Дата: 2018-10-18
Мактаби устод Одина ?ошим яке аз мактаб?ои бузурги фалакхон? дар асри 20 мебошад. Асосгузори ин мактаб падари ў устод ?ошим ?осим (1907–1969) аст. Устод Одина ?ошим ?олаби мактаби ?унарии авлодиро шикаста, чандин ?авонони боистеъдоди замонро тарбия кардааст. Одина ?ошим ба ?айр аз шогирдони хешу табор, инчунин М. Миров, Ф. ?асанов, Ш. ?одиров, М. ?адамов, ?. ?адамов, О. Му?тарамова, М. ?аниев, А. Ра?имовро тарбия кардааст.
Фалак (ар – осмон), гардун, арш, мадори ?ар як аз ситора?о, ма?озан ?азову ?адар, та?дир, сарнавишт, ав?у баландии чизе, падидаи сершохаи муси?ии сунатии касб? ва фолклории то?икони кў?истон: Жанри муси?ии овоз? ва соз?. «Фалак» мутоби?и шакли худ як?исм? ва силсилавист. Дар муси?ии то?ик ду шакли «Фалак»–и асл? ву?уд доранд: «Фалак»–и кўлоб? ва «Фалак»–и бадахшон?.
«Фалак» таърихи ?адим дорад ва аслу асоси назмии он рубо? ва ?азал мебошад. Рубоихон? дар «Фалак» сунати ?адимтарин ва асосии сарояндаг? ба ?исоб меравад. Нуфузи сохти рубо? дар «Фалак» хеле бузург аст. Мувофи?и ?офиябанд? ва ?а?ми мисраи рубо? о?анги «Фалак» ташакул меёбад. Дар амалияи муси?? асоси ла?ни «Фалак» –чорму?омро дар ?олаби рубо? ба шогирдон ёд меди?анд. Дар ин ?олат ?ар як му?ом ба як рубо? мувоф?ат мекунад. Суннати рубоихон? дар «Фалак»–?ои кўлобиву бадахшон? хеле устувор мебошад. Ба як банди о?анг як рубо? рост меояд.
?азалхон? дар «Фалак» аз замони ташаккули ?азал дар назми классиккии форс–то?ик ворид гаштааст. Ма?з зимни ?азалхон? «Фалак» навъи касбии хешро ташаккул додааст, ки он «Фалак»–и ро?ист. Бо ворид гардидани ?азалхон? банду баст дар фалакхон? иваз шуд, банд?ои о?ангии «Фалак» ?а?ман калонтар гардида, як банди о?анг ба як байт баробар шуд. ?азалхон? дар тамоми анвои «Фалак» истифода бурда мешавад.?азалхон? бо пайдоиш ва рушди «Фалаки”–и ро?? ало?аманд аст. «Фалак» –и ро?? моли маънавии фар?анги ша?р? аст. Фалакхонон дар базм?о шакли нави «Фалак» –и ро?иро пешни?од карданд. Дар Бадахшон зимни ?азалхон? силсила?ои мад?ия?оро вомехўрем. Ин силсила?о,?арчанд зери унвони мад?ия густариш ёфтаанд, аслан жанри «Фалак»–и силсилавии бадахшониянд. Ин силсила аз пан? ?исм иборат аст: зилобам, пасту баланд, ?айдар?, фалак, ситоиш. ?амаи ?исм?ои он дар чорму?ом асос меёбанд.
Асос?ои зарбии «Фалак»–и силсилавии бадахшон? чунинанд: зилобам бидуни ?олабзарб,пасту баланд дар асоси зарб (ки дар минта?аи Кўлоб низ хеле маъмул аст), ?айдар?–дар зарби уфари суст (ё рапои суст), фалак– бидуни зарб ва ситоиш–дар зарби ситоиш. Асоси шеърии силсилаи «Фалак»–ибадахшон? (мад?ия) рубо? ва бештар ?азал мебошад. Дар он хусусан ?азал?ои Носири Хусрав,?алолуддини Балх? ва Шамси Табрез? фаровон истифода мешавад. Асоси о?анг?, шаклсозиву банду басти силсилаи «Фалак»–и бадахшон? (мад?ия) аз сат?и баланди касбият ша?одат меди?ад.
Барои ташаккул додани силсилаи «Фалак» аз амали гардиш истифода бурда мешавад. Маънои гардиш аз рўи ?авонини муайн ивазшавии зарб, ла?н ва о?анг аст. Маъмулан, дар «Фалак» якчанд гардиш ба амал оварда мешаванд. Дар ин сурат теъдоди гардиш ба шумораи ?исм?ои «Фалак» баробар мешавад. Дар амали силсиласоз? тал?ину фа?миши гардиш хеле му?им аст.
«Фалак» –и силсилавии кўлоб? зери унвони «Фалак» –и ро?? маъмул аст. Ин силсила низ пан? ё зиёда аз он ?исмро дар бар мегирад. Маъмулан, аз ?исм?ои ша?д, даромад, равона, шикаста, чорзарб ва уфар иборат аст. Дар анвои гуногуни «Фалак» –и силсилавии кўлоб? ?исм?ои ?аландар? ва паррон низ дохил мешавад. «Фалак»–и силсилавии кўлоб? дар асоси шеър? (рубо? ва ?азал) ва ла?ни (чорму?ом)–и хеш аз «Фалаксилсилавии бадахшон? (мад?ия) фар? намекунад. Вале услуби шаклсоз? ва асоси о?ангиву зарбии он?о гуногунанд.
Фалакхон? ?амчун ?унари а?дод? ба мардум? кў?истон мансуб буда, яке аз шохаи устувори муси?ии касб? ба шумор меравад. Аср?о макони маъмули фалакхон? ?у?рабазм?ои ашроф ва туйю маърака?ои мардум? буданд. Бо мурури замон рушди устувори и?тимоии ?унари фалакхон? бо ташаккули мактаб?ои ?унарии авлод? мусоидат намуд. Ин мактаб?ои авлод? зимни услуби тадрисии устод–шогирд рушт ёфтанд. Дар асри 20 он?о бо ?айси ансамбл?ои оилав? расман пазируфта шуданд. Во?еан ин ансамл?ои оилав? мактаби ?унарии авлод? буданд. Зимни ин мактаб?о ?унари фалакхон? аз авлод ба авлод ба мерос мондааст. Дар ро?и таърихии «Фалак» вазифаи э?ёи, нига?дор? ва ба насли дигар омўзондани ?унари фалакхониро ?амин мактаб?ои устод–шогирд дар доираи авлод таъмин намудаанд. Фалакхон? тавассути ин мактаб?ои суннат? густариш ёфта, то ба замони муосир сабки худро ?ифз намудааст.
Мактаби устод Одина ?ошим яке аз мактаб?ои бузурги фалакхон? дар асри 20 мебошад. Асосгузори ин мактаб падари ў устод ?ошим ?осим (1907–1969) аст. Устод Одина ?ошим ?олаби мактаби ?унарии авлодиро шикаста, чандин ?авонони боистеъдоди замонро тарбия кардааст. Одина ?ошим ба ?айр аз шогирдони хешу табор, инчунин М. Миров, Ф. ?асанов, Ш. ?одиров, М. ?адамов, ?. ?адамов, О. Му?тарамова, М. ?аниев, А. Ра?имовро тарбия кардааст.
Мактаби фалакхонии Одина ?ошим бештар бо рушди «Фалак»–и ро?? ало?аманд аст.Одина ?ошим тал?ини нави системаи чорму?омро ба амал овардааст. Дар э?одиёти Одина ?ошим истифодаи ?азал?ои шоирони муосир хеле афзудааст Устод хусусан ?азал?ои Абдул?осим Ло?утиро ба фалак ворид сохтааст.Дар амалияи муси?? ин равия?ои э?одии Одина ?ошим яке аз исло?отгаронии ?унари фалакхон? аст. Мактаби ?унарии Дост? Орзуев дар ибтидо «Фалаки созиро асос интихоб карда буд. Ма?орати Дост? Орзуев бе?амто буд. Баъди Ў ?амсараш Гулче?ра Соди?ова дар ин мактаб равияи «Фалак»–и дашт? ва «Фалак»–и ро?иро хеле устувор гардонид.
Мактаби фалакхонии Холов?о низ хеле бузург ?аст. Асосгузори ин мактаб фалакхони бузург Ра?абмади Вал? (1887–1953) мебошанд. Намояндаи он Давлатманд Холов, нахустин ро?бари ансамбли давлатии «Фалак» аст. Овози баланди ?ул?уладору дилнишини ? шу?рати «Фалак»–и то?икро дар ?а?он маш?ур гардонидааст. Д.Холов муалифи асар?ои бешуморест, ки дар равияи «Фалак» э?од шудаанд, Бародари бузурги ў Муродал? ягона ?унармандест, ки дар бораи системаи асосии «Фалак»–и чорму?ом (соли 2005) иттилоъ додаст. Бародарони дигари Давлатманд Холов низ фалакхонанд.
?ар сеи ин мактаб?ои фалакхон? зимни «Фалак» – кўлоб? ташакул ёфтаанд, вале чунин мактаб?о хеле сершуморанд. Хусусияти ин мактаб?о чунин аст, ки се–ча?ор насли намояндагони худро ?амчун фалакхон тарбия намудаанд.
Дар «Фалак» – и бадахшон? низ чунин мактаб?ои доимо амалкунанда буданд, ки ?унари фалакхониро ?ифз намуданд. Дар ма?ала?ои гуногуни Бадахшон дар сат?и авлод? мактаб?ои хонаводагии фалакхониву мад?иясаро? хеле устуворанд.
«Фалак» тан?о дар давраи со?ибисти?лолии давлатии То?икистон ма?оми наву шоистаи худро пайдо кард. Барои ?ифзи падидаи маънавии мерос? бо фармони Президенти То?икистон аз соли 2007 иди Рўзи «Фалак» та?лил гардид. Дар назди Кумитаи радио ва телевизиони то?ик ансамбли давлатии «Фалак» таъсис ёфт. Дар ин давра «Фалак» аз сат?и мактаби авлод? берун омад. ?оло «Фалак»–ро дар мактабу колле?у консерватория ?амчун яке аз падида?ои му?ими фар?анги то?икон аз рўи усули устод–шогирд меомўзанд. Ро?еъ ба «Фалак» та?и?оти бисёре ан?ом дода шудаанд. Акнун омўзиши «Фалак» дар сат?и байналмилал? амал? мегардад. Сол?ои 2004 (ш.Душанбе), 2006 (ш.Кўлоб), 2009 (ш.Душанбе), 2012 (ш.Душанбе) фестивал–симпозиум?ои байналмилалии «Фалак» (нигар ма?мўа?ои ма?олоти ?ар яки он?оро дар рўйхатти адабиёт) бо ?алби ?унармандону му?а?и?они ватан? ва хори?? гузаронида шуд.
Асосан ла?ни «Фалак»–ро силсилаи чорму?ом (чормодарон) ташкил меди?ад. Дар заминаи чорму?ом ?олаб о?анги нав ба нав ташакул ёфта, дар заминаи э?одиёти шифо?? ?амчун зу?уроти жанр?ои гуногуни «Фалак» арзёб? шудаанд. «Фалак» – и дашт?, ро??, сафар?, ?аландар?, ?ариб?, равона, паррон (дар минта?аи Кўлоб), ?айдар?, фалак, ситоиш, бепарвофалак (дар Бадахшон) аз ?умлаи он?о мебошанд. Ин?о тан?о чун ?олабо?анг?оянд, вале аз ?и?ати асоси ла?н? аз доираи чорму?ом берун намебароянд.
Таърихан «Фалак»–и соз? якканавозиро мепарастад. Дар шакли навозандагии гурў?? он ба навбат и?ро мешаванд, на ?ам?оя. Дар ?иёс бо шакли сарояндагии фалакхон? дар шакли соз? ?оидаи пайдар?ам? (як–як бо ?ар соз) ?атмист. Шакл?ои «Фалак»–соз? ?ам дар «Фалак»–и Кўлоб? ва ?ам дар «Фалак»–и бада?шон? як?исм? ва силсилав? мебошанд. Намуди соз?о дар «Фалак»–и кўлоб? ва «Фалак»–и бадахшон? фар? мекунад. Дар фалакхон? сабки Кўлоб соз?ои муси?? думбра, дутори парда, ?ижак, най, тутак ва таблак ва дар фаракхонии адахшон соз?ои муси?ии рубоби помир?, танбўр, баландзиком, сетор, ?ижак, най ва даф истифода мешаванд. Сози бунёди «Фалак»–и кўлоб? думбра ва сози бунёдии «Фалак»–и бадахшон? рубоби помир? мебошад. Сози зарбии «Фалак»–и кўлоб?–таблак ва «Фалак»–и бадахшон?–даф аст. Дар суннати навозандагии «Фалак» якканавозии най, тутак, камонча (?ижак), рубоби помир?, танбўр, баландзиком ва сетор хеле фаровон ба назар мерасанд. Мактаб?ои фалаксароии минта?аи Бадахшон сарояндагони авлодии бисёреро фарогир аст, ки намояндагони маъруфтаринаш Бобои Аловат (Азизбек, Имомназар, Абдулназар, Бахдавлат, Орзу, Наврўз, Хуррам Аловатов?о),Муминшо Муносишоев (Исрибшо, Олуча, Наврўзшо?, Хушруз Муаллимшоев?о), Лутфишо Муборакшоев (Давлатшо, Парпишо, Арабшо, Сарбозшо Лутфишоев?о) ва Бобои ?осимшо (Султонназари Саидназар, Фаросатшо Давлатшоев, Со?иба Давлатшоева) мебошанд.
Асоси зарби «Фалак» хеле ?аниву рангин аст. Ин ?олабзарб?о дар амаляи фалакхон? ном?ои мушаххасро со?иб шуданд. Равона, зарби шикаста, чапзарб, чорзарб, зарб, ситоиш, уфар, ?айдари, сафар?, бепарвофалак, рапо аз зумраи чунин ?олабзарб?о мебошанд.Бинобар гуногун будани шеваи муси?? дар «Фалак» ?олабзарб?ои гуногун ташаккул ёфтаанд. ?оло зарби равон маъмул аст.
Шакли фаръии чорзарб дар минта?аи Кўлоб бо номи «чорзарб» (ва низ «рафт») ва дар минта?аи Дарвоз зери унвони «Хумб?» маъмул аст.
Зебинисо Сафарова, мутахассиси пешбари
шуъбаи адабиёт доир ба фар?анг ва ?унар
Просмотр: 700
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved