиш намоянд то ки 1) мизо? дорои мала??ои коф? дар сурат?исоби худ бошад; 2) то ки супориш?ои пардохти дорои имзо?ои шахсони масъул бошад, ки он?о ваколатдоранд чунин ?у??ат?оро имзо намоянд;
3) бо таври фаври будани ба?исобгирии чунин намуд?ои молияв? ва нусха?ои мувофи?и бонкиро бо мизо?он сарива?т равон намояд. Бонкхоро дурусти ва нодуруст? аз р?и таъинот ва бетаинот, бо фоида ва ё ба зарар чунин амалиёт?ои молияв? амл? карда мешавад, ба ташвиш намеорад.
Хазинадор?, баръакс дар масъалаи мазкур тамоман на?ши дигарро мебозад. Он механизме мебошад, ки аз ?ониби ?укумат барои идоракунии пусамари молияв? – бу?етии захира?ои давлат? истифода мешавад ва бояд истифодаи оптималии захира?ои давлатиро таъмин созад ва истифодаи ?айри?онуни ва ?айрима?садноки мабла??ои давлатиро ро? нади?ад. Барои ин ма?сад кормандони Хазинадор? ваколатдоранд аз муассиса?ои бу?ет? ?амаи ма?м?аи ?у??ат?оро, ки барои таъминоти дурусти ?онуният, асоснокии маблла?гузор?, ки аз ?ониби он?о и?озат дода шудааст, заруранд, талаб намоянд. Табиист, ки ин он маъниро дорад, ки хазинадор таъмин менамояд, то ки мабла?гузорие, ки аз ?ониби хазинадор? и?озат дода шудааст, аз ?ониби муассиса?ои бучет аз р?и таъинот истифода карда шавад.
Аз ин р? му?им аст, то ки хазинадор? барои ба?исобгир? ва тафтиши минбаъда аз ?ониби хадамот?ои аудитор? ?у??ат?ои ассосиро, ки аз муассиса?ои бу?ет? гирифта шудаанд ва барои ?абули ?арор?о оиди мабла?гузор? истифода шудаанд, дар худ ниго? дорад. Нисбати мабла??ое, ки барои харидори намудани мол?о ва хизматгузори?о ?удо карда шудаанд, му?им аст, ки хазинадор? мониторинги бадастории во?еии мол?о ва хидматгузори?оро бо воситаи журнал?ои мувофи?и ба?исобгирии бу?алтер? ва ша?одатнома?о квитансия?о, ки барои ?амин
ма?сад?о нусхабардор? шудаанд, амал? созад.
Нисбати ?амъоварии даромад?ои давлат?, бошад, дар ин масъала хазинадор? хеле на?ши му?им мебозад. Он бояд механизм?ои мувофи?ро оиди ?амъоварии самараноки ?амаи воридот?ои андози ва ?айриандози ба сурат?исоб?ои давлат? (хазинадор?) таъминнамояд. Аз ин р? маниторинги пурраи му?лати пардохт?о, ки аз ?ониби андозсупоранда дар ?у??ат оиди пардохт (супориши пардохти) бо му?лат?ое, ки дар нусха?ои бонк? оиди гирифтани ин мабла??о ба сурат?исоби хазинадор? нишон дода шудааст, хеле му?им мебошад.
Асосхои ?онунгузории хадамоти хазинадории То?икистон
Барои амликунии пурраи ситемаи хазинадори дар ?ум?урии
То?икистон базаи ?онунгузор? зарур аст. Барои ин дар якчояг? бо иштироки мушовири ФБА асъор дар ?Т лои?аи ?онуни ?Т «Дар бораи хазинадор?» тайёр карда шуд. Баъди му?окимаи он дар вазорат?о ва идора?ои дахлдор лои?а аз ?ониби ?укумати ?ум?урии То?икистон ба Ма?лиси намояндагони Ма?лиси Олии ?Т пешни?од гардид. Дар замони ?озира ин ?онун тасди? гардидааст ва бо боварии комил оиди ташкили базаи ?онунгузории ситемаи хазинадор? дар ?ум?урии мо гуфтан мумкин аст. ?оло бошад бо дарназардошти та?йирот?ои дар ?ум?ур? баамаломада дар Хазинадории Марказии Вазорати молияи ?ум?ур? низомномаи нав оиди тартиби амалкун? ва кори ситемаи хазинадор? тайёр карда шуда истодааст.
Истило?от?ои асос?
Дар ?онуни мазкур истило?ои зерин исифода мешаванд:
- ?укумати ?ум?урии То?икистон.
- ?укумати ма?алл? сохтор?ои давлатии ро?барикунандаи ма?алл?, муасиса?о дар ша?р?о, но?ия?о ва вилоят?о, ки бо номи «?укумат» маълуманд.
- Сурат?исоби ягонаи хазинадор? (СЯХ): сурат?исоби ягонаи мутта?идгардидаи бонкии ?укумати ?ум?урии То?икистон дар бонки
ваколатдори ша?ри Душанбе.
Сурат?исоби ягонаи хазинадории ма?алл? (СЯХМ); сурат?исоби ягонаи хазинадор?, ки барои хидматгузории бу?ет?ои ма?алл? кушода мешавад.
Сурат?исоби транзитии хазинадор?: сурат?исоб?ои бонк?, ки дар ш?ъба?ои минта?авии хазинадор? (зерхазинадори?о) барои ?амъовар? ва инти?оли ?арр?заи воридот?ои ба бу?ети ?ум?урияв?, ки дар вилоят?о, ша?р?о ва но?ия?ои ?Т ?амъовари карда мешавад, кушода мешавад.
- Ташкилоти бу?ети: ?ар як ташкилот ва муассисае, ки на кам аз 70%-и восита?ои харо?отии заруриро аз бу?ети давлати (?ум?урияв? ва ё ма?алл?) мегирад.
?онунгузории ?ум?урии То?икистон дар бораи Хазинадории
?ум?урии То?икистон
Хазинадории ?Т фаъолияти худро бо конститутсияи ?Т асоснок намуда аз ?онуни мазкур, дигар ?онун?ои ?Т, карорхои ?укумати ?Т, ки дар мувофи?а ба ?онуни мазкур ?абул гардидааст, иборат мебошад.
Му?арароти умум? дар бораи Хазинадор?
1. Хазинадории ?Т асоси системаи давлатии молияви оиди и?роиши бу?ети давлатии ?Т мебошад.
2. Хазинадор? аз Хазинадории марказ? ва ш?ъба?ои минта?авии он дар вилоят?о, ша?р?о ва навои?ои ?Т иборат мебошад.
3. Барои идоракунии хазинадор? аз ?ониби ?укумати ?Т манбаи
мабла?гузор? муайян карда мешавад. Сохтори хазинадории марказ? ва ?исм?ои минта?авии он инчунин аз ?ониби Вазири молияи ?Т муайян мегардад.
4. Ро?бари Хазинадории Марказ? аз ?ониби Вазири молияи ?Т, ро?бари хазинадор? дар минта?а?о бошад бо пешни?оди ?укумати ма?алл? аз ?ониби Вазорати молияи ?Т тасди? мешаванд.
5. Ш?ъба?ои минта?авии хазинадор? дар назди Хазинадории Марказ? ?исобот меди?ад ва бевосита аз ?ониби он назорат карда мешаванд. Он?о бо ваколатдорони бонк?о ало?аи зич намуда дар ?амкор? бо орган?ои ма?аллии ?окимияти давлат? дар мувофи?а бо ?онун?ои ?Т ва нишонди?анда?ои Хазинадории Марказ? фаъолият менамоянд.
Хазинадории Марказ? ва ш?ъба?ои минта?авии он дорои му?р бо тасфири Нишони давлатии ?Т бо навишта?оти «Хазинадории Вазорати молияи То?икистон» бо забон?ои то?ик? ва рус? мебошанд.
??дадри?о ва функсия?ои хазинадор?
Масъала?ои асосии хазинадор? ин идоракунии амалиёт?ои
давлатии молияв?, актив?о ва пассив?ои давлат, инчунин ба?исобгир? ва тартибди?ии ?исобот?о оиди ин фаъолият?о мебошад. Хазинадор? ин дурустии ба?исобгирии ?ама гуна даромад?о ва харо?от?оро таъмин месозад, инчунин ?исоботро оиди и?роиши бу?ети давлатии ?Т тартиб меди?ад. Барои и?рои ин вазифа?ои хазинадор? функсия?о ва ??дадори?ои зеринро и?ро менамояд:
- назорат оиди и?роиши бу?ет?ои ?ум?урияв? ва ма?алл?, ки Ма?лиси Ол? ва ма?лиси ма?алл? бо ба?исобгирии та?йирот?ои минбаъда тасди? намудаанд.
- назорати рафти и?рои бу?ет?о ва пешни?оди ?исобот?о ба Вазири
молияи ?Т ва орган?ои мувофи?и ?окимияти давлат? ва ?укумати ма?алл? оиди и?роиши бу?ет?о.
- Батартибандозии системаи хизматгузории бонкии ?укумати ?Т
ва назорат аз р?и ?амаи сурат?исоб?ои ?укуматии бонк.
-Аккумулятсияи ?ама гуна восита?ои пули давлат?, инчунин мабла??ои бу?ет? ва ?айрибу?ет? бо асъори милл? ва хорич?.
- Идора ва назорат аз р?и ?ама гуна ?аракат?ои восита?ои пул?, барои амликунии сарива?тии харо?от?о, ки Ма?лиси Ол? ва ма?лис?ои ма?аллии вакилони хал? тасди? намудааст.
Коркарди дастур?о оиди амалиёт?ои воридот ва харо?от?ои орган?ои ?окимияти давлат? ва ?укумат?ои ма?алл?, ки ч? дар дохили мамлакат ва ч? дар хори?и он ба ву?уъ меояд ва назорат аз р?и истифодаи он?о.
- Идораи актив?ои давлат?, инчунин идора?ои ?арзи дохил? ва берунии давлат ва назорат аз болои он?о.
- Тартиб додани на?шаи перар?ии сурат?исоб?ои Хазинадор? дар асоси усули гузарониши дукарат? ва ба дар мувофи?а бо системаи гур??бандии бу?ет?о ва сурат?исоб?о.
- Тайёр намудани ?исобот?ои ?армо?а ва солонаи Хазинадор? аз р?и амалиёт?ои орган?ои ?окимияти ма?алл? ва ?умхур?.
- Ташкили системаи дохилии ревизион? – аудити таъмини бурдани ба?исобгирии мувофи? аз р?и амалиёт?ои давлатии молияв? ва дигар ?у??ат?о дар ?ама ташкилот?ои бу?етии ?ум?урияв? ва ма?алл?.
- Коркарди дастур?ои ро?барикунанда ва дигар ?у??ат?ои
Хазинадор? оиди бурдани амалиёт?ои давлатии молияв?, ба?исобгирии бу?алтери, амалиёт?ои давлатии бонк? ва аудити дохил?.
?у?у??ои Хазинадор?
Хазиндор? ?у?у? дорад:
- Кори бонк?оро оиди амалиёт?ои харо?от? ва даромаднокии
бу?ет?ои ?ум?урияв? ва ма?алли назорат кунад ва ба Бонки миллии ?Т
оиди ?атъ намудани кори ш?ъба?ои муайяни (филиал?ои) бонк?о тавсия?о ди?ад, агар кори он?о ба талабот?ои конунгузории ?Т ва
санад?ои меъёрии системаи хазинадор? ?авобг? набошад.
-Аз ташкилот?ои бу?ети талаб намояд, то ки он?о хама гуна ?у??ат?оеро , ки барои ом?зиши ани?и ?у??ати харо?оти то и?озати
амалсозии мабла?гузор? зарур аст, пешниход намояд.
-Кор?о оиди бурдани ?у??атгузории ба?исобгир? ва истифодаи ма?садноки мабла??ои ?удогардида дар ташкилот?ои бу?ет? сари ва?т тафтиш менамоянд.
- Рад намудани амалсозии харо?от?о, агар он?о ба талабот?ое, ки хазинадор? ва ?онунгузории бу?ети му?аррар намудааст, мувофи? набошад.
Сурат?исоби ягонаи хазинадории ?укумати ?Т
Барои ?амъоварии даромад?ои бу?ети давлат? (бо??о ва андоз?ои фонд?ои давлатии ?айрибу?ет?) Хазинадории Марказ? сурат?исоби ягонаи хазинадории ?ум?урии То?икистонро ( минбаъд СЯХ) дар бонки ваколатдор таъсис менамояд. ?ама гуна даромад?о бо??ои бу?ети давлат? ворид мегарданд ва ?ама гуна харо?от?ои бу?ети давлат? СЯХ амал? карда мешаванд. Хазинадории маркази ?у?у?и пурраи идора ва истифодаи СЯХ- ро барои мабла?гузории харо?от?ои ?укумат? доро мебошад.
?ама ташкилот?ои бу?ет? ?у?у? надоранд, ки сурат?исоб?ои бонк? (пул?, асъор?, сурат?исоби махсус) кушоянд ва аз он бе и?озати махсуси Вазорати молияи ?ум?ури истифода намоянд, агар дигар чиз аз ?ониби
?онунгузор? пешбин? нашуда бошад.
?ар як ш?ъбаи минта?авии хазинагузор? (хазинадор?) сурат?исоби ягонаи ма?аллии хазинадориро (минбаъд СЯМХ) дар ш?ъба?ои ваколатдори бонк, ки дар минта?аи мазкур ?ойгир аст, таъсис менамояд.
?амаи даромад?ои бу?ет?ои ?укуматхои Ма?алл? ба ин с урат-
?исоб ворид мегарданд ва ?амагуна харо?от?ои бу?ет?ои ма?алл? низ аз
?амин сурат?исоб амал? мегарданд.
?амаи муассиса?ои бу?ет? бояд ?абули мабла??ои гирифташударо барои кор?о ва хидматгузори?о (бу?ет? ва ?айрибучет?) дар ?а?ми пурра ба сурат?исоби ягонаи хазинадор? таъмин менамоянд. Ба воридоти ин мабла??ои ба сурат?исоби ягонаи хазинадор? харо?оти мабла??о манъ карда мешавад.
Идоракунии сурат?исоби ягонаи хазинадор? ?у?у?и махсуси Хазинадор? мебошад. Хазинадор? инчунин ?исоби сурат?исоби Хазинадор? ва сурат?исоб?ои иловагие, ки ба ?аёти фонд?ои давлат? дохиланд мебошад. На Бонки миллии ?Т, на дигар бонк?о ва ё шахсон ?у?у? надоранд бо ин сурат?исоб?о бе и?озати Хазинадор? амалиёт?о гузаронад.
Тартиби ба?исобгирии бу?алтери Хазинадор? ба?исобгирии ?амаи намуд?ои харо?от?ои давлатии бу?ети ва ?айри бу?етиро амал? месозад, инчунин ?амъовар? ва ба?исобгирии даромад?ои давлатиро дар мувофи?а бо ?оида?о ва дастур?ое, ки дар мачм?и дастур?о оварда шудааст ва аз чониби Хазинадории Марказ? тасди? гардидааст, амал? месозад.
Шакл?ои ?исобот?о, ки оиди и?рои бу?ет?ои ?ум?урияв? ва ма?алл? мебошад, аз ?ониби Хазинадории Марказ? муайян мегарданд.
Маълумот?о оиди и?рои бу?ети давлат?, ки дар ведомост?ои
ба?исобгир? ва ?исобот?ои молиявие, ки Хазинадории Марказ? меди?ад, нишон дода шудаанд ва он?о ?амчун маълумот?ои ягона, асл?
ва хотимавии даромад?о ва харо?от?ои давлат дида баромада мешаванд.
?ар мо?а сардори ш?ъба?ои Хазинадории Марказ? ва ё ш?ъбахои минта?авии он (зери хазинадор?) ва Хазинадории Марказ? ?исоботи муфассалро оиди ?ама даромад?о ва харо?от?о, ки зери назорати ?у?у?и он амал? гардидаанд, пешни?од менамояд.
?исобот бояд иборат аз гур??бандии муфассали даромад?о ва
харо?от?о бошад. Зерхазинадори?о низ нусхо?ои ?у??ат?ои молиявии
дар боло зикргардонидаро ба ?укумат?ои ма?алл? пешни?од
менамоянд. Хазинадории марказ? ?исобот?ои пурраи мо?онаро дар бораи даромад?о ва харо?от?ои давлат? тартиб меди?ад, ?исобот?оро оид ба и?рои бу?ети давлат? нисбати даромад?о ва харо?от?ои ма?алл? тайёр менамояд ва ба Вазири молияи ?Т ва ?укумати ?Т пешни?од менамояд.
Бо хотимаёбии (соли бу?ети) ?ар сол дар давоми се мо? Хазинадории Маркази ?исоботи солонаро дар бораи даромад?о ва харо?от?ои бу?ети давлатии ?Т тайёр менамояд. Ин ?исобот?о аз ?ониби ?укумати ?Т ба Парламент (Ма?лиси Ол?) барои дида баромадан пешни?од мешаванд. ?амин гуна ?исобот?о, лекин оиди и?рои бу?ет?ои ма?алл?, ба ?укумат?ои Ма?аллии дахлдор пешни?од мегарданд.
Механизм?ои бонк?
?ама гуна даромад?о ба бу?ети ?ум?ур? бояд ба сурат?исоби ягонаи хазинадор? (СЯХ) дар бонки ваколатдор бевосита ё ки бо воситаи бонк?ои транзитии хазинадор?, ки аз ?ониби ш?ъба?ои хазинадор?ои минтакав? (зерхазинадори?о) бурда мешаванд, бояд ворид гарданд.
Мабла?гузории ташкилот?ои бу?ети бо СЯХ ва СЯМХ тан?о дар
асоси супориш?ои пардохтии баимзорасида, ки аз ?ониби Хазинадории
марказ? ва зерхазинадори?ои минта?ав? дар ма?ал?о дида мешавад, амал? карда мешвад.
Ваколатдори бонк оиди хизматгузории СЯХ ва СЯМХ дар ма?алла ба Хазинадории Марказ? ва зерхазинадории минта?ав? нусха?ои ?арр?заи бонкиро бо нишондоди ?арр?заи даромад?о ва харо?от?ои карда шуда дар СЯХ равон месозад. Дар охири мо?и ваколатдори бонк оиди хидматгузории сурат?исоби хазинадор? инчунин ба Хазинадории Марказ? ва зерхазина?ои минта?ав? дар ма?ал?о нусхаи якмо?а ва р?зонаро оиди даромад?о ва харо?от?о аз р?и СЯХ ва
СЯМХ равон месозад.
Хазинадории марказ? ва зерхазинадории минта?ав? ?у?у? дорад, ки тан?о дар як бонк аз шумораи сурат?исоб?ои мав?уда хизматгузор? карда шавад.
Зерхазинадори?ои минта?ав? сурат?исоб?ои транзитии хазинадориро барои ?амъоварии даромад?ои бу?ет? ва амалиёт?ои молияв? аз р?и ?ум?урияв? тан?о дар бонки ваколатдор кушода метавонад, ки дар он сурат?исоб?ои ягонаи ма?аллии хо?агидор? мав?уд бошад. Бонк?ои хидматгузор ?амар?за ?амаи даромад?ояшонро аз р?и бу?ети ?ум?урияв? ба СЯХ Хазинадории Марказ? инти?ол меди?анд. Ба?ияи ?арр?за аз р?и сурат?исоби транзитии хазинадор? дар минта?а?о бояд сифри (0) бошад, яъне ?амагуна воридот?о дар давоми р?з бояд то ан?оми р?зи кори ба СЯХ Хазинадории Марказ? инти?ол карда шаванд.
Ба?исобгири ва хидматгузории ?арз?ои давлат? ва актив?о
-Хизматгузории Марказ? ба?исобгирии актив?о ва ?арз?ои ?укумати ?ум?урии То?икистонро мебарад. Шакли ба?исобгирии актив?о ва ?арз?о аз ?ониби Хазинадории Марказ? дар ма?м?и дастур?о муайян карда мешавад.
?исоботи молиявии ?амъбаст? оид ба актив?о ва ?арз?о, ки ?амасола тартиб дода мешавад, ?исми ?удонашавандаи ?исоботиро оиди и?рои бу?ети давлатии ?Т тартиб меди?ад ва ба ?укумати ?Т ва Парламент (Ма?лиси Ол?) пешни?од мегардад.
Хазинадории Марказ? инчунин ба?исобгирии харо?от?оро аз р?и ?арз?ои дохили ба?исобгирии кафолатиро аз р?и ?арзгири?ои давлатии дохил? мебарад. Он дар асоси воридоти даромад?о дар асоси ?армо?а захира?ои зарурии молиявиро оиди хидматгузории ?арзи дохил? муайян
месозад.
Функсия?ои назоратии хазинадор?
?ама гуна ху??ат?ои пардохтии хазинадори ва дигар регистр?ои ба?исобгири (дафтар?ои ба?исобгирии даромад?о ва харо?от?о) ва ?у??атгузор? махф? буда бояд ба тафтиши ?ам дохила ва беруна тан?о аз ?ониби шахсони ваколатдор ро? дода шаванд. Ташкилот?ои тафтишкунанда ба тафтиш ва дастрас намудани ?у??ат?ои хазинадор? ва ё ш?ъба?ои он дар ма?ал?о тан?о бо и?озати Вазорати молияи То?икистон ?у?у? доранд.
Хизматгузории Марказ? бо ма?сади мукаммалсозии тафтиш ва истифодаи ма?садноки мабла??о дар сохтори Хизматгузории Марказ?
системаи аудити дохилиро таъсис меди?ад. Функсия?о, ??дадори?о ва даврияти аудити дохил? аз ?ониби Хазинагузории Марказ? муайян мегардад.
Просмотр: 3545
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved