Таваррум, мо?ият ва сабаб?ои пайдоиши он. Маф?уми таваррум. А?ида?ои намояндагони мактаби классикии и?тисоди сиёс?. ?онибдорони «назарияи спирали таваррум». Анб??и таваррум. Назарияи кунунии макро-и?тисод. ?онибдорони назарияи бисёромилаи таваррум. Омил?ои таваррум. Омил?ои сирати пул?. Шакл ва намуд?ои таваррум. Мо?ият ва хусусият?ои таваррум. Таварруми ни?он?, та?озо, харо?от, бомаром, ?а?анда ва тозанда. Хусусият ва омил?ои муайянкунандаи таваррум. Ташаккули раванди тавар-рум. Дара?аи таваррум. Индекси нарх. Индекси нарх?ои яклухт ва чакана. Индекси нарх?ои воридот? ва содирот?. О?ибат?ои и?тисодию и?тимоии таваррум. Таваррум дар шароити низоми и?тисоди амр?. Сиёсат ва тадбир?ои зиддитаварруми давлат. Шакл?о ва сабаб?ои пайдоиши бекор?. Маф?уми шу?ли пурра.

Таваррум (инфлятсия, бе?урбшав?) аз во?аи лотинии inflatioгирифта шуда, маънои варам (дам) кардан, бе?ад зиёд ё ?иммат шуданро ифода мекунад. Маф?уми таваррум муста?иман бо муносибатхои пул?, ?арз?, молияв?, бонк?, андозу бу?ет ало?аманд буда, зери таъсири онхо ?арор дорад ва мута?обилан ба он?о таъсири акс мерасонад.
Аз сарчашма?ои маълуму маъмули и?тисод? бармеояд, ки таваррум ?амчун протсесс (раванд, ?араён)-и и?тисод? баробари пул ва муносибат-?ои пулию молияв? э?ё ва густариш ёфта, давра?ои гуногунро аз cap гузаронидааст.
Ровиёни ахбор овардаанд, ки маротиби аввал истило?и таваррум дар маноти?и Америкаи Шимол? (?анги гра?дании сол?ои (1861 - 1865) оиди аз меъёр боло рафтани ми?дор (?а?м)-и пул?ои на?д (пул?ои ?о?аз?) дар ?авзаи муомилот истифода карда шудааст.
Дар асри XIX истило?и таваррум бо таври васеъ дар адабиёт?ои и?тисодию и?тимоии мамлакат?ои Европа (Британияи Кабир, Фаронса, Ита-лия...) ва сониян (дар ибтидои асри XX) пеш ва баъди ?анги якуми ?а?он дар аксари мамлакат?ои ?а?он густариш ва инкишоф ёфтааст.
Таваррум вобаста ба сират ва омил?ои рушди низом?ои и?тисод ?архела сурат мегирад. Масалан, дар давраи низоми суннати (?амъияти ?уломдор?, феодал?) таваррум ?амчун раванди бо таври сунъ? (таби?) бе?урбшавии пул?ои металл? (тилло, ну?ра), ани?тараш, раванди аз меъёр (норма) зиёдтар сикка задани пул?ои тангаг?, ба ?ои танга?ои тиллог?, аз ?ониби бонк?о баровардани танга?ои ну?рагин ба ?ои танга?ои ну?рагин сикка задани там?а?ои мис ё худ бирин??, кам кардани вазни танга?о нисбат ба меъёр?ои пешак? мукарраргардида, дигаргунсозии таркиби он?о, яъне ба ?ои металл?ои асил (тилло) омехта кардани ягон металл?ои бегонаи ?иммати камдошта (ну?ра, бирин??) ва ?айpa тасаввур карда мешуд. Бо ибораи дигар, таваррум дар ин давра ?амчун раванди вайрон кардани таркиби пул?ои металл?, яъне рамзаи ниго? доштани арзиши исми (номинал?)-и пул?ои тиллоиву ну?рагин ва ба ?ои он?о интишори (баровардани) пул?ои сохтаю ?албакии металл?ои камарзиш ё худ бо таври сохта кам кардани вазни онхо сурат мегирифт.
Тиб?и андешаи баъзе аз и?тисоддонон сабаби асосии пайдоиш ва ав? гирифтани таваррум аз байн рафтани низоми стандарти тилло? мебошад. Шояд аз хамин сабаб бошад, ки намояндагони мактаби классикии и?тисоди сиёс?, махсусан, К.Маркс сабаби ба ву?уд омадани таваррумро дар ?онуният?ои ташаккул ва заволи муомилоти пул ва вазифа?ои он ?усту?? менамояд. Тиб?и а?идаи К.Маркс таносуби аломат (там?а?о)-и арзиш (пул), новобаста аз шакли пешни?од (пул?ои ?о?аз? ё худ металл?ои худсохту ?алба?ии тилло ва ну?ра), ки ми?дори муайяни вазни тилло ва ну?раро иваз мекунад, на аз руи мавод?ое, ки он?о сохта мешаванд, балки аз ми?дори он там?ахое, ки дар муомилот ?астанд, вобаста мебошад.
?онибдорони «назарияи спиралии таваррум» (А. Пигу, Р.Харрод (Бри-танияи Кабир)) сабаби ба вучуд омадани таваррумро дар «аз ?ад зиёд» афзун гардондани музди кори коргарон тасаввур мекунанд. Тиб?и назарияи онхо баланд шудани во?иди музди кор ба зиёд шудани харо?оти мол?о, харо?оти хадамот ва боло рафтани нарххо бурда мерасонад, ки анб??и ?аракати он ?амчун ягонагии давра?ои музди кор харо?от – нарх – таваррум -музди кор сурат мегирад.

Шояд аз ?амин сабаб бошад, ки пас аз сол?ои 60-70-уми асри XX дар адабиёти и?тисод? та?лили таваррум аз ну?таи назари ?араёни бисёромила (таварруми бисёромила) мавриди ба?су мунозира ?арор гирифтааст. Аз ин давра cap карда, назарияи нарх ?амчун муаммо ба омили якка?укмрон таваррум табдил ёфта, назарияи нисбатан маъмули пул дар и?тисод ботадри? аз байн бардошта мешавад.
Назарияи кунунии макрои?тисод, таваррумро аз ниго?и ало?амандии ?иссагузории унсур?ои ?удогонаи нарх дар ташаккули та?озою истеъмол?: арзаи молу хадамот, таносуби та?озою арза ва ташаккули он вобаста ба шароит ва шакл?ои бозор, ташаккули нарх ба омил?ои исте?солот мавриди та?лил ?арор меди?ад.
Таваррум бо таври об?ектив? ?олат ва раванди мав?удаи и?тисодро тасвир мекунад. Номувозин? ва номутаносибии байни соха?ои гур??и 1 - истехсоли воситахои исте?солот ва гур??и 2 – исте?соли предмет?ои истеъ-мол? ва вобаста ба он со?а?ои мошинсоз?, тракторсоз?, со?а?ои коркарда-бароию истихро?и маъдан, со?а?ои кишоварз? ва ?айра ба таваррум таъсири ?архела мерасонанд.
Аз гуфта?ои боло хулоса бармеояд, ки баланд шудани нарх ва афзун гаштани ми?дори пули ?о?аз? дар муомилот сабаби ягонаи баву?уд омадани таваррум нест. Он фа?ат аломати зу?ури (берун?)-и он мебошад. Сабаби асосии он дар вайрон гардидани таносуб?ои хо?аги?ои милл?, яъне муозинии байни та?озои кулл ва арзаи кулл айён мегардад.
Аз ин ли?оз дар адабиёти муосири и?тисод? ба сифати сабаб?ои баран-гезандаи номуозинии макрои?тисод? (таваррум) чунин омил?о тавсия карда мешаванд:
- ин?исори (якка?укмронии монополизм)-и давлат оид 6а интиптор (эмиссия)- и пулхои ?о?аз?, савдои бурунмарз?, харо?от?ои ?айриисте?-сол?, махсусан, масрифоти со?аи ?арб? ва ?айра;
- инхисороти иттифо??ои касаба перомуни муайян намудани меъёр ва во?иди музди кор, давомнокии р?зи кор, масъала?ои бехтар кардани шароити и?тимо?, баланд бардоштани сат? ва дара?аи зиндагон?, ме?нату истиро?ат ва ?айра;
- инхисороти фирма ва ширкат?ои бузургтарин оид ба муайян намудани ?а?м ва меъёри харо?от, даромад (фоида), нарх, пасандоз, сармоягузор? ва ?айра.
Ба омил?ои сирати пул? (арзиш) дошта бештар ?а?ми восита?ои пули изофаи дар муомилот баву?удомада, интишори пул?о (асъор)-и барзиёди на?д ё худ ?айрина?д?, ки, асосан, барои подош кардани каср (дефисит)-и бу?ет истифода карда мешавад, арзон кардани кредит, танзими давлатии ?урби асъори милл?, меъёри баланди фоизи ?арзи бонк? ва ?айра дохил карда мешавад.

Просмотр: 2691