Бу?ети давлат?, мо?ият, шакл ва хусусият?ои ташкили он
Бу?ет яке аз фишанг?ои асосии азнавта?симкунии дармад, олоти ?улайтарини танзими давлатии и?тисод дар амал татби?гардонии сиёсати и?тисодии давлат мебошад. Он ?амчун унсури асосии низоми ?арзию молияв? баромад карда, муносибат?ои байни субъект?ои макрои?тисоди (сохтори давлат?, сектори со?ибкор?, сектори хо?аги?ои хонавода ва бурунмарз?)-ро оид ба ташкил, та?сим ва истифода бурдани захира?ои молияв? (пул?) ифода мекунад.
Дар адабиёти и?тисодии муосир баъзан истило?и бу?ет ва андозро дар як ?атор гузошта, оиди сиёсати бу?ету андоз ё худ ?амрадифи он сиёсати хазинадори (фискали-р.)-ро истифода мекунанд.
Баъзан ба ?ои бу?ет ё худ андоз маф?уми «молияи давлат?», «молияи мамлакат», «системаи бу?етию андоз ва пулию ?арз?» низ истифода карда мешавад. Аксар ва?т дар шакли умум, яъне хулоса, фа?ат маф?уми молия истифода карда мешавад.
Одатан бу?ет аз ду ну?таи назар: 1)ташкили ?а?ми захира?ои пулию молиявии дар ихтиёрдоштаи во?ид?ои (субъект, агент?ои) и?тисод? ва 2) таносуби даромад ва харо?от?ои субъект?ои и?тисод?, баланс (тароз)-и восита?ои пул?, ки дара?аи воридот ва истифодаи онро нишон меди?ад, мавриди та?лил ?арор дода мешавад.
Бу?ет аз давра?ои ?адим бунёд гашта, тиб?и давру замон, яъне хислат-?ои низом?ои и?тисод? (суннат?, бозор?, амр?...) ?архела ташкил ва истифода (хар?) карда мешавад. Аз ин ли?оз, сарчашма?ои ташаккул, тар-киб, тарзу услуби истифода ва ма?саду мароми он дар ?ар як форматсияи и?тисод?, хусусан капиталистию коммунист? ?архела сурат мегирифт.
Дар шароити бозор таъсир ва дахолати давлат оиди ташкил ва исти-фодаи бу?ет нисбат ба давраи сотсиализм сусттар мебошад. Ин ?аргиз маънои бетараф будан ё худ хунукназарона рафтор карданро оиди бу?ет надорад. Давлат дар кадом низоме ки набошад, он ?амчун фишанги ба?ара-катдароварандаи и?тисод, танзими фаъолияти молиявию ?арз?, пулию бон-к?, андоз, таъмини исти?рори фаъолияти хо?агидор?, рушди муозину мутаносубии и?тисодиёт, ?усту??и тадбир?о перомуни аз б??рон?ои и?тисод? баромадан, бартараф намудани вазъ ва ?олати таваррум? ва касо-дии и?тисод, назорат ва ?айра бо?? мемонад.
Бу?ет ягона «зарфест», ки дар он восита?ои пулию молиявии давлат дар шакли мутамарказ анд?хта мешаванд. Охирон имкон меди?ад, ки восита?ои молияв? ба ма?сади муайян - ?алли масъала?ои асосии и?ти-содию и?тимо?, сари ва?т ан?ом додани барнома?ои ?укумат? ва гузарони-дани исло?от?ои и?тисод? истифода када шаванд. Аз ?амин ну?таи назар дар ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи асос?ои сохтори бу?ет ва протсесси бу?ет?» бу?ет ?амчун «воситаи фаъоли сиёсати молиявии давлат ва тартиби ташкилёбию харо?оти восита?ои пул?» шар? дода мешавад.
Бу?ет яке аз фишанг?ои му?имтарини танзими молияв? мебошад. Танзими бу?ет? – раванди та?сими даромад ва азнавта?симкунии мабла?-?оро дар байни бу?ет?ои низомии гуногун (ма?алла, но?ия, вилоят, губер-ния, штат...) ва ба ?ам баробар кардани базаи (та?курси)-и даромади он?о ифода мекунад.
Системаи бу?ет? ?амчун ма?м?и муносибат?ои байни субъект?ои гуногуни оиди бунёд ва ташаккули даромад?о, та?сими даромади ?амаи звено?ои бу?ет? – бу?ети давлат?, ?ум?урияв?, ма?алл?, восита?ои пулии ташкилот?ои ?айрибу?ет?, гирифтан ва баргардондани ?арз?о, танзими ?арз, раванди и?рои на?ша?ои бу?ет?, ?абулу и?рои он?о, назорат ва ?айра ташкил карда мешавад.
Бу?ет ба ду ?исм: даромад ва харо?от ?удо мешавад.
?исми даромади бу?ет аз сар?амъи пардохт?о, ?исса?удокуни?о ва андоз?ои ?атмие, ки субъект?ои и?тисод? барои фаъолияти со?ибкор? ва ?айрисо?ибкор?, тиб?и ?арору меъёр?ои муайян карда шудаи давлат бебозгашт ба бу?ет ворид мекунанд, ташкил меёбад.
Бу?ет, асосан, аз ?исоби ду сарчашма: даромад аз ?исоби андоз?о (даромад?ои андоз?) ва даромади ?айриандоз? бунёд мегардад. Даромад?ои андоз? даромаде мебошад, ки аз ?ониби ?онунгузори?ои ?ум?урияв?, вило-ят?, ма?алл? му?аррар шуда, дар шакли андоз?ои субъект?ои ?ум?урии То?икистон, андоз?ои ма?алл?, ?аримапул? ва ?амъовари?ои дигари меъёр? ба бу?ет?ои сат??ои муайян гузаронида мешаванд.
Ба даромад?ои ?айриандоз? чунин намуд?ои даромад дохил карда мешавад:
Даромади аз ?исоби истифодаи моликияти давлат? ва моликияти мунисипиал? бамиёноянда;
Даромади аз ?исоби фур?ши молу мулки моликияти давлат? баву?уд-оянда;
Даромади аз ?исоби хизматрасонии шакл?ои моликияти гуногун ташкилшаванда;
Даромади аз ?исоби ?арима?о, мусодира, зараровари?о ва ?айра анд?х-ташаванда;
Даромад?ои аз ?исоби бу?ет?ои дигар ба тари?и ёрдам пешни?од кардашуда ва ?айра.
Аз ниго?и мазмуни и?тисод? харо?от?ои бу?етиро ба ду гур?? ?удо мекунанд: ?ор? ва асос? (капитал?-р.).
Харо?от?ои асос? (капитал?) масрифоте мебошад, ки аз ?ониби бу?ет-?о барои тадбир?ои инноватсион? (навовар?) ва инвеститсион? (сармоягу-зор?), махсусан барои азнавсоз?, та??изон?, модернизатсияи ис-те?солот, таъмир ва та?диди исте?солот ?удо карда мешавад.
Харо?от?ои ?ории бу?ет барои подош намудани масрифоти ?ории ?о-кимияти давлат?, ташкилот?ои ма?аллии худидоракун?, муассиса?ои бу?е-т?, со?а ва корхона?ои ало?ида, ёрдаму имтиёз?о ва ?айра ?удо карда мешавад.

Харо?от?ои бу?ет дар чунин шакл ба амал бароварда мешаванд:
Пул?удокуни?о барои ниго? доштани ташкилот?ои бу?ет?;
Адои ?а??и и?рои кор ва хадамоте, ки аз ?ониби шахсони во?е? ва ?у?у?? тиб?и фармоиш?ои давлат? пешни?од шудаанд;
Пул?удокуни?о барои и?роиши кор?ои ма?садноки давлат ва гузашткуни?о ба ?окимият?ои поён? (ёрдампули?о, имтиёз?о, фармоиш?о ва ?айра);
?арз?ои бу?ет? ба шахсият?ои ?у?у??;
?арз?ои бу?ет?, ёрдампули?о, гузашткуни?о, имтиёз?о ба шахсият?ои ?у?у?? ва фонд?ои ?айрибу?ет?;
?арз?удокуни?о ба ша?рвандони хори??;
Подош кардани масрифоти интишори са?мия, облигатсия, асъор ва дигар намуд?ои ?о?аз?ои ?имматнок;
Дар ?исми харо?оти бу?ет самт?ои та?сим ва истифодаи бу?ет ба ?авза?ои му?имтарини хо?агии хал? нишон дода мешавад. Одатан, барои р?йп?ш намудани касри бу?ет? давлат аз захира?ои молиявию пулии дохил? ва берун? фаъолона истифода мекунад. Ба ин ма?сад интишори заём?о (облигатсия?о)-и давлат?, кредит?ои бонк?, сармояи хори??, интишори пул?ои ?о?аз? (?арз?), ?арзи байналхал?? ва дигар механизм?ои молиявию ?арз? ба таври васеъ истифода карда мешавад.

Просмотр: 1877