Дата: 2019-09-17
Бозор дорои таркиб ва низоми мураккаб буда, тамоми ?анба?ои и?тисодиро фаро мегирад. Таркиби (сохтори) бозор ?амчун ?узъи му?имтарини низоми и?тисод?, тиб?и хусусият?ои моликият, фаъолияти хо?агидории субъ-ект?ои и?тисод?, хусусият?ои ташаккули муомилоти молию пул?, сат? ва дара?аи ?айридавлатикунон?, шакл ва намуд?ои бозор, алалхусус савдо ва ?айра муайян карда мешавад.
Сохтор ва низоми бозор дар давлат?ои низоми бозоии фав?улинкишоф, т?ли садсола?о э?ё ва густариш ёфта, ба сат? ва дара?аи баланди имр?заи худ расидааст.
Гузариш ба и?тисоди бозор? дар ?ум?урии То?икистон ва дигар мамла-кат?ои соби? сотсиалист?, хо? нохо?, талаб мекунад, ки сохтори бозори аз сотсиализм мерос монда, ба тез? вайрон карда шуда, низоми нави бозор? бунёд карда шавад. Ан?ом додани ин кор осон нест ва сол?ои зиёду мабла??ои бисёрро талаб мекунад.
Сохтори бозори сотсиалист? ?амчун ма?м?и муносибат?ои исте?солку-нандагони неъмат?ои модд? (шахс?ои ало?ида, оила, корхона?ои давлат?, кооператив?, колхоз?о, совхоз?о, хо?аги?ои ёрирасони а?ол?, корхона?ои муштарак), истеъмолкунандагон, фур?шандагон (ма?оза?о, д?кон?о, муассиса-?ои хизмтрасон?...) ва ?айра ташкил ёфта буд. Аз ин ?и?ат сохтори муайяну мушаххаси бозори сотсиалист? амал менамуд.
Та?лил нишон меди?ад, ки таба?абанд? аз ниго?и меъёр, аломат, омил ва дигар хусусият?ои бозор сирати ?онун? надорад ва расман аз ?ониби ягон ташкилот тасди? карда намешавад. Он?о рамзан аз тарафи тад?и?отчиён интихоб карда мешаванд. Аз ин ?и?ат як шакл ва намуди бозор ба чандин номг?й ва меъёр?ои дигари бозор ?амро? карда мешаванд. Баъзан, ?ангоми тафри?абанд? сохтори соби? сотсиалист? ва сохтори кунунии давлат?ои фав?улинкишофро ба ?ам омезиш мекунанд. Дигар?о бошанд, соф ба низоми и?тисодии бозор? такя намуда, низом ва сохтори онро тиб?и хусусият?ои он пешбар? менамоянд.
?онибдорони ?ар ду равия бештар ба чунин аломат ва меъёр?ои шакло-фарандаву ташаккули бозор маро? зо?ир мекунанд:
тиб?и шакли моликият – бозори давлат?, хусус?, кооператив?...
тиб?и объекти муомилот (фур?ш) – бозори мол? (восита?ои ист?есолот, молу хадамот, «Ноу-Хау») ва бозори пул?...
тиб?и ташкили муомилоти бозор?, яъне сирати фур?ш – савдои яклухт (бир?а, харидкунии давлат?), чаканафур?ш?, бозори содирот? ва воридот?;
тиб?и субъект – бозори харидорон, фур?шандагон, миёнаравон, ташки-лот?ои давлат?;
тиб?и ра?обат, ё худ шакли ташаккулёфтаи (дара?аи ма?дудгардонии) ра?обат – бозори ра?обати комил (озод), ра?обати нокомил (бозори ин?исор? – монопол?), ин?исори чанд?утб? (олигопол?), ин?исори харид (монопсон?), ин?исори соф...
тиб?и та?сими ?амъиятии ме?нат, ё худ ми?ёси ?у?роф?, яъне аломати ?ойгирон? – бозори ма?алл?, но?ияв?, милл?, байналхал??, ?а?он?;
тиб?и хел ва намуд?ои мол?о – бозори баста, омехта, фаровон;
тиб?и хел ва намуд?ои савдо – бозори фур?ши муста?им, фур?ши ?айри-на?д?, чакана, яклухт...
тиб?и таъминот – бозори муозин, касрнок (дефитсит), барзиёд...
тиб?и дара?аи камолот – бозори сустинкишоф, инкишофёфта, ташаккул-ёбанда...
тиб?и дара?аи танзим – бозори танзимшаванда, танзимнашаванда...
тиб?и меъёр ва ?онун?ои амалкунанда – бозори кушод (боз), ни?о? (мав?уфгузошта)...
Аз ну?таи назари на?ш ва ма?оми худ дар ташаккул ва инкишофи сохтор ва низоми бозор?, та?лили та?симбандии бозор тиб?и объекти хариду фур?ш ё худ меъёри и?тисод а?амияти беназир дорад.
Хусусияти ?ар яке аз шакл?ои бозор дар он зу?ур мегардад, ки дар он?о молу ма?сулот ва хизмат?ои якхела, мушаххас, гуногун ва ?айра инти?ол карда мешаванд. Аз ниго?и бартарию афзалияти яке аз он?о, бозор ба он мансуб махсусгардонда мешавад. Дар дохили як шакли бозор чандин шакл?ои дигар ?ой гирифта метавонанд. Барои та?лил ва муайян кардани сират ва сифати ягон хел бозор, якеро аз дигаре тоза кардан ?атм? нест.
Хулоса, тиб?и меъёри и?тисод?, яъне объекти хариду фур?ш, чунин шакл?ои му?имтарини бозорро ?удо кардан лозим аст: (нигар ба на?шаи 4.5.)
бозори мол?ои истеъмол? ва хадамот – бозори мол?ои истеъмол?, мол?ои ?айриистеъмол?, бозори хадамот;
бозори омил?ои исте?солот – бозори сармоя (восита?ои исте?солот), ме?нат, замин, ашё;
бозори молия – бозори фонд?, пул?, бозори фючерс? ё худ бозори ?арордод?ои бам??лат;
бозори иттилоот? – бозори ма?сули маънавиёт ва а?лон?.
Бозори мол?ои истеъмол? бозоре мебошад, ки дар он хариду фур?ши мол?ои истеъмол? ба ро? монда мешаванд. Он дар ду шакл: бозори мол?ои озу?а ва мол?ои саноат? баромад мекунад. Бо воситаи бозори мол?ои озу?а аз ?ониби субъект?ои и?тисод? (хо?аги?ои хонавода, фирма, корхона, ташкилот?ои давлат?..) ?амчун тавлидгар ва ?амчун истеъмолгар (фур?шандаю харидор) – чиз?ои х?роквор?, н?шидан?.. ва ?айра мубодила (хариду фур?ш) карда мешавад. Он?о метавонанд ?амчун бозор?ои мушаххас – бозори мева, сабзавот, г?шт, шир, нон, мо?? ва ?айра ташкил гарданд.
Бозори мол?ои саноат? (?айриистеъмол?) ?амчун фур?ши бисёр?анбаи гур??и мол?ои истеъмолии а?ол? – либос, пойафзол, каллап?ш, атриёт, чиз?ои р?згор ва хо?аг?, мебел, маданию равшаннамо? (китоб, дафтар...), восита?ои на?лиёт, сохтмон ва ?айра сурат мегирад.
Бозори хадамот ?амчун ягонагии хизматрасонии а?ол?, либос (?омаш?й-хона, сартарошхона, ?аммом, таъмири на?лиёт, ало?а, посбон?...), коммуналии маиш? (таъминот бо об, гарм?, газ, бар?, ниго?дории лифт, ниго?убини хонаю ?ой, таъмири хона?о), итилоот?, справка (маълумотди??), реклама (табли?), па?нкунии ахборот, мусо?иба (консултатсия), хабаррасон?, таълими пешак?... ташкил карда мешавад.
Бозори омил?ои исте?сол? ?амчун хариду фур?ши захира?ои и?тисод? (замин – захира?ои таби?, сармоя – захира?ои инвеститсион? (сармоягузор?), ме?нат – ?увваи коргар? ва нимфабрикат?о ба ро? монда мешавад. Ба сифати субъекти бозори омил?о истеъмолкунандагон, ки худ харидори он омил?оянд ва хо?аги?ои хонавода – фур?шандагон баромад мекунанд.
Бозори замин дар мамлакат?ои тара??икардаи ?арб тиб?и анъана, ?онуну механизми бозор, та?озою арза, нархнома?о ва ?айра ташкил карда мешавад.
Дар давраи ?окимияти Ш?рав? замин ?амчун моликияти умумихал?? хариду фур?ш карда намешуд ва замин?ои дар мавзеъ?ои гуногун ?ой гириф-таву хусусият ва ?осилхезии ?архела дошта, ?имматгузор? карда намешуданд ва нархнома ?ам надоштанд. Аз ин ?и?ат ?ангоми гузариш ба и?тисоди бозор? ва ба моликияти хусус? табдил додани замин ва дигар сарват?ои ?амъият? дар ?ум?урии То?икистон, он?о ба як андоза, мушкили?ои зиёдеро ба ву?уд оварда, садди ро?и инкишофи он гардиданд.
Бозори сармоя (капитал) ?амчун бозори восита?ои исте?солот (предмет ва восита?ои ме?нат – бино, та??изот, мошин, дастго?...) та?ти ?онуни та?озою арза, ра?обат, нарх ва ?айраро дар бар мегирад.
Бозори ме?нат (?увваи коргар?) бозори махсус мебошад, ки бидуни акти (амалиёти) хариду фур?ши мол?, ?амчун фур?ши озод ?обилияти ба ме?нат доштаи инсон ва озодона киро кардани он ташкил карда мешавад.
Бозори иттилоот ?амчун шакли махсуси бозоре мебошад, ки дар он ба сифати мол ма?сулоти махсус – иттилоот пешкаш карда мешавад. Ма?сулоти иттилоот? дар шакли ахборот?ои кор?, ти?орат?, илм?, мадан? ё худ ягон хели дигари он тавсия карда мешавад. Ингуна иттилоот аз ?ониби ширкат?о, донишкадаю донишго??о, ташкилот?ои махсусгардондашуда ва ?айра пеш-ни?од карда мешаванд.
Бозори иттилоот ?амчун шакли бозори зе?н? (а?лон?, интеллектуал?) доираи дониш, фар?анг, маънавиёт, санъат ва ?айра – нати?аи бунёдкоронаи а?ли солими инсон дар шакли кашфиёт?о, ихтироот, патент ва ?айраро фаро мегирад.
Дар охир бояд ?айд кард намуд, ки яке аз ин шакл ва намуд?ои бозор, бо таври ба худ хос ба ?амдигар ало?аманд мебошанд ва ин ?амбастагию ?амги-роии он?о низоми ягонаи бозорро ташкил меди?ад ва дар боб?ои ало?ида, мушаххасан ом?хта мешаванд.
Просмотр: 908
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved