Дата: 2015-10-03
То ?ое, ки маълум аст, аввалин бор дар Осиёи Маркази танга?ои тиллоии Хо?оманишиён (асри VI пеш аз милод) ба муомилот бароварда шудаанд. Истилои Искандари Макдун? ва араб?о боиси аз номи он?о ба муомилот баровардани танга?ои тилло?, нукраг? ва мисин гардид. Дар давраи ?укмронии Сомониён танга?о бо ном?ои динору дирам ва фулус (шакли тан?ои он филлиз, яъне тангаи мисин) дар муомилот истифода мешуданд.
Набудани сиёсати ягонаи пули ва идораи мутамаркази он боиси аз тарафи ?окимони Хатлон, Бадахшон, Ху?анд, Истаравшану Рашт баровардани танга?ои ?уди гардида буд. Истифодаи танга?о ?амчун воситаи муомилот дар Осиёи Маркази то аввали асри XX давом кард. ?алабаи Инкилоби Октябр дар Бу?орою кием?ои дигари Осиёи Марказ? боиси ба со?тори нави муомилоти пули ворид гаштани ин минтака гардид.
Русия ва кишвар?ои дигари аврупоию осиё? вобаста ба пешрафти иктисодиёташон чанд аср пештар ба сат?и баланди ташкили муомилоти пули - истифодаи пул?ои ко?аз? гузашта буданд.
Асоси истифодаи танга?ои мисин, нукрагию тилло? ?амчун пул мувофик будани он?о ба талаботи мардум то як давраи муайян буд. Вале, баъдан маълум шуд, ки ин се филизи киматба?о низ чи?ати истифода ?амчун воситаи муомилот аз камбуди?о холи набудаанд. Танга?ои нукрагию тилло? бо кимат?ои гуногун аз тарафи давлат?о бароварда мешуданд. Аз сабаби он, ки нукраю тилло филиз?ои мулоиманд, о?иста-о?иста наба?расозоне* ( касоне, ки танга?ои калбак? месозанд) пайдо шуданд, ки бо ро?и кам кардани вазни он?о даромади иловаги ба даст меоварданд. Наба?расозон инчунин бо ро?и барориши танга?о аз тилло? пастсифат (масалан, ба чои истифодаи ма?аки** (проба) 995 исте?соли танга?о аз тилло? ма?аки 585) даромади зиёд мегирифтанд. ?атто го?о баъзе аз ?укумат?о низ ба ин гуна амал?о даст задаанд. Бинобар ин, вазни танга?о ба кимати дар он?о сабтшуда мувофикат намекард ва ин раванд боиси паст шудани боварии мардум ба танга?ои тилло? ?амчун воситаи муомилот гардид.
Илова бар ин, азбаски танга?о аз филизи ?иматба?о буданд, аз як тараф, бо худ доштани он?о хатарнок буд ва аз тарафи дигар, шароити ма?суси ниго?дориро талаб мекард. Бинобар ин, мардум дар ?олати ногувор монда, ро??ои бе?тари нига?дошти филиз?ои киматба?ои ?удро мечустанд. Ин буд, ки рафта-рафта ба ?унармандони чаво?ирсоз, ки барои ниго? доштани тилло ва ма?сулоти тиллогиашон санду??ои о?анини ма?сус (сейф) доштанд, мурочиат мекардаги шуданд.
Мардум тилловори?ои ?удро ба ин ?унармандон барои ниго?дори супурда, ба ивазашон забон?ат мегирифтанд ва ?ар бор вакти ?ариди ма?сулот забонхатро ба ?унарманд дода, тиллояшонро гирифта ба фурушанда медоданд, ки он дар навбати ?уд тиллоро барои ниго?дошт боз ба назди ?унармандони сейфдор меовард. Бо мурури замон тарзи навишти ин забон?ат?о ба он мувофи?ат кард, ки мардум он?оро ба чои микдори тиллои дар он нишондодашуда ?амчун воситаи муомилот -пул кабул мекардаги шуданд. Албатта, ин амал дар сурате ба вукуъ мепайваст, ки агар ?унарманди ин тиллоро ниго? медоштаги ша?си номдору бовариба?ш мебуд.
?амин тарик, о?иста-о?иста чои нукраю тиллоро забон?ат?о ё ша?одатнома?ои ба таври муайян чопшуда гирифтанд ва азбаски ниго? доштани тиллою дигар филиз?ои киматнок фоидаи зиёд меовардаг? шуд, шахсоне пайдо шуданд, ки ин корро касби худ ихтиёр намуданд ва бо ?ам пайваста бунёди бонк?ои аввалинро гузоштанд.
Минбаъд забонхат?ои аз чониби бонк?о баровардашуда вексел ном гирифтанд. Вексел ба гуру?и когаз?ои киматноке дохил мешавад, ки бо ро?и навишт дар пушти он со?ибаш ?уку?и гирифтани пулашро ба каси дигар меди?ад. Вексел?о асосан барои ?исобу китоби байни?амдигарии одамон дар ?олати хариди ма?сулоти нисбатан арзишашон баланд истифода мешаванд.
Пешрафти муомилоти моли зарурати барориши пул?ои арзиши номиналиашон гуногунро ба миён овард. Дар баробари вексел?о бонк?о ба баровардани ша?одатнома?ое шуруъ карданд, ки мардум ба он?о «бонкнота» ном гузошт. Бонкнота?о ко?аз?ои киматноки аз тарафи бонк баровардашудае буданд, ки бо талаби аввалин ба микдори муайяни тилло иваз карда мешуданд.
Аввалин бор пул?ои когази (бонкнота?о) дар мамлакати Чин (соли 1273)*, баъдан дар сарзамини точикон (охири асри XIII)** ва сипар дар Аврупою Амрико (аср?ои XVII-XVIII) ба чоп расиданд.
*Дар хусуси чоп ва истифодаи пул?ои когаз? дар мамлакати Чин сайё?и номдори итолиёв? Марко Поло, ки дар он ?о 17 сол умр ба cap бурда буд, маълумот меди?ад. ?ангоми ?укмронии сулолаи Юан (1271-1368) пул?ои когаз? ба микдори зиёд чоп ва ?амчун воситаи асосии муомилоти пули дар мамлакати Чин истифода шудаанд.
**Бинобар Табари Рашидуддини Фазлулло? дар сарзамини точикон пас, аз он, ки Гай?оту хони мугулии Элхон? (охири асри XIII) тамоми дороии хазина?ои мамлакатро ба боди фано дод, Садруддини Занчон? мулаккаб ба Садрича?они точикро сарвазири мамлакат эълон кард. Ба ? ?укуку имтиёз?оеро дод, ки то ин дам дар ?укумат?ои мугулии Осиёи Марказ? ба ягон сарвазири точик надода буданд ва аз у дархост, то чорае чуяд ва хазинаи мамлакатро аз харобшавии минбаъда ниго? дорад. Пас, Садрича?он пули когазиро, ки дар Чин бо номи «чов» маъруф буд, чор? кард. Вале ба сабаби ни?оят харобу хол? будани ?азинаи мамлакат муомилоти пули когаз? дер давом накард.
Дар Русия аввалин пул?ои когазиро соли 1769 дар давраи подшо?ии Екатеринаи II аз чоп баровардаанд.
Кадимтарин пули когазии то имруз расида дар давраи ?укмронии сулолаи Минг (сол?ои 1368-1399) аз чоп бароварда шудааст.
Дар ?удуди Точикистони имруза пул?ои когази соли 1920 дар Бухорои шариф аз чоп баромадаанд, ки дар руяшон бо забони тољикї ибора?ои зарурї навишта шуда буд. Доллари ИМА, ки дар аксари ?олат?о ба сифати пулї ља?онии имруза истифода мешавад, таърихи пайдоиши ачибе дорад.
Дар давраи аввал пул?ои ко?ази аз тарафи бонк?ои тиљоратї бароварда мешуданд ва он бонк?о кафолати таъмин будани ин пул?оро бо тилло ва дигар филиз?ои киматба?о медоданд. Вале баъдан дар натичаи муфлисшави баъзе аз ин бонк?о кобилияти пардохтпазирии худро гум карданд ва пул?ои аз тарафи он?о ба муомилот бароварда бекурб шуданд, ки боиси зарар дидани кисме аз мардум ва паст шудани боварии он ба ?укумату бонк?о гардид.
Бинобар ин, зарурати мутамарказонидани барориши пул?ои ко?ази ва таъмини арзиши он?о бо филиз?ои киматба?о, назорати гардиши пул ва таъмини устувории курби он ба миён омад. Вобаста ба ин, мамлакат?о пай дар пай ба ташкили бонк?ои эмиссион? гузаштанд, ки он?о бо мурури замон номи «бонки марказ?» ё «бонки милл?»*-ро гириф-танд. Дар Итти?оди Аврупо баъди ташкили Бонки марказии Аврупо (соли 1998) бонк?ои миллии мамлакат?ои аъзои он «бонк?ои марказии милли» номида шуданд.
*Дар тачрибаи ?а?они маф?уми «бонки марказ?» бештар истифода мешавад, зеро маф?уми «бонки милл?» маънои бонки давлатиро дорад. Ин маф?ум метавонад нисбати ?ама бонк?ои давлати истифода шавад, чунки он?о моликияти миллианд, вале нисбати он?о истифода кардани маф?уми «бонки маркази» га?риимкон аст, зеро бонки маркази ягона буда, ба он чунин ?укук аз чониби парламент дода мешавад.
Просмотр: 5679
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved