Дата: 2016-01-29
«Шо?нома»-и А. Фирдавс? ?амчун манбаи таърих?
На?ша:
1. Аз таърихи навишта шудани китоби «Шо?нома».
2. А?ида?ои таърихии А.Фирдавс? дар «Шо?нома».
3. А?амияти китоби «Шо?нома» ?амчун манбаи таърих?.
Дар миёнаи асри 10 (байни сол?ои 934-941) дар олами тамаддун ситораи тобони адабиёти олам ?аким Абул?осим Фирдавсии Тўси ба майдон омад. Кори ?а?рамононаи ў э?оди «Шо?нома»-и безавол буд. Фирдавс? дар оилаи ашрофи миёна?ол таваллуд ёфта, маълумоти нисбат ба он давра хеле хубе ба даст овард. ?авонии ў дар давраи нашъунамои давлати то?икон – Сомониён, ташаккули хал?ияти то?ик гузаштааст. Шоир ба ?айр аз забони модарии худ дар? забони араб? ва па?лавиро (форси миёна) низ хуб аз худ кард. Ба ин восита дар ва?ти таълифи «Шо?нома» вай имкон дошт аз тамоми асар?ое, ки бо ин забон?о навишта шуда буданд, истифода намояд.
Фирдавсии бузург асари худро дар замоне навишт, ки давлати бузург ва муттамаркази то?икон – Сомониён дар нати?аи кашмакаши?ои дохил? ва та?диди а?набиёни чодарнишини рў ба рў бв парокандаги ни?ода буд. Вай дар сини 35 солаг? пас аз он ки ба Бухоро ва дигар ?ой?о сафар карда, бар иловаи «Шо?номаи Абўмансур?» дар бораи гузаштаи хал??ои Эрон маълумоти муфассал ?амъ овард, ба танзими хамосаи худ «Шо?нома» шурўъ намуд, Сар то сари он ба ?имояи чунин давлат ва ягонагии мардум бархоста, далер?, озод?, садо?ат, ватандўст? ва ?а?рамон? барин волотарин хислат?ои инсониро тар?иб намудааст.
Мутта?идшавии эрониён дар мубориза ба?ри муста?илияти давлати барои бартараф намудани низоъ?ои феодал? ва зулму истибдоди ?окимони махалл? дар Фирдавс? фикри офаридани эпопеяи азими «Шо?нома» - ро ба ву?уд овард. Сарчашмаи асосии хамосаи Фирдавсиро силсилаи гуфтори сакко? су?д? дар бораи Рустами ба?одур, ки беш аз сеяки достонро дар бар мегирад, инчунин афсона?ои су?диву хоразми дар бораи Сиёвуш ва афсонаи бохтар? дар бораи Исфандиёр фаро?ам овардаанд. Аксарияти асотири фасли авали достон, ки бо афсона?ои дар Авасто ишораёфта мушобе? мебошанд, низ аз манба?ои осиёимиёнаг? баромадаанд. Ривоят?ои оид ба давраи сосон? (?исмати хурди достон) асосан аз маъхаз?ои хатт?, ахсусан аз адабиёти па?лав? и?тибос шудааст. Фирдавс? маъхаз?о (во?еанома?ои таърихии сосонии «Хватай - намак» «Шо?номаи Абўмансур?») ва ривоят?ои да?онакии хал?ро аз нав кор карда, тавсифи во?еа?оро ба тари?и худ шар? дод.
Вале аз рўзе, ки Фирдавс? ба таълиф намудани ин асар камар баста буд, хеле ва?т гузашт. Дар ин муддат давлати Сомон? аз по афтода, аз ?омиёни шоир кассе намонда буд. Он го? Фирдавс? аз рўи масли?ати яке аз одамони хайрандеш «Шо?нома»-ро ба султон Ма?муди ?азнав?, ки ба сари ?окимият омада буд, та?дим намуд. Лекин Ма?муд ин тў?фаи шоиронаро рад намуд ва чунон, ки на?л мекунанд, ?атто шоирро аз сабаби тасвир намудани ?а?рамонон ва подшо?они пеш аз ислом ба кофири айбдор намуда, бифармуд, ки ба зери пои шутур партоянд, намояндаи сулолаи нави ба ?ои Сомониён омадаи турк султон Ма?муди ?азнав? табиист, ки дар достон, ?абл аз ?ама, хавфи сиёс? дарёфт, зеро дар ин хамоса муборизаи а?доди хал?и то?ик бар зидди Тўрониён (номи ?адимаи тоифа?ои бодиянишини шар?иэрон?), ки дар а?ди ў ?амчун а?доди ?авми турк ?исоб меёфтанд, ситоиш карда мешуд.
?айр аз ин, Султон Ма?муд, ки ро?и ба дастовардани пуштибонии хилофати араб ва рў?ониёни мусулмонро ме?уст, ва му?обили васф? анъана?ои ?адимаи тоисломи дар «Шо?нома» ва ру?ияи зиддиарабии он бархост. Вале му?имтарин сабаби муносибати манфии Ма?муд нисбат ба «Шо?нома»-и Фирдавс? иборат аз ин буд: Ма?муд, ки фурў нишондани ?аракат?ои хал?ро асли ма?сади худ ?арор дода буд, наметавонист асари мо?иятан хал?ии шоири гениалиро та?дир намояд.
Э?оди достон,аз рўи ишорат?ои мухталиф аз 20 то 35 сол буда , та?рири авалаш дар соли 994 ба итмом расида, та?рири дуюмаш, ки ин дам пешкаши султон Ма?муд гашта буд, соли 1010 поён ёфтааст ва то замони мо ?амин та?рири дуюм омада расидааст.
Мундари?аву мў?тавиёти достон – таърихи Эрон аз о?оз то ба тассаллути араб, ба таъьири дигар – таърихи тоисломии Эрон аст. Му?аддимаи «Шо?нома» аз бобо?ои «о?ози китоб», «Гуфтор андар ситоиши хирад», гуфта?оро дар офариниши олам, мардум, мардум, «Ситоиши паёмбар ва ёронаш» фаро?ам омадааст. Достон аз се фасли асоси иборат аст: фасли якум ба таърихи Пешдодиён, фасли дуюм ба таърихи Каёниён ва фасли сеюм ба таърихи сулолаи Сосониён бахшида шудааст. Мобайни фамли дуюму сеюм дар бораи таърихи Ашкониён низ сухан меравад. Матни аслии достон аз тасвири таърихи 50 подшо?они Эронзамин(аз Каёмарс то Яздигурди 3) таркиб ёфтааст.Аз назари мардуми ?адим ва имрўз шо?они дар асар тасвиршуда ашхоси таърихиянд ва «Шо?нома» таърихи Эронро аз замин?ои ?адим то асри 7 дар бар мегирад. Паи ?ам аз байни рафтану ба тахт нишастани шо?он дар «Шо?нома» барои риояи хронологияи таърих?, тамомияти асар, пурраг? ва мукаммалияти он мадад мерасонад. «Шо?нома»-ро ба се бахш метавон ?удо кард: 1)асотир?, 2) па?лав?, 3) таърих?. Дар бахши асотирии «Шо?она» якганд шо?он-пешдодиён аз ?абили Каёмарс, Хушанг, Тахмурас, ?амшед, За??ок, Фаридун ва дигарон амал менамоянд. Дар замони шо?они мазкур мардум унсур?ои маданият, тарзи зиндаг?, тайёр кардани хўроку пўшок, хонасоз?,кашфи оташ, ?унари бофандаг?, сило?соз?, кишту кори зироат, киштисоз? ва ?айраро омўхтанд. Дар замони ин шо?он ?ашн?ои ?адимии мардуми эронинажод Сада, Наврўз, Ме?ргон ба миён омаданд. Па?лавонони зиёде дар майдони набарду корнамо? пайдо мешаванд: Соми Наримон, Зол, Рустам, Гударз, Бежан, Сиёвуш, Исфандиёр, Сў?роб, Афросиёб як зумра занони шу?оъ ва диловар, модарони мушфи? ва ?амсарони фидокор аз ?абили Гурдофарид, Рудоба, Манижа, Фарангис, Тахмина чун образ?ои мусб? тасвир ёфтаанд. Аз давраи Дорои Доробу Искандар ва Ашкониён ?исми сеюми «Шо?нома»- ?исми таърихии он о?оз мегардад. Нахустин достони ?а?ман калон ва дилангезу саргузаштии «Шо?нома» достони Ардашери Бобакон аст, ки дар асоси манбаъ?ои таърих?, осори таърихии па?лав?, араб? ва форси дар? навишта шудааст. Фирдавс? дар ин ?исм ?анг?оро тасвир карда, ба ?айр аз образи шо?он образи намояндагони таба?а?ои и?тимо?, мардуми ме?наткаш, де??онону косибон, занону духтарони оддии де?от, Маздаки шўришгар сипо?иёнро бо сардории Ба?роми Чўбина, а?ли санъат, Борбаду Саркашро тасвир кардааст. Дар ин ?исм аз равобити илмиву фар?ангии Эрону ?индустон тар?ума шудани «Калила ва Димна» ?ашн?ои гуногун Сухан меравад.
Фирдавс? ба тасвири сохти давлатдор?, умури ?укумат, когузор?, бо?хо??, а?воли мардумони таба?а?ои гуногун, ниго?дории сипо?, масъалаи таълиму тарбияи ?авонон дар замони Хусрави Анушервон та?рибан 5 ?азор байт бахшидааст. Дар охири ?исми таърихии достон Фирдавс? бо сўзу гудоз ва ?асрати зиёд аз шикаст хўрдани Эрон аз тарафи а?набиён – истилогарони арабсухан меронад.
«Шо?нома»-и Фирдавс? а?амияти умуми?а?они низ дорад, бо кўшиши тар?умон?ои собит?адам Фирдавс?ба ?а?они маънавии хал??о ворид гардид. Дар дили мардуми гуногунзабон маснад гузид ва дар радифи Хоммеру Варгилий, Данте ва Шекспир, Сервантесу Волтер шинохта шуд.
Устод С.Айн? зимни рисолаи «Дар бораи Фирдавс? ва «Шо?нома»-и ў» овардааст, ки «Шо?нома»-ро дар замони А?нобиён ба номи Исо бинни Исфа?он? ба тарзи наср ба араб? тар?ума кардааст,ки ин тар?ума дар соли 679 ?и?р? тамом ёфтааст. Дуюмин забоне,ки ин китоб тар?ума шудааст, туркист ва ин корро асри 17 Тотар-Ал? Афанд? ба ан?ом расонидааст. Асар? Фирдавс? дар байни туркзабонони Осиёи Миёна хеле шў?рат ёфта, аз аввали садаи 18 онро ўзбек?о низ ба забони худ мехонданд. Аврупоиён аз рўз?ор ва асари Фирдавс? барва?т во?иф буданд, вале он?о ба исти?боли Фирдавс? замоне о?ўш кушоданд,ки дар адабиёт услуби романтизм та?ким меёфт. Нахустин бор аз тарафи шар?шинос? англис У. ?онс (1774) тар?ума шуд. Аз байни рус?о М. Лозинский, М. Дяконов ва У. Б. Бону барои тар?умаи «Шо?нома» ?увва озмудаанд то соли 1947. Нати?аи ?амин буд, ки соли 1934 ?азораи Фирдавсиро хал??ои мутамаддин чун иди адабиёти ?а?он та?лил карданд ва ёди шоири моро бузург шинохтанд.
Бояд гуфт, ки «Шо?нома» аз тамоми ?амоса?ои хурду бузурги ?а?рамони ва миллии мардумони гуногун «Иллиёд», «Рамаён», «Суруди Ролан», «Достони полки Игор» ба он имтиёз дорад, ки дар назари суханофарин ба во?еоти олам, саргузашти сарнавишти инсон?о, мо?ияту маънии зиндаг? на?ши калон дорад ва тан?о ба на?лу тасвири рўз?ори ?а?рамонон и?тифо наварзида, ?ар ?ое, ки раво дидааст, ?а?онбин? ва фалсафаи худро баён кардааст. Фалсафаи шоир бештар ба сурати панду андарз?о ро?еъ ба масоили гуногуни зиндаг? ифода ёфтааст. Чунон, ки Б.?афуров гуфтааст: «Фирдавси низ шараф ва ифтихори тамаддуни ?а?он? аст.»
?азор сол аст, ки «Шо?нома» аз муаззамтарину шарифтарин китоби ?ироату хештаншиносист, ого?и аз аслу насабу реша?ои таърихии худ ва тарбияи э?соси ватанпарастию шарафу нангу номуси а?ли зав?у хирад будааст. Магар ин ?а?рамони нест, ки Фирдавс? беш аз 30 соли умрашро ба таълифи як асар сарф карда, калонтарин китоби манзуми адабиёти умуми?а?ониро, (ки иборат аз 60000 байт аст) ба дунё оварда, ба он таърихи бадеии хал?ашро дар ?амбастагии узви бо афкори фалсафа ва диди эстетикиаш нигоштааст.
?азор сол аст, ки ?а?они мутаммадин «Шо?нома»-и Фирдавсиро мехонад, аз хислат?ои неки ?а?рамонони Фирдавс? нексиришти ва ме?анпарастиро меомўзад. «Шо?нома» аввал миёни машри?иён ва сипас байни ма?рибиён шў?рат ёфт ва ?ар хал?у милате замоне ба асари Фирдавс? рў овард, ки мў?то?и ?оя?ои башардўстонаи шоири А?ам буд. Мутар?имонаш ният доштанд,ки мардуми хешро тавассути сухани достонсарои бузурги мо бедор бикунанд, то ки он?о ба Рустаму Сў?роб, Коваю Маздаку Сиёвуш барин че?ра?ои мардони покрафтор некном, солимфикр саба?и шу?оатманди, механпарасти, покви?дони ва накўкори бигиранд.
Просмотр: 8175
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved