Аз та?лили савол?ои пештара бармеояд, ки ?ар як давлат тиб?и сират ва давра?ои рушди низом?ои и?тисод? дорои низоми пул?, ?арз? ва бонк? буда, та?ти омил?ои гуногуни субъективию объектив? - таби?, и?тисод?, ?у?у?? ?арор дошта, тамоюл ва самту равиши кунун? ва дурнамои онро муайян мекунад.
Сиёсати пулиро, рамзан ?амчун 365 рагу пайванди хунгузарии ?омеа тасаввур  кардан мумкин аст, ки бо воситаи он тамоми узв?ои дигар «бо хун таъмин» ва ба ?аракат дароварда мешаванд. Вазъ ва ?олати он дара?аи конъюнктураи и?тисод (дара?аи рушд, эътидол?, чандир?, муозин?, ами?ию устувории фаъолияти бурунмарз?..) исти?рору танзими онро, чи барои давраи ?озира ва чи давраи оянда ва дурнамои он муайян менамояд.
Сиёсати пулию ?арз? ?узъи му?имтарини сиёсати макрои?тисод? буда, майл ба он дорад, ки сектор (бахш)-и во?еии и?тисод на тан?о дар мояи истифодаи усули танзими монетар? (пулгаро?), балки истифодаи фишанг-?ои му?имтарини танзим ва исти?рори он низ ?арор гирад.
Аз ин ну?таи назар, та?ти сиёсати пулию ?арз? кулли тадбир ва амалиёт?ое, ки дар ?авзаи муносибат?ои пулию ?арз? оид ба танзиму исти?рор ва ба эътидол овардани и?тисод (аз ?ониби бонк?о, муассиса?ои ?арзию молияв?, ташкилот?ои давлат? ва дигар институт?ои ?арзию бонк?) андешида мешаванд, фа?мида мешавад.
Бояд тазаккур дод, ки бонк?ои марказ? (милл?) бо воситаи фишанг?ои номбар карда шуда вазифа ва ма?сади сиёсати пулию ?арзии давлатро дар шакли: якум – сиёсати ?атъии монетар? (пулгаро?)-(ниго? доштани ?а?ми пул дар сат?и якхела) – ва дуввум – сиёсати чандири пулгаро? (бо таври собит дар як сат? ва дара?а ниго? доштани во?ид?ои фоиз) ба ан?ом мерасонад.
Дар ан?оми та?лил ва тад?и?и илмию назарияв? андаке нисбати хусу-сият?ои ташаккули муносибат?ои пулию ?арз? ва бонкии ?ум?урии То?икистон тава???? намудан аз а?амият хол? нест.
Дар ?ум?урии То?икистон тайи сол?ои 1994-2000 се маротиба исло-?от?ои пул? гузаронида шуд. Давраи якум-дар аввал?ои соли 1994 ба муомилот там?а?ои пулии руссиягии сол?ои 1993 бароварда шуданд. Ин исло?от ба умеди минбаъд ниго? доштани ало?а?ои хо?агидории байни ?ум?урии То?икистон ва Россия ан?ом дода шуда буд.
Ба ?айр аз ин, аз сабаби канда шудани ало?а?ои байнидавлат? ва муносибат?ои хо?агидории сотсиалист?, ки аксарияти корхона?о аз фаъо-лият боздошта шуда буданд ва пардохт?о (?исоббаробаркуни?о)-и байнидав-лат? ву?уд надоштанд, со?ибкорон ва корчалонон ба Россия ва дигар мамлакат?о бештар пули (асъори) на?д бароварда ба ивази он восита?ои исте?солот ва чиз?ои истеъмол? меоварданд, ки он низ, бешуб?а, захира?ои пулии дохилии мамлакатро кам менамуд. Ин дар навбати худ водор мена-муд, ки бонк?о бо таври илова пул?ои на?диро аз нав интишор намоянд.
Дар нати?а талабот ба пул?ои на?д? нисбат ба пул?ои ?айрина?д? афзудан гирифта, таносуби он дар аввали соли 1994 1:2 ва дар охири сол ба 1:20 расид, яъне ба ?ар во?иди 20 с?ми ?айрина?д? 1 с?ми на?д? ?а? дода мешуд. Ин ба он оварда расонд, ки кормандони бонк ба ивази пул?ои ?айрина?диро ба пул?ои на?д? табдил додан (барои манфиати шахсии худ) аз ми?озон бо таври илова 15 - 20 % -и илова ?а? меситонданд.
Дар ин давра барои бартараф кардани камбуди?ои ?ойдошта, (дар соли 1995, 10 май) ба муомилот пул?ои нав – «рубли то?ик?» бароварда шуд. Тиб?и дархости исло?оти мазкур пул?ои ?айрина?дии пештара ?амчун таносуби 1 ба 1000 ё 1 ба 1200 ва пул?ои на?д? 1 ба 100 иваз карда шуданд.
Ин исло?от барои аз ?удуди То?икистон баровардани пул?ои на?д ва ба каср (дефисит) - и пул?ои на?д хотима бахшид. ?исмати бозори пул оиди мубодила намудани пул?ои ?айрина?д?, ки сабаби якхела муайян кардани «нархи» ягона ба он?о хизмат менамуд, аз байн бурда шуд.
Ин исло?оти пул? дере нагузашта баъзе масоил?ои ?алталаби и?тисод? ва и?тимоиро низ ба миён овард. Ба амсоли исло?оти аввала (пул?ои рубли россияг?) он ба ами? гаштани ?ашшо?и (камбизоати)-и а?ол?, таварруми дара?аи хеле ?ам баланд (таварруми шадид), бе?адр шудани пул?ои дар касса?ои амонат? будаи а?ол? ва дар сар?исоб будаи корхона?ову муассиса?о оварда расонд.
Дар давраи ?ар ду исло?от ?урби асъори милл? нисбат ба доллари амрико? торафт паст мешуд. Таносуби он дар давраи исло?оти якум 1:55-ро ташкил карда бошад, пас он дар давраи исло?оти  дуввум 1:2200-ро ташкил намуд, яъне дар давраи пан? сол пули милл? нисбат ба доллар 40 маротиба бе?адр шуд.
Исло?от?ои пулии гузаронидашуда, бояд исти?рори молиявии мамла-катро таъмин менамуданд, вале он на дар сат?и нарх? ва сат?и пул? вазифаи худро и?ро карда натавонист.
Ба ин ма?сад исло?оти пулии давраи саввум (ноябри соли 2000) гузаронида шуд. Рубли то?ик? ба там?аи пулии нави «сомон?» иваз карда шуд. Таносуби он 1:1000- ро ташкил намуд. пул?ои ?имматашон аз 1000 рубли то?ик? пасттар ба дирам ба таносубии 1 ба 10 иваз карда шуданд. Дар охири соли 2000-ум 1 доллари амрико? 1:2,20 баробар буд, яъне 1 доллар ба 2 сомонию 20 дирам иваз карда мешуд. Ин таносуби дар шароити ?озира зиёда аз 1:3,40-ро ташкил меди?ад.
Бояд и?рор шуд, ки исло?оти 3-юми пул? нисбатан о?илона, бо исло?и камбудию хатоги?ои мав?уда сурат гирифт. Дара?аи баланди таваррум исти?рор гардид ва он аз 2230% с. 1993 то ба 20-30% (ба ?исоби миёна дар як сол) дар соли 2001 омада расид.
Ба сат?и мав?удаи таваррум дара?аи воридоти сармояи пул? аз ?исоби му?о?ирони то?ик (то 150 млн. доллар дар ?ар як мо? - ?исобкуни?ои тахминии ба ?а?и?ат наздик) таъсири калон мерасонад.
Дар То?икистон ро?и асосии паст кардани таваррум ва ноил гаштан ба дара?аи муайяни исти?рори нархию пул? дар асоси гузаронидани сиёсати бу?авию андоз ба сиёсати пулию ?арз? ан?ом пазируфта шуд. Ма?сади асосии Бонки Миллии То?икистон барои ?арчи бештар кам кардани ми?до-ри пули на?д дар муомилот буд. Ин тарзи рафтор дар адабиёти и?тисод? ?амчун исти?рори молиявии и?тисод ва усули таъминкунии рушди и?тисод ?адр карда мешавад. Вале ?ангоми гузаронидани исло?от?ои пуливу ?арз? бонк?о омили асосии та?рикди?андаи исте?солот ва таъминкунандаи исти?-рори молияв? – афзоиши ?а?ми исте?солотро аз мадди назар дур карда буданд.

Савол?о барои муста?камкун?:
1.Пул чист?
2.Оиди мар?ала?ои инкишофи пул
3.Унсур?ои пул
4.Там?а?ои пул?
5.Танзими пул.
6.Муомилоти пул.
7.Ро??ои муайян кардани суръати гардиши пул.
8.Намуд?ои арзаи пул.
9.Оиди ?арз ва таърихи он маълумот ди?ед.
10.Сарчашма?ои ?арз кадом?оянд?
11.Низоми ?арз? чист?
12.Вазифа, шакл ва намуд?ои ?арзро номбар кунед.

Просмотр: 1036