Дата: 2016-01-29
На?ша:
синф?
Дар шароити кунуни, ва?те ки мардуми ?ум?урии тозаисти?лоли мо барои бунёди ?омеаи озод, демократ?, ?у?у?бунёд, ягона ва дуняв? камари ?иммат баставу дар ин ро? ?адам?ои устувор мегузорад, омўзиши та?рибаи таърихии ниёгонамон, ки ба ташаккули ?ояи ?уввияти милл? созгор аст, а?амияти бузурги илм?-назарияв? пайдо менамояд. Та?лили ?ашни 2700-солагии мероси азалии ва аслии фар?анги то?икон – «Авасто» та?ассуми пур?илои муносибати давлат? ва илм?-амал? нисбати таърихи ниёгону шинохти бузургони миллат аст.
Авасто яке аз ёдгори?ои хаттии ?адимаи хал??ои эронинажод буда, китоби му?аддаси дини зардуштия ба ?исоб меравад. Пас аз «Ригведа»-и ?инд? (?азорсолаи 2 т.м.) ва «Таврот»-и я?удиён (та?рибан 1500 сол п.м.) Авасто яке аз ?адимтарин осори таърих?, мадан? ва динии Шар? буда, дар аср?ои 7-6 т.м. дар хоки Осиёи Миёна ва Шимолии Аф?онистон пайдо шуда, такомули минбаъдаи он дар кишвар?ои мардуми Эрон ба амал омадааст. Бинобар ин Авасто чун асари таърих? ва адаб? ба хал??ои ин ?о низ нисбате дошта, барои омўхтани таърих, маданият, эъти?оди дин?, фолклор, анъана?ои адаб? ва эстетики ин хал??о а?амияти бузург дорад. Худи номи Авасто аз масдари вайд гирифта шуда, маънои «дониш», «донистан»-ро дорад, дар форси миёна «абастан» ба маънои «асос», «дастур» омада, мо?ияти хирадмандиро ифода мекунад.
Ёдгори?ои хаттии Эрони ?адим бо ду забон, вале аз ?и?ати таркиби лу?ав? ба ?ам наздик бо?? мондаанд. Як ?исми он?о бо хати мехи дар сангу кў??о ва девору ?алъа?о бо забони форсии ?адим навишта шудаанд. Ёдгории дуюм Авасто мебошад, ки бо забони авастои таълиф ёфтааст. ?ар дуи ин забон бо забони санскрит як реша дорад. Забони австои ?амчун забони эронии ?адим ба забони ?исмати шимолу шар?ии Эрон мансуб аст. Ин забон забони мурда ?исоб мешавад ва ягона асаре, ки бо ин забон бо?? мондааст, Авасто мебошад. Муддат?ои зиёде Авасто ба таври шифо?? на?л карда мешуд. То ба ву?уд омадани алифбои авастои матн?ои Авасто бо алифбои дар аср?ои 6-5 т.м дар Осиёи Миёна ?ор? будаи ором? таълиф шуда буданд. Мувофи?? маълумоти ёдгори?о? забон?ои форсии миёна дар замони ?ахоманишиён ?амаи мавзўи китоб?ои Авасто мав?уд будаанд, вале дар замони ?амлаи Искандар? Ма?дун? он?о аз байн рафтанд. Авастои давраи ?ахомниш? дорои 1000 фасл буда, аз 21 китоб ё наск иборат будааст. Тад?и?отчии эрони Му?аммад? Рашшод хабар меди?ад, ки бино ба ?авле он дар ибтидо аз 1000 фасл, ба ?авли дигар аз 815 фасл иборат будааст. Вале ин китоб дар сўхтори Истахр, ки та?рибан соли 332 т.м. рўй дода буд, сўхта аз байн рафтааст.
Му?а??и?? дигари эрон? Мурод Авранг дар «Яктоипараст? дар Эрон? бостон» ном асараш ?айд мекунад, ки Авастои имрўза Авастои асли нест. Авастои аслиро Гуштосп ё Доро дар ду нусха бар 120 ?азор пўсти гов бо ранги тилло? навиштааст. ?ангоме ки Искандар? Ма?дун? сарзамини Хуросону Мовароунна?рро тасарруф кардааст, ?асри шо? аз ?умла китобхонаи Истахрро низ оташ задааст ва аз он чизе бо?? намондааст, тан?о баъзе порча?ои он, ки аз суруду ниёиш иборат будаанд, да?он ба да?он гузошта, дар вара?а?ои ало?ида барои таълим навишта мешуданд.
Дар давраи салтанати подшо?они Ашкон? Билоши 1 (с.50-76) ва Билоши 2 (с.76-110) ?амин хел вара?а?о порча?ои ало?идаро гирд оварданд. Дар давраи Сосониён Ардашери Бобакон (226-241) ба ?амъоварии бо?имонда наск?ои Авасто шурўъ карданд, онро ба сурати китоб? ало?ида дароварданд.
Матни ибтидоии китоб Авасто аз 21 китоб иборат Буда, 350000 калимаро дар бар мегирифт (83000 калимааш то замони мо омада расидааст). Авасто дар ду та?рир маълум аст: якум – ма?мўаи порча?ои ибодат?, ки аз чанд китоби он фаро?ам омадааст ва дуйюм – пан? ?исми муста?ил:
1. Ясно – ма?мўаи матн?ои маросими (муно?от) буда, му?имтарин ?исми Авасто мебошад. Маънояш парастиш, ситоиш буда, онро дар маросим?ои маз?аби мехонданд. Дар яке аз ясно?о (фасли 29) эътироз нисбат ба куштор, ?оратгари нишон дода шудааст. Дар дигар ?исм?ои он оиди ?оя?ои инсондўст?, неки ва бади, хайру шарр зикр карда шудааст.
2. Яшт?о – суруда?о дар васфи худоёни дини зардушти мебошад ва дар 21 ?исм?ои он ?амаи худо?ои ?индуаврупо? оварда шудааст.
3. Вандидод – ма?мўаи амр?ои дин?, дастур дар бораи покизаг?, ки ин ?исми таркибии Авасто буда, вайда – зид ва дайва – дев, яъне аз ма?мўи дуо?ои дин? ба му?обили ?увва?ои бад? ва дев?о иборат аст.
4. Виспарад – ма?мўи дуо ва матн?ои ибодат?, ?амаи сарварони ин ?исмро ?ангоми маросими дин? дар ситоиши яздони худо мехонданд. Дар ин ?исм бештар ба обу оташ, кишту кор са?да мекунанд.
5. Хурд Авасто – дуо?о, ситоиш ба офтоб, мо?, гузаронидани маросим?о, урфу одат?о.
?адимтарин ?исми Авасто Гот?о (муно?от?о) мебошанд. Таълифи ин ?исмро ба Зардушт нисбат меди?анд. Масъалаи замон ва макони пайдоиши ?узъ?ои Авасто то имрўз аз бисёр ?и?ат ба?снок аст. Мувофи?и анъана?ои дини зардушти, ки дар замони зиндагии Зардушт ва офарида шудани «Гот?о» - ро ба охири асри 7 – нимаи авали асри 6 нисбат меди?анд. Академик Б.?афуров дар китоби худ «То?икон» ба чунин хулоса меояд, ки «Макони пайдоиши Гот?о, гарчанде, ?оло ягон но?ияи муайянеро бо боварии ?атъи ном бурдан мумкин нест, бо ву?уди ин метавон тасди? кард, ки он дар минта?аи Осиёи Миёна ва ё но?ияи ?амсар?ади он во?еъ буд» аммо шак нест, ки такомули минбаъдаи он дар кишвар?ое, ки мардуми эрони маскун буданд – Мод, Отрупотан (Озорбой?он) ва хусусан ?ануби Эрон ба амал омадааст. Авасто асари адаб? ва дин? бошад ?ам, бисёр порча?ои адабие дорад, ки асосан ?анбаи асотири дошта, намуна?ои фолклори эрониёни ?адимро то имрўз бо?и доштааст. Дар Гот?о ?оя?ои исло?оти динии Зардушт, ки дар шароити тара??иёти олии сохти ?амоаи авлод? ва тадри?ан ба ?амъияти синф?, ба мар?илаи демократияи ?арб? гузаштан ?араён дошт, ифода ёфтааст.
Ч? тавре дар Вандидод ёд мешавад, Бохтар яке аз кишвар?оест, ки дар он дини Зардуштия аввалин маротиба па?н гардид. Дар матн?ои Хурд Авасто мутта?идшавии таълимоти Зардушт, ки аз тарафи пайравони ў инкишоф дода шуда буд, мушо?ида мегардад. Як силсила суруд?ои Авасто худоён ва персонаж?ои асотириро (мисли Митра ва Хавма) васф мекунанд, ки аз ?адим боз ориён он?оро ситоиш мекарданд, вале аз тарафи пай?амбар дар Гот?о рад гардидаанд. Ин нати?аи созиш бо дину маз?аб?ои ?абилав? буд, ки дар ?удуди давлат?ои бузурги ?ахоманишиён, Порт, Сосониён па?н гардида буданд. ?амин тавр Авасто на тан?о доир ба дини зардушт?, балки доир ба баъзе оину маз?аб?ои эронии ?адим ва русумоти ?абилав? маълумот меди?ад. Дар баробари ин Авасто му?имтарин ёдгор? дар бобати омўзиши айёми бостон, маданияту маишат, созмон?ои и?тимо? ва сиёсии давр ?амчунин осори хамосаи ?абила?ои эронии Осиёи Миёна ва Эрон мебошад.
Доир ба давраи зардушт? ва таълимоти он китоб?ои зиёде мав?уданд. Дастур?ои марбути ин давраро аз китоб?ои ба?оят ?ании «Таърихи Зардушт»-и Дхалла, «Зардуштия»-и Мэри Боус, «Зардушти пай?амбари Эрони ?адим»-и ?ексон дарёфтан мумкин аст. Авасто дар нусха?ои дастнависи аср?ои 13-14 ба мо расидааст. Дар Аврупо Авасто нахустин бор дар соли 1771 бо ёрии дастурони порс? пешвоёни дин? (дар ?индустон) аз тарафи Анкетил Дюпперон ба франсав? тар?ума шуда буд.
Му?а??и?он хусусияти ?амъияти авастоиро тад?и? намуда, ча?ор зина будани онро ?айд намудаанд. Дар «Яшт?о»-115 оварда мешавад: «сарвари динии хонадон – нманйи, сарвари динии авлод –вмсйа, сарвари динии ?абила – зантума, сарвари динии мамлакат – дахйума, сарвари олии дин? – «заратуштротэма» номида мешавад». Аксари масъала?ои хонаводаро шўрои ?абила, ки сарварони гурў??ои бизоатманд ба он дохил мешуданд, ?ал мекард. Шўро масъал?ои ?аёти дохил?, исте?сол? ва ?амъиятии марбут ба ан?оми вазифаи дин? ва ?у?у??, ?айр аз муносибат бо ?абила?ои дигарро ?ал мекард.
Дар Авасто гурў??ои «и?тимо?-касб?», ба монанди рў?ониён, лашкариён, де??онони чорводор, ?унармандон номбар мешаванд, таркиби и?тимо? ва ?удудии а?олии ?адими Осиёи Миёна, Эрон ба авлод (дар ?амоа), ?абила (дар но?ия) ва итти?оди ?абила?о (дар вилоят) бо сардории пешвоёнаш та?сим шудааст. Мундари?аи асосии табли?оти динии гот?о аз даъват барои пур?увват кардани ?амоаи чорводорону барзгарони му?им?, зарба задан ба ?у?ум?ои бодиянишинон ва мутаносибан исте?ком додани ?окимияти «бе?тарин тартибот»-и рў?ониёну пешвоёни ?арби иборат аст, ки ин ибтидои давлатдории синфи мебошад. Дар баробари мардуми одд? ?амъият дорои «родмардон» ва «ашрофон» буд. ?амоаи дар Гот?о тасвиршуда аз торо?гар?, тохтутози ва?шиёнаи ?амсоягон, ?орат шудани чорпоён ба дод омадааст. Гот?о ба зиндагии орому осоишта ва мав?удияти макон?ои гул-гулшукуфон бо сарварии «шо?они хуб» даъват мекунанд. Ин ?олатро низ ба назар гирифтан зарур аст, ки дар давраи аввали ?амъияти синф? мав?еи ?алкунандаро дар байни синфи ?укмрон ?амеша аъёну ашрофи ?абила – пешвоён ва рў?ониён, ки дар заминаи сохти ?амоаи ибтидои ба миён омада буданд, иш?ол мекард.
Ба ?амин тари?, муносибат?ои и?тимо? – сиёсии давраи мазкурро ба Осиёи Миёна ?амчун муносибат?ои гузариш аз сохти ибтидоии ?амоати ба сохти ?амъиятии синф? маънидод кардан мумкин аст. ?амоати ?абилав? аз байн рафта, ?амоати де?от ба миён меомад. Асоси ?амоати де?отро бар хилофи ?амоати ?абилав? на муносибат?ои ?абилав?,балки ало?а?ои хо?аг? ва территорияв? ташкил мекарданд. Дар таърихи Осиёи Миёна ?амоати де?от роли калон бозида, аср?ои аср пояндаву бар?арор мондааст.
Дар дохили община тадри?ан нобаробарии молумулки меафзуд. Дороён ва камба?алон пайдо мешуданд. Чунон, ки Ф.Энгелс ?айд мекунад, лашкаркаши?ои ?оратгарона мав?еи смпа?солорон ва пешвоёнро боз ?ам баланд менамуд. ?анг бо ма?сади ?оратгар? касбу кори доими мегардад. Сипа?солори ол? ва дастёрони вай аъёну ашрофи мероси шуда мемонад, «демократияи табии сохти ибтидо? ба аристократияи нафратовар» мубаддал мегашт.
Мутоби?и шароити мухталифи исте?солот дар минта?а?ои са?рои ва води?о дар о?ози ?азораи 1 т.м. ду намуди хо?аг?: кўчманчиг?, чорводор? дар са?ро ва му?имнишин?, заминдор? дар во?аву води?ои сероб ташкил мегардиданд. Та?лили таърихи Авасто ба мо баъзе хулоса?оро дар бораи ?аёти ?ишло? меди?ад.
Та?лили вазъи и?тимо? ва и?тисодии Осиёи Миёна нишон меди?ад, ки мамлакат дар мар?илаи гузариш ба ?амъияти синф? буд. Комилан табиист, ки дар баъзе но?ия?ои мутара??ии Осиёи Миёна аввалин давлат?о ташкил меёфтанд ва э?тимол ин?о ?амон давлат?ое буданд, ки дар Авасто «дахйусасти» номида шудаанд. Яке аз давлат?о Хоразми Бузург буд. Гарчанде бисёр масъала?ои марбут бо Хоразми бузург шуб?а кардан ма?ол аст ва маркази ин итти?одия дар Хоразми ?озиразамон набуда, ?анубтар дар но?ияи Марву ?ирот ?ой доштааст.
Дувумин давлати бузург салтанати Бохтари ?адим буд. Чунин меояд, ки Бохтар бо давлат?ои бузурги Миср ва Бобул дар як ?атор меистодааст. Бохтари ?адим аз ?и?ати тавоно? аз но?ия?ои ?амсоя болотар буда, дар байни он?о мав?еи хосро иш?ол менамуд. Шў?рати боигари?ои табии Бохтар берун аз ?удуди он то Осиёи Наздик расида буд. Махсусан, ло?уварди бадахшон? ба?ои баланде дошт.
Дар байни ?абила?ои эрони дар ?удуди ?азорсолаи 2-1 т.м. оину мазхаб?ои ?удогонае мав?уд буданд, ки баъдтар он?о ба зардуштия дар шакли комилан инкишофёфтаи худ дохил гардиданд. Худоёне, ки эрониён мепарастиданд «А?ура» ном доштанд. Тадри?ан тасаввурот дар бораи худои ягона А?ура пайдо шуд, ки ўро Мазда «доно» меномиданд, яъне А?ура-Маздо маънои худованди бохирадро дорад.
Номи Зардушт (шакли аврупоиаш Зооастр) бо э?тимол? кули маънии «шутурбон»-ро дорад. Ў аз дудмони Спитама буда, аз авлоди Шо?они Довуд? ба ?исоб мерафт. Падараш Пулшасп ва модараш Ду?дова аз оилаи Спитамон будаанд. Зардушт дар Гот?о ба худ чун ба «Зоатар» , яъне ягона шахси ташкилди?андаи дин ва ё паёмбар муро?иат мекунад. Дар «?омоспнома» омадааст, ки ?амсари Зардушт Хува ном дошта, чун тани худро дар оби чашма шўяд, кафи обе аз он нўшад, обистан шавад ва аз тухмаи Зардушт Хушидаршо, Хушидармо, Сошиёнас, Хуршедче?р барин фарзандоне ба Дунё меоварад, ки инсон?ои ?а??ўро дар ро?и рост? ва дурусти ба мурод мерасонанд. Ва ?ува низ имрўз дар забони то?ик? зинда аст. Мардуми ху?анд? модарро «бува», яъне бибихува ном мебаранд. Худи ?ува дар китоб?ои насрони Ева ва дар ислом шакли биби?аво гирифтааст.
Аз адабиёт ва маъхаз?ои ?адима бармеояд, ки асоси дини то зардуштиро об ва оташ ташкил дода ин ду унсур? му?аддас ?увваи яздонии рўи Замин ба ?исоб мерафтааст. Ниёгони мо ба об барои он са?да мекарданд, ки об ба бўстон?о ва биёбон?о ?аёт мебахшад. Оташ бошад, ба гарми, равшани ва ба пухтагарии хоми?о сабаб мешуд. Оташ ?амчн ифода ва рамзи адолати ило?? – арта шинохта мешуд. Ситоиши оташ ва оташкада?о баъдан яке аз хусусият?ои хоси дини зардушти гардид. Тамоми зу?уроти замини ва осмон? ба нек? ва бад?, нурон? ва зулмот ва ни?оят ба ду категория: нек? ва бад? ?удо шудааст.
Зардушт як шабонарўзро ба пан? бахш та?сим намудааст. Ин васила тарафдорони ў со?иби пан? ва?ти намоз шуданд. Аз этимол дур нест, ки ?омиёни дини ислом ?ам аз та?симоти зардушт? истифода бурдаанд. ?арчанд аз давраи империяи охирини зардушт? 13000 сол гузаштааст, вале то ?ол бо?имонда?ои он таълимотро дар ?индустон ва Форс пайдо кардан мумкин аст. Общинаи парсак?о дар ?индустон ва Эрон, ки дини исломро ?абул накарда буданд, то ?ол арзи ву?уд доранд. Асри 19-20 ?ам анъана?о ва унсур?ои оташпарастиро аз байн бурда натавонист. То ?ол то?икони кў?истон анъана?о, расму русум?ое, ки аз давраи зардушти бо?и мондаанд, ки аз рўи меъмор?, масо?ат, сохтор он?о ба оташхона?ои ?адими зардушти шабе?анд. Дар замон?ои ?адим ?ар зардушти дар хонаводаи худ оташго?е дошт. Парастиши оташдони хона ?ам ба парастиши оташ вобаста аст. Аз рўи таълимоти зардуштия одамон бояд мислм оташ накўва дурахшон бошанд, мисли шўълаи оташ, ки ба боло майл дорад, сарбаланд бошанд ва аз пасти пар?ез кунанд. Ба хомўшшавии оташ ро? додан, пуф кардан, чизи нопок партофтан гуно?и азим ?исоб мешуд. Дар оташ афкандан, дар об ?ар? кардан, дар хок дафн кардани мурдагон авфнопазир буд, зеро он се унсури му?аддасро олуда ва нопок месозад.
Заминдори ва чорводор? дар таълимоти зардуштия мартабаи хеле баланд дорад. Бахти одамон аз заминдор? вобаста аст. Ба зироаткор? оли?а Анахито сарвари менамояд. ?осилхез кардани замин ба 10000 дуохон? ва сад ?урбон? баробар аст. Аз рўи таълимоти зардуштия занон бо мардон ?у?у?и баробар доранд. Зардуштия дар давраи ?укумронии Сосониён пурра ба дини давлат? табдил ёфт. Баъди истилои араб?о низ боз 3-4- асри дигар нуфузи худро ниго? дошт.
Китоби Авасто а?амияти тарбияв? ва ахло?и низ дорад, зеро вай асари пандномаи ниёгон ба ?исоб меравад. Зардушт се сутуни зебо? – гуфтори нек, пиндори нек ва кирдори некро ба асоси фанонопазири рости бино мекунад ва аз мо даъват мекунад то ?афт деви палид ва зиштхў, яъне дурў?, ша?ват, тамаъ, хашм, рашк, ?урур, танбали ба даруни ?алъаи муста?ками андешаи нек ро? нади?ем. Хулоса, Авасто на тан?о китоби дин?, балки китоби таърих, фалсафа, илм хату забон ва маданияти ?адимии хал??ои форсу то?ик мебошад. Дар тўли чандин аср?о ин китоб ра?намои навъи башар аст.
Просмотр: 8421
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved