Дата: 2015-09-12
«Ягон кишвар ба тан?о? аз??даи ?алли масъала-?ои глобал? баромада наметавонад».
Э. Ш. Ра?монов
Имр?з?о мардуми а?ли башар ба ?азорсолаи нав - ?азорсолаи сеюм ?адам ни?одаанд. Асри XX - XXI-ро ?амчун аср?ои пешрафти илму техника ва ом?зиши кай?он меноманд. Дар ин давра тад?и?от?ои илмии фар?ангию таърихшинос?, та?лили р?йдод?ои сиёси-ву и?тисодие, ки дунёро ба ларза овардаанд дар хоти-ри оламиён бо?? хо?ад монд. Пас аз ихтирои яро??ои вазнини оташфишони харобиовару да?шатбор сай-ёраи мо бор?о дар дами фалокат ?арор гирифтааст. ?анг?ои ?удогона дар ин ё он г?ша?ои ?а?он ?ар р?з ?аёти ?азор?о одамонро барбод медод.
Хушбахтона а?лу хиради инсон дар мубориза-?ои зидди нобоварй, худбинии этник? ва милл? ?олиб омад. Хираду а?ли солим тантана карданд. Дар тамо-ми р?и замин боварию э?тироми тарафайн, сул?у оро-м? ?укумрон гардид. Бо талаби Кумитаи Амнияти Со-змони Миллали Мутта?ид ?идду ?а?ди давлат?о барои яро?партоии умумй, баланд бардоштани сат?и камби-зоат?, вазъи эколог? ва аз байн бурдани касали?ои си-рояткунанда, барои саросар нест кардани яро?и ядро? равона карда шудааст. Парвоз?ои кай?он? ба ом?х-тани ?олати биосфера - ин ба минта?а па?н шудани ?аёт дар курраи замин ва
назорат ба тагйироти му?ити зисти ша?ру де?от мусоидат карданд. Биосфера ба
мар?илаи нави тара??иёти худ, ноосфера ?амъияти
а?лу заковати инсон? дохил шуда, орзуи деринаи кулли
одамон ва олимон бо му?офизати му?ити зист ?омаи амал п?шид.
Боре дар ан?умани пар-ламенти ИМА аз олими ма-ш?ури амрикой, мутахасси-си калони со?аи неруи атом Роберт Оппенгеймер пурсон шуданд. ки оё аз бомбаи атоми дида, воситаи боэътимоде ?аст? Оппенгеймер мухтасаран ?авоб гуфт: «?аст, сул? !.. ».
Бинобар ин асри ХХ-ро асри прогресси илмию техникй ?ам меноманд, зеро дар ин аср кашфиёт?ои му?имтарини илмию техникй ба ву?уд омадааст. Дар ин давра хусусан фалсафаи таьлим дар макс^иб?ои олй ба сат?и баланд расид. Аз як тараф мутахассис бояд пе-шаи хеш, яъне касби интихобкардаи худро нагз ом?зад иа аз комёби?ои техникаи со?а?ои гуногуни фаъолият-|ок бохабар бошад. Аз тарафи дигар мутахассис набо-яд тан?о технократ бошад, вай бояд инчунин ?а?онби-нии васеъ дошта, аз одобу фар?анг бархурдор бошад. Бесабаб нагуфтаанд, ки «Олим шудан осон, одам шудан душвор». Дар ин давра мутахассис бояд ?ам на-зарияю ?ам амалияи ихтисоси худро ба хубй донад ва ?ам бояд аз таъриху фалсафа ва сиёсатмадорй ого?? дошта, шахси ?аматарафа донишманд, ?амхору нафъ-расони мардум ва инсонпарвар бошад.
Фар?анг ?амчун шакли махсуси дониш инъикос-кунандаи р??ияи милл? мебошад. Ма?з дар фар?анг хиради беназири хал?, тасаввуроти он оид ба инсон, та?дири худ ва имр?зу фардои он му?аррар карда ме-шаванд.
Чй хеле ки шоирон дар васфи одамият ва инсони комил гуфтаанд:
Одам? одам набинад, аз ку?о одам шавад,
Шамъ агар оташ набинад, аз куцо раешан шавад.
(Саъдии Шероз?)
?е? шакле бе ?аюлло ?обили сурат пабуд,
Одам? ?ам пеш аз он к- одам шавад, б?зина буд.
(Бедил)
Шакку шуб?ае нест, ки техника ва дастовард?ои техникии инсоният дар ташаккули маданият на?ши му?име мегузоранд. Агар аз як тараф техника ва тех-нологияи замони имр?за ба р?згори мардум дасто-вард?ои зиёде оварда мушкилот?ои зиндагии мардум-ро бартараф кунад, аз тарафи дигар ин гуна техникаю технология?ои нав сабаби бекории миллион?о одамон, ?ашшо?и?о, паст ва ма?дуд шудани мав?еи ?унар?ои нодири даст? ва умуман бе?адрии инсон мегардад.
Бояд гуфт, ки ин?илоби илм?, техник? дар нимаи 2-юми асри XX сурат гирифта буд, ки мо?ияти он аз як зумра кашфиёт?о иборат буд. Компютер, нер?и атом, ракета?ои кай?он?, лазер, биотехнология ва гайра?о, ки дар инкишофи ?увва?ои исте?солкунанда табадул-лоти бузурги технолог? ба ву?уд овард, барои о?ози давраи нави технологии таърихи умумибашар? зами-на му?айё сохт. Самти асосии давраи ин?илоби илми-техникиро микроэлектроника, асбобсозй, техникаи роботй, биотехнология, информатика, нер?и атомию саноати кай?он? ва ?айра?о муайян мекунанд. Дасто-вард?ои илмию техникй барои баланд бардоштани ?осилнокии ме?нат дар давра?ои муайяни техник?, коркарди исте?солот ва пешрафти и?тимо? мусоидат менамояд.
Аз комёби?ои илм?-техник? с?истеьмол намудан, ?илавгир? карда натавонистани о?ибат?ои манфии ин?илоби илм?-техник? ногузир ба гирдоби фалока-ти термоядрой, эколог? ва и?тимой оварда мерасо-над. Масьала?ои муштараки муосир ва ро??ои ?алли он?о:
Бартараф намудани хавфи ?анги термоядро?, сохтани ?а?они без?рию таадд?, ?а?оне, ки барои пеш-рафти и?тимоии ?амаи хал??о дар заминаи коксенсу-си манфиат?ояшон ба боварии ?амдигарй ва якдилии умумибашар? мусоидат менамояд.
- Бартараф намудани таззод?ои тезу тунди та-ра??иёти но?амвори и?тисод? ва мадании кишвар?ое, ки тобеьи муносибат?ои гуногуни и?тисодй ва марбу-ти давра?ои гуногуни таъриханд, бартараф намудани а?ибмонии и?тисодй, ?ашшо?ию гуруснаг?, эколог?, демограф? ва бесаводию бемаданият?.
?алли ?амаи ин проблема?о амалиёти ягона, ?ам-кории умуми?а?онии сардорони давлат?о, хал??о дар мубориза барои мав?удияти инсониятро та?озо мена-мояд. ?адам?ои аввалин дар ин ро? монанди шарт-нома?ои байни ?укумат? оид ба ?ифзи му?ити атроф, васеъ гардидани фаъолияту ?амкории ?аракат?ои ?амьиятии бонуфузи байналхал?й мебошад. Дар ин ?о чанде аз гуфтори бузургони гузаштагонамонро дар бораи мо?ияти ёдгори?о мисол овардан ба маврид аст. Масалан: Огюс Перре меъмори маш?ури аср?ои Х1Х-ХХ- и Фаронса мег?яд: «Хароба?ой меъмор? зе-боянд, чунки дар пеши чашм намоён шуда, ?а?и?атро ошкор мекунанд». Шоири бузурги рус А.С.Пушкин боз ?ам хубтар гуфта: «Э?тиром ба гузашта ?а?они тамаддунро аз ва?шиг? фар? мекунонад». Классики бузурги асри XV- и Шар? Алишер Наво? ?амчунин муносибати худро ба ёдгори?о ба тарзи зайл баён кар-дааст: «Таърих фархунда аст, гузаштаро ?амчун дарси ?озираю оянда ба р?ямон боз мекунад».
?онун?ои умумибашарие ?ой дорад, ки дар бо-раи му?офизати ёдгори?о ?абул гардидааст. Ин ни-зомномаю дастурамал?ои дахлдор дар бораи тартиби ба?исобгир?, таъмини бехатар?, нигохдор?, истифо-дабар? ва таъмиркунии ёдгори?ои бе?аракати таъри-хию фар?анг? кор карда шудааст. Ш?ро?ои ?амъият? барои му?офизати ёдгори?о, муассиса?ои давлатии назоратй аз болои таъмини бехатар? ва таъмири ёдго-ри?о таъсис дода шудаанд.
Донишго??ои илм?- тад?и?от? ва лои?акашй бантя Рои аз нав бар?арор намудани ёдгори?ои меъмор?, санъати монументал?,
хаттот? ва ?айра ташкил ёфтаанд. Масалан дар Фаронса ба таснифи илмии
ёдгори?о идораи санъати нафисаи Вазорати фар?анг маш?ул аст, вале чорабини?ои му?офизатро идораи ёдгори?ои
таъРих? ба амал мебарорад. Дар Британияи Кабир ёдгори?ои ?адим гуфта,
бино?ои таърихии беодамро ме?исобанд.
Вазорати кор?ои ?амъият? ба му?офизати ёдго-ри?о маш?ул аст. Дар ШМА ?ар як штат ?онун?ои федералии худ, хизмати му?офизат ва бар?ароркунии ёдгори?оро дорад. Дар соли 1953 аз тарафи Конгрес-си ШМА трести Милл? оид ба му?офизати сарват-?ои таърих? ташкил дода шуд. Дар Полша бошад соли 1962 ?онун дар бораи му?офизати сарват?ои мадан? ?абул карда шудааст. Бидуни ин ташкилоти байналхал?? оид ба масъала?ои маданият ва маориф (ЮНЕСКО) 11-декабри соли 1962 дар Париж оид ба ?ифзи зебо? ва хосияти манзараи табиату минта?а?о тавси-янома ?абул намудааст. ?амин тари?, дар соли 1912 боро?барии му?андиси бома?орат П.П.Покрышкин за-нг?лаи хиштини калисои Баровск-Успенский, ки баландиаш 32 метр буда 1, 28 метр ба хати уфу? ба як па?л? хам шуда буд, рост карда шуд. Дар соли 1932 бошад бо ро?ба-рии му?андиси ш?равй И.Ф.Мауэр дар Самар?анд манораи ?анубу шар?ии мадрасаи Улу?бек, ки ба-ландиаш 32,7 метр ва моилиаш 3, 24 метрро ташкил медод, бо ёрии
домкрат?ои пури?тидор рост карда шудааст.
Му?андисон на тан?о рост кардани бино?оро аз
бар кардаанд, балки ба ?исм?о ?удо накарда ба ?ои
нав к?чондани бино?оро фикр карда ёфтаанд. Масалан яке аз к?чаи ш.Масков ба номи Горькийро дар
?ояш якчанд метр васеъ кардаанд. Устувор кардани ёдгорй бояд барои тамошобинон нонамоён бошад. Баьзе аз устодони сарват?ои мадан?
нисбат ба' он?о бо
иобоварй муносибат мекунанд, ба
монанди яке аз ёдгори?ои маъмултарини меъмории асри XV ма?бараи Мир Саид Алии ?амадон? дар К?-лоб, ки аксарияти онро та?риф карда, бо на?шу ниго-ри кошонаи рангаи мав?уднабуда оро дода буданд, ки чунин мисол?о низ хеле бисёранд.
Пайваста ба ин гуфта?о боиси ифтихор аст, ки яке аз м?ъ?изаи меъмории асри XX ин бинои 16 ошёнаи ш.Тошкент аст, ки онро хонаи «Бо?и муалла?» - дор меноманд, аз ?и?ати шук??у зебогии худ ш??рати ?а-?он? пайдо кардааст.
Тантанаи имконият?ои бе?удуди э?одиёти инсон дар давраи Та?аддуд намоён мешавад. Э?одиёт пеш аз ?ама, дар давраи муосир ?амчун э?оди баде? дарк карда мешавад. Яке аз кашфиёт?ои асосии илми муо-сир фарзия (консепсия)- и академик Вернадский В.И. мебошад.
Он дар бораи пайдо шудани махлу?и со?иба?л дар р?и замин ба зинаи нави таърихи худ, яъне аз биосфе-ра ба ноосфера системаи «инсон ва табиат» гузашт. Ин системаро ?амкории одаму табиат, тарафи айн? дарку сарфа?мравй ва тарафи зе?н? ташкил меди?ад. Ин ба маърифатнокии фаъолияти ?амъият ало?аман-д? дорад. Маърифат раванди фаъолият?ои зе?нии таърихан тиб?и ниёз?ои худшинос? ва ?а?оншино-сии инсон ташаккул ёфтааст.
Ба шинохти назарй ва амалии ?аст? нигаронида шудааст, ки мо дар охир аз сохтори раванди маъри-фати инсон? ва проблема?ои глобалии замони ?озира (муосир) ёдрас мешавем.
Ташаккулёбии маърифат ва ?а?онбин? раванди мураккабу бисёр?аб?а мебошад, дар ин бора Фридрих Энгельс дар ва?таш дуруст гуфта буд: Ва?т?ое буд, ки одамон нати?аи хоби худро гуфта наметавонистанд, вале бо мурури тара??иёту ташаккулёбии тафаккури ?амъият? одамон дониш?оро анд?хта ин ва дигар ?о-диса?оро маънидод карданд ва фа?миданд.
ПРОБЛЕМА?ОИ ГЛОБАЛИИ ЗАМОНИ ?ОЗИРА
То?икистон замини пурганц аст, вале боигарии асосии он фарзандони боиангу бономус ва кордону бофар?ангаш мебошад.
Э.Ш.РА?МОНОВ
Просмотр: 7706
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved