Дата: 2016-01-27
Ма?сади омўзиш
Маф?ум ва мо?ияти ба?исобгирии бухгалтер?
Системаи иттилоотии ба?исобгирии бухгалтер? ва истифодабарандагони он
Ба?исобгирии молияв? ва идорав?
Андоза ва услуби ба?оди?? дар ба?исобгирии молияв?
Шакл?ои ташкилот?ои ти?орат?
Вазъи молияв? ва муодилаи баланс?
Пешни?оди иттилооти бухгалтер? тавассути ?исоботи молияв?
Ма?оми бухгалтер дар идоракун? ва асос?ои одоби касб? (профессиональная этика)
Адабиёти тавсияшаванда
Савол?о ва масъала барои худсан??
Ма?сади омўзиш
Ба?исобгирии молияв?, дар шароити ташаккули муносибат?ои бозоргон?, чун яке со?а?ои ояндадори илми и?тисод? ва ихтисоси бонуфузи муосир зери табаддулоти калон ?арор дорад. Ин бо ?алби сармояи хори?? ба исте?солот, фаро?амоварии рўшан? дар ба?исобгир? ва ?исобот, зарурати наздиккунии усули ба?исобгирии ватан? бо стандарт?ои байналмиллалии ?исоботи молияв? (МБ?М) вобастаг? дорад.
Пас аз омўзиши мавзўи мазкур Шумо бояд дорои донишу малака?ои зерин бошед:
Маф?ум ва мо?ияти ба?исобгирии бухгалтер?
Бо баробари гузаштан ба муносибат?ои бозаргон?, ба?исобгирии бухгалтер? ?амчун омили асосии идоракунии харо?от, афзоиши даромаднок? ва назорат аз болои самарабахшии амал? гардонидани кор а?амияти зиёдтарро доро мегардад.
Ба?исобгирии бухгалтер? чун яке аз намуд?ои ба?исобгирии хо?агидор?, дар ?атори ба?исобгирии фавр? ва омор, ма?сади са?е? ва пурра инъикос кардани амалиёт?ои хо?аг? ва во?еияти фаъолияти субъектро дорост.
Зарурати ба?исобгирии бухгалтер? ва умуман, ба?исобгир? ва ?исобот, аз гирифтани маълумот оиди вазъу ?аракати захира?ои модд?, ме?нат? ва молиявии субъекти хо?агидор? иборат буда, тавассути он мониторинги бизнес амал? гардида ?арор?ои муносиби идоракун? ?абул карда мешаванд.
Ба?исобгирии бухгалтер? – ин системаи иттилоотист. Мав?уд набудан, ё худ, риоя накардан ва истифодаи нодурусти асос?ои ?онунгузор? ва меъёр?ои му?арраргардида, метавонад ба о?ибат?ои?айричашмдошт, инчунин, косташавии раѓбати моликон, давлат ва дигар иштирокчиёни бозор оварда расонад.
Ба?исобгирии бухгалтер? аз ма?мўаи тарзу усул?ои муоинаи амалиёт?ои хо?аг? ва ?араёни он, ченкун? ва ба?айдгирии он?о, коркарди маълумот ва ирсоли он ба истифодабарандагони манфиатдор барои ?абули ?арор?ои идоракунанда ва ниго?дории маълумот бо тартиботи хронолог? иборат аст.
Системаи муосири идоракунии фаъолияти со?ибкор? на тан?о босаводии амал?, балки саводнокии назариявиро низ дар тамоми со?а?ои и?тисодиёт ва ?у?у? та?озо мекунад. Ба?исобгирии бухгалтер? забони байналмилалии со?ибкор? буда, дониш?ои муайянеро дар со?аи риёзиёт, омор, молия, ?у?у?, андозбанд?, технологияи компютер? ва фан?ои дигар талаб мекунад, ки он?о дар ни?ояти кор боиси ташаккули насли нави кормандони ба?исобгир? – мене?ерони молиявии ширкат мегарданд. Бе?уда нест, ки ро?барони аксарият корпоратсия?ои транснатсионал? дорои маълумоти бухгалтер? ва ё соби? бухгалтеронанд.
Баробари такомули муносибат?ои бозаргон? ба?исобгирии бухгалтер? масъала?ои мураккаби зеринро ?ал менамояд:
Ма?сади бурдани ба?исобгирии бухгалтер? – ин ?амъовар?, коркард ва танзими маълумот оиди вазъи со?ибкор?, во?иф сохтани ро?бар ва мене?ерон оиди ?а?ми кор?ои и?рошуда, даромад, харо?от ва фоида, андоз ва дигар пардохт?ои ?атм?, оиди таѓйирот дар ?аракати захира?ои модд? ва ме?нат? мебошад.
Аз ин мебарояд, ки системаи ба?исобгирии бухгалтер? манбаи иттилоотиро барои идоракун? ба ву?уд оварда, назорат ва та?лили фаъолияти хо?агидориро ба амал мебарорад.
Системаи иттилоотии ба?исобгирии бухгалтер? ва истифодабарандагони он
Пешбарии бомуваффа?ияти со?ибкор? дар шароити ?озира асосан бо азхудкунии маълумоти и?тисод? вобастаг? дорад. Ба ?атори рукн?ои му?имтарини ахбороти и?тисод? системаи иттилоотии ба?исобгирии бухгалтер? дохил мешавад.
Ба сифати истифодабарандагони ахброти ба?исобгир? ва ?исобот гурў??ои мухталифи шахсони во?е? ва ?у?у?? , ки дорои манфиат?ои гуногун – дохил? ва берун? мебошанд, баромад мекунанд.
Истифодабарандагони дохилии иттилоот, ки асосан бевосита бо идораи сармоя (капитал) машѓуланд, моликони хусус? ва даст?амъ?, ма?омоти олии идоракунандаи муассиса, дастго?и и?роия, мене?ерон, сардорони шўъба, ?исм ва сех?о мебошанд.
Гурў?и дуюми истифодабарандагони иттилооти бухгалтериро он?ое ташкил меди?анд, ки кормандони бевоситаи муассиса набуда, лекин манфиат?ои молияв? доранд. Ба ?атори чунин судмандон маблаѓгузори ?а?и?? (во?еъ?) ва э?тимол?, ?арзди?андагони во?еъ? ва э?тимол?, аз он ?умла са?мдорон, таъмингарон ва харидорон мансубанд.
Гурў?и сеюми истифодабарандагони иттилооти бухгалтер? манфиат?ои молиявии бавосита(ѓайримуста?им) доранд. Ба ?атори чунин истифодабарандагон дар навбати аввал давлат дар шахсияти ма?омоти андоз, молия ва омор, ма?омоти батанзимоваранда, аудиторон, мушовирон мансубанд.
Моликон, мудирон ва дигар кормандони дастго?и и?роия барои фаъолияти самаранок ?авобгар буда, барои даромаднок? ва фоидаоварии корхона манфиатдоранд. ?амин тари?, Шўрои директорон на?шаи даромад, харо?от ва фоидаро кор карда мебарояд, Ма?лиси умум? тасди? мекунад, Дастго?и и?роия на?ша?ои пешбинишударо бевосита и?ро мекунад. Барои пешбарии бомуваффа?ияти кор иттилооти рўзмарра оиди ?а?ми кор?ои и?рошуда, воридоти пулии на?дина, вазъи амалиёт?ои ?исоббаробаркун?, ?аракати восита?ои пул? зарур аст. Дар сурати мав?удияти ин гуна маълумот та?лили нати?а?ои бадастомада ва ?абули карор?ои асосноки идоракун? имкониятпазир мегардад. Сармоягузорон ва кредиторон, гарчанде дар идоракунии корхона ширкат намеварзанд, нисбати тара??иёти корхона назар ба идоракунандагон бештар ?авасманданд.
Дар давлат?ои Осиёи Марказ?, ки дар он?о ?араёни ташаккул ва инкишофи муносибат?ои бозоргон? сурат мегирад, сармоягузори?ои бузурге на тан?о ба исте?солот, ти?орат ва хадамот, балки ба со?аи маориф ва дигар со?а?ои ?аёт? низ талаб карда мешаванд. Аксарияти сармоягузорон восита?ои пул?, молу мулки худро барои бар?ароркунии исте?солот, тара??иёти со?аи савдо ва хадамот, сохтмони объект?ои нав ва та?диди объект?ои амалкунанда бо ву?уди хавф (риск) хар? мекунад. Ин хавф он го? эътимоднок мегардад, ки сармоягузорон ва кредиторон оиди рафти кор?о дар объект?ои мазкур маълумоти ?ама?ониба дошта, аз болои восита?ои хар?шаванда ва таъмини са?е?ияти далел?ои ?исобот? назорат бурда тавонанд. Мене?ерон ба дурустии ?арор?ои ?абулшуда ва босамара будани сохтори сармоя ба?о меди?анд.
Дар ?атори истифодабарандагони иттилооти бухгалтер? мав?еи махсусро истифодабарандагони дорои манфиати бавосита(ѓайримуста?им) ишѓол мекунанд. Барои давлат?ои Осиёи Марказ?, дар шароити ташаккули и?тисоди бозоргон?, ва?те, ки аксарияти муассисаву ташкилот?о бекор хобидаанд, ?амъ намудани пардохт?ои андоз? алалхусус му?им буда, ба сифати истифодабарандагони асосии ахбороти молияв? баромад кардани ма?омоти андоз табиист. Гурў?и судмандони иттилоотие ву?уд дорад, ки барои он?о ?амагуна маълумот оиди фаъолияти корхона му?им аст. Ин ма?омоти молиявист, ки аз болои хифзи моликияти давлат? назорат мебаранд.
Расми 1.
Истифодабарандагони иттилооти бухгалтер?
Айни замон на?ши ма?омоти омор, ки бо ?амъ намудан, коркард, та?лил ва ?амъбасти маълумот оиди тара??иёти и?тимо? - и?тисодии кишвар машѓул аст, афзуда истодааст.
Ба гурў?и судмандони ахбороти бухгалтерии дорои манфиати бавоситаи молияв? ?амчунин аудиторон, мушовирон ва ?ама гуна истеъмолкунандагони молу хадамот дохил мешаванд. ?амин тари?, ?ар як судманди дар боло зикр гардида нисбати вазъу тара??иёти ти?орат дар ма?ал раѓбати хоса дорад. Масалан:
Ба?исобгирии молияв? ва идорав?
Ташаккули муносибат?ои бозоргон? зарурати таснифи ба?исобгирии бухгалтериро ба ба?исобгирии молияв? ва ба?исобгирии идорав? ба миён овард.
Дар давлат?ои соби? Итти?оди Шурав?, ба?исобгирии бухгалтер? ?амчун фани ягона бо ?исматшав? ба фан?ои дохилсо?ав? омухта мешуд. Дар шароити ?озира, бо пайдоиши шакл?ои мухталифи моликият ва мувофи?ан, истифодабарандагони мухталифи иттилоотии манфиат?ои гуногундошта, ба?исобгирии бухгалтер? ба молияв? ва идоракун? ?исмат мешавад.
Ба?исобгирии молияв? маълумоти заруриро ?ам барои истифодабарандагони дохил? ва ?ам беруна дарбар мегирад. ?исми асосии ба?исобгирии молияв? аз маълумоти ?амъбаст? иборат аст, ки ма?сади асосии он – омода намудани шакл?ои гуногуни ?исоботи молияв? ва пешни?оди сарива?тии он ба истифодабарандагони берунаи ?авасманд мебошад.
Ба?исобгирии молияв? дар шароити ташаккули и?тисодиёти бозоргон?, ?ангоме ки на ?ар як корхона пардохт?ои андозиро бардошт карда метавонад, ба истифодабарандагони ?авасманд маълумотеро, ки на ?амаи талабот?ои он?оро ?онеъ мегардонад, пешни?од мекунад.
Маълумоти хеле пурра ва холисро оиди самаранокии фаъолияти муассиса тавассути ба?исобгирии идоракун? гирифтан мумкин аст.
Ба?исобгирии идоракун? (дохилиширкат?) маълумоти хеле пурра ва ?аматарафаро оиди фаъолияти исте?солии муассиса, нишондод?ои ми?дор? ва сифатии кории бахш?о дарбар гирифта, асосан барои ?онеъгардонии талаботи ро?барон ва мене?ерони муассиса равона гардидааст. Бинобар ин ма?сад аз бурдани ба?исобгирии идоракун? – ин баланд бардоштани сат?и муфидии маълумот барои ба?оди?ии во?еии вазъи кор ва ?абули ?арор?ои муносиби идоракун? мебошад.
Баробари тара??иёбии муносибат?ои бозаргон? ?араёни идоракунии субъекти хо?агидор? то рафт мураккабтар мешавад. Илова бар ин, ди??ати асос? ба ба?исобгирии идоракун? дода мешавад, ки он тадри?ан васеъ гардида, вазифа?ои маблаѓгузории бу?ет?, назорат, батанзимовар? ва?айраро дарбар мегирад.
Бо ву?уди ин, ба?исобгирии исте?солии амалкунандаро бо ба?исобгирии идоракун? шабо?ат додан мумкин нест, чунки маълумоти ба?исобгирии исте?сол? ?ам дар ба?исобгирии идоракун? ва ?ам дар ба?исобгирии молияв? истифода бурда мешавад. Олимони амрико? оид ба ба?исобгирии идоракун? Хорнгрен Ч.Т ва Фастер Дж ?айд мекунанд, ки «ба?исобгирии исте?сол? – ин ба?исобгирии идоракун? бо ?амъи ?исмати начандон калони ба?исобгирии молиявист» .
Ин тафри?аро ба таври вазе? чунин тасвир кардан мумкин аст:
Барои ба?оди?? ва ба?исобгирии объект?о дар ба?исобгирии бухгалтер? андоза?ои (ченак?ои) асл?, пул? ва ме?нат? истифода мешаванд.
Ба?исобгирии бухгалтер? бо ро?и ченкун? далел?ои молияв? – хо?агидории муассисаро ба ?айд мегирад.
?исоботи молияв? асосан аз нишондод?ои умум? доир ба ?исоб?ои синтетик? бо ифодаи пул? иборат аст.
Ченаки пул? нишонде?андаи универсал? буда, барои яклухт кардани нишонде?анда?ои гуногун ва ба?оди?ии ?амъбастии объект?ои ба?исобгирии бухгалтер? имконият меди?ад.
Ченак яке аз нишона?ои му?имтарини бурдани ба?исобгирии бухгалтерист, ки бояд истифодаи он ни?оят са?е? ва э?тиёткорона сурат гирад. Назар ба системаи амалкунандаи ба?исобгирии бухгалтер? ченак?ои дар стандарт?ои байналхал?? истифодашаванда мавриди та?ияи ?исоботи молияв? асосан ба ?оида?о ва фарзия?о такя мекунанд.
Усули во?еии му?оисаи объект?ои гуногуни ба?исобгир? аз он вобастаг? дорад, ки он?о ба тари?и хар?и ме?нати та?ассумёфта ифода шуда метавонанд. Илова бар ин, ченак?ои пулиро дар як?ояг? бо ченак?ои асл? ва ме?нат? истифода мебаранд.
Ба?исобгирии бухгалтер? бо ченкунии таъсироти амалиёт?ои хо?аг? (дар ифодаи пул?) ба во?ид?ои мушаххаси хо?агидор? ало?аманд аст.
Объекти асосии ченкун? дар ?исобгирии бухгалтер? амалиёт?ои хо?аг? мебошанд. Он?о далел?ои ?аёти хо?агидор? буда ба вазъи молиявии ширкат таъсир мерасонанд .
Истифодаи нати?а?ои ин ва ё он намуди ченак аз ?арори ?абулмешуда вобаста аст. Дар ин маврид бухгалтер маълумоти заруриро омода намуда, ба ?абули ?арор?ои муносиби идоракун? ва афзудани самаранокии кор (бизнес) мусоидат мекунад.
Дар фаъолияти субъект?ои хо?агидор? се шакли асосии ташкил? – ?у?у?? мав?уд аст:
- моликияти хусус?;
- шарик?;
- корпоратсия (итти?одия).
Дар амал ?ар яки ин шакл?оро вобаста аз шакли моликият ба сифати во?иди и?тисод? дида мебароянд.
Моликияти хусус? (единоличное владение - sole proprietorship) - ширкате, ки аз ?ониби як шахс созмон дода шуда, асосан кори (бизнеси) начандон калонро дарбар мегирад. Ин шакли идоракунии ширкат ба молик имконият меди?ад, ки тамоми фаъолияти молияв? - хо?агиро новобаста аз манфиат?ои шахс? назорат кунад, фоида ва зарар ба даст орад, аз рўи ў?дадори?ояш бо молу мулки шахс? ?авобгар бошад.
Шарик? (товарищество – partnership) – ширкате, ки аз ?ониби ду ва ё зиёда молу мулкдорон созмон гардида, восита?ои худро ба ин ширкат мегузоранд ва аз он дар асоси шартнома фоида ва ё зарар мегиранд. Дар чунин шакли моликият ?ар кадоме аз шарикон метавонад ?а??и худро ба тарафи дигар (бо розигии шарикони дигар ) ди?ад, ?амчунин аз рўи ў?дадори?ои шарикият бо моликияти шахсии худ мувофи?и ?а?ми са?ми хеш ?авобгар бошад.
Итти?одия (корпорация - corporation) - ташкилоте, ки аз са?ми са??омон иборат буда, аз ?ониби шўрои директорони интихобшуда бо назорат фаро гирифта мешавад. Итти?одия дар амал субъекти хо?агидории со?ибихтиёр буда, моликон аз рўи ў?дадор? ва зарар дар ?удуди са?ми худ ?авобгар мебошанд.
Мувофи?и Консепсияи СБ?М, ма?сади ?исоботи молияв? аз пешни?оди маълумот оиди вазъи молияв?, нати?а?ои фаъолият ва таѓйирот?о дар вазъи молиявии ширкат иборат аст. ?арор?ои и?тисодии аз ?ониби истифодабарандагони ?исоботи молияв? ?абулмешуда, ба?оди?иро нисбати ?обилияти ширкат оиди бунёди восита?ои пул? ва эквивалент?ои он, ?амчунин сарива?т? ва устувории ин амалро талаб мекунанд.
Вазъи и?тисодии ширкат аз захира?ои и?тисодии мав?удбуда, сохтори молиявии он, бозоргир? (ликвидность) ва ?удрати пардохт доштани он, ?амчунин ба шароити му?ит созгор шудани он вобастаг? дорад. Маълумот оиди захира?ои и?тисод? барои пешгўии ?обилияти ширкат вобаста ба бунёди восита?ои пул? ва эквиваленти он?о дар оянда муфид аст. Маълумот оиди сохтори молияв? барои пешгўии талабот?ои минбаъда ба восита?ои ?арз? ва та?симоти фоидаи дар оянда ба дастмеомада байни мулкдорон зарур аст. Маълумот оиди дара?аи бозоргир? ва ?удрати пардохтадокун? барои пешгўии ?удрати ширкат дар сарива?тии и?роиши ў?дадори?о зарур аст.
Вазъи молияв? (финансовое положение -financial position) ин мав?удияти захира?ои и?тисодии (economic resources) ба ширкат тааллу? дошта ва тамоми сармояи (equities) ба он?о му?обилгузашта аст.
Дар ба?исобгирии бухгалтер? захира?ои и?тисодиро актив?о(assets) ва сармояи ?албшударо – ў?дадор? (liabilities)-?о меноманд.
Баробарии овардашуда ?амчун муодилаи баланс?(accounting equation) маълум аст .
Аз рўи а?идаи Хендриксен Э.С. ва Ван Бреда М.Ф. – «актив?о но?илони даромаданд, ў?дадори?о бошанд ба актив?о му?обилгузошташуда буда, ин и?тидорро паст мекунанд. Захира ва ў?дадори?о дар он ?олат эътироф мешаванд, агар он?о ченшаванда, релевант? ва боэътимод бошанд» .
Мувофи?и консепсияи СБ?М, ?исоботи молияв? нати?а?ои молиявии амалиёт ва дигар ?одиса?оро инъикос карда, он?оро ба категория?ои васеъ – элемент (?узъ, унсур) мувофи?и хусусият?ои и?тисодиашон мутта?ид менамояд. Элемент?ои бевосита бо ба?оди?ии вазъи молияв? ало?аманданд - актив?о, ў?дадори?о ва сармоя мебошанд, ки дар баланси бухгалтер? (тавозуни мусо?иб?) пешни?од мешаванд. Элемент?ое, ки бевосита бо ба?оди?ии нати?а?ои фаъолият ало?аманданд - даромад, харо?от, фоида ва ё зарар буда, дар ?исобот оиди фоида ва зарар (?исобот оиди нати?а?ои фаъолияти молияв? – хо?аг?) пешни?од мешаванд.
Актив?о – ин захира?ои аз ?ониби ширкат назоратшаванда, ки нати?а?ои ?одисот ва амалиёт?ои давра?ои пешин буда, дар худ фоида?ои и?тисодии минбаъдаро та?ассум менамоянд.
Актив?о дар баланс ба тари?и:
Ў?дадори?о – ?арз?ои ширкат, ки камшавии потенсиалии актив ва даромадро пешбин? намуда, аз во?еа ва амалиёт?ои давра?ои пешин ба миён омадаанд. Ў?дадори?о дар баланси бухгалтер? дар намуди ?арздории кредитории во?е?, ?исобкардашуда, ба?о? ва шарт? пешни?од карда мешаванд.
Сармояи худи – ин ?иссаест дар актив?ои ширкат, ки баъди пардохти ?амаи ў?дадори?о бо?? мондааст. Сармояи худи дар баланс бо намуди сармояи гузошташуда, сармояи замшуда, фоидаи та?симношуда ва сармояи захиравии аз он ташкилшаванда пешни?од карда мешавад.
Муодилаи балансии таѓйирёфта сармояи азонихудиро чунин муайян мекунанд:
Сармояи худ? актив?ои соф – «нархи ширкат»-ро нишон меди?ад.
Пешни?оди маълумоти бухгалтер? тавассути ?исоботи молияв?
?исоботи молияв? (Financial statements) – модели во?иди хо?агидорист. Гарчанде он тасвири пурра ва ?а??онии вазъи корро пешни?од намекунад, бе?тарин саъйу кўшиши бухгалтер дар ин самт мебошад.
?исоботи молиявии аз ?ониби ширкат та?ияшаванда ба ду гурў? та?сим та?сим мешавад: ?исобот барои санаи ани? ва ?исоботи даврав?.
Мутоби?и СБ?М, ?исоботи молияв? аз ?у??ат?ои зерин иборат аст:
Нидлз Б. И др. Принципы бухгалтерского учета/ Б. Нидлз, Х. Андерсон, Д.Колдуэлл: Пер. с англ. /Под ред. Я. В. Соколова, -2-е изд., стереотип. – М.: Финансы и статистика, 1999. –496с. с. 19
Маълумот?ои ?амаи ?исобот?ои номбаршуда байни худ ало?аманданд. Фоидаи софи дар ?исобот оиди фоида ва зарар нишондодашуда, фоидаи та?симношударо дар ?исобот оиди фоидаи та?симношуда зиёд мекунад, ба?ияи ни?оии фоидаи та?симношуда бузургии сармояи азонихудиро афзун намуда, бузургии сармояи худи дар баланси бухгалтер? инъикос мегардад (ниг. Ба расми 3).
Ма?оми бухгалтер дар идоракун? ва асос?ои одоби касб?
Аз таърих: Соли 1944 нишони байналхал?ии бухгалтерон таъсис ёфта буд: аз канори он навишта?от – «Илм, Ви?дон, Муста?илият.» Дохили тасвир: офтоб – «Ба?исобгирии бухгалтер? тамоми фаъолияти хо?агиро равшан месозад», тарозу - «Баланс», ка?хатаи Бернулли – «Ба?исобгирии бухгалтер? замоне пайдо гардида, то абад мав?уд хо?ад буд».
Гузариш ба муносибат?ои бозоргон? дар тамоми со?а?ои и?тисод? масъала?ои зиёдеро ба миён овард, ки он?о хоси давраи гузариш мебошанд. ?исми асосии сохтор?ои давлат? хусус? кунонида шуда, субъект?ои ти?орати хурд ва миёна, ?амъият?ои са??ом? пайдо шудаанд, лекин ба?исобгир? ва ?исоботди?? аз ин табаддулот?ои бозор? хеле ?афо мондааст. Дар чунин шароит на?ши му?имро дар мавриди ?абули ?арор?ои идоракун? бухгалтер мебозад, зеро ў бояд масъаларо ?аматарафа омўхта, та?лил намояд, дара?аи хавфро муайян намуда, фоидаи пешбинишуда ё худ зарарро ?исоб кунад, ро??ои ?алли масъаларо му?аррар карда, барои ?абули ?арор?ои мувофи? ба рохбарият пешни?од кунад.
Дар робита бо гузариш ба стандарт?ои байналхал?ии ?исоботи молияв?, ки асосан ба инкишофи бизнеси хурд ва миёна равона карда шудааст, нуфузи касби бухгалер меафзояд. Бухгалтери ?а?и?? бояд на тан?о бухгалтер бошад, балки вай бояд дорои дониш?о оиди ?онунгузор?, мене?менти молияв?, забон?ои хори?? ва технологияи компютер? низ бошад.
Барои бастани шартнома?о бо шарикон оиди таъмини мол ва и?роиши кор?о (хадамот) маълумот доир ба мав?удияти восита?о дар банк ва воридоти минбаъдаи восита?ои пулии пешбинишуда, ?амчунин ?удрати пардохтадокун? аз рўи андоз ва ?арз?ои кредиторон хеле зарур аст. Пешни?оди объективии ин гуна маълумот дар навбати аввал аз бухгалтер вобаста аст.
Барои ?абули ?арор нисбати гирифтани ?арз аз бонк ё худ ?алби сармоя, кори ни?оят му?им дар пеш аст, ки он аз муайянкунии зарурати гирифтани ?арз, ё худ ?алби сармоя,харо?от ?аблии давра?ои минбаъда ва му?лати таловият (харо?отбарори), ?амчунин дара?аи хавфи амалиёти содиршаванда вобаста аст. Илова бар ин, на?ши махсус ба му?осиб таалу? дорад.
Ба?исобгирии бухгалтер? касби шав?овар, э?од? ва бонуфузу музди хуб доштаро ба ву?уд овард. Намояндагони касби мазкур метавонанд аз рўи самт?ои зерин мутахассис шаванд:
Мувофи?ан, дар аксарияти давлат?о намояндагони касби бухгалтер? кордонии худро бо ро?и аз сан?иш (атестатсия) гузаштан собит месозанд, то ки дара?аи ихтисоси аз тарафи умум эътирофшуда – бухгалтери касбиро (?амъият?, дорои сертификат, савгандёдкарда) доро гарданд. Чунонч?, дар ИМА номзадон метавонанд дорои дара?аи тахассусии СМА(Certified Management Accountant) ё худ СРА (Certified Public Accountants) тан?о дар сурати тайёрии дуру дароз ва супоридани якчанд имти?он, ?авобгў будан ба талабот?ои му?арраргардида вобаста ба маълумот ва коршоямии касб? шаванд. Барои бухгалтери касб? гардидан, номзадон бояд ба талабот?ои ?атъ?, ки во?еан дар аксари кулли мамолик шабе?и якдигаранд, ?авобгў бошанд. Дар аксарияти давлат?о аз номзад мав?удияти маълумоти олии касб?, супоридани имти?онот барои сертификат (гуво?нома) ва обрўву эътибори бену?сон талаб карда мешавад. Дар Олмон бошад, бар замми ин ?ама, номзадон то оѓози фаъолияти касб? ба намуди зайл савганд ёд мекунанд: «Ба номи Худованди Басир ва Тавоно савганд мехўрам, ки бо тамоми масъулият ва аз рўи ви?дон адои вазифаи бухгалтер – аудиторро и?ро мекунам, бо ?идду ?а?ди хоса махфииятро ?имоя мекунам, холисона ва объективона санад?ои сан?ишии аудиториро (?исоботи молиявиро), инчунин хулосаро аз рўи он?о та?ия менамоям. Худо мададгори ман бошад! » .
Айни замон дар ?аламрави соби? Итти?одияи Шўрав? Шўрои байналхал?ии бухгалтерон ва аудиторони дорои гуво?инома созмон ёфтааст ва бомуваффа?ият амал мекунад. Ин Шўро аз ибтидои фаъолияти хеш дар ?одаи такмили дониши бухгалтерони касб?, рушди ?амкории итти?одия?ои он?о кор?ои назаррасеро ба сомон расонидааст. Мутоби?и оиннома?ои ?абулшудаи ин ташкилоти бонуфуз, намояндагони касби бухгалтер? барои доро гардидани дара?а?ои зерини касб? баяд аз сан?иш (аттестатсия) гузаранд:
Барои гирифтани дара?аи САР номзадон бояд чунин имти?он?оро супоранд:
Номзадоне, ки хо?иши гирифтани дара?аи дуюм – CIPA-ро доранд, бояд аз рўи фан?ои зерин имти?онро бо дарёфти зиёда аз 75 хол супоранд:
Ѓайр аз ин, аз номзадон аъзогии ?атм? дар яке аз итти?одия?ои касб? ва мав?удияти маълумоти касб? низ талаб карда мешавад.
Дар сат?и байналхал??, аз с. 1973 сар карда, итти?одияи байналхал?ии бухгалтерони касб? – Федератсияи Байналхал?ии Бухгалтерон (ФББ - IFAC) фаъолият мебарад, ки дар назди он ба тари?и со?ибихтиёр? кумита оид ба стандарт?ои байналхал?ии ?исоботи молияв? (КСБ?М - IASB) амал мекунад. Кумитаи мазкур бо коркард ва па?нкунии стандарт?ои ?исоботи молияв? машѓул аст. Яке аз самт?ои фаъолияти кумита ин коркарди талабот?о ва ?оида?ои одобу рафтор барои бухгалтерони касбист.
Одоби касб? барои ?амаи намояндагони со?аи и?тисодиёт ву?уд дорад. Ин талабот ва принсип?ои муайян дар рафтори бухгалтерони касб? мебошад. Ма?мўаи ?авоид, тавсия ва меъёр?ои одоби бухгалтерони касб? дар Кодекси этик? инъикос гардидаанд, ки аз ?ониби Федератсияи Байналхал?ии Бухгалтерон кор карда шудааст. Кодекс меъёр?ои ахло?ии бухгалтеронро му?аррар намуда, принсип?ои асосиеро, ки бояд он?оро бухгалтерони касб? риоя намоянд, дарбар мегирад.
Мувофи?и кодекси этикии бухгалтерони касб? намояндагони ин касб бояд кори худро дар асос? меъёр?ои касб?, босифат, сарива?т ва нати?анок ба ан?ом расонанд. Илова бар ин, бояд талабот?ои зеринро риоя кард: эътимоднок?, кордон?, сифатнокии хадамот ва бовар?.?айр аз ин, принсип?ои фундаменталие мав?уданд, ки асоси ма?орати бухгалтеронро ифода мекунанд: покви?дон?, холисият, корозмудагии касб?, риояи махфият, ахло?и касб? ва меъёр?ои техник?.
Адабиёти тавсияшаванда
Фаромўш накунед!
Актив?о |
Чизе, ки дар ихтиёр дорем ё аз мо ?арздоранд (аз он?о гирифтани фоидаи минбаъда пешбин? шудааст) |
Ў?дадори?о |
Чизе, ки мо аз дигарон ?арздорем (он?о хар?и и?тисод?, хори?шавии захира?оро дар оянда пешбин? менамоянд) |
Капитал (сармоя) |
Фар?и мусбии байни актив?о ва ў?дадори?о |
Активы = обязательства + капитал |
Савол?о ва масъала барои худсан??
Масъалаи 1. Амалиёт?ои баланс?
Баланси бухгалтер?
Актив?о |
Ў?дадори?о |
Восита?ои пул?_____________________ |
Васи?а барои пардохт________________ |
ЗММ_______________________________ |
Сармоя |
Восита?ои асос?____________________ |
Са?мия?ои одд?_____________________ |
|
Сармояи изофашуда__________________ |
?амаг? актив?о_____________________ |
?амаг? ў?дадори?о ва сармоя_________ |
Баланси бухгалтер?
Актив?о |
Ў?дадори?о |
Восита?ои пул?_____________________ |
Васи?а барои пардохт________________ |
ЗММ_______________________________ |
Сармоя |
Восита?ои асос?____________________ |
Са?мия?ои одд?_____________________ |
|
Сармояи изофашуда__________________ |
?амаг? актив?о_____________________ |
?амаг? ў?дадори?о ва сармоя_________ |
Баланси бухгалтер?
Актив?о |
Ў?дадори?о |
Восита?ои пул?_____________________ |
Васи?а барои пардохт________________ |
ЗММ_______________________________ |
Сармоя |
Восита?ои асос?____________________ |
Са?мия?ои одд?_____________________ |
|
Сармояи изофашуда__________________ |
?амаг? актив?о_____________________ |
?амаг? ў?дадори?о ва сармоя_________ |
Оё ?амъи баланс таѓйир ёфт?
Баланси бухгалтер?
Актив?о |
Ў?дадори?о |
Восита?ои пул?_____________________ |
Васи?а барои пардохт________________ |
ЗММ_______________________________ |
Сармоя |
Восита?ои асос?____________________ |
Са?мия?ои одд?_____________________ |
|
Сармояи изофашуда__________________ |
?амаг? актив?о_____________________ |
?амаг? ў?дадори?о ва сармоя_________ |
Баланси бухгалтер?
Актив?о |
Ў?дадори?о |
Восита?ои пул?_____________________ |
Васи?а барои пардохт________________ |
ЗММ_______________________________ |
Сармоя |
Восита?ои асос?____________________ |
Са?мия?ои одд?_____________________ |
|
Сармояи изофашуда__________________ |
?амаг? актив?о_____________________ |
?амаг? ў?дадори?о ва сармоя_________ |