Дата: 2016-01-28
Ма?сади омўзиш
Таъриф, тасниф ва эътирофи ?арздории дебитор?
Ба?ои ?исоб?о барои ?абул
Ба?исобгирии тахфиф
Баргардониши мол?о
?арз?ои шуб?анок ва усул?ои ба?оде?ии он?о
Усул?ои ?исобкунии бузургии харо?оти ?арз?ои шуб?анок
Ба?исобгирии васи?а?о барои ?абул
Кушоиши ахборот дар ?исоботи молияв?
Адабиёти тавсияшаванда
Супориш барои худсан??
Ма?сади омўзиш
Бо омўзиши мавзўи мазкур, Шумо бояд:
Таъриф, тасниф ва эътирофи ?арз?ои дебитор?
Таъриф. ?арздории дебитор? (receivables) - ин актив?ои гардони ширкат, ки дар ?араёни фаъолияти молияв? – хо?аг? ба ву?уд омада, дар худ ?у?у? ва даъво?ои ширкатро ба актив ва дигар захира?ои ширкат?ои ?арздор ифода мекунанд. Соддатар гўем, ?арздории дебитор? – ин талабот?оест, ки ба харидорон, супоришде?андагон ва дигар шахсон барои гирифтани захира?ои и?тисод? пешни?од мегарданд. ?арздории дебитор? одатан бо ?у?у??ои юридик?, аз?умла, ?у?у?и моликият ало?аманд аст.
Ба ?арздории дебитор? нишона?ои зерин хос аст:
?арздории дебитор? аксар ва?т бо счёт-фактура тасди? мегардад.
Тасниф. Барои ма?сад?ои ?исоботи молияв? ?арздории дебитор? ба ?ор? ва дарозмуддат та?сим карда мешавад. ?арздории дебиторие, ки дар давоми 12 мо? ё як сикли амалиёт? пардохт мегардад, ?арздории дебитории ?ор? номида мешавад. ?амаи ?арздории дебитории бо?имонда ?амчун дарозмуддат шинохта мешавад.
Дар ?исоботи баланс? ?арздории дебитор? ба ти?орат? ва ?айрити?орат? ?удо карда мешавад. ?арздории дебитории ти?орат? – ин ?арздории харидорон – мизо?он барои молу хадамот аст, ки дар рафти фаъолияти му?аррарии ширкат ба ву?уд меояд. ?арздории дебитории ти?орат? маъмулан дар баланс бо ?исоб?о ва васи?а?о барои ?абул пешни?од мегардад.
?арздории дебитории ?айрити?орат? ?ангоми баамалбарории амалиёт?ое, ки аз фаъолияти му?аррарии ширкат фар? доранд, ба вучуд меояд. Мисоли ?арздории дебитории ?айрити?орат?:
?арздории дебитории ти?орат? бо мабла?и пардохти интизор? ба ?исоб гирифта шуда, ?арздории дебитории ?айрити?орат? дар аксар ?олат?о бо арзиши дисконтиронидашуда (?исобкардашуда) ба?о дода мешавад .
Эътироф. ?арздории дебитор? одатан ?ангоми эътирофи даромади бо он ало?аманд эътироф мегардад. ?ангоми баамалбарории амалиёт бо ?арздории дебитор? мабла?и эътирофшаванда нархи мубодилавии му?аррарнамудаи тараф?о аст.
Принсип?ои асосии ба?исобгирии ?арздории дебитор?:
Зарар аз ?арз?ои шуб?анок бояд ба он давра?ое гузаронида шавад, ки он ва?т ин ?арз?о пайдо гардиданд.
Ба?оде?ии ?исоб?о барои ?абул
Намуди асосии ?арздории дебитор? ин ?исоб?о барои ?абул мебошад.
?исоб?о барои ?абул (accounts receivable - Счета к получению) актив?ои гардони бозоргирро, ки ?ангоми фурўши насиявии мол?о, расонидани хизмат ва и?роиши кор ба ?арз пайдо мегарданд, ифода мекунанд. Ин гуна ?арз бо номи ?арзи ти?орат? (Trade credit) маълум гардидааст .
Дар та?рибаи хори?? давраи му?аррарии пардохти ?арзи дебитор? аз 30 то 90 рўзро ташкил менамояд. Бо гузашти ин муддат, ?исоб?о барои ?абул хамчун мў?латашон гузашташуда (батаъхирафтода) шинохта мешаванд. ?исоб?о барои ?абул бо ба?ияи кредит? (пардохти зиёдат?, пешпардохт) дар ?исмати ў?дадори?ои баланс инъикос мегарданд.
?исоб?о барои ?абул аз рўи арзиши ибтидо? тар?и исло?и ?арз?ои шуб?анок, тахфифи пул? ва баргардониши мол?о ба?о дода мешаванд. Дар нати?а арзиши аслии ?исоб?о барои ?абул муайян карда мешавад. (Ба мазмуни ин маф?ум а?амият ди?ед!).
?исоб?о барои ?абули соф |
= |
?исоб?о барои ?абул |
– |
Захира?ои ?арз?ои чоранопазир |
– |
Тахфиф |
– |
Баргардониши мол?о |
Ба?исобгирии тахфиф
Тахфиф ду намуд мешаванд:
Ифодаи умуми?абулшудаи тахфифи пул?: ?/?, ?/с, дар ин ?о, ? – фоизи тахфиф, ? – муддати истифодабарии тахфиф, ? – мабла?и ?исоб бе назардошти тахфиф, ва с – мў?лати максималии пардохти ?арз.
Мисоли 1. Ширкати «Madina Ltd» ба мизо?они худ ба андозаи 2% аз мабла?и фурўш дар давоми 30 рўз, яъне, бо шарт?ои 2/10, n/30 тахфиф пешни?од менамояд. 1 марти соли 2001 ширкат мол?оро ба корхонаи «Zarina Co» ба мабла?и 120 000 в.ш., аз?умла ААИ ба мабла?и 20 000 в.ш. фурўхт. «Zarina Co» ?исобро 18.03. пардохт намуд. Амалиёти мазкур бо чунин навишта?от?о ?айд карда мешаванд:
01.03. ?исоб?о барои ?абул…………………………………………..120 000
Даромад аз фурўш…………………………………………………100 000
18.03. Тахфиф аз нарх……………………………………………………2 000
ААИ барои пардохт…………………..………………………………400
?исоб?о барои ?абул…….…………………………………………2.400
?исоб?о барои ?абул………………………………………………117 600
Мисоли 2. Ширкат ба мизо?они хеш тахфифро ба андозаи 10% дар сурати аз тарафи он?о харид гардидани зиёда аз 100 во?ид мол пешни?од мекунад. Нархи счёт-фактуравии мол 25 в.ш. аст. 1 апрели соли 2001 мизо?е 200 во?ид мол харид. Дар ба?исобгир? ин амалиёт чунин акс меёбад:
01.04. ?исоб?о барои ?абул………………………………………………..5 000
Даромад аз фурўш………………………………………………… 5 000
Тахфиф аз фурўш……………………………………………………...500
Восита?ои пул?……………………………………………………….4 500
?исоб?о барои ?абул.…………………………………………….. 5 000
Тахфифи пул? ё савдо? дар баланс ?амчун контр?исоби ?исоб?о барои ?абул нишон дода мешаванд.
?исоб?о барои ?абул ………………………………….100 000
Тар?: Тахфиф………………………………………………5 000
?исоб?о барои ?абули соф...……………………………95 000
Баргардониши мол?о
Бо ма?сади ниго?дории мав?еъи ра?обаттобоварии хеш дар бозор, ширкат?о баргардониши мол?оро кафолат меди?анд. Баргардониш дар ?олат?ои корношоям? ё но?исии мол?о ба амал бароварда мешавад. Баргардониши мол?о ва ?уброни он ?ам ?арздории дебетории соф, ?ам мабла?и фурўши софро кам менамоянд.
Мисоли 3. Харидор мол?ои но?исро ба мабла?и 120 в.ш. баргардонид.
Баргардониши мол…………………………………………………..120
?арз?ои шуб?анок ва усул?ои ба?оде?ии он?о
Ширкат?ои ти?орат? ?авасманди фурўхтани мол?о ба мизо?они ?обилияти пардохтадонамоидошта мебошанд. Аз ин рў, он?о чора?ои назоратиро бо ма?сади фурўши мол?о ба он мизо?оне, ки бо расидани мў?лати пардохт пули харидро меди?анд, кор карда мебароянд. Бо омўзиши ?обилияти пардохтадонамоии мизо?он шўъба?ои ?арзде?ии корхона?о маш?ул мешаванд. Ин шўъба?о функсия?ои зеринро и?ро мекунанд:
Новобаста аз сат?и такмил ва самаранокии системаи назорати пардохтадонамоии ширкат, ўро мизо?оне пайдо мешаванд, ки ?арзи худро пардохт наменамоянд. ?исоб?ои пардохтношаванда ?арз?ои шуб?анок ё чоранопазир (uncollectable accounts, bad debits), номида шуда, он?оро ё ба зарар, ё ба харо?оти фурўши насиявии мол?о дохил мекунанд.
Агар чоранопазирии ?арздории дебитор? э?тимол? буда мабла?аш ба?ододашаванда бошад, зарур аст, ки онро мувофи?ан эътироф ва дар ба?исобгир? ?айд намуд.
?ангоми ба?исобгирии ?арз?ои шуб?анок принсипи мувофи?атро мебояд риоя намуд. Харо?оти фурўши мол?о бояд бо даромад аз он пўшонида шавад. Принсипи ба?амгузор? (му?оисавият) эътирофи зарарро аз ?арз?ои шуб?анок дар давраи эътирофи даромад талаб мекунад. Мабла?и ?арзи шуб?аноки пешбинишуда ?амчун харо?оти ?арз?ои шуб?анок, ки аксар ва?т ?амчун харо?оти муомилот шинохта мешавад, инъикос мегардад.
Дар сурати интизор? набудани шуб?анокии ?арздории дебитор? ягон исло?кунии даромад ё ?исоб?о барои ?абул зарур набуда, ?арздории дебитор? дар давраи эътирофи чоранопазирии он аз ?исоб бароварда мешавад. Ин муносибат ?амчун усули аз?исоббарории муста?им маълум аст.
?ангоми фурўши мол?о ба ?арз, ширкат оиди пардохт шудани он?о чизеро намедонад. Зарари эътирофшаванда аз рўи ?арз?ои шуб?анок бояд барои давраи ?исобот? пешгў? шуда, ин маълумот?ои тахмин? дар худ харо?оти давраи ?ориро ташкил менамоянд.
Мисоли 4. Ширкати «А» бо фурўши насиявии мол?о маш?ул аст. Дар охири сол мабла?и ?арзи дебитор? 20 000 в.ш.-ро ташкил намуд. Пас аз тафтиш маълум гардид, ки та?рибан ба мабла?и 1 000 в.ш. ?арзи дебитории чоранопазир мав?уд ?аст. Навишти зерини трансформатсион? дар ин ?олат бамаврид аст:
31 дек. Харо?оти ?арз?ои шуб?анок……………………………………….1 000
Захира?ои ?арз?ои чоранопазир…………………………………..1 000
Дар ?исобот оиди нати?а?ои фаъолияти молияв? - хо?аг? ?амъбасти ?исоби «Харо?оти ?арз?ои шуб?анок» ?амчун харо?оти ?ор? инъикос меёбад. ?исоби «Захира?ои ?арз?ои чоранопазир» дар баланс ?амчун ?исоби контрактив? нишон дода шуда, мабла?и он аз арзиши ?исоб?о барои ?абул ниго? дошта мешавад:
Актив?ои гардон
Восита?ои пул? 10 000
Мабла?гузори?ои кўто?муддат 15 000
?исоб?о барои ?абул 20 000
Тар?:
Захира?ои ?арз?ои шуб?анок (1 000) 19 000
Захира?ои модд? 30 000
?амаг?: Актив?ои гардон 74 000
Фарз кардем, ки пас аз як мо? оиди муфлисшавии дебиторе, ки ба ширкати «А» 500 в.ш. ?арздор буд, ахборот эълон гардид:
Мукотибот оиди аз?исоббарории ?арздории дебитор?:
Захира?ои ?арз?ои чорапазир ……………………………………..500
?исоб?о оиди ?абул…………………………………………………….500
Мукотиботи мазкур ягон таъсиротро ба даромад ва мабла?и софи ?арздории дебитории пардохтношуда намерасонад. Мукотибот тан?о дар сурати чоранопазир эътироф гардидани ?арздории дебитор? ба амал бароварда мешавад.
|
Ба?ия то аз?исоббарор? |
Ба?ия баъди аз?исоббарор? |
?исоб?о барои ?абул |
20 000 |
19 500 |
Тар?: захира?ои ?арз?ои чоранопазир |
1 000 |
500 |
Бузургии софи ?исоб?о барои ?абул |
19 000 |
19 000 |
Баъзан, пас аз аз?исоббарории ?арз?ои чоранопазир аз дебитор мабла?и ?арз ?абул мегардад. Дар ин ?олат мукотиботи баръакс барои бар?ароркунии ?арздор? ба амал бароварда мешавад.
Нидлз Б. И др. Принципы бухгалтерского учета/ Б. Нидлз, Х. Андерсон, Д.Колдуэлл: Пер. с англ. /Под ред. Я. В. Соколова, -2-е изд., стереотип. – М.: Финансы и статистика, 1999. –496с. сах. 137
?исоб?о барои ?абул………………………………..……………………..100
Захира?ои ?арз?ои чоранопазир………………..…………………………100
Восита?ои пул?…….………………………………………………………100
?исоб?о барои ?абул.………………………………………………………100
Азбаски имконияти пешгўии ?исоб?ои пардохтанашаванда дар санаи баланс? мав?уд нест, ?исобкунии мабла?е, ки зарари интизориро мепўшонад, зарур аст. Одатан ?ангоми ?ама гуна фурўш ба ?арз ?арз?ои чоранопазир ба миён меояд. Аз ин рў, ширкат?ои ти?орат? захира?оро барои пўшонидани ?арз?ои шуб?анок бунёд менамоянд. ?арори ро?барияти ширкат оиди мабла?и ?арзи шуб?анок дар асоси ахбороти та?лил?, инчунин дигар омил?ои ?айримуста?им ?абул мегардад. Дар аксари ?олат?о бухгалтерон мабла?и ?арз?ои чоранопазирро дар асоси:
Дар амалия, вобаста ба ла?заи пайдошавии ?арз?ои чоранопазир, усул?ои зерини ?исобкунии бузургии ?арз?ои шуб?анок барои давраи ?исобот? истифода мегарданд:
Мувофи?ан, ду усули зерини захирасозии ?арз?ои шуб?анок маълуманд:
А) Усули фоиз аз фурўши соф (Метод процента от нетто-реализации -percentageofnetsalesmethod) – ?исобот оиди фоида ва зарар. ?ангоми истифодаи ин усул саволи зерин дода мешавад: «Кадом ?исми фурўши софи давраи мазкур ба даст оварда намешавад?» . ?авоб ба саволи мазкур имконияти муайянкунии мабла?и харо?оти ?арз?ои шуб?анокро барои давраи ?исобот? меди?ад.
?ангоми истифодаи ин усул ба та?рибаи сол?ои пешин такия намуда, фоизи миёнаи таносуби байни зарари ?а?и?? аз ?арз?ои шуб?анок ва фурўши ?арзии соф му?аррар карда мешавад. Сипас ин фоиз нисбати фурўши софи ?а?и?ии давраи ?исобот? барои муайянкунии андозаи ?арзи чоранопазир истифода мегардад.
Мисоли 5. Аз рўи ?исоб?ои зерини ширкати «Дилрабо» дар охири соли 2001 чунин ба?ия?о мав?уданд:
Даромад аз фурўш |
|
Баргардониш ва камнархшавии мол?ои фурўхташуда |
||
|
125 000 |
|
12 350 |
|
Тахфифи фурўш |
|
Захира?о аз рўи ?арз?ои чоранопазир |
||
3 650 |
|
|
|
6 400 |
Барои се соли охир ширкати «Дилрабо» талафоти зеринро аз рўи ?арз?ои шуб?анок дошт , в.ш.:
Сол |
Фурўш |
Талафот аз рўи ?арз?ои шуб?анок |
Фоиз |
1998 |
90 000 |
4 700 |
5.22 |
1999 |
120 000 |
5 800 |
4.83 |
2000 |
110 000 |
5 500 |
5.00 |
?амаг? |
320 000 |
16 000 |
5.00 |
Ро?барияти ширкат чунин мешуморад, ки ?иссаи ?арз?ои шуб?анок дар фурўш тахминан дар ?удуди 5% мемонад:
0.05 * (125 000 – 3 650 - 12350) = 0.05 * 109 000 = 5 450
Нати?аи ?исобкуни?о чунин инъикос мегардад:
31 декабр:
Харо?от аз рўи ?арз?ои шуб?анок................................................................... 5 450
Захира?о аз рўи ?арз?ои .. чоранопазир …………………………….5 450
?амин тари?, ба?ияи ?исоби “Захира?о аз рўи ?арз?ои чоранопазир” баробари 11 850 в.ш. гардид. Ин ра?ам аз мабла?и 5 450 в.ш., ки ба соли 2001 дахл дорад ва мабла?и ?исоб?ои пардохтношудаи соли гузашта – 6 400 в.ш. иборат аст. Мабла?и охирин ?оло бо ?арз?ои шуб?аноки сол?ои пешин мувофи? оварда нашудааст.
Б) Усули ба?исобгирии ?исоб?о аз рўи мў?лати пардохт (Метод учета счетов по срокам оплаты - accounts receivable aging method) – баланси бухгалтер?. ?ангоми истифодаи усули мазкур, саволи зерин дода мешавад: “Кадом ?исми ?исоб?о барои ?абул дар охири сол пардохт карда намешаванд?”. ?авоб ба савол имконияти муайянкунии ба?ияи пешбинишавандаи ?исоби «?исоб?о барои ?абул»-ро меди?ад. Усули мазкур бо ба?оде?ии арзиши аслии софи ?арздории дебитор? – мабла?и пулие, ки бояд ?абул карда шавад, асос меёбад. Дар му?обил ба усули фоиз аз фурўши соф, усули ба?оде?ии ?арздории дебитор? аз рўи мў?лати пардохт имконияти ?исобкунии ба?ияи ни?оии захира?ои ?арз?ои шуб?аноки барои ?исобкунии арзиши аслии софи ?арздории дебитор? зарурро меди?ад. Ба?ияи ?ории захира?ои ?арз?ои шуб?анок сон? бо ёрии мукотиботи исло?? барои мувофи?ат бо ба?ияи пешбинишуда, нав карда мешавад. ?арзи шуб?анок ба мабла?и мукотиботи исло?ии мазкур дебитонида мешавад.
Барои ?исобкунии ба?ияи пешбинишудаи захираи ?арз?ои шуб?анок:
Мисоли 6: Дарзер та?лили ?исоб?о барои ?абул аз рўи мў?лати пардохташон барои ширкати «Рай?она» дар 31 декабри соли 2001 оварда шудааст.
Харидор |
?амаг? аз рўи ?исоб?о барои пардохт |
Мў?лати пардохт ?оло нарасидааст |
Таъхири пардохт аз 1 то 30 рўз |
Таъхири пардохт аз 31 то 60 рўз |
Таъхир аз 61 то 90 рўз |
Таъхир зиёда аз 90 рўз |
Асрор |
300 |
150 |
150 |
|
|
|
Аброр |
600 |
|
300 |
300 |
|
|
Ансор |
1 200 |
400 |
|
400 |
400 |
|
Айёр |
2 400 |
|
800 |
|
800 |
800 |
дигарон |
55 500 |
19 450 |
13 750 |
9 300 |
8 800 |
4 200 |
?амъ |
60 000 |
20 000 |
15 000 |
10 000 |
10 000 |
5 000 |
% ?арз?ои шуб?анок |
|
1,0 |
5,0 |
10,0 |
25,0 |
50,0 |
Захираи ?арз?ои чоранопазир |
6950 |
200 |
750 |
1000 |
2500 |
2500 |
Дар мисоли мазкур ?исоб?ои ширкат, ки бояд мувофи?и мў?лат пардохт карда шаванд, пешни?од гардидаанд. ?ар як ?исоб барои ?абул ба гурў??ои зерин тасниф шудааст: мў?лати пардохт нарасидааст, таъхир аз 1 то 30 рўз, таъхир аз 31 то 60 рўз, таъхир аз 61 то 90 рўз ва таъхир зиёда аз 90 рўз. Барои ?ар як гурў? фоизи пешгўишудаи ?арз?ои шуб?анок нишон дода шудааст.
?исобкуни?ои ?адвали мазкур нишон меди?анд, ки фа?ат 1% ?исоб?о барои ?абул, ки мў?лати пардохташон ?оло нарасидааст ва 5% ?исоб?о бо таъхири аз 1 то 30 рўза пардохт намегарданд. Та?рибаи мав?уда имконияти пешбинии онро меди?анд, ки аз ?исоб?о барои ?абули мў?лати пардохташон аз 31 то 60 рўз, аз 61 то 90 рўз ва зиёда аз 90 рўз таъхирафтода мувофи?ан 10%, 25% ва 50% -и ?исоб?о пардохт намегарданд. Дар нати?а, ба мабла?и 6 950 в.ш. аз мабла?и умумии 60 000 в.ш. ?исоб?о пардохт намегарданд.
Фарз кардем, ки ба?ияи ?ории дебет? аз рўи ?исоби «Захира?о аз рўи ?арз?ои чоранопазир» баробари 1 050 в.ш. аст. ?амин тари?, мабла?и пешбинишавандаи харо?от аз рўи ?арз?ои шуб?анок барои соли 2001 8 000 в.ш. –ро ташкил менамояд. ?исобкуни?о ба тари?и зайл сурат мегиранд:
?арз?ои шуб?аноки пешбинишаванда……………………………………. …..6 950
?амъ: Ба?ияи дебетии ?исоби “Захира?ои ?арз?ои чоранопазир”…………...1 050
Харо?от аз рўи ?арз?ои шуб?анок.………………………………………..….......8 000
Агар ?исоби “Захира?о аз рўи ?арз?ои чоранопазир” ба?ияи кредит? дошта бошад, мабла?и он бояд аз мабла?и ?арздории шуб?аноки пешбинишаванда тар? гардад.
Харо?от аз рўи ?арз?ои шуб?анок дар ба?исобгир? чунин ?айд меёбад:
31 декабр:
Харо?оти ?арз?ои шуб?анок.......... ………………………………………..8 000
Захираи ?арз?ои чоранопазир..................................................................................... 8 000
Ч? хеле мебинем, усули фоиз аз фурўши соф дар асоси ?исобот оиди нати?а?ои молияв?-хо?аг? буда, мувофи?ан, ?ангоми истифодаи ин усул, ?арз?ои пешбинишавандаи шуб?анок ба ба?ияи ?ории ?исоби «Захира?ои ?арз?ои чоранопазир» ?амъ карда мешаванд. Усули таснифи ?исоб?о аз рўи мў?лати пардохт дар асоси баланси бухгалтер? буда, ?ангоми истифодаи он ба?ияи ?исоби «Захира?ои ?арз?ои чоранопазир» исло? карда мешавад.
Ширкат?о ?у?у? доранд, ки ?ардуи усулро дар як ва?т барои тасди?и ?исобкуни?о мавриди истифода ?арор ди?анд. Мисол, ?ангоми тартибде?ии ?исоботи фосилав? бисёре аз ширкат?о бо сабаби камхар?? усули фурўши ?арзии софро истифода мебаранд. Аммо дар охири сол он?о мў?лати ?арздории дебиториро барои муайянкунии дара?аи ба?ияи захира?ои ?арз?ои чоранопазир месан?анд. Агар ба?ияи захира аз рўи усули фурўши софи ?арз? аз ба?ияи бо усули таснифи ?исоб?о аз рўи мў?лати пардохт ?исобкардашуда фар?и му?им кунад, андозаи фоизи барои фурўши ?арз? истифодашавандаро та?йир меди?анд .
Азбаски мабла?и умумии ?арздории дебитории аз?исоббаровардашуда а?ёнан баробари мабла?и дар кредити ?исоби «Захира?ои ?арз?ои чоранопазир» аксёфта аст, ин ?исоб дорои ба?ияи дебет? ё кредит? буда метавонад. Агар мабла?и ?исоб?ои аз?исоббаровардашуда камтар аз захираи пешак? ?исобкардашуда бошад, ?исоби «Захира?ои ?арз?ои чоранопазир» дорои ба?ияи кредит? мегардад. Дар ?олати баръакс ин ?исоб ба?ияи дебет? дорад.
Навишти исло?ие, ки бо ма?сади муайянкунии мабла?и пешакии ?арзи шуб?анок дар соли ?ор? ба амал бароварда мешавад, ба?ияи дебетиро дар охири давраи ?исобот? аз байн мебарад.
Баъзе аз мизо?он, ?ангоми пешгўии хариди дарпешистода хато карда, ба мабла?и муайян зиёд пул пардохт мекунанд. Агар ?исоб?ои ?узъии харидорон дар журнали ?айди ?арздории дебитор? ба?ияи кредит? дошта бошад, ин вазъият ба ба?ияи ?исоби «?исоб?о барои ?абул» ягон таъсире намерасонад. Дар баланс мабла?и ?исоб?ои мизо?он, ки ба?ияи кредит? доранд, ?амчун ў?дадори?ои кўто?муддат нишон дода мешаванд. Зеро ширкат дар назди харидорон ба мабла?и пули зиёдат? супоридаи он?о ў?дадор аст. Бо ибораи дигар, ба?ияи ?исоби «?исоб?о барои ?абул» ?амеша ба таври муфассал: ?ам аз рўи дебет ва ?ам аз рўи кредит нишон дода мешавад .
Дар моддаи балансии «?исоб?о барои ?абул” фурўше, ки дар ?араёни фаъолияти исте?солии маъмул ба мизо?они доим? ба амал бароварда мешавад, инъикос мегардад. ?ангоми пешни?оди ?арз ё баамалбарории фурўш ба ашхосе, ки ба ин гурў? дохил нестанд, он?о дар активи баланс аз рўи моддаи «?арздории дебитории кормандон ва ашхоси мансабдор» нишон дода мешаванд.
Ба?исобгирии васи?а?о барои ?абул
Васи?а (Вексель - promissory note) – ин ў?дадории хаттии бечунучаро оиди пардохти мабла?и муайяни пул аз рўи талабот ё дар мў?лати муайян аст . Шахсе, ки васи?аро имзо мекунад, васи?аде? номида шуда, шахси ?абулкунандаи васи?аро ремитент меноманд.
Агар мў?лати пардохти васи?а камтар аз як сол бошад, ремитент онро дар баланси худ ?амчун васи?а?ои ?абулшуда дар ?исмати актив?ои бозоргир, васи?аде? бошад, онро дар баланси худ ?амчун васи?а?ои додашуда дар ?исмати ў?дадори?ои ?ор? нишон меди?ад.
Сабаб?ои асосии истифодабарии васи?а?о:
Манбаъи асосии васи?а?ои ?абулшуда амалиёт?ои ?арз? мебошанд.
Хусусият?ои асосии васи?а?ои ?абулшуда:
Бо ма?сад?ои ба?исобгирии молияв? мабла?и асосии васи?а бо:
Мабла?и умум? – ин мабла?е, ки аз рўи он фоиз ?исоб карда мешавад. ?ама гуна мабла?е, ки зиёда аз мабла?и умум? пардохт мегардад, фоиз аст . Арзиши номиналии васи?а – ин мабла?и пулии дар васи?а нишондодашуда ба ?айр аз фоизе, ки бояд дар охири мў?лати муомилоти васи?а пардохт мегардад, мебошад. Дар ин маврид, бояд ягон шарти пардохтнамоии мабла?и асос? мувофи?и ?адвали муайян мав?уд набошад. Мабла?и умум? баробар аст ба арзиши номинал?, агар меъёри эълоншудаи фоиз? баробари меъёри бозор? бошад. Даромади умумии фоиз? дар давоми мў?лати муомилоти васи?а ба мабла?и умумии дохилшави?ои пул? тар?и мабла?и умум? мувофи?ат мекунад.
Васи?а фоизнок ё бефоиз буда метавонад.
Васи?аи фоизнок |
Васи?аи бефоиз |
Дар васи?а?ои фоизнок меъёри фоиз ало?ида аз мабла?и васи?а нишон дода мешавад. Васи?а?ои фоизнок мабла?и асосии васи?аро ?амчун арзиши номинал? ани? нишон меди?анд. Ширкати васи?аи фоизнок пешни?од намуда, дар санаи пардохт арзиши номиналии васи?а ?амъи фоизи дар санаи тартибде?ии ?исобот ?исобкардашударо пардохт месозад. |
Дар васи?аи бефоиз фоизи ани? нишон дода нашуда, ба ?ои он ба таври ?айримуста?им меъёри фоиз, ки меъёри реалии фоиз? ё даромади фоиз? номида мешавад, акс меёбад. Арзиши номиналии ин гуна васи?а?о дар худ ?ам мабла?и ?арз ва ?ам фоизи ?арзиро, ки дар ?амъ мабла?и ягонаи пардохтиро дар санаи пардохт ташкил менамоянд, дарбар мегирад. ?арзгиранда мабла?еро, ки баробари арзиши номиналии васи?а набуда, фар?и байни арзиши номинал? ва фоизи васи?а аст, мегирад. Мабла?и дар васи?а ?амчун восита?ои пулии ?абулшаванда нишон додашуда – ин арзиши дисконтиронидашудаи мабла?и номинал? бо истифодаи меъёри реалии фоиз мебошад. |
?ангоми ба?исобгирии васи?а?ои одд? мебояд оиди нишонде?анда?ои зерин тасаввурот дошт:
Ин ?олат ба мо ?исоби ба ?ама маълуми активию пассивии «?исоббаробаркуни?о бо дебиторон ва кредиторон»-ро ки дар амалияи ба?исобгирии давлат?ои соби?и шўрав? истифода мешуд, ба хотир меорад, гарчанде дар амалияи хори?? ?е? го? маф?уми «активию пассив?» истифода намегардад.(Эзо?и . М.А.)
Зери маф?уми санаи пардохт рўзи пардохти васи?аро мефа?манд. Вай ё дар худи васи?а нишон мешавад, ё ба тари?и дигар муайян мегардад. Аксар ва?т мў?лат?ои зерини пардохт нишон дода мешаванд:
Ч? тавре пештар нигошта шуда буд, мў?лати васи?а бо рўз муайян карда мешавад. Мисол, васи?а ба мў?лати аз 10 март то 10 июн навишта шудааст. Мў?лати васи?а 93 рўзро ташкил мекунад:
Рўз?ои бо?имондаи мо?и март 22
Рўз?о дар мо?и апрел 30
Рўз?о дар мо?и май 31
Рўз?о дар мо?и июн 10
?амаг? рўз?о 93
Фоизи ?арз? ва меъёри фоиз? дар худ ё пардохти пулиро барои истифодаи ?арз, ё подошро барои ?арзи пешни?одшуда ифода менамоянд. Бузургии фоизи ?арз? аз се омили зерин вобастаг? дорад:
Барои ?исобкунии фоизи ?арз формулаи зерин истифода мегардад:
Номинали васи?а * меъёри фоиз* ва?т = фоизи ?арз
Фоизи ?арз? аз рўи васи?аи 1000 в.ш. арзиш дошта, ки пас аз се мо? пардохта мешавад ва меъёри фоизиаш 12% аст, чунин ?исоб карда мешавад:
1,000 * 12% / 100% * 3/12 = 30 в.ш.
Агар васи?а на ба мўхлати се мо?, балки ба мў?лати 6 мо? навишта шуда бошад, фоизи ?арз? мабла?и зеринро ташкил мекард:
1,000 * 12% / 100% * 6/12 = 60 в.ш.
Мабла?и пардохт баробар аст ба мабла?и умумие, аз рўи васи?а дар санаи пардохт дода мешавад:
Мабла?и пардохт = номинал + фоизи ?арз?
Васи?аро ба ?исоб гирифтан – ин яъне гирифтани пешакии фоизи ?арзист. Меъёри ба?исобгир? дар худ мабла?и фоизи ?арзии тар?кардашударо ифода мекунад.
Меъёри ба?исобгир? =мабла?и пардохт* меъёри фоиз?* ва?т
?ангоми ба?исобгирии васи?аи гирифташуда, мабла?и бадастовардаи ?арзде? пардохтро аз рўи васи?аи ба?исобгирифташуда ташкил мекунад.
Пардохт = мабла?и пардохт –фоизи ?арз?
Мисоли 7. 1 июли соли 2001 ширкати «Астра» аз ширкати «Прима» барои пўшонидани ?арздории дебитор? ба мабла?и 40 000 в.ш. васи?аи 12% -ро ба мў?лати 90 рўз ?абул кард. Дар ба?исобгир? ин амалиёт чунин акс меёбад:
01.07. Васи?аи ?абулшуда……………………………………………………….40 000
?исоб?о барои ?абул…………………………………………………..40 000
2. ?исобкунии фоиз:
31.07. 40 000*0,12*31/360= 413,33
Фоиз?о барои ?абул ……………………………………………………..413,33
Даромади фоиз?..................................................................................... …………….413,33
Восита?ои пул?………………………………………………..…….……41 200
Васи?а?ои ?абулшуда………………………………………………………..40 000
Даромади фоиз?…………………………………………………………………786,67
Фоиз?о барои ?абул…….………………………………………………………413,33
29.09. ?исоб?о барои ?абул ………………………………………………………41 200
Васи?аи ?абулшуда ……………………………………………………………....40 000
Фоиз?о барои ?абул…. …………………………………………………………..1 200
Мисоли8. Ширкати “Зо?ир” ба бонк 60 рўз пеш аз санаи пардохт васи?аи 10 000 в.ш. арзиш дошта, ки ба мў?лати 120 рўз бо меъёри 12% дода шудааст, пешни?од намуд. Меъёри ба?исобгирии бонк 15%- ро ташкил меди?ад. Ин амалиёт дар ба?исобгир? чунин акс меёбад:
1. пешни?оди васи?а:
мабла?и пардохт:
10 000+ (10 000*0,12*120/360) =10 400
тар?и меъёри ба?исобгир?: 10 200*0,15*60/360=255
10145
дар ла?заи пешни?од:
Восита?ои пул?……………………………………………………..10 145
Васи?а барои ?абул………………………………………………………10 000
Даромади фоиз?……..………………………………………………………145
Мабла?и ?арздории дебитории эътирофшаванда:
10 145 + (10 000*0,12*60/360)= 10 345
?исоб?о барои ?абул………………………………………………10 345
Восита?ои пул?….………………………………………………………10 345
Кушоиши ахборот дар ?исоботи молияв?
Дар ?исоботи молияв? бояд модда?ои зерини ?арздории дебитор? шар? дода шаванд:
Дар шар?ия бояд меъёр?ои фоиз?, мў?лат?ои пардохтшавии васи?а?о, навбатнокии пардохт?о ва дигар хусусият?ои шартнома?ои ?арз? кушода шаванд. Махсусан бояд ахборот оиди бузургии ?арз?ои чоранопазир, фоизи захирасоз?, сиёсати ба?исобгирии ширкат нисбати амалиёт?ои факторинг? кушода гардад.
Адабиёти тавсияшаванда:
Интернет –сайт?о:
www.consulting.ru
www.iasb.org.uk
www.tasic-bankreform.ru/map.html
www.icar.ru
www.buhgalter.kz
www.fiar.ru
www.gaap.ru
www.oba.kg
Супориш барои худсан??
Маркази инкишофи со?ибкор? бизнеси худро 1 ноябри соли 2000 о?оз намуд. Дар зер ахбороти интихоб? аз байни амалиёт?ои сол?ои 2000-2001 оварда шудааст:
2000с.
2001с.
01.01.-31.12. Даромад аз фурўши на?д? 320 000 в.ш.-ро ташкил дод;
Талаб карда мешавад:
9. Ба?исобгирии васи?а?ои додашуда
Амалиёт?ои зеринро дар ба?исобгирии бухгалтер? инъикос намоед.
а) Аз харидор Зарипов Э. 1 июн васи?аи 12% -и мў?латаш 30 рўза ба мабла?и 10 000 в.ш. барои пўшонидани ?арздории дебитории мав?уда ?абул шуд.
б) Васи?а пас аз 30 рўз пардохт гардид.
в) Зарипов Э. аз пардохти васи?а даст кашид.
г) ба бонк 30 рўз пеш аз пардохт васи?а ба мабла?и 5 000 в.ш., ки 9% ва мў?латаш 60 рўза аст, дода шуд. Банк онро ?амчун на?дина бо меъёри ба?исобгирии 12% ба ?исоб мегирад. Пардохтро аз рўи васи?аи ба?исобгирифташуда инъикос намоед.
10. Усул?ои бунёди захираи ?арз?ои чоранопазир
Дар сол?ои 2001-2002 ширкати «Мах» амалиёт?ои зеринро гузаронид:
2001 с.
2002 с.
17.01. Ба Руслан ба мабла?и 652 в.ш. ба тари?и насияв? бо шарти 2/10, n/30 мол фурўхта шуд;
Талаб карда мешавад:
Просмотр: 2329
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved