Дата: 2016-01-12
Индекс?о. Та?лили индекс?о.
1.Дар байни усул?ои та?лили омор? усули индекс?о истифода бурда мешавад, ки яке аз усул?ои му?им ва па?ншуда ба шумор меравад. Истило?и индекс (index) аз забони лотин? гирифта шуда маънояш «нишонди?анда» мебошад. Дар омор зери маф?уми индекс бузургии нисб? фа?мида мешавад, ки та?йирёбии дара?аи мураккаби нишонди?андаи и?тимо? – и?тисодиро дар ва?т, дар фазо ё ин, ки му?оиса бо на?ша тавсиф намуда, нишон меди?ад, ки дара?аи ?одисаи омўхташаванда дар шароити ?озира аз дара?аи ?амон ?одиса дар дигар шароит чанд маротиба фар? мекунад. ?амаи индекс?о бузургии нисбианд, вале на ?амаи бузурги?ои нисб? индекс шуда метавонанд. Яъне ?амон бузурги?ои нисбие индекс номида мешаванд, ки муносибати ?одиса?оро дар тўли ва?ти муайян, дар фазо ва дар му?оиса бо на?ша нишон меди?ад.
Индекс нишонди?андаи ададиест, ки та?йироти мунтазами ?олати и?тисодиро бо фоиз, коэффитсиент ва промил ифода мекунад. Дар нати?аи истифодаи усули индекс?о маълумот?ое ба даст меояд, ки барои шар? додани тара?иёти нишонди?анда?ои та?лилшаванда дар тўли ва?т ва фазо, инчунин барои омўзиши ало?аманд? ва таъсир?ои омил?ои гуногун истифода бурда мешавад.
Вобаста аз дарбаргирии ?амъи во?ид?ои ма?мўъ индекс?о ба ду ?исм ?удо мешавад:
1.индекси фард?;
2.индекси умум?.
Вобаста аз базаи му?оисав? индексро ба ва?т? (та?йирёбии ?одисаро дар ва?т нишон меди?ад) ва индекс?ои ?удуд? (барои дар фазо му?оисаи нишонди?анда?ои гуногуни байни ?удуд?о) ?удо мекунанд.
Усули индекс аломат?ои шарт? ва истило?от? ба худ хосро дорад. Барои нишон додани бузрги?ои индекс? аломат?ои шартии зеринро истифода мебарем:
i - индекс
q - шумора ё ?а?ми ягон ма?сулот
p - нархи як во?иди ма?сулот
z - арзиши як во?иди ма?сулот
qo….ва ?.-ми?дори ма?сулот дар даври пояг?
q1…..-ми?дори ма?сулотдар даври ?исобот?
t - сарфи ва?т ба як во?иди ма?сулот
w - коркарди ма?сулот дар як во?иди ва?т
Барои ?исобкунии индекс?о формула?ои махсус истифода бурда мешавад.
Формула?ои ?исобкунии индекс?о дар ?адвали зерин оварда шудааст:
Номгўи индекс |
Формула?ои ?исобкунии индекс?о |
|||
Индекси мушахас |
Индекс?ои умум? |
|||
Индекси агрегат? |
Индекси миёна |
|||
Индекси ?а?ми физикии ма?сулот |
Ба нархи давраи появ? (0) |
|
|
(у.м.а.) |
|
(у.м.б) |
|||
Бо нархи давраи ?исобот? (1) |
|
|||
Индекси нарх |
Бо вазни появ? (формулаи Ласпейрес) |
|
|
(у.м.а) |
Ба вазни ?исобот? (формулаи Пааш) |
|
(у.м.б) |
||
Индекси арзиши ма?сулот |
Ба нархи давраи появ? |
|
(у.м.а) |
|
(у.м.б) |
||||
Бо нархи давраи ?исобот? |
||||
Индекси ма?сулнокии ме?нат |
(у.м.а) |
|||
Индекси арзиши ма?сулот (гардиши мол) |
|
|||
Индекси харо?оти исте?солот |
Индекс?ои фард? ва татби?и он?о дар та?лили и?тисод?
Индекс?ои фард? (i) та?йирёбии во?ид?ои ало?идаи ма?мўи омориро шар? меди?ад. (масалан, та?йирёбии нархи сабзавот ё нон, та?йирёбии ?осилнокии гандум ва ?.). Мувофи?и маф?умашон индекс?ои фард? бузургии нисбии ва?т? ё ин, ки коэффитсиенти (суръати) афзоиш мебошанд. Индекси фард? ба монанди бузурги?ои нисб? бо усули базис? (0) ва пай дар пай (1) ?исоб карда мешаванд. Дар индекс?ои фард? як ?одисаро бо ёрии ду давра - базис? ва ?исобот? му?оиса менамоянд, ва бо фоиз (%), коэффитсиенту промил (% о) инъикос меёбанд. Дар амалия ?исоб намудани индекс?ои фард? на он ?адар мушкил мебошанд. Вале дар ?одиса?ои и?тисод? дар баробари индекс?ои фард?, ки та?йирёбии элемент?ои ало?идаро тавсиф мекунанд ?исоб намудани бузурги?ои нисбии умум? лозим меояд. Зеро он?о та?йирёбии нишонди?андаи муайянро дар ма?мўи мураккаб ?амъбаст намудаанд, вале элемент?ои ?удогонае, ки му?оисанашаванданд (бо во?иди физик?) ?амънашаванданда низ мебошанд.
Таърифи индекси фардиро бо ёрии бузургии нисб? чунин баён намудан мумкин аст. Бузургии нисб? ?ангоми му?оисакунии дара?а?о индекси фарди номида мешавад, агар тад?и?отч? ба таркиби ?одисаи омўхташаванда а?амият надода ба?ои ми?дории дара?а дар шароити ?озираро ба ?амин гуна дара?аи бузургии ин ?одиса дар шароити дигар му?оиса намояд.
?амин, тавр индекс?ои фард? муносибати байни ду во?иди ма?мўъ буда нишон меди?ад, ки бузургии индекс? чи ?адар зиёд ё кам шудааст, формула?ои ?исобкунии он?о дар ?адвал? оварда шудааст.
Индекс?ои умум? ва татби?и он?о дар тахлил
Индекс?ои умум? (I) муносибати байни ду ма?мўи мураккабро нишон меди?ад. Индекс?ои умум? дар амалияи омор? дара?а?ои гуногун (аз корхона?о то и?тисодиёти милл?) ва ?ама ?ой, ки ?амъбасти та?йирёбии нишонди?андаи муайянро дар ма?мўи мураккаб талаб мекунад истифода бурда мешавад. Индекс?ои умум? ду намуд мешаванд:
1.индекс?ои агрегат? (мута?ид);
2.индекс?ои миёна.
Мо метавонем бо ёрии индекси умум? та?йирёбии нархи мол?ои истеъмол?, та?йирёбии дара?аи ?аётро, инкишофи исте?солотро дар со?а?ои гуногун, инкишофи и?тисодиёт ва ?айраро тавсиф намоем. Инчунин он?о имкон меди?анд, ки та?йирёбии бузурги?ои индексиро дар во?ид?ои ?удогона ё ин, ки ?исми ма?мў?о ?амъбаст намоем ва аз дигар тараф таъсири та?йирёбии омил?ои ?удогонаи дар та?йирёбии нишонди?андаи нати?авии ?одисаро куллан муайян намоем.
Чи хеле, ки ?айд намуда будем бо ёрии индекс?о та?йирёбии нисбии нишонди?анда?ои гуногунро тавсиф намудан мумкин аст. Ин нишонди?анда?о, яъне бузурги?ои индекс? метавонан хусусияти гуногун дошта бошанд. Яке аз он?о ?а?ми ми?дор? буда, дигараш шартан сифат? мебошад. Вобаста аз ин ва аз рўи хусусияти ?одисаи омўхташаванда он?о ба ду намуд ?удо мешаванд: нишонди?анда?ои ми?дор? ва нишонди?анда?ои сифат?.
Индекс?ои нишонди?андаи ми?дор? та?йироти ?а?ми итсе?сол, фурўши ма?сулот, дара?аи захираи мол?о ва дигар ?одиса?ои ?амъиятиро нишон меди?ад.
Индекс?ои нишонди?андаи сифат? та?йироти нарх, ?осилнокии ме?нат, харо?от?ои муомилот, фоида ва дигар ?одисахоро тасвир менамоянд.
?ар ду ин индекс?о хусусият?ои ба худ хосро доранд, он?оро бо ду тарз ?исоб намудан мумкин аст. ?ангоми муайян намудани ин намуди индекс?о, аз формула?ои дар ?адвал оварда шуда истифода мебаранд.
Тарзи сохтани (?исобкунии) индекс?ои агрегатии умум? бо ёрии му?оисашаванда?ои махсуси ?амъбасти нишонди?анда?о, ки бо во?иди физикии нишонди?анда?о дар ма?мўи мураккаб ному?оисашаванда мебошад ва инчунин му?оисаи чунин мабла??о дар даври ?исобот? ва базис? гузаронида мешавад. Фар?ияти зо?ирии ?амаи индекс?ои агрегат? дар он мебошад, ки суръат ва махра?и ин индекс ?осили ?амъи ду нишонди?андаро дорад, ки яке аз он?о та?йир ёфта, ?амчун вазифаи бузургии индекс баромад мекунад, дигаре аз он бошад бета?йир монда вазифаи му?оисашавандаро и?ро мекунад. Барои ?исоб намудани нишонди?анда?ои гуногун индекси агрегатиро истифода бурдан мумкин аст, масалан арзиши аслии ма?сулот, барои гурў?и ?осилнокии зироати якхела, ма?сулнокии ме?нат, ки формула?ои ?исобкунии он?о дар ?адвали оварда шудааст.
Аввалин маротиба формулаи индекси умумии нарх дар соли 1864 аз тарафи олими немис Э Ласпейрс пешни?од шуда буд. Ў пешни?од намуда буд, ки барои сохтани индекси агрегат? ба сифати му?оисашаванда ма?сулоти даври базис? q0 ?абул карда шавад. Дар соли 1874 бошад дигар олими немис Г. Пааш формулаи дигари ?исобкунии индекси агрегатиро бо ёрии ма?сулоти даври ?исобот? пешино?од намуд.
Индекс?ои Пааш ва Ласпейрес хусусият?ои гуногуни сифатии та?йироти нарх?оро нишон меди?ад. Индекс?ои Пааш таъсири та?йироти нархро ба арзиши молу ма?сулоти дар давраи ?ор? фурўхташуда ва индекси Ласпейрес таъсири та?йироти нархро ба арзиши шумораи молу ма?сулоти дар давраи базис? фурўхташударо, шар? меди?ад. Барои муайянкуни, ки чи ?адар ба ?исоби миёна нархи ма?сулот?о та?йир ёфтааст аз формулаи Пааше ва Ласпейрес истифода
Дар аввали асри ХХ бошад и?тисодчии амрико? И. Фишер пешни?од намуд, ки ба ?ои формулаи индекси нархи Ласпейрес ва Пааше реша аз ?осили индекс?ои нархи Ласпейрес ва Паашеро, яъне бузургии миёнаи геометриро истифода бурд.
Ин индексро тарзи идеал? (ол?) мешуморанд, вале аз сабаби шар?и и?тисодии расм? ва мушкилот?о кам истифода мебаранд, хусусан дар му?оиса?ои минта?ав? (фазо?).
Хулоса, истифодаи индекси Пааш ва Ласпейрес аз ма?сади тад?и?от вобаста мебошад. Агар та?лил бо ма?сади муайян намудани самараи и?тисод? аз та?йироти нарх дар давраи ?ор? нисбати давраи базис?, гузаронида шавад, пас индекси Пааш истифода бурда мешавад. Вале, агар ма?сади та?лил муайян намудани ?а?ми гардиши мол? ?ангоми фурўши шумораи муайяни молу ма?сулот, ки дар ду давра якхела мебошанд, бо нарх?ои нав бошад, пас индекси Ласпейрес истифода карда мешавад.
Индекси агрегатии нарх аз р?и формулаи зерин муайян карда мешавад:
p 1* q 1
jР ? --------------;
p 0 * q1
Индекси агрегатии ми?дор? (физик?) аз р?и формулаи зерин муайян карда мешавад:
q 1* p 0
jq ? --------------;
q0 * p 0
Индекси агрегатии гардиши мол аз р?и формулаи зерин муайян карда мешавад:
p 1* q 1
j pq? --------------;
p 0 * q0 *
Индекс?ои бузурги?ои миёна
На фа?ат индекси умум? бо индекси агрегат? балки ?амчун бузургии миёна аз индекс?ои фардии мувофи? ?исоб карда мешавад. Индекси умумии ?одисаи омўхташаванда ?амчун нати?аи та?йирёбии дара?аи во?ид?ои ало?идаи ма?мўи ?одиса?ои додашуда дида баромада мешавад. Дар раванди бузургии миёнаро ёфтан индекс?ои фардиро тарзе интихоб мекунанд, ки гузариши алгебрав? аз индекси умум? дар шакли бузургии миёна ба индекси умум? дар шакли агрегат? имконпазир бошад ва баръакс. ?ангоми ?алли масъала?ои мушахас интихоби шакл?ои ин ё он намуди индекси миёна аз он иборат аст, ки дар ихтиёри тад?и?отч? чи гуна маълумот?ои ибтидо? мав?уд аст. Масалан, агар маълумот?ои фардии индекси ?а?м? ва арзиши ма?сулоти даври базис? бо нарх?ои базис? маълум бошад, индекси умумии ?а?ми физикиро мумкин аст, ?амчун миёнаи арифметик? аз индекс?ои фард? ?исоб намуд. Дар амалия индекс?ои миёна бо ду усул – миёнаи арифметик? ва миёнаи баробарвазн ?исоб карда мешаванд.
Просмотр: 2407
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved