Дата: 2018-09-17
Маорифпарвар? - чун ?араёни пеш?адами давраи гузариш аз феодализм ба капитализм таъсири худро дар инкишофи маданият, илм а?ида?ои чамъиятию сиёсии мардум гузоштааст. Маорифпарварон ро??ои бар?ам додани ?афомон? ва камбуди-?ои ?омеаро дар такомули маориф ва маърифатнок гардонидани оммаи хал? медиданд. Ходимони намоёни маорифпарвар?, Осиёи Миёна ва мамлакат?ои муосири Шар?и мусулмони ин?о буданд: А?мад Ма?думи Дониш, Му?аммад И?бол, Савдо, ?айрат, Асир?, Возе?, Шо?ин, Садри Зиё ва дигарон мебошанд.
А?мади Дониш яке аз фозилтарин одамони Бухоро ба шумор мерафт. А?мади Дониш ба ивази озодфикр? ва а?ида?ои тан?идиаш ба “кофир?” ном бароварда буд. Бо ву?уди ?амин ?ам дониш ва маълумоти фав?улоддаи ? амиро ма?бур мекард, ки ба вай бо назари эътибор нигарад. А?мади Дониш ба сифати котиби сафорати амир се маротиба ба Петербург сафар карда буд.
Баъд аз хатми мадраса, туфайли ?унари на??ошиву хаттотии худ ? ба дарбори амир Насрулло (1826-1885) даъват шуд. Амир зираки ва фазилати Донишро фа?мида, ?ро соли 1857 ба сафорати худ ба Петербург ба сифати мирзо ва шахси ма?рами худ таъин мекунад. Сафари дуюми А?мади Дониш ба Петербург соли 1869, дар замони ?укмронии амир Музаффар (1860-1885), мирзои махсуси сафорат, сурат мегирад.
Баъди бозгашт аз сафар? Русия амир Музаффар ба А?мади Дониш рутбаи фахрии уро?ро меди?ад. Соли 1874 амир ?ро ба сафар? сеюм ба Петербург мефиристад. А?мади Дониш дар сафар?ои худ ба Русия ба хулосаи ами? омада, дар тамоми ришта?ои идораи давлат? ва маъмурии аморат дигаргуни?ои ?иддиеро пешни?од карда буд. Амир пешни?од?ои ?ро ?абул накард ва чора наандешид, ки А?мад аз дарбор ва ?атто аз Бухоро дур карда шавад.
Шиносои бо Русия ва маданияти рус дар тамоми ?аёт ва фаъолияти ? на?ши ?алкунанда бозид. Дар ?амон шароити таърихие, ки А?мади Дониш умр ба сар мебурд барои ало?а пайдо кардан бо одамони пеш?адами Русия имконият надошт ва ба пояи револутсионии масъалаи дигаргун кардани тарзи зиндагон? расида наметавонист. ? дар ибрози ма?сад ва орз?и сиёсии худ ба шиори хаёлпарастонаи подшо?и маърифатнок р? меовард.
Бузургтарин хизмати А?мади Дониш аз он иборат аст, ки тавонист дар атрофии худ як гур?? пайравон - маорифпарварони асри XIХ-и ба монанди; А. Савдо, М. ?айрат, Ш.Шо?ин, Садри Зиё барин то?иконро мутта?ид намуд. Асари бузургтарини А?мади Дониш ин “Наводир –ул –ва?оеъ” мебошад.
?адидия ?араёни ?амъиятию сиёс?, адабию фар?анг? буда, сабаб?ои ?афомонии кишварро муайян намуда, ро??ои на?оти миллатро пешни?од кардааст. ?адидия –(араб? – нав, тоза) ?араёни буржуази либералист, ки сол?ои 80 – уми асри ХIХ пайдо шуда, ибтидои асри ХХ дар Осиёи Миёна па?н гардид. ?адидони Бухоро ба ?авонтуркони Туркия пайрав? карда, худро “?авонбухориён”, мухолифини худро “к??напарастон” меномиданд.
Сабаби асосии ба ву?уд омадану инкишофи ?адидия тара??иёти нобаробари и?тисодию сиёсии Бухоро буд. Маш?уртарин намояндагони ?аракати ?адидия Мирзо Абдулво?иди Мунзим, Ма?мудхо?аи Бе?буд?, Абдурауфи Фитрат, Абдул?ории Шакур?, Садриддин Айн? ва дигарон буданд. ?адидон р?знома ва ма?алла?ои: “Самар?анд”, “Оина”, “Бухорои Шариф”, “Т?рон” ва ?айра?оро нашр ва па?н мекарданд.
Соли 1910 о?ози фаъолият ва ?аракати ?адид? дар ?аламрави аморати Бухоро мебошад.
1) ?адид?о ифодакундагони ма?сад?ои ?оявии зиёиён ва буржуазияи нав ташаккул ёфта буданд.
2) Дар Осиёи Миёна мактаб?ои усули ?адид? кушоданд, китоб?ои дарс?, асар?ои гуногунмазмун офариданд.
3) Тавассути исло?от ?ор? намудани баъзе навовари?оро дар ?аёти ?амъиятии мардуми Осиёи Миёна талаб карданд.
4) Му?обили ?укмронии Русияи подшо?? дар Осиёи Миёна буданд: пойдории мутла?и аморатиро суст намуданд.
Ба Росия ?амро? шудани Осиёи Миёна ба равна?и маданияту санъату адабиёт мусоидат кард. Бисёр мутафакирон ва шоирони Осиёи Миёна аз намояндагони пеш?адами Русия саба? мегирифтанд. Тадри?ан адабиёти кишвар ?ам пеш рафт. Пас аз забт карда шудани Осиёи Миёна аз тарафи Русия ом?зиши сарват?ои табии кищвар сар шуд. Бо ин ма?сад якчанд экспедитсия?ои илм?, кумита?о оид ба ом?тани таърих, археология, забон ва ?амъият?ои табиатшиносон, духтурон ташкил ёфтанд. Хусусан тад?и?отчиёни рус ба монанди П.П. Семёнов, А.П. Федченко, М.С. Андреев ва дигарон са?ми арзандаи худро дар ом?зиши сарзамини Осиёи Миёна, аз он ?умла таърихи хал?и то?ик, гузоштанд.
Э?одиёти адибони то?икро аз ?и?ати мазмун ба ду тамоил: пеш?адам ва ирти?о? ?удо кардан мумкин буд. Э?одиёти ?айрат, Са?бо, Асир?, Ту?рал, Айн? характери демократ? дошта, ро??ои азнавсозии ?омеа ва баланд бардоштани сат?и маданияти умумии хал?ро тараннум мекарданд. Дар ин давра э?одиёти да?он?, фолклор? ?ан? гашта, дар маънавиёти хал?и то?ик ?ои муайянро иш?ол мекард. Ба э?одиёти адибони ватанд?ст? то?ик адабиёти пеш?адами рус таъсири худро расонида буд.
Просмотр: 1181
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved