Аз тавсифи мо?ият ва хусусият?ои таваррум (ниг. саволи якум) бармеояд, ки зарурият ва сабаб?ои ба ву?уд омадани таваррум, аз хусуси-ят?ои омил?ои гуногун вобаста буда, ?анба?ои серпа?л? ва мураккаби и?тисоди миллиро дар бар гирифта, вобаста ба он?о намуд ва навъ?ои зиёди онро баву?уд меоваранд.
Дар адабиёти муосири и?тисод? барои муайян кардани шакл, намуд ва навъ?ои таваррум меъёр?ои махсуси мухталиф истифода карда мешаванд, ки му?имтаринашон ин?оанд:
- тиб?и мав?еи ?ойгирон? ва па?ноиш (густариш) - таварруми но?ияв?, минта?ав?, ?ум?урияв? ва ?а?он? ;
- тиб?и меъёри «ами?ии» танзими давлатии и?тисод, ё худ дара?аи озодии нархгузор? (аз ?ониби давлат ё худ бозор) - зо?ир?, таварруми ни?он ё худ фишурдашуда (подавленная инфля?ия);
- тиб?и суръати рушд - таварруми м?ътадил (бомаром – умеренная инфля?ия–р.), хазанда (?а?анда - ползучая инфля?ия-р.) ва тозанда (таварру-ми шадид – гиперинфля?ия-р.).
- тиб?и набз ва омил?ои таъсиррасон ба низоми мав?удаи и?тисод? - таварруми содирот? (экспортируемая инфля?ия-р.) ва таварруми воридот? (импортируемая инфля?ия-р.);
- тиб?и сирати ?амо?анг? ё худ мутоби?гардонии и?тисодиёт ба суръати афзоиши нарх - таварруми муозин (сбалансированная инфля?ия-р.), ва таварруми ?айримуозин? (не сбалансированная инфля?ия-р.).
- тиб?и дара?аи таъсири давлат ба субъект?ои хо?агидор - таварруми назорат карда шаванда (контролируемая инфля?ия-р.) ва таварруми идора-нашаванда (неуправляемая инфля?ия-р.);
- тиб?и дара?аи та?йироти МУМ ва мав?уд будани рушди та?озо дар и?тисод - таварруми зу?ур? (?а?и?? - явная инфля?ия-р.) ва таварруми сох-та (мнимая инфля?ия-р.);
- тиб?и таъсири омил?ои бунёд ва таъминкунанда - таварруми «та?озо», таварруми «арза» ва таварруми «харо?от» ва ?айра.
Аз ну?таи назари а?амият, на?шу ма?ом, зарурият ва истифодаи хочагидор? к?шиш ба хар? меди?ем, то ба баъзе аз он?о равшан? андозем.
Таварруми зо?ир? (кушод) ва таварруми ни?он. Маълум аст, ки таваррум тиб?и хусусият ва омил?ои рушди низом?ои и?тисод? (низоми суннат?, бозор?, амр?, мухталат) ?архела сурат мегирад.
Дар давраи низоми и?тисоди бозор?, азбаски нарх ва даромад та?ти механизм ва ?онун?ои бозор (та?озо, арза, ра?обат, нарх) муста?ил ва озод ташкил меёбад, бинобар ин бе?урбшавии пул хислати боз (кушод) пайдо мекунад.
Таварруми ни?он нафа?ат хислати хоси мамлакат?ои фав?улинкишофи бозор?, балки ?а?они сотсиалист? буда, та?ти таъсири омил?ои гуногун: идораи маъмурии и?тисод, тар?резии мутамаркази нарх, исте?сол ва та?сими восита?ои исте?солот ва ?айpa ба ро? монда мешавад. Ин омил?о дар ма?м?ъ ба ноайен шудани механизми бозор ва вайрон гаштани таносуби байни нархи бо таври маъмур? тасди?гардидаи мутамарказ ва арзаю та?озо ва нархи озоди бозории бар?ароршуда оварда мерасонад.
Амсоли онро дар давраи Ш?рав? ?амчун нарасидани молу чиз?о асбобу ан?оми р?згор, мошин, дастго? ва тайи сол?ои зиёд (15-20 сол) интизор? кашидану навбат истодан ва барои дастрас намудани он?о истифода кардани ро??ои гуногун (пора, ришва, ма?аллагаро?...) дидан мумкин аст.
Таварруми та?озо. Дар адабиёти и?тисод? вобаста ба сифат, на?ш ва ма?оми субъект?ои бозор ду намуди таваррум (таварруми та?озо (таварруми харидорон) ва таварруми харо?от (таварруми фур?шандагон, ё худ таварруми арза)-ро аз ?амдигар фар? мекунанд. Он?о ?исми ягонаи раванди умумии таваррум буда, зарурият ва сабаб?ои пайдоиш ва густариши онро аз ниго?и мута?обил (ба ?ам зид), яъне; а) аз ниго?и та?озо (восита?ои барзиёди пули харидорон) ва б) аз ниго?и арза (афзудани харо?оти исте?сол?) тавсиф мекунад.
Таварруми харо?от аз ниго?и тамоюли болоравии нарх ?амчун нати?аи баланд рафтани харо?оти исте?сол, махсусан, ?а?ми музди кор мавриди та?лил ?арор дода мешавад. Охирон, омили му?имтарини муайянкунандаи сат? ва дара?аи нек?а?вол? буда, баробари та?йироти нархи бозории мол?о майли пастрав? дорад.
Ин вобастаг? дар шароити бозор сирати доим? дошта, ?амчун ?онуни и?тисод? амал мекунад. Болоравии доимии нарх ба молу хадамот ?а?ми даромади а?ол? ва дигар субъект?ои и?тисодиро кам намуда, таносубан ?убронро талаб мекунад. Аз ?ониби дигар, баланд шудани музди кор ба зиёд гаштани ?а?ми харо?от, камшавии фонд ва ?а?ми ма?сулоти корхона сабаб мегардад.
Таварруми бомаром - таварруме мебошад, ки дар мамлакат?ои тара??и-кардаи бозор? дар ?олати ба ?исоби миёна дар 1 сол аз 3 то 5 ё худ аз 5 то 10 фоиз боло рафтани нарх ба ву??ъ мепайвандад. Он ?амчун нати?аи бе?урбшавии бомароми ?а?ми пул дар муомилот, дар давоми сол ба амал омада, ла?заи заруртарин ва сарчашмаи таккони и?тисоди бозор? ?адр карда мешавад.
Таварруми ?а?анда равандеро ифода мекунад, ки дар он и?тисод дар ?олати баланд шудани сад?о фоизи нарх ?арор дорад. Пул дар ин давра бо суръати хеле ?ам баланд бе?урб мешавад. Дар ин ?олат ба сифати пардохт восита?ои пули (асъор)-и дигар мамлакат?о истифода карда мешавад. Баъзан дар нарх?о дара?аи интизории таваррум ба ?исоб гирифта шуда, фар?и он ?уброн (компенсатсия-р) карда мешавад. Он, асосан, бо воситаи индексатсияи нарх?о ба ро? монда мешавад.
Таварруми тозандаро дар шароити баъди ?ангии мамлакат?о бештар мушо?ида кардан мумкин аст. Масалан, дар охири сол?ои 1995 дар Россия индекси нарх зиёда аз 4500 маротиба, дар То?икистон - 2500-2700 маро-тиба; дар Германия (с. 1923) - 1,3 трлн. маротиба афзудааст.(Ден?ги кредит, банки. /Под ред. О.Н Лаврушина. М; 1999).
Масъалаи асосие, ки имр?з ?а?ониёнро ба ташвиш меоварад, муаммои ?ал ва пешгирии таваррум мебошад. Аксарияти давлат?ои Европа тавонистанд бо ро??ои гузаронидани исло?от?ои пул? ва баланд бардоштани ?урби асъори милл?, сиёсати пул?, ?арз? ва молияв? суръати баланди таваррумро паст фуроранд.

Просмотр: 3991