Дата: 2017-11-08
Алгебра ?амчун ?исми таркибии илми ?исоб (арифметика) муддати т?лон? бо вай як?оя инкишоф ёфт. Дар доираи илми ?исоб ?ан?з 4000 сол пеш бобули?о, мисри?о, баъдтар юнони?о, хитои?о ва ?индуи?ои ?адим ишора?ои ало?ида истифода бурда, масъала?ои гуногунро ?ал менамуданд.
Махсусан дар Осиёи Миёна ва ?индустони асримиёнаг? (аср?ои IX-XI) ин фанни ?адима хеле пеш рафт ва бо кашфиёт?ои Навин ?ан? гашт. Дар нимаи аввали IX донишманди бузурги Шар? Му?аммади Хоразм? (780-850) асаре бо номи “?исоб ал-?абр в-ал-му?обала” иншо намуд, ки дар он илми алгебра ?амчун фанни муста?ил ом?хта шуд. Истило?и “aлгебра” дар нати?а бо забони лотин? ба ?амин шакл тар?ума шудани асари номбурда ба миён омад. Худи Хоразм? нахустин шахсе буд, ки ба фанни алгебра асос гузоштаас Алгебраи Хоразм? дар давоми аср?ои XII – XVI дар тар?умаи лотиниаш мавриди ом?зиши аврупоиён ?арор гирифта, барои дар ?арб тара??? ёфтани ин фанни бостон? замина гузошт. То асри XV ?амаи бузурги?о, амал?о бо он?о, ?ал?ову ?авоб?ои масъала?о тан?о бо ибора?о ифода меёфтанд. Бинобар ?амин, математикаи то он давра мав?ударо математикаи риторик? ё иборав? меноманд.
Ифода?ои адад?, ифода?ои ?арф? ва аломат?ову ишора?ои о?иста-о?иста дар илм ?ои устувореро со?иб шуданд.
Дар нимаи дуюми асри XV дар Италия, Олмон ва мамлакат?ои дигари Аврупо баъзе аломат?ои алгебрав? ?абул шуданд, ба истифода аз ?арф?о асос гузошта буданд. Масалан, дар охири асри XV олими фаронсав? Франсуа Виет (1540-1603) на тан?о барои ифодаи номаълум, балки барои навишти адади дилхо? низ ?арф?ои алифбои лотиниро истифода бурда, ба кашфи ифода?ову формула?о асос гузошт. Рафта-рафта дар асри XIII дар математика аллакай бузурги?ои гуногунро бо ?арф?ои гуногун ифода мекардаг? шуданд. Минбаъд, бо ?арф?о низ ?амаи амал?ои ?исоб и?ро мешуданд, ки барои адад?о ?ой доштанд.
Ба сифати аломати зарб истифода шудани ну?та низ аз ?амин давра о?оз гардидааст. Барои ифодаи амали та?сим асосан дар Осиёи Миёна аломати «-» истфода мешуд. ?ам аломати зарбу ?ам аломати та?сим (дар шакли ду ну?та) дар охири асри XVII аз тарафи математики олмон? Г. Лейбнитс (1646-1716) ?абул шудаанд.
Дар ибтидои асри XVII аломат?ои баробар? ва ?авс?о дохил гардиданд: ?авс?ои нимдавраро математики итолиёв? Н. Тарталия, ?авс?ои квадратиро ?амватани ? Р. Бомбел? ва ?авс?ои фигуравиро Ф. Виет пешни?од намуданд. Аз соли 1637 сар карда, аз тарафи математики олмон? Р. Декарт (1596-1662) номаълум бо яке аз ?арф?ои охири алифбои лотин? ва адад?ои додашуда бо яке аз ?арф?ои аввали ?амин алифбо ишора шудан гирифт. ?амин тавр, Декарт аввалин шуда ба рамз?ои алгебрав? шакли муосирро додааст.
Аломат?ои > («калон») ва < («хурд») соли 1631 аз тарафи Т. Гарриот, аломати баробар? бори нахуст аз тарафи Р. Рекорд (соли 1557) ?абул шуданд. Ишорати амали тар? низ дар охири асри XV аз тарафи математик?ои олмон? пешни?од шудааст.
Амал?о бо дара?а?о ва аз ин ?о бо бисёраъзоги?о ?ан?з аз замон?ои хеле ?адим маълум буданд. Тан?о камбуд? дар он аст, ки ин амал?о на бо ишорат?ои ?арф?, балки бо ибора?о ифода ёфтаанд, ки барои истифода но?улай ?исоб меёбанд. Аз ибтидои асри XVII cap карда амал?о бо дара?а?о ва якаъзогй?о ?амон тавре, ки мо холо бо он?о одат кардаем, дар Аврупо па?н гаштан гирифтанд. Аз ин ?о имкони зарби якаъзог? бо якаъзог?, якаъзог? бо бисёраъзог? ва сипас бисёраъзог? бо бисёраъзог? ба миён омад. Ба ибораи дигар, алгебра о?иста-о?иста шакли ?иддиву пай дар пайро со?иб гашт. Та?рибан дар охир?ои асри XVII ва ибитдои XVIII ба ?амон мундари?ае со?иб гашт, ки мо ?оло онро дар мактаб?о меом?зем. Дар бар?ароршав? ва устуворшавии алгебра ?амчунин шохаи мустакили математика олимони бисёр мамлакат?о, хусусан Осиёи Миёна са?мгузоранд.
Агар поягузори алгебра ?амчун илм олими бузург Му?аммад Хоразм? (787-850) ?исоб ёбад, файласуф ва математику ситорашиноси дигари форсу то?ик Умари Хайём (1048-1123) пас аз се асри ?аёти ? ин илми бостониро ?уввату ил?оми тоза бахшид.
Дар инкишофи алгебра ?иссаи олимони итолиёвии асри XVI Тарталия (1499-1557) ва Кардано (1501-1576) олими бузурги олмон? Декарт (1596-1650), олими франсав? Франсуа Виет (1540-1603) низ калон аст.
Вале ?еч ягон фан, алалхусус математика, ки аз э?тиё?и ?аррузаи инсон пайдо шуда, дар кор?ои сохтмон?, шино?, ба?р?, ?атто парвоз?ои кай?он? ?амчун ёрдамчии беминнат хизмат мекунад, сукут накарда, ?амеша р? ба тара??ист, инкишоф меёбад, ?ан? мегардад. Аз ин ?ост, ки дар давоми аср?ои XVII- XIX аз алгебра шохаи нав, аз ?абили алгебраи бисёраъзоги?о ба миён омад.
Риёзидонони Осиёи Миёна, аз Хоразм? cap карда, ифода?ои дуаъзог? ва сеаъзогии квадратиро ба ду гур?? содда ва мураккаб ?удо намуда, дар асоси он?о 6 намуди мухталифи муодила?оро ?ал намудаанд. Дар ин кори захматталаб инчунин номи олими то?ик Ал? Кушчиро (асри XV), Ба?оваддини Омул?, На?миддин Алихонро бо нек? ёдоваршудан мумкин аст. Он?о дар баробари пешни?од намудани формула?ои ?алли муодила?ои аз бисёраъзоги?ои дара?аи ду тартибёфта, инчунин муодила?ои тартиби болотарро низ бо тарз?ои сунъи ?ал намуда, дар назарияи муодила?ои тартиб? се ва чор та?йироти чидд? ворид сохтаанд.
Таърих – Формула?ои квадрати сумма, куби сумма, квадрати фар?, куби фар?, аз замон?ои хеле ?адим маълуманд. ?ан?з пеш аз милод олимони хитой формула?ои мазкурро барои ма?сад?ои амал? истифода мебурданд. Вале, азбаски он?о амал?ои математикиро бо сухан ифода менамуданд, баёни формула?о низ хеле мураккаб буданд.
Олимони Юнони ?адим масъала?ои алгебравиро асосан бо тарзи геометр? ё шакл?о маънидод менамуданд. Формулаи квадрати фар?ро низ ?ангоми a>b будан маънидод намудан мумкин аст. ?ангоми а>0, b>0 ва с>0 будан формулаи квадрати суммаи се ?амъшавандаро низ шар? додан мумкин аст. Формула?ои зарби мухтасарро аз формулаи умумитаре, ки бо номи формулаи биноми Хайём ном дорад, ?осил намудан мумкин аст.
Умари Хайём дар «Мушкилоти ?исоб» ном асараш тарзи ёфтани решаи бутунро бо нишонди?андаи дилхо?и натурал? аз адад?ои бутун нишон додааст. Дар асари хеш овардааст, ки ? тарзи ёфтани реша?ои квадрат? ва кубии ?индиро (ба формула?ои квадрат ва куби суммаи адад?о такя намуда) исбот намудааст. Мутаассифона, ин асари пурарзиш то замони мо бо?? намондааст. Баъди аз тарафи И. Нютон барои нишонди?андаи каср? низ ?осил намудани формулаи Хайём формулаи мазкур бо номи биноми Нютон ёдовар шудааст. ?оло дар таърихи математика онро ?амчун биноми Хайёму Нютон ёдовар мешаванд.
Просмотр: 2861
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved