Дата: 2016-01-26
ЛЕКСИЯ №12
Мавз?ъ: «Ба?исобгир? ва аудити ??дадори?о»
На?ша:
1.Тасниф намуд ва ба?оди?ии ??дадори?о.
2. Ба?исобгирии ??дадори?ои ку?то?муддат ва дарозмуддат.
1. Тасниф намуд ва ба?оди?ии ??дадори?о.
У?дадор? (обязател?ство) - ин ?арздорни ?ории ширкат аст, ки аз во?еа?ои давра?ои гузашта пайдо гардида, пардохти он ба камшавии захира?ои фоидаи и?тисоди доштаи корхона бурда мерасонад.
Дар баъзе аз сарчашма?о таърифи зерини ??дадори?оро дучор шудан мумкин аст: «??дадор? - ин масъулияти шахс (?арздор) оиди ба фоидаи шахси дигар (?арздех) амал кардан: моликиятро пешни?од намудан, пул додан, кореро и?ро кардан ва»., ё аз амале даст кашидан, ?арзде? ?у?у? дорад, ки аз ?арздор и?роиши ?хдадори?ояшро талаб кунад».
Меъёр?ои асосии муайянкунии ??дадори?о:
?ангоми ба?исобгир? мебояд:
Ла?заи баву?удо?-??дадори?о тан?о ?ангоми пайдоиши ?арздорй ба ?айд гирифта мешаванд.
Дар ?олати ?абули ?хдадори?о, он?о бояд фавран эътироф гардида, дар ?исобгир? инъикос карда шаванд.
Ба?оди?ии ??дадори?о ?арздории кредиторй ба мабла?и пуле, ки барои пардохти ?арз зарур аст, ё ба арзиши актив?ои барои пешни?од зарур ба?о дода мешаванд.
Мабла?и ?хдадорй баробари арзиши ?ории ?амаи пардохт?ои минбаъдаи пул? (ё муодили пулии актив?о ва хадамоти ?айрипул?) мебошад, ки бо меъёри фоиз? мувофи?и хавфи ?ойдошта дисконтиронида шудааст.
У?дадори?о дар аксар ?олат?о аз маблаги асосии ?арз ва фоиз аз он иборатанд.
Пардохти ?арзи ?ор? одатан бо дасткашии корхона аз захирахои фоидаи и?тисоди доштаи худ барои ?онеъгардонии даъвои ?ониби дигар ало?аманд аст.
Пардохти ??дадории ?ор? бо усул?ои зерин ба амал бароварда мешавад: (а) пардохти восита?ои пул? ;
(б)пешни?оди актив?ои дигар;
(в) пешни?оди хадамот;
(г) ивазнамоии як ??дадор? бо ??дадории дигар; (д)гузарониши ??дадор? ба сармояи худ?.
??дадорй инчунин метавонад бо усул?ои дигар, мисол, дасткаши ?арзде? аз он ё аздастди?ии ?у?у?и ?арзде?, пардохт гардад.
Баъзан мабла?и ??дадори?оро метавон тан?о бо ра?ами тахмин? муайян кард. Баъзе корхона?о ин гуна ??дадори?оро ?амчун т?ъма(провизия) нишон меди?анд. Дар як ?атор мамолик т?ъма?ои мазкур ?амчун ??дадор? дида намешаванд, зеро фарзияи ??дадор? хеле танг муайян карда шудааст, ва он тан?о маблаги бо истифодаи бузурги?ои тахминй мукарраршударо дарбар мегирад. ?амин тари?, вакте, ки т?ъма бо ??дадории ?ор? ало?аманд буда, ба дигар шарт?ои таърифи ??дадорй ?авобг?ст, он ?амчун ??дадорй эътироф ва кайд мегардад, гарчанде, ки мабла?и он бо ра?ами тахмин? ба?о дода шудааст. Мисоли ин гуна ??дадори?о захира?ои таъмини пардохт аз р?и ??дадори?ои кафолат? ва провизия оиди таъмини ?хдадори?ои нафа?ав? буда метавонанд.
Баъзан мабла?и ??дадориро чен кардан хеле мушкил аст. Амалиёте, ки ??дадориро ба миёи овардааст. бояд асосро барои ченкунии мабла?и он таъмин созад. Маблаги ?хдадор? бояд бо сабаби он бевосита ало?аманд бошад.
??дадор? дар баланс эътироф мегардад, агар э?тимолияти хори?шавии актив?ои фоидаи и?тисод? дошта дар нати?аи пардохти ??дадории ?орй мав?уд буда, бузургии ин пардохт бо боварии комил муайян карда шавад. Дар амалия ??дадории шартномавии ичронагардида (мисол, ??дадори?о оиди захира?ои супоришдодашуда валс гирифтанашуда) чун ?оида, ба сифати ?хдадор? дар ?исоботи молияв? эътироф намегардад. Аммо ин гуна ??дадори?о ба таърифи ??дадорй метавонанд, мувофи?ат намоянд ва агар дар шароит?ои мушаххас он?о ба меъёр?ои эътироф мусоидат намоянд, он ва?т эътироф гардиданашон мумкин аст. Дар ин маврид?о эътирофи ??дадори?о ?атман ба эътирофи актив ё харо?от бурда мерасонад.
У?дадор? дар р?зи пайдоиши он эътироф мегардад. Амалиёте, ки ??дадориро ба миён овардааст, одатан санаи пайдоиши онро муайян мекунад. Аммо баъзан санаи эътирофи ??дадориро бо сабаби номуайянй ё мав?удияти якчанд меъёри эътироф муайян кардан хеле душвор аст.
?исоби 22000 "??дадори?ои к?то?муддат" барои ба?исобгирии ??дадории субъект му?аррар шудааст.
Зер?исоб?ои зерин мав?уданд:
22010 "?исоб?о барои пардохти мол?о ва хизматрасони";
22020 "Дигар ?исоб?о барои пардохт";
22030 "Васи?а?ои куто?муддат барои пардохт";
22040 "Пешпардохти харидорон ва фармоишгарон";
22050 "?арз?ои фармоишгарон оиди шартнома?о ба сохт-мон";
22060 "Дигар ??дадори?ои к?то?муддат".
?исоби 22010 "?исоб?о барои пардохти мол?о ва хизматрасон?"
?исоби ?исоббаробаркуни?о бо та?вилгарон барои ба?исобгирии ??дадории савдои такрорёбанда му?аррар шудааст. Ин ??дадори?о дар рафти фаъолияти доимии ширкат ?ангоми ба даст овардани мол?о, ашёи хом, масоле? ва ин?унин хизматрасонии дар раванди исте?солот зарур ба амал меоянд.
?исоби 22010 "?исоб?о барои пардохти мол?о ва хизматрасон?" барои ?амъбасти иттилоот оиди савдои к?то?муддати ?арз?ои кредитории "субъект барои ба даст овардани мол?о, кбр ва хизматрасон?, ки аз тарафи та?вилгарон фактурабанд? шудааст, му?аррар гардидаст.
Та?вилгарон - ташкилот?ое мебошанд, ки ашёи хом, мавод ва дигар арзиш?ои модд?-молиро та?вил мекунанд ва инчунйн намуд?ои гуногуни хизматрасон? ва и?рои кор?ои гуногунро амалй месозанд.
Воридшавии арзиш?ои моддй-мол? аз та?вилгарои. и?рои кор ва хизматрасон? аз тарафи паймонкорон дар асоси шартно-ма?ои ба?ни корхона, та?вилгарон ва ?амкорон басташуда и?ро мегарданд. Дар шартнома?о навъи та?вили арзиш?ои модд? - мол?, и?рои кор ва хизматрасон?, шарти ти?орати та?вил, нишонди?анда?ои микдор? ва арзиш?, м??лати ?амлу на?ли арзиш?ои модд?-мол? дар байни корхона?о ва та?вилгарону ?амкорон му?аррар карда мешаванд.
?исоб? 22100 "?хдадори?ои к?то?муддати ?арз?" барои ?амъбасти иттилоот оид ба ??дадори?ои субъект, ки дар нати?аи ба мабла?гузор? ?алб намудани фаъолияти восита?ои ?арзие, ки аз бонк ва ?арзди?андагони дигар дар асъори милл? ва хори?? дар ?удуди мамлакат ва хори?а ба даст оварда шудаанд, инчунин аз ?о?аз?ои ?иматноки ?арзии ба муомилот баровардашуда ва ?исми ?ории ??дадори?ои дарозмуддати ?арзии м??лати и?роишашон камтар аз,12- мо? баъди санаи ?исобот ба миён омадааст, таъйин гардидааст. (СБ?М-1 "Пешни?оди ?исоботи молияв?").
На?шаи ?исоб?ои зерин пешбин? шудаадй-.,
22110 "?арз?ои бонк?, насия?о";
22120 "Дигар ?арз?о, насия?о";
22130 "?исмати ?ории ??дадори?ои дарозмуддати ?арз?";
?исоб? 22110 "?арз?ои бонк?, насия?о".
Дар ?исоби 22110 "?арз?ои бонк?, ?арз?о" ??дадори?ои ??то?муддати ?арз? бо ?арз?ои бонк? ва насия?о инъикос мешаванд.
Асос?ои ?у?у?ии муносибат?ои кредит? дар ?онун?ои ?Т "Дар бораи Бонки Милли То?икистон", "Дар бораи бонк?о ва фаъолияти бонк?" ва инчунин дар модда?ои 827-843 КШ ?Т та?вият ёфтаанд.
Кредит?о ба корхона?о бо назардошти риояи шарт?ои баргар-донандаг?, фаврият, пардохтнамо? ва таъминот, ки аз тарафи ?онунгузории амалкунанда пешбини шудааст ва розигии тараф?о дода мешавад. ?амаи масъала?ои ало?аманди додан ва ?уброн кардани кредит?о тиб?и ?оида?ои бонк?о ва шартнома?ои кредитии байни корхона, ?арзгиранда ва бонк тавассути бастани шартномаи кредит? танзим карда мешавад. Дар он?о объект?ои ?арзди?анда, м??лати ?арз, шарт?о, тартиби додани ?арз ва ?уброн кардани он, шакл?ои таъмини ??дадор?, меъёр?ои фоизй, тартиби пардохти он?о, ?у?у? ва масъулияти тараф?о оид ба додан ва ?уброн кардани ?арз?о, номг?и ?у??ат?о ва м??лати пешни?оди кардани он?о ба бонк, инчунин дигар шарт?о ба назар гирифта мешаванд.
Корхона барои гирифтани ?арз ба бонк аризаи дархост? ирсол мекунад. Ба ариза нусхаи ?у??ат?ои таъсисди?й ва дигар ?у??ат?ои (оиннома, тасди?нома, патент, ?исоботи му?осиб? ва омор? ва ?айра?о) тасди?кунандаи таъминоти бозгардонии ?арз?о замима карда мешавад.
?арз вобаста аз му?лате дода шуданаш ба дарозмуддат ва к?то?муддат ?удо мешавад. Фаврй будани ?арз бо м??лат?ои баргардонидан ва ?уброни он муайян карда мешавад. ?амин тавр, ?арз?ои к?то?муддат ба му?лати на зиёда аз 12 мо? дода мешазанд. ?арз?ои дарозмуддат чун ?оида ба му?пати зиёда аз 1 сол барои харо?от?ое, ки ба ?ор? намудани техникаи нав, васеънамоии исте?-солот, азнавсозии он, гирифтани дастго??ои арзиши баланд-дошта ва дигар барнома?ои ма?саднок вобастаанд, дода мешавад.
Бонк?о меъёри фоизи ?арз?оро барои шахсони ?у?у?? вобаста ба м??лати истифодаи ?арз ва инчунин бо назардошти талабот ва пешни?одот барои захира?ои ?арз? муайян менамоянд. Меъёр?ои мушаххас, тартиби пардохти фоиз?о ва дигар шарт?о дар шартномаи ?арз ба ?айд гирифта мешаванд.
Ба?исобгирии муомилот оид ба гирифтану пардохтани кре-дит?о ва ?арз?о дар ?исоб?ои ?айрифаъоли "?арз?ои бонкй, насия?о" бо истифодаи гузарониш?ои зерин бурда мешавад:
Дебети ?исоби 10100 "Восита?ои пул? дар хазина", 10200 "Восита?ои пул? дар бонк",
Кредити ?исоби 22110 "?арз?ои бонк?, насия?о"- гирифтани ?арз?о аз тарафи корхона:
Дебети 22110 "?арз?ои бонкй, насик?о",
Кредити ?исоби 10100 "Восита?ои лулй дар хазина", 10200 "Восита?ои пулй дар бонк"- ?исман ё пардохти пурраи ?арз ва насия?о.
??дадори?ои дарозмуддат - ин ?хдадории дорои м??лати пардохти зиёда аз дувозда? мо? аз таърихи во?еии тавозуни (ё сикли муомилоти) ?арзгиранда, вобаста ба он ки давом мекунад, мебошад (СБ?М- 1. "Пешни?оди ?исоботи молияв?" СБ?М-39 "Воси-та?ои молияв?: эътироф ва ченкунй").
??дадори?ои дарозмуддат асосан бо сабаб?ои зерин ба амал меоянд:
- бадастории сармояи ?албгардида назар ба сармояи са??о-
м? осонтар аст;
- баъзе субъект?о аз ?иссаи баланди восита?ои ?арз? фоида
ба даст меоранд, ки меъёри пардохти фоизро баланд мебардорад.
?исоби 22600 "У?дадори?ои дарозмуддат" барои ?амъбасти иттилоот дар бораи ??дадори?ои субъекти дорои м??лати и?рои зиёда аз дувозда? мо? баъд аз таърихи хисобот таъйин шудааст.
Ба ?исоби 22600 "У?ададори?ои дарозмудат" мумкин аст зер-?исоб?о кушода шаванд:
22610 "Вомбарг?о баром пардохт";
22620" ?арз?ои бонк?, насия?о";
22630 " Дигар ?арз?о, насия?о";
22640 " Васи?а барои пардохт"
22650 "??дадори?о оид ба и?ораи молияв?";
22660 "Дигар ??дадори?ои дарозмуддат".
Вомбарг- ?о?ази киматнок буда, хуку?и дорандаи онро барои ба даст овардан аз шахси вомбаргро истехсолкунанда дар м??лати дар он пешбинишудаи арзиши исм? ё дигар муодили амволиро тасди? менамояд.
Вомбарг- ин ша?одатномаи ?арзист, ки аз тарафи ширкат?о ва ташкилот?ои давлат? барои гирифтани ?арзи зиёди сармоя дар асоси дарозмуддат бароварда мешавад е ба таври дигар, ин ваъдаи расм? мебошад, ки ширхат- интишоргар барои пардохти мабла?и асос? ва фоиз?о барои баргардонидани сармояи со?ибони вомбарг-?ои сармоягузорикунанда додааст.
??дадори ин ?арзи ташкилот дар назди дигар ташкилот?о ва шахсони ало?ида мебошад.
Дуруст ба ро? мондани ?исоббаробаркуни?о ва пур?уватшавии гирдгардиши мабла??о муста?камшавии интизоми шартномав? ва ?исоббаробаркун? ба?таршавии ?олати молияви оварда мерасонад. ?айр аз он ташкили дурусти ?исоббаробаркуни?о бо пешгирии ?олат?ои ?ари ?онуни сабаб мешавад, бинобар он ба тафтиши аудитори ?амаи ?исоббаробаркуни?о дар бар гирифта мешаванд.
Та?лили ?олати ?исоббаробаркуни?о нишон меди?ад, ки тафтишро аз мав?удияти у?дадори?о мувофи?ии нишонди?анда?ои ?исоби синтетики ва аналитики ва ?исоботи молияв? бо ба?ияи ин ё он ?арз?о баъди он сана ва характери пайдоиши ?арзро тафтиш карда бароянд бисёр хуб мешуд.
?а?и?ият, ?онуният ва ро??ои сарива?т пардохтани ?арз муста?камкунии интизоми ?исоббаробаркуни?о ба воситаи гузаронидани назорати ?а?и?и ва ?у??ати ба амал бароварда мешавад.
Манбаи маълумот?о барои гузаронидани тафтиши аудитори ин навишта?от?ои маълумоти ?исоб?ои бухгалтер? ?у??ат?ои аввала китоб?ои асоси ва ?исобот?ои молияв? мебошад. Аудитор дар ва?ти тафтиш мав?удияти ?у??ат?ои меъёри оиди ?исоббаробаркун? ?амчун ?у??ат?ои истифода шаванда ба тартибдарори он?о тарзи номер гузори ?урнал?ои ба ?айдгирии ?у??ат?о графики гирдгардиши ?у??ат?о чи хел ба архив супоридани он?о ташкили назорати дохилиро тафтиш карда мебарояд.
Тафтиши ?олати ?исоббаробаркуни?о аз гузаронидани баруйхатгирии он?о ё та?лили мавод?о баруйхатгирии гузаронида шуда ба амал бароварда мешавад.
Муоинаи та?лили ин ?олат?о ба аудитор ба аудитор имконият меди?а, ки ди??ати худро ба ?олат?ое, ки аз сустии системаи назорати дохили зиддият ихтилоф шуб?анокии ?онуният ё ?а??оният дошта бошад равона кунад.
Дарси амал?
?алли мисол?о
Мисоли 12. 1 январи соли 2001 нашриёти «Симо», ки маљаллаи ?армо?аро мебарорад, обунапулии солонаро ба маблаѓи 480 в.ш. ?абул кард. ?абулкунии пул ва ?исобкунии ?армо?аи пўшонидани ў?дадории мазкур дар ?исобгир? ба таври зер акс меёбад::
(а) ?ангоми ?абули обунапул?:
Восита?оипул?……………………………………..480
Даромади давра?оиоянда………………………….480
(б) Навишти ?армо?а оиди эътирофи даромад:
Даромади давра?оиоянда.………………………..40
Даромад…………………………………………………40
Мисоли 12.2. 1 октябри соли 2001 ширкати «Оби Сарой» аз бонки ма?алл? ?арзи кўто?муддатро ба мў?лати шаш мо? ба маблаѓи 10 000 в.ш. бо меъёри солонаи фоиз? -12% гирифт. Фоиз?о дар охири ?ар як семо?а пардохта мешаванд.
Навишт?ои бухгалтер? чунин сурат мегиранд:
1 октябри соли 2001 дар ла?заи ?абули пул:
Восита?оипул?………. ………………………………..10 000
?арзикўто?муддатибанк………………………………….10 000
31 октябри соли 2001 – ?исобкунии фоиз (10,000*12%*1/12):
Харо?отифоиз…………..………………………………100
Фоизи ?исобкардашуда………………………………………100
31 декабри соли 2001 – пардохти фоиз:
Фоизи ?исобкардашуда…………………………………300
Восита?оипул?…………………………………………….300
31 марти соли 2002 – пардохти ?арз:
?арзикўто?муддатибанк…….…………………….10 000
Фоизи ?исобкардашуда……………………………….. 300
Восита?оипул?………..……………………………….10 300
Кори муста?илонаи дониш??:
Мисоли 12.3.. Мене?ери ширкати «Веста» дар мо?и сентябри соли 2001 25 рўзи кории пурра кор кард. Бухгалтери ширкат барои ?ар як соати кори рўзи кории ?аштсоата 2 в.ш. музд ?исоб мекунад. Меъёри андоз аз даромад -10%. ?айр аз ин аз музди кори ?исобкардашуда 1% барои таъминоти и?тимо? ниго? дошта мешавад. ?исса?удокун? аз фонди музди ме?нат барои таъминоти нафа?а -25%, барои ниго?дории на?лиёти ?амъият? – 2%-ро ташкил менамояд.
Навишти бухгалтер? ?ангоми ?исобкун?:
Навишти бухгалтер? дар ла?заи пардохт:
Просмотр: 3034
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved