Дата: 2015-09-12
Авасто - Абасто, Апастак, яке аз ку?антарин осо-ри фар?ангии хал??ои эронинажод, китоби му?аддаси оини зардуштия буда, маъно?ои асос, дастур, сар?о-нун, дониш ва ниёишро дорад. Ривоят?ои он дар ?азор-солаи П-и то милод ба ву?уд омада, аз да?он ба да?он гузашта дар аср?ои VI-V то милод бо хати ором? сабт шуда буд. Нусхаи аслии он бо ?уруфоти заррин дар р?и 12 000 п?сти гов бо ду нусха навишта шуда 21 наск ва ё пан? ?исми калонро дар бар мегирифт, ?и ин?оянд: Ясно, Яшт?о, Виспарад, Вандидод ва Хурда Авасто.
Авторитет - калимаи лотин? буда, маънои м?ъта-бар, таъсирро дорад.
Авф - тарки у?убати гуно? ё бахшидани гуно?и гу-на?кор аст.
Адаб - калимаи араб? буда, маънояш андоза ва ?адди ?ар чизро ниго? доштан аст, яъне одоб, хул?и нек, нак?табиатй, дониш, тарбия мебошад.
Ати?? - ?адим?: маданият ва санъатк ати??: Дав-ра?ои фар?ангу тамаддуни Юнон ва Рими ?адимро ати?? мег?янд.
Анти?а - ма?м?и асотири ягон хал?.
Анъана - (араб?) - урфу одат, расму оин; аз номи касе ?икоят кардан, унсур?ои мероси и?тимой ва мада-нй, ки аз насле ба насле гузашта, дар ?амъияти муайян ва дар доираи фаъолияти синф?ою гур???ои и?тимой муддати дароз ниго? дошта мешаванд.
Антрошлогия- аз калимаи юнон? антропо - одам ва логос - илм, яъне илм дар бораи ом?зиш ва пайдо-иши одам мебошад.
Асотир - истило?и араб? буда, шакли тан?ои онро устура мег?янд.
Ассалому аллайкум - маънояш, ман ба Шумо сул? хо?онам ва ё дуруд ба Шумо!
Ахло? - калимаи араб? буда, маънояш ?икмати хул?, одоб, рафтору кирдор, сират мебошад.
Афкори ?амъият? - а?ида?о ва назари одамон оид ба масъала?ои р?змарраю ?ории ?аёти ?амъиятиро мег?янд.
А?адият — дар афкори ирон? мартабаи олии худо (мо?ияти мутла?и ило??) - ро мег?янд, ки бидуни ?е? гуна ?айду шарт тасаввур мешавад. Дар ин мартаба офаридгор хайри ма?з, ?айбул?уюб ва мо?ияту ву?у-даш баробар аст. Ва?те худо аз ин мартаба берун ояд бо мартабаи во?идият р? ба р? мешавад. Дар ин ?олат агар ба ботини худо бингаред, он а?ад аст ва ба зо?и-раш бингаред он касир мебошад. Масъалаи касрату ва?дат аз ?амин ну?та сар мезанад.
А?вол — ?амъи ?ол; дар тасаввуф э?сосоту кайфи-яти махсуси равонии солимро мег?янд, ки ?исми тар-кибии тари?ат буда, ба ?алби с?фй тавассути инояти ило?? ворид мешавад. Аб?насри Сарро? дар китобаш «Ал-ламаъ фитт - тасаввуф» а?воли соли?онро ба 10 ?исм (муро?ибат, ?урб, му?аббат, хавф, ризо, шав?, унс, этминон, мушо?ида ва я?ин) ?удо кардааст.
Барзах - як чизи васатиеро мег?янд, ки монеа ва дар айни замон робитаи ду ?исмат бошад. Дар ?уръон онро монеаи байни ?аннату д?зах медонанд. Дар ишро?ия олами анвори му?аррадро Барзах меноманд, ки усулан олами во?еии ?айримоддй шинохта шуда, дар он г?ё шакл?ои ва?мию хаёл? дар сурати раббунавъ-?ои ашёи олами модд? ву?уд доранд.
Базис - (зербино) ма?м?и муносибат?ои исте?соли-ест, ки сохти и?тисодии ?амъиятро ташкил дода, низо-ми шакл?ои ?аёти и?тимоии одамро муайян месозад.
Ботиния - ма?м?и фир?а?ои исмоилияро мег?янд, ки бар хилофи таълимоти зо?ириён, маънии ботинии ?уръонро эътироф мекунанд. Баъзан Ботинияро ра-вияи ало?ида шуморанд ?ам, он дар ?атори таълимия, субъия ва ?айра ба исмоилия тааллу? дошта, аз ?и?ати пайдоиш ва мо?ияти таълимоташ аз исмоилия фар?и куллие надорад. Та?рибан дар асри X Ботиния муста-?илият пайдо намуда, бисёр донишмандон аз ?умла ?асани Сабо?, Носири Хисрав ва дигарон ба шар?у тафсири ?уръон пардохтанд. Бино ба маълумоти Му-?аммади Ша?ристон?, ботиниёнро дар Иро? бо номи «ботиниён», «?арматиён», «маздакиён» дар Хуросон бо номи «таълимиён», «мул?идон» мешинохтанд
Бра?мания - дини ?адими ?индуёнро меноманд, ки дар ибтидои ?азораи аввали пеш аз милод дар за-минаи инкишофи дини вед? ба ву?уд омадааст. Дар эъти?од?ои он худо?ои миллии ?абила?ои гуногун, а?ида?ои тотемист? ва парастиши а?дод? мушо?ида мешавад. Пайравони Бра?мания худои бузург Бра?ма, омиру ?офизи коинот Вишн?и валинеъмат ва хароб-кунандаи мав?удот Шива (рабъу навъи бад?) -ро ме-парастиданд. Ба ?айри ин?о худо?ои дуюмдара?а низ доштанд. Бра?мания дар нати?аи пайдоиши дини- нав, яъне буддоия тадри?ан ибтидои ?азораи якуми милод? ба ?индуия табдил ёфт.
Буддоия - таълимоти динию фалсафиест, ки аср?ои VI-V то милод ба ву?уд омада, зимни инкишофаш ба-робари масе?ият ва ислом ба дини ?а?он? табдил ёфт. Асосгузораш шо?зода Сидхарт?а Гаутама мебошад, ки баъдтар ?ро бо.ном ва ё тахаллуси Буддо меши-носанд. Дар аввали мав?удияташ аз 18 фир?а иборат буда, вале дар ибтидои асри аввали милод ба ду шо-хаи асосй ?инаяна ва ма?аяна ?удо шуда, рукни асо-сии таълимоти Буддо ро?еъ ба «ча?ор ?а?и?ати асил» (мав?удияти азоб, сабаби азоб, озодшав? аз азоб, ро?и озодшав? аз азоб) мебошад
Бутпараст? - ибодат кардан ба ашё, бут, санамро г?-янд, ки худо?оро та?ассум мекарданд. Ба маънои ма?-дудаш он дар замон?ои кадим дар заминаи фетешизм ва илм?ои ?айру ?ариба ба ву?уд омадааст. Ба маънои васеъаш Бутпараст? дини бисёрхудо? мебошад. Дар о?ози пайдоишаш пайравони бутпараст? - дарахтон, ?айвонот, санг?о ва ?айра?оро мепарастиданд, мин-баъд ба объект?ои парастиш шакли инсон? дода, онро инъикоси ?увваи фав?ултаби? мепиндоштанд.
Ва?дат, ягонаг? - масалан Ва?дати навъ?, ки муво-фи?и он кулли авлоди башар новобаста аз рангу п?с-ташон инсонанд. Ва?дати ?а?и?? ?а? аст, ки сурраи тав?ид ба он ишора мекунад.
Ва аллайкум ассалом - Ба Шумо ?ам сул? мехо-?ам !
Веда?о - ма?м?и матн?ои нисбатан ?адими забо-ни ?инд? (вед?) - ро меноманд, ки та?рибан дар охири ?азораи II ва 1-й то милод таълиф шудааст. Ин сарчашмаи бонуфузи афкори ?инди ?адим аст, ки чор ?исмати ?адимтарини он Ригведа(гимн?ои Веда), Са-маведа (суруда?ои ?урбонихо), Я?урведа (суханрони-?ои ?урбони?о) ва Атхарваведа (суруда?ои со?ирона) мебошанд.
Ви?дон - (араб?) - дарёфтан, донистан, яке аз дара-?а?ои асосии этика, дарки масъулияти маънавии шахс дар назди дигарон ва ?амъият мебошад.
Гимн - калимаи юнон? буда, рамзи давлат?о дар шакли суруд ё муси?ии тантанавй дида мешавад.
Гот?о - ?адимтарин, ?исмати Авасто, ки та?рибан аср?ои ХП-Х то милод таълиф шудааст. ?амаи оы аз 5-?исм ва 17 боб (?от) - и Ясно иборат аст, ки ма?м?ъан 896 байт суруд?ои манзуми порчаю банд?о мебошанд. Мундари?аи Гот?о бештар ?одиса?ои и?тимоии дав-раи зиндагии Зардуштро ифода мекунад. Гот?о мазму-ни ситоиш? дорад, дар мавз?и некию бад?, мунозираи Зардушт бо А?риман, ла?за?ои ?аёти Зардушт маври-ди баррасй ?арор гирифтааст.
Гуреза - шахсест, ки ?аёташ зери хатар мондааст ва барои халос? ба макони дигар мегурезад.
Гуно? - истило?и араб? буда, маънои кори бад, зрпнтро дорад.
Гуманизм - ?амчун ?араёни мадан? (адаб?, илм?, фалсафй)ма?м?и а?ида?оест, ки таърихан та?йир ёфта, э?тиром ва ?адру ?иммати инсониро ифода мекунад.
Дайр - ма?алли ибодати ро?ибонро мег?янд. Маъ-мулан ибодатго??ои берун аз ша?рро дайр меноми-данд. Дар забони па?лав? дайр маънои гумбадеро доштааст, ки зери он ибодат мекунанд. Баъзе му?а??и?он дайрро парастишго?и кофирон номиданд. Дайр-?ои Буддо?, Зардушт? ва ?айра?о ву?уд доштанд.
Дарвеш - таба?аи хоси одамонро мег?янд, ки ба гадоию са?ой умр мегузаронанд. Баъзе му?а??и?он м??та?иданд, ки дарвеш маънои (дарюз) ?усту?? кар-данро низ дорад. ?исме аз аъзои шайхони с?ффия ба овораг? маш?ул буданд. Масалан бо унвони Дарвеш Камол, Дарвеш Носир номбар мешуданд.
Да?р - дар фалсафаи аср?ои миёнаи Шар?и Назди-ку Миёна замони азалан ва абадан номута?оию бека-ронро мег?янд, ки асоси таълимоти да?рияро дарбар
мегирад .
Да?рия - яке аз ?араён?ои материалистии фалса-фаи аср?ои миёнаи Шар?ро меноманд, ки оламро ?а-диму абад? ва да?рро замони бекарони ?астии модда мепиндошт. Усули да?рия инкори худо, эътирофи яго-нагии моддиёт ва абадияти пайдоиши нуфуси инсонй, набот? ва иллати ба ву?уд омадани ?аводиси дигар аст, ки пайравони онро да?р? меноманд.
Демократия - шакли сохтори сиёсии давлатие, ки дар он шакл?ои ?окимияти хал?? ташаккул ёфтаанд. Озод? ва ?у?у?и ша?рвандон дар ?онун?о асоснок карда шудаанд, яъне демос - хал?, кратия - ?окимият
мебошад.
Дедуксия - воситаи му?ими тад?и?и илм?ои эмпи-рикй (та?рибав?) ва амалй (индуксия) аст.
Дин - як шакли шуури ?амъият? буда, доир ба пай-доиши оламу инсон ривоят мекунад.
Истило?и дин аз калимаи лотинии «религио» ги-рифта шуда, маънояш ба ?ам пайвастани хал?у миллат?ои гуногун мебошад.
Диалектика - калимаи юнон? буда, маънои с??бат ва казоватро дорад, яъне маънояш с??бату мунози-ра мебошад.
Д?ст? - шакли муносибат?ои байни одамон, ки бар манфиати умумият ва дилбастагии тарафайн асос меёбад.
Зардуштия - оини бостонии хал??ои эронинажод, ки дар нимаи аввали ?азораи 1-и то милод ташаккул ёфта, бо номи асосгузораш Зардушти Спитамон маш-?ур гаштааст. Китоби му?аддаси оини зардушт? Авасто буда, бо ?уруфоти заррин навишта шудааст.
Забон - системаи овозй, омил?ои тафсир? ва грам-матикие, ки кори тафаккурро та?ассум мекунад ва воситаи муомила, мубодилаи афкор, якдигарфа?мии одамон дар ?амъият ба ?исоб меравад. Яъне «забон воситаи ало?аи му?имтарини байни инсон мебошад, ки ба воситаи он инсон ба якдигарфа?ми муяссар гар-дидааст»
Зо?ир ва ботин - ин категория?ои ба ?ам ало?а-манди фалсафиро мег?янд, ки дар он зо?ир хосияти бе-рунии ашёю ?одиса ва ботин сохту таркиб ва робитаи дохилии унсур?ои он?оро ифода мекунад. Аз ин хотир пайравони ботиния шиори «бе зо?ир ботин нест ва бе ботин зо?ир ву?уд надорад» - ро ба миён гузоштанд.
- Ил?ом - ?олати махсуси инсон барои намуд?ои гуногуни э?од? мусоид мебошад.
Иммигратсия - калимаи лотин? буда, маънои му-?о?ират, ?и?рати мува??атй ва ё доимии ша?рвандон ба кишвари дигар бо сабаб?ои бекорй, ма?дудияти милл?, таъ?иби сиёс? дида мешавад.
Инсони комил - шахси аз ?и?ати ?исмонию маъ-нав? камол ёфтаро мег?янд, ки аслу манзалоти худро шинохтааст. Мо?ияти инсони комил монандии инсо-ну худо (одаму олам) ?ам аз ?и?ати ?исмон? ва ?ам аз ?и?ати маънавй мебошанд, яъне инсон намунаи ?а?о-ни офариниш ва пазирандаи олами ?астист. Мутафак-кирони аср?ои миёна ин монандиро боз ?ам та?вият дода, инсонро бузургтарин ?илваго?и ?а??у ?а?и?ат пиндоштанд. Инсон шахсест, ки дар нати?аи камо-лоти ахло?ию маънавй тамоми низоми офариниши оламро дарк карда, ?амчун олами са?ир дар ву?удаш зо?иру ботини олами кабирро дармеёбад ва тимсоли як ?а?и?ати во?е? будани худро мефа?мад. Аз ин р? мутафаккирон ?айд карданд, ки агар инсон аслу наса-баш яъне (ба ву?уд омадани ?исму нафсаш) -ро биш-носад, олам ва офарандаи онро низ мешиносад. Пас худшиносии инсон аз худшиносие иборат мебошад, ки ?адафи асосиаш муайян намудани ма?оми инсон дар олам мебошад.
Интихобкунанда - шахсе, ки ?у?у?и интихобкун? дорад ва дар интихобот, райъпурсй, овозди?й иштирок мекунад.
Институт - калимаи лотин? буда, маънои барпо кардан ва ё таъсис додани ташкилот, муассисаи давла-т?, яъне дон-ишго? мебошад.
Индуксия - шакли хулосабарориест, ки дар вай аз факт?о, дониш?ои ?узъ? хулосаи умум? бароварда мешавад.
Ифтихори милл? - дарки ма?ом, обр?ю эътибори миллати хеш дар пешрафти умумибашар?.
Ишро?ия - яке аз ?араён?ои фалсафию ирфонии Шар?ро мег?янд, ки асоси таълимоташ аз ишро?и нур иборат мебошад. Асосгузораш Ша?обиддини С??ра-вард? аст.
Калом - лафзи арабй буда, маънои он сухан, гап, гуфтор, «иборот ё ?умлаи дорои маън?» мебошад.
Каюмарс - яке аз персонаж?ои «Шо?нома» - и Фирдавсй ва дигар достон?ои хамосии хал??ои эро-нинажод буда, ин исм аз калима?ои авастоии «гайа» - «зиндаг?», «мартийа» - «миранда» таркиб ёфтааст ва маънояш зиндагии даргузар, «?аёти фонй» мебошад. Каюмарс аз он сабаб чунин маъно гирифтааст, ки му-вофи?и ривоят?ои авасто? А?урамаздо ?ро чун авва-лин инсон дар р?и замин офарид, вале А?риман ва дигар ?увва?ои бад? ба ? ?у?ум оварда, ?ро кушта-анд, аз ин р? вай сифати мирандаро гирифт. Баъзе му-?а??и?он Каюмарсро «говмард» аз калимаи авастоии «гайа» - гов ва «мартийа» - мард маънидод кардаанд.
Ко?кашон - ко?кашон дар адабиёти классикии форсу то?ик яке аз образ?ои шеърист. Ко?кашон ас-лан ро?и сафеди равшани осмонро мег?янд, ки аз ма?-м?и ситора?ои ноаён таркиб ёфтааст.
Кафорат - он чизе, дар товони гуно? ё бар ?ои он ?асами шикаста дода мешавад.
Киноя - сухани п?шида, п?шида сухан гуфтан ме-бошад.
Компромис - калимаи лотинй буда, созише, ки бо ро?и гузашти тарафайн ба даст омадааст, тарзи ?алли боа?лонаи мо?аро дар нати?аи гузашти тарафайн ме-г?янд.
Конгресс - калимаи лотинй буда, маънояш вох?р?, ?амъомад, ма?лис, масалан Конгресси Умуми?а?они? тарафдорони сул? ва ?айра?о мебошад.
Конкурс - калимаи лотинй буда, маънояш гузаро-нидани мусоби?а бо ма?сади муайян намудани ишти-роккунандагони бе?тарин мебошад.
Кониститутсия (Сар?онун)- сохтори давлатро му-?аррар ва муайян кардан, яъне ?онуни асосии давла-те, ки кувваи олии ?у?у?иро дорад. Яке аз принсип?ои асосии конститутсия тасди?и волоияти ?онун мебо-шад.
Консерватория - калимаи италияв? буда, маънояш мактаби олии муси?? мебошад, ки мутахассисони со-?аи санъати муси?иро тайёр мекунад.
Корвонсарой - бошишго?, ?ои дамгирии корвон-?ои то?ирон, сайё?он, мусофирон дар мамлакат?ои Шар? аз аср?ои П-1 то милод маълум аст.
Култ - парастиш, ситоиш, кеш, дину оин, ибодат, таъзим. Ба ?о овардани хизмати динии худованд ва маросим?ои ба он вобаста; таъзим нисбат ба касе, си-тоиши касею чизе.
Култура - калимаи лотин? буда, маънои р?ёни-дан, парваридан ва ё зироаткорй карданро доштааст.
?уръон - калимаи араб? - маънояш аз решаи кали-маи «и?раи араб? » ?ироат, хондан ва ё бихон гирифта шудааст. Маънои ?ироат ва ё китоби ?аётро дорад.
Лайлатул?адр - шаби ?адр, шабест, ки р?з?ои то?, яъне 21-23- 25-27-ро дарбар гирифта, дурусташ шаби 27-уми мо?и мубораки Рамазон мебошад. Дар ин шаби лайлатул?адр такдири тамоми мардум муайян мешавад. Бинобар ин агар касе он шабро бо тоату ибодат р?з намояд ба ма?сади хеш мерасад. Бо азобу маша?-?ат ба висоли касе ё ба муроди хештан расидан ва гай-раро мефа?монад.
Маздоия - ин дини ?авм?ои эронинажод буда, ки дар ?азораи дуюм ва якуми то милод дар сарзамини кунунии Осиёи Миёна, Эрон ва Аф?онистон рои? буд. Он дар заминаи дини а?ди ?адим, ки оташу обу хур-шед ва ?айраро ба дара?аи ?удсй расонида буданд, ба ву?уд омадааст. Дар аср?ои УШ-У1 то милод ?ан?з а?коми асоси дини зардуштй ташаккул наёфта буд ва он бо номи Маздоия дар байни хал??ои эронинажод маълуму маш?ур буд. Дар он бо баробари парастиши А?урамаздо боз парастиши худо?ои ма?аллй низ дида мешуд.
Масе?ият - яке аз дин?ои ?а?ониро меноманд, ки дар а?ди аввали милод дар Фаластин ба ву?уд омада-аст. Дар он аввал я?удиёни Фаластин ва мардуми гир-ду атрофи он р?й оварданд. То асри V тамоми мардуми Рим ва аксари мардуми Аврупо масе?иятро эътироф намуданд.
Ма?алгарой - фаъолиятест, ки ба?ри ?имояи ман-фиат?ои ма?ал равона гардида, бар зарари манфиат-?ои умум? ва миллию давлатй равона карда шудааст.
Манора - манбаи нур, чаро?дон, гулдаста ё бинои бур?монанд, ки асосан дар пеш ва шафати мас?иду ма-драса?о ё дар дохили ?авлии он?о барои азонг?и сохта шудаанд.
Маъбад - ибодатго?, иншооти меъморй, бинои м??ташам барои и?рои маросими дин?. Маъбад?о дар давлат?ои гуногун ?ар хел мешаванд.
Маданият - ма?м?и дастовард?ои модд? ва маъ-навие, ки инсон дар т?ли ташаккули ?омеавй ба даст овардааст.
Маданият - истило?и маданият калимаи араб? буда, маънояш сокини ша?р, ша?рванд ва ё аз номи ша?ри му?аддаси «Мадинат-ул-Наб?» гирифта шуда-аст.
Мадраса - калимаи араб? буда, маънояш дараса яъне ?ой барои дарсхон? мебошад.
Ме?рпараст? - яке аз дин?ои ку?ани ?абила?ои ориёиро мег?янд, ки дар ?удуди ?инду Эрони бостон? ?абл аз маздоия ?укмрон буд. Пайравони он ме?рро худои ахду паймон, ?а?и?ат, танзимкунандаи умури ?а?он, ?омии мазлумон, душмани беамони фосидию бедодгар? медонанд. Нахустин маънои Ме?р - Хур-шед аст, ки дар «Ме?ряшт» - и Авасто д?стию му?аб-батро ифода мекард. Р?зи тавлиди Ме?р ?амчун иди Ме?ргон ?ашн гирифта мешавад, ки он дар р?зи 16 -уми сентябри мелодй рост меояд.
Маорифпарвар? - ?араёни адабию фар?ангй ва и?тимоию сиёсиест, ки бо ро?и табли?и ?оя?ои хайр, адлу адолат, яъне ма?сади эшон бо ро?и осоиштаи як-дигарфа?м? аз байн бурдани иллат?ои сохти ?омеа ва маърифатнок гардонидани мардуми ?омеа мебошад.
М?ъ?изоти ?афтгонаи олам - А?ром?ои Миср, Маъбади Артемидаи Эфес, Бо??ои муалла?и Бобил, Му?ассамаи Зевс, Му?ассамаи Гелиоси Родос, Бур?и Искандария, Му?ассамаи Аполон.
Менталитет- калимаи англис? (менталиту) буда,
тарзи тафаккур, оламдарккун? буда, шакли фа?миши системаи и?тимоию сиёсй мебошад.
Миллат - умумияти таърихан ташаккулёфтаи и?-тимоию и?тисод?, ?удуди забон?, худшинос? ва маъ-навии одамон мебошад.
Миллатгаро? - шакли та?ассуми манфиат?ои мил-лй аст (миллатгароии раванди мусб? ва ирти?о?).
Монавия - яке аз ?араёни динии пеш аз исломист, ки дар асри III ба ву?уд омада, бо номи асосгузораш Мон? маълуму маш?ур шудааст. Он ?ояи асосии таъ-лимоти худро аз зардуштия гирифта, вайро мо?ирона бо а?ида?ои гностик? омехт. Таълимоти фалсафии Монавия бисёр мураккабу зиддиятнок аст. Он аз ?ис-мати назария ва амалия иборат мебошад. Дар амалия Монавия инсонро барои ?алабаи ?увва?ои некй бар бад? даъват менамояд. Дар ило?иёти Монавия олам аз ду мабдаъ иборат аст, ки та?рибан ба таълимоти зардуштия монанд мебошад. Фар?аш аз ило?иёти зар-душтия аз он иборат аст, ки инсон бо дастури яздо-ни нуронй нозил шуда, дар олами модд? бо лашкари зулмон? мубориза мебарад. Дар олами зулмон? ?амаи мав?удот аз омезиши хайру шарр пайдо шудаанд. Ма-салан: Монй мег?яд инсон аз нуру зулмот корат аст, вай дар оянда аз зулмот озод шуда, ба саодати абад? ноил мегардад.
Му?аббат - ин иш?и инсонй ё худ ?алабини ?алб ба ?амоли ма?бубро мег?янд, ки дар заминаи шав? ба ву?уд меояд. Он дар афкори фалсафию ирфони аср?ои Миёнаи Шар? навъ ва дара?а?ои гуногун дорад. Му-?аббати поки инсон? ё худ иш?и байни марду занро му?аббати а?ли шав? меноманд, ки ба ?ама хрс аст ва му?аббати с?фиёнро му?аббати а?ли кашф мег?янд.
Дар тасаввуф дара?аи баланди му?аббатро иш?и ило-?? меноманд.
Мутамаддин - мар?илаи муосири инкишофи та-маддуни инсон?. Масалан давлате, ки сат?и баланди инкишофро со?иб аст.
Наб? ва Расул - дар ислом шахсеро меноманд, ки воситаи миёнаи ?а??у хал? буда, робитаи байни олами ?айбу ша?одатро бар?арор мекунад ва хал?ро ба ?а? даъват менамояд. Дини ислом мав?удияти силсилаи анбиё (Одам, Н??, Ибро?им, Мусо, Довуд, Исо ва аз байни ?амаи он?о Му?аммад расули охирин шинохта шуда Аюб, Сулаймон, Илёс, Ё?уб, Юнус)яъне Наби-ёнро мепазирад, ки аз р?и маълумоти му?а??и?он аз огози дунё то ?ол г?ё 124 ?азор Наб? ва 313 Расул гу-заштаанд. Набиён дорои шариатанду Расулон бошанд дорои шариат ва китоби му?аддас мебошанд.
Надстройка - (р?бино) ма?м?и идея?о ва муноси-бат?ои идеолог?, ?амчунин муассисоту ташкилот?ои пайдокунандаи ?амин муносибат?ои давлат, ?изб?ои сиёс?, иттифо??ои касаба ва дигар ташкилот?ои ?амъ-иятии ба ?амъият хосро дарбар мегирад.
Нейтралитет - калимаи немис?, маънояш на ину на он, яъне, дахолат накардан ба мо?арои байни ду та-раф.
Нубуват - ин таълимоти диниест, ки мувофи?и он худо ба шахсе нисбат ба дигар бандагони худ имтиёз дода, аз асрори «олами ?айб» ?ро ого? месозад. Чунин вазифаро дар дини ислом Му?аммад (с) ба ??да дорад, ки худо ба ? ?идояти м?ъминонро супорида дар бораи ин ё он ?одиса ба ? ва?и додааст . Пай?амбар уммато-нашро аз он во?еаю ?одиса?о бохабар мекунад.
Оккупатсия - истилоъ намудани ?удуд?ои давлати бегона бо ?увваи ?арбй.
Оппозитсия - калимаи лотин? буда, маънояш му-?обилгузор?, му?обил гузоштани а?ида?о ва ну?таи назари хеш ба а?ида?ои ?укумрони му?ити мав?уда.
Олами малакут - малакут дар таълимоти с?фиён олами сеюмин аст, ки он олами ?айбу му?аррадот ва нуфусу ботинро ифода мекунад.
Парлумон - калимаи англис? (парлиамент) буда, маънояш гап задан -ма?омоти олии намояндаг? ва ?онунбарори давлатй аст.
Пантеизм - назарияи фалсафиест, ки худоро бо та-биат як мешуморад ва табиатро та?ассуми худо медо-над, яъне офарандаи ?ама ашё худоро медонад.
Прогресс - пешрафт (акси таназзул) буда, баланд-шав?, тара??иёт, инкишоф дар ?омеа мебошад.
Расму оин, маросим - тартиби амалиёти маросим? дар ва?ти ба ?о овардани ягон намуди амали дин? ме-бошад.
Ратсионализм - аз решаи калимаи (ратиналис)-и лотин? гирифта шуда, маънои о?илона, а?л ва ё а?л-нокию а?лпарастиро дошта, намояндаи бу^ургаш Де-карт буда, ратсионалистон тамоми масъала?оро о?и-лона ?алу фасл менамуданд.
Регресс - таназзул (акси пешрафт) буда, а?ибрав?, пастрав? дар ?омеа мебошад.
Референдум - калимаи лотин? буда, маънояш овозди?ии умумихал?? оид ба ягон масъалаи му?ими давлат? ё ?омеав?.
Реэмигратсия - бозгаштани му?о?ирон аз хори?и кишвар ба Ватан.
Реализм- во?е?, во?еият, во?еъгаро?, реалият ва ё ?а?и?атро мег?янд.
Реставратсия - бар?арор намудани ин ё он чиз дар шакли пештарааш мебошад.
Сарвар - шахсе, ки ро?бариро ба ??да дорад ва ба дигарон таъсир расонида метавонад.
Сабр - сабр гуфта, яке аз зина?ои такомули р??иро мег?янд, ки зимни он соли? дар ро?и маърифати ирфо-нй сабру та?аммулро пеша кардааст.
Санксия - калимаи лотин? (санктио) буда, маъно-яш чора?ои ма?бур?. И?озат ба ма?кум кардан, ?азо додан. Шакл?ои гуногуни санксия: ?арб?, сиёс?, дип-ломат?, и?тисод?, савдо?, фар?анг? ва ?айра?о мебо-шад.
Санъат - санъат як шакли шуури ?амъиятиест, ки дарки маърифатию амалии олами во?е? аз тарафи ин-сон ифода карда мешавад.
Салом - аслан лафзи араб? буда, маънояш сул?, ошт?, пок? ва д?ст? мебошад.
Сир - дар фалсафа ва тасаввуф амреро сир мег?-янд, ки дар а?ида ва ?алб ни?он мебошад.
Сотсиология - илм дар бораи ?аёти и?тимоии ?о-меа мебошад.
Структура - сохт, сохтор, бофт.
Статус - ?у?у? ва ??дадори?ое, ки ?олати ?у?у?ии инсон, муассисаи давлат? ё байналхал?иро тавсиф ме-намояд.
Сиёсатнома - асари Низомулмулк, ки дар бораи тартиб, тарз, ?оида ва ?онун?ои асосии давлат? иншо гардидааст. Мутафаккир ба масъала?ои мухталифи давлат ва ?омеа дахл намуда, дар марказ ?ояи э?еи адлу инсоф, тарзи о?илонаи давлатдор?, ободии киш-вар ва осоишии раиятро раво медонад.
Суверенитет - муста?илият, со?ибихтиёриро мег?-янд. Суверенитет шакл?ои гуногун дорад: мадан?, си-ёс?, и?тисодй, давлат? ва ?айра мебошад.
Субкултура - фар?анги дуюмдара?а.
Тафсир - шар?у эзо?и лафзию динии сура?ои ?уръонро г?янд, ки дар нати?аи ба омма маълум набудани маънои оят?о, мураккабии забону тарзи баёни ?уръон ва манъ будани тар?умаи он ба ву?уд омадааст. Асосгузори илми тафсир амакбачаи пай-?амбар Абдулло? ибни Аббос мебошад.
Тамаддун, сивилизатсия - мар?илаи муосир дар инкишофи инсоният, ки о?ози онро ба пайдоиши хат мансуб медонанд, яъне тамаддун ва ё сивилизатсия гуфта, инкишоф, пешрафт ва тара??иёти ?омеаро ме-г?янд.
Тафаккур - ?обилияти инсон дар му?окима наму-дани раванди инъикос ?а?и?ати айни дар тасавву-рот, му?окимарони?о, маф?ум?ои ифодашаванда.
Тамаддун - (лотин?) ша?рванд?, давла^и: ма?м?и дастовард?ои модд? ва маънавии ?амъият мебошад, ба моли тамаддун и?тисодиёт, исте?солот, ти?орат, муомилоти пул?, бунёди ша?ру меъмори?о ва ?оказо дохил мешавад.
Тавба - истило?и араб? буда, маънояш бозгаш-тан,ру??ъ кардан. Бозгаштан аз гуно?и ?аблан со-дир шуда, ба ро?и ?аёти нек дохил шудан.
Таъзим - калимаи араб? буда, маъноящ иззату ?урмат кардан ва бузург донистан аст.
Тавозеъ - истило?и араби буда, маънояш хоксор?, фур?тан? ва шикастанафсист.
Театр - аз калимаи юнон? гирифта шуда, маъно-яш ?ои тамошо мебошад, ки бори нахуст намуд?ои театр ва амфитеатр?оро мардуми юнон бунёд кар-данд.
Теология - таълимот дар бораи худо, илло?иёт, фи??.
Тотемизм - ма?м?и эъти?од, асотир, расму оини авлодию ?абилавии ба ?аробати гур???ои а?ол? ва тотема?о вобастаро мег?янд. ?ар ?авму авлод тотеми хос(як намуди ?айвонотё растан? ва го??о падида?ои табии ашёи бе?он)-и худро дошт.
Фар?ангшинос? - (лот.Сшгиге, юн.1о§о§-илм) -илми инсониест, ки ?онуният?ои ом?зиш ва амали фар?анг, сохтор, ?амгиро? ва иртибот бо ?аёти мод-д? ва маънавиро меом?зад.
Фар?анг - маф?уми фар?анг азду бахш «фар» ва пешванди «?анг» иборат аст. Бо форсии ?ахоманиш? дар Авасто ба сурати «фаро» (фра) ба маънои «пеш» омадааст ва « ?анг» аз решаи авастоии «таяг» (т?анг) ба маънои «кашидан» ва бо пешованди (о), ки ба маъ-нои ?асду ният баробар аст, ташкил шуда дар забони форсии миёна низ «фар?анг» (фра?анг) будааст.
Фалсафа - илм дар бораи ?онун?ои умумитарини табиат, ?амъият ва тафаккур, яъне му?аббат ба дониш мебошад.
Федератсия - давлати иттифо??, мутта?ид гашта-ни сохтор?ои давлат?, ?и аз баъзе аломат?о ва хусуси-ят?ои муста?ил? даст кашида, онро ба ихтиёри марказ меди?ад. Умуман федератсия давлати ягона ба ?исоб меравад.
Феномен - хир?, хори?а, беназир, бе?амто, бе-мисл.
Фолклор - э?одиёти да?онии хал?.
Футувват - ?авонмард?, ?араёни и?тимоию сиёс?, фалсафиву дин? ва ахло?ии асри миёнагиест, ки ман-фиати таба?а?ои гуногуни ?унармандонро ифода ме-кард. Ин аз таълимот?ои зардуштия, маздакия, ?икма-ти Юнони бостон ва тасаввуф гизои маънав? гирифта буд, ки дар аср?ои ХУШ-Х1Х таназзул кард.
Фундаментализм - риояи чунучарои принсип?о ва догма?ои аввалаи ин ё он таълимот, ки ба пайравони худ чунин талаб?оро пешни?од менамоянд.
Ша?рванд - ша?рванд шахсест, ки фикру зикраш ва рафтору кирдораш ба?ри бе?будии хал?у вата-наш равона карда шуда дар маърака?ои ?амъятиву давлат? фаъолона иштирок мекунад.
Ша?рванд - мансубияти ?у?у?ии шахс ба давлат. Тамоми ?оидаю ?онун?ои давлатба ша?рванд таал-лу? доранд ва ша?рванд дар назди ?онун:;эи давлат ?авобгар аст. Давлат низ ба ша?рванд тамоми кафо-латро ба?ри ?имоя меди?ад.
Шиа - як равияи дини исломро мег?янд, ки Ал? ва авлодони?ро баъди Му?аммад ворисони ?а?и?ии хилофат медонанд.
Шуур - шакли олии инъикоси маънавии во?еият буда, тан?о ба инсон хос аст. Маф?уми шуур ?ам шуури фард? (шахс?) ва ?ам ?амъиятиро (илм, фалса-фа санъат, ахло?, дин, сиёсат, ?у?у? ва гайра) дарбар мегирад.
?адис - ма?м?и ривоят?о дар боби зиндаг? ва раф-тору гуфтори Му?аммад, яке аз сарчашма?ои ?оида?-ои ?аёти ?амъият? ва таъбири ?уръон аст.
?аст? - ву?уд дар олам ва олами ?аст? аз ?ам ?у-донопазиранд. Олам бепоёну ягона берун ва новобас-та аз шуури инсон ?амеша ву?уд дорад ва ву?уд хо?ад дошт.
?а?и?ат - мар?илаи ни?оии тасаввуфро г?янд, ки баъди шариат ва тари?ат омада, маърифати зоти ило?иро ифода мекард.
?икмат - дар фалсафаи шар? илмеро мег?янд, ки дар бораи ?а?и?ати ашё ба?с мекунад. Фалсафа ва ?икматро улуми акл? меноманд. ?икмат ба манти? ва ?икмати кулл? та?сим мешавад. Дар адабиёт ва фал-сафа ?икмат го? чун муродифи илм, го? ба маънои илм?ои дин? ва го? ба маънои фалсафа омадааст.
?у?у?и инсон - ?у?у? ва озодии ?удонопазири шахс. Инсон ба ?у?у? баробари ба дунё омадан со?иб мегардад. ?у?у?и инсон дар эъломияи умумии ?у?у?и башар омадааст.
Худшинос? - худро ?амчун субъекти фаъолияту маърифати инсон шинохтан аст.
Урфу одат - расму таомул, ?оида?ои ахло?и ?амъ-ият? ба таври анъанав? бар?арор шударо мег?янд.
- Унитар? - аз калимаи лотин? (унитас) гирифта шуда, маънои ягона, мутта?ид, ки як чизи яклухтро мемонад.
Ултиматум - талаби ?атъ?, ки дар худ та?дидро низ гирифтааст. Ултиматум дар ?у?у?и байналхал?? дар муддати муайян ?атман и?ро кардани талаби як
давлат аз тарафи давлати дигар.
Ча?онбин? - системаи а?ида?о, назария ба таби-ат ва ?амъият. Ма?м?и а?ида?ои умуми ро?еъ ба во-?еият, табиат, ?амъият, ма?оми инсон дар ?омеа, та-зо?ури а?ида?ои мазкур дар рафтору амалиёти он?о мебошад.
?амъият - ?амоат, ?амъомади мардум, т?да, ма?-фил ма?лис; ма?м?и одамон дар давраи муайяни таъ-рихй бо ин ё он муносибат?ои исте?сол? мутта?ид-гашта; ташкилоте, ки одамони ма?саду шав?и умумй доштаро мутта?ид месозад.
Эволютсия - (эволутио) инкишофди??, инкишофё-б?, вусъатди??, тара??икун? дар ?аёти ?амъият?.
Экология - таълимот дар бораи муносибат бо му-?йти зист, зистшинос?.
Эстетика - таълимот дар бораи ?онуният, ?оида ва категория?ои зебо? ва санъат аст.
Эпос - (юнонй) - ?исса, достон, ?амоса, во?еано-ма; адабиёти ривоят?; достони ?а?рамонии манзуми хал??, ки аз якчанд ?исса иборат аст.
Этнография - мардумшиносй илме, ки маданияти модд? ва маънавии хал?, хал??о; хусусият?ои маиш?, урфу одат?о, маданияти ягон хал?ро меом?зад.
Этика - таълимот дар бораи хул? ва одоб аст, яъне илм дар бораи ахло?.
Этнос - хал?, мардум, авлод.
Этикет - тартиби му?араршудаи рафтору одоб, шакл?ои одоби муошират.
Э?ё - аз нав зинда гардонидан, ?аёт бахшидан ва ё умри дубора ёфтан мебошад.Масалан: зинда гардонидани забон, фар?анг, санъат, урфу одат ва ?айра?о.Э?одиёт - э?од, ба ву?уд овардан, халло?ият, офа-риниш; фаъолиятро мег?янд, ки зимни он як чизи си-фатан наву аз ?и?ати ?амъиятию таърих? бе?амто ба ву?уд меояд.
Просмотр: 7701
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved