Чи тавре ки аз савол?ои пеш та?лил карда бармеояд, таваррум та?ти таъсири омил ва сабаб?ои гуногун, вобаста ба хусусият?ои низом?ои и?тисод?, дар шакл ва дара?а?ои гуногун ба миён омада, мав?еи худро дар ?аёти и?тисод? ва и?тимо? пурз?р мегардонад.
Аз ин ли?оз «ресепти» ягонаи универсали (?амарофарогиранда)-и муо-ли?а, яъне халос?, ?исобу китоб, танзим ва идора кардани он то кунун аз ?ониби ягон тад?и?отч? ?ал ва тавсия нашудааст.
Тайи 10-соли охир, та?лили таваррум, асосан, аз ниго?и та??и?и хусусият?ои низоми и?тисоди амр? (сотсиалист?) ва низоми бозор? бештар ба назар мерасад.
Кунун муайян шудааст, ки заминаи ибтидоии он таварруме, ки кунун дар саросари давлат?ои муштаракулманофеъ ва ?ум?урии То?икистон ?укмрон аст, аз давраи ?окимияти Ш?рав? - нати?аи низоми та?сими плании мута-марказ ва идораи и?тисод то ба замони мо мерос мондааст.
Ташаккули раванди таваррум ?амчун ма?сули ?айримуозин? ва ?айритано-субии такрористе?соли ?амъият?:
1).Таносубии байни анд?хт ва истеъмол (20 ва 80%) дар даромади милл?, бартарии афзоиши гур??и I (исте?соли восита?ои исте?солот) нисбат ба гур??и II (исте?соли предмет?ои истеъмол?), миллитарикунони (?арбикунони)-и и?тисодиёт, суръати бени?оят пасти исте?соли ма?сулоти саноатии истеъмол? ва хадамот, сармоягузории ?а?ман бузург ва бешумор барои амал? гардондани исло?от?ои хо?аг?, ба со?а?ои ало?ида (хусусан бари со?аи кишоварз?), но?ия ва ?ум?урихои ало?ида;
2) Аз сабаби саросар ?укмрон будани моликияти давлат? - (зиёда аз 88%) дар и?тисодиёт ва метод?ои маъмурии идора, самара надодани тадбир?о оиди ?ор? ва истифода кардани принсип?ои ?исоби хо?аг? дар раванди хо?агидор?;
3) Тар?резии мутамарказ ва ?атман пешкаш намудани план?о аз боло (вазорат.) ва талаби и?роиши он?о аз звено?ои поён? (сех, бригада, участка, корхона.), ки ба паст рафтани ?авасманд?, ?осилнок?, шиддатнокии ме?нат ва самараи исте?солоти ?амъият?, ?оратгарона истифода намудани сарват?ои и?тисод? (захира?ои таби?, ме?нат?, модд?, молияв?) ва вайрон гардидани таносуби байни баланси модд? ва арзиши такрористе?сол оварда расонд;
4) Мабла?гузори?ои беасос ба объект?ои «бузургтарини аср», сохтмон-?ои объекти саноат? ва сохтмонхои дурудароз (20-30 сол) амалкунанда ва дар асоси он?о бунёд гардидани парк?ои бешумори и?тидор?ои (объект-?ои) бузурги бекорхобида, т?ли 10-сола?о истифода накардани мошину механизм?ои ?имматба?ои хори?? ва та?сими ноадолатонаи он?о дар байни но?ияву ?ум?урия?о;
5) Ба ву?уд омадани ?иссаи бени?оят бузурги ?онеъ гардонда нашудаи талаботи а?ол? (ба чиз?ои р?згор, манзил, мошин?ои сабукрав) ва корхо-на?ои давлат? (дар нати?аи ташкил кардани фоида ?авасмангардонии и?ти-сод?) ва аз боиси таъмин набудани он?о бо мавод?ои асос?, истифода нашудан ва аз ?ониби бонк?о баъди соли ?исоб? нест кардани он мабла??о;
6) ?ама?ониба ?укмрон будани низоми плании нархгузор?: бо таври сунъ? ниго? доштани нарх дар сат?и арзиш ё худ нархи исте?сол, бидуни та?озо ва арзаи бозор? ва принсип?ои нархгузории озод, тайи сол?ои зиёд бета?йир мондани нарх?ои чакана ва подош кардани фар?и он?о аз ?исоби дотатсияи бу?ети давлат ва ?айра.
Дар та?рибаи ?а?ону ба ин ма?сад бештар индекси нарх?ои яклухт, индекси нарх?ои чакана, индекси нарх?о - дефлятори МУМ, индекси нарх?ои воридотию содирот? истифода карда мешавад.
1. Индекси нарх?ои яклухт (индекси нарх?ои тавлидгарон) ?амчун кулли нарх?ои: мол?ои инти?ои (охирон)-и мол?ое, ки пурра барои истеъ-мол (истифода) тайёр буда, ?ан?з ба истеъмолгарон (харидорон) пешни?од (фур?хта) нашудаанд; мол?ои мутавассит (дар ?олати миёна мав?уф гузошта шуда); ашё?ое, ки барои минбаъда (оянда) истифода бурдан омода карда шудаанд, ба назар гирифта мешаванд.
2. Индекси нарх?ои чакана (матлубот?, истеъмол?) барои ?исобу китоб кардани гур??и мол?о ва хадамот?ое, ки ба сабати истеъмолии а?олии ша?р-вандон ба ?исоби миёна гузошта мешавад истифода карда мешавад.
3. Ба индекси нарх?о - дефлятори МУМ гур??и индекси нарх?ое, ки та?йирёбии нарх?ои бозории ма?сулот?ои асосии инти?о? ва хадамотиро дар бар мегирад, дохил карда мешавад. Бо воситаи он арзиши ?ории ?а?ми исте?солот бо нарх?ои ?ор? ифода карда мешавад.
4. Индекси нарх?ои воридот? ва содирот?. Барои муайян кардани ?а?ми ми?ёси содирот ва воридоти таваррум дар сат?и и?тисоди милл?, нишон-ди?ан-даи шароити савдо (ти?орат) истифода карда мешавад. Он ?амчун таносуби

ИНВС=ИАМс / ИАМв ? 100
Дар ин ?о:
ИНВС - индекси нарх?ои воридот? ва содирот?
ИАМс - индекси арзиши миёнаи содирот,
НАМв - индекси арзиши миёнаи воридот.
Дар асоси ин формула чунин хулоса баровардан мумкин аст: Агар нати?аи мазкур аз 100 фоиз зиёд бошад, пас мамлакат содиркунандаи таваррум ва он аз 100 фоиз пасттар бошад, - воридкукандаи он ?исобида мешавад.

Просмотр: 3113