Дата: 2018-06-11
Инкишофи и?тисодии ?амъият, ?ойгиршавии ?увва?ои исте?солкунанда ва фаъолияти инсон дар бисёр маврид аз таъсири му?ити географ?, ки дар ма?мўъ он шароит?ои таби? ва сарват?ои онро дар бар мегирад, вобастагии зиёд дорад.
Шароит?ои таби? яке аз узв?ои му?ими му?ити таби? буда, бевосита дар исте?солоти модд? ?алб карда намешаванд, вале бе он?о протсесси исте?солот ?айриимкон аст. Ба ин пеш аз ?ама релеф, и?лим, нури Офтоб ва ?айра дохил мешаванд. Шароит?ои мувофи? ва ё номувофи?и таби? ба инкишофи и?тисодии ?амъият ва ба ?аёти инсон таъсири назаррас дорад.
Сарват?ои таби? ?исми му?ими элемент?ои му?ити таби? буда, он?о дар протсесси исте?солоти модд? истифода бурда мешаванд. Аз он?о бевосита ашёи саноату ма?сулоти истеъмол?, ?увваи бар? ва ?айра исте?сол менамоянд.
Дар навбати худ захира?ои таби? ба якчанд гурў? та?сим мешаванд:
- сарват?ои зеризамин? (ба ин тамоми намуд?ои кандани?ои фоиданок ва сўзишвор? дохил мешавад);
- захира?ои об, замин ва биолог?;
- захира?ои У?ёнуси ?а?он?;
- захира?ои рекреатсион?.
Аз рўи истифодабар? захира?ои табииро ба бар?ароршаванда ва бар?арорнашаванда ?удо мекунанд.
Ба гурў?и бар?арорнашаванда чунин захира?ои табиие дохил мешаванд, ки минбаъд тамоман бар?арор намешаванд ва ба он?о нефт, ангишт ва бештари кандани?ои фоиданок шомил мебошанд. ?ифзи захира?ои бар?арорнашаванда пеш аз ?ама дар истифодаи самараноку о?илонаи он?о ?ангоми истихро?у коркард мебошад.
Ба гурў?и бар?ароршаванда захира?ои таби? хок, олами набототу ?айвонот, об, ?увваи бод ва захираи У?ёнуси ?а?он? дохил мешаванд. Ин захира?ои номбурда бо мурури истифодабар? аз нав бар?арор мешаванд. Вале барои бар?ароршавии он?о шароити муайяни таби? зарур аст. Ба инобат нагирифтани ин шароит?о боиси давомнок ва ё умуман ?атъ гардидани протсесси бар?ароршавии он?о хо?ад гашт. Аз тарафи дигар набояд фаромўш кард, ки протсесси бар?ароршавии захира?ои таби? барои ?ар як намуд дар мў?лати ?архела зо?ир мегардад. Масалан, барои бар?арор намудани намуди ?айвонот?ои бемаврид шикоршуда аз 5 то 10 сол кифоя аст, вале барои бешазори нобудшуда аз 60 то 80 сол кам? мекунад. Барои бар?ароркунии ?абати хок бошад, ?азорсола?о лозим меояд. Захира?ои табиии бар?ароршаванда дар нати?аи фаъолияти инсон ба захира?ои бар?арорнашаванда табдил меёбанд. Инро дар мисоли тамоман нобуд шудани намуд?ои набототу ?айвонот ва ?абат?ои хок дар нати?аи эрозия (фарсоиш) дидан мумкин аст.
Дар байни боигари?ои таби? сарват?ои зеризамин? мав?еи хос доранд. Ба?ои и?тисод? ба сарват?ои зеризамин? пеш аз ?ама аз ниго?и самаранокии он дода мешавад. ?ойгиршавии кандани?ои фоиданок дар ?аъри замин якхела нестанд, ки он дар навбати худ ба харо?оти гуногун меоварад. ?атто сифати захира?ои мав?уда фар? мекунанд, ки он низ арзиши минбаъдаи кони мазкурро муайян менамоянд. Аз ин хотир, ?ангоми истихро?и ашё?ои минерал? пеш аз ?ама самаранокии и?тисодии он дар мадди аввал меистад.
Аз рўи истифодабар? дар доираи исте?солот сарват?ои зеризаминиро ба се гурў? ?удо мекунанд:
1. Сўзишвор?-энергетик? (нефт, газ, ангишт, сланетс?ои сўзанда ва торф);
2. Маъдан?ои металл? (металл?ои сиё?, ранга, нодир ва асил);
3. Маъдан?ои ?айриметалл? (ашёи саноати кў??-кимиёв?, ашёи масоле?и сохтмон? ва ?айра).
Яке аз хусусият?ои асосии захира?ои кандани?ои фоиданок аз он иборат аст, ки он?о дар ?аъри замин ба таври нобаробар ?ойгир шудаанд. Аз тарафи дигар ?ар як намуди захира?ои он ?онуният?ои ба худ хоси пайдоиш ва ?ойгиршавиро доранд.
Аз рўи а?амияти и?тисод? доштани кандани?ои фоиданок он?оро ба ду гурў?: баланс? (категорияи А+В+С1) ва ?айрибаланс? (категорияи С2) ?удо мекунанд. Ба гурў?и баланс? захира?ое дохил мешаванд, ки истифодабарии он?о аз ?и?ати и?тисод? самаранок буда, ба талаботи саноат ва шароит?ои истифодаи техник? пурра ?авобгўй мебошад. Ба гурў?? ?айрибаланс? (категорияи С2) захира?ое дохил мешаванд, ки айни замон истихро?и он?о аз ниго?и и?тисод? ба ма?сад мувофи? нест, вале шояд дар оянда истифода бурда шаванд.
Аз захира?ои таби? таъмин будани давлат – омили му?ими инкишофи и?тисодию сиёс? ва пешрафти исте?солоти ?амъият? мебошад. Намуд?ои сарват?ои таби?, ?ойгиршавии он, ?а?ми захира, сифат, дара?аи тад?и?и кон ва ро??ои истифодабарии он ба и?тидори и?тисодии мамлакат таъсири ни?оят бузург дорад.
Талаботи ?а?он? ба захираи сарват?ои зеризамин? дар асри XX ва аввали асри XXI суръати хело баландро гирифт. Дар баробари зиёд шудани талабот нисбат ба ашё?ои минерал?, ?усту?ўй, такмили технологияи истихро?, ба таври комплекс? истифодабарии кон?ои металл?ои ранга ва бе?тар намудани дара?аи исте?сол? мав?еи асосиро иш?ол намуда истодааст. Агар дар аср?ои миёна инсон аз ?аъри замин 18 номгўй, асри XVII - 25, асри XVIII – 29, асри XIX – 47, ибтидои асри XX - 54 ва ?оло бошад зиёда аз 200 намуди ?архелаи ашёи минералиро истифода мебарад. Аз рўи ?исоботи олимон инсоният дар тўли ?астии худ аз ?аъри Замин зиёда аз 180 млрд. тонна ангишт, 85 млрд. тонна нефт, 40 млрд. тонна маъдани о?ан, 280 млн. тонна маъдани мис истихро? кардааст. ?оло соле аз ?аъри Замин зиёда аз 100 млрд. тонна намуди ?архелаи ашёи минерал? ва сўзишвор? истихро? карда мешавад.
Мувофи?и тад?и?от?ои геолог? сарзамини То?икистон дорои захира?ои хело зиёди сарват?ои зеризамин? мебошад. Айни замон дар ?аламрави мамлакат ?ариб 1000 кони ашё?ои гуногуни минерал? кашф карда шудааст, ки аз ин та?рибан 100 кон мавриди истифода ?арор дорад. ?африёт?ои бостон? гуво?и онанд, ки ?анўз дар замон?ои ?адим дар ?удуди имрўзаи То?икистон истифодаю коркарди сарват?ои зеризамин? ву?уд доштааст. Мувофи?и нишондоди бостоншинос М.Е.Массон дар ин сарзамин ?анўз дар асри IV то милод кон?о кор мекарданд. Аз гуфти Геродот ва Страбон мардуми но?ияи ?арамазор дар ?амон аср аз мис сохтани камон?улак, офтоба ва наълро медонистанд ва тиллою ну?раро бошад, барои ороиши зарф?ои мухталиф истифода мебурданд. Як ?исми кў?истонро (аз водии Зарафшон то Истаравшан) мамлакати Бутем меномиданд. Дар ин сарзамин тилло, ну?ра, мис, о?ан, сулфур ва навшодир мав?уд будааст. Бисёр тад?и?отчиёну сайё?он дар хусуси истихро?и маъдан?ои кў?? дар Бал?увону Рашт ва Дарвоз маълумот?ои а?иб овардаанд. Дар охири асри XIX ва авали асри XX инженери кў?шинос Журавко-Покорский барои бар?арор намудани кон?ои ?адима дар Дарвозу Бадахшон кўшиш намуда буд.
Тад?и?оти аввалини дар асоси илми омўхтани табиат ва сарват?ои зеризаминии То?икистон ба номи олимони рус И.В.Мушкетов, Д.Л.Иванов, Г.Д.Романовский, А.П.Федченко, Д.В. ва дигарон, ки дар XIX ва аввал?ои асри XX гузаронида буданд, вобаста аст. Сол?ои 20-ум ва 30-юми асри гузашта дар таърихи омўзиши кандани?ои фоиданоки ?ум?ур? гардиши му?име ба амал омад. Дар ин давра тад?и?от?ои экспедитсия?ои комплексии шўравию олмон? ва То?ику Помир (сол?ои 1928-1933), ки дар ?айати он олимони маъруф-геолог?о А.Е.Ферсман, Д.В.Наливкин, Д.И.Шербаков, В.А.Николаев ва дигарон буданд, дар кори тад?и?у кашфи намуди кон?ои нав дар То?икистон ?иссаи бузург гузоштанд.
Тад?и?от?ои минбаъдаи сарзамини То?икистон зарурияти таъсис додани база?ои илм? ва тад?и?отиро талаб намуд. Ба ин ма?сад аввал дар базаи экспедитсияи То?ику Помир филиали Академияи илм?ои СССР ва дар асоси он шўъбаи геолог? таъсис дода шуд. Барои васеъ намудани тад?и?от?ои илм? соли 1941 дар То?икистон филиали Институти геологияи Академияи илм?ои СССР ташкил карда шуд. Соли 1951 Академияи илм?ои То?икистон муста?ил эълон карда шуд ва дар ?айати он Институти геология мав?еи асосиро иш?ол намуд. Сол?ои тўлон? сарварии Институти геологияи Академияи илм?ои То?икистонро академик Р. Баротов ба ў?да дошт. Дар ин давра Институт дар тад?и?оту истифодабарии намуд?ои гуногуни сарват?ои зеризамин? дар но?ия?ои ?ум?ур? ?иссаи хело бузург гузошт. Институти геология дар тарбия намудани кадр?ои баландихтисос низ кор?ои хело зиёдеро ба сомон расонид. Кормандони Институти геологияи Академияи илм?ои То?икистон дар як?ояг? бо Раёсати геологияи ?ум?ур? кон?ои хело зиёди ру?, сурб, мис, ?алъаг?, волфрам, висмут, сурма, симоб, тилло, ну?ра, нефт, гази таби?, ангишт, санг?ои ?имматба?о, об?ои маъдан? кашф ва муайян намуданд. Дар асоси захира?ои сарват?ои зеризамин? дар мамлакат як ?атор корхона?ои металлургияи ранга, саноати кимиё, коркарди санг?ои ?имматба?ою ороиш?, масоле?и бинокор? ва ?айра бунёд карда шуданд.
Сарват?ои зеризамин? дар ?аламрави мамлакат ба таври нобаробар ?ойгир шудаанд. ?исми зиёди он дар но?ия?ои баландкў? ва дур аз марказ?ои саноат? во?еъ гардидаанд.
Просмотр: 1462
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved