Дата: 2017-10-18
Яке аз масъала?ои му?имтарин, ки пас аз кашфи электрон дар физика ба миён омад, проблемаи сохти атом ?исобида мешуд. Кашфкардаи электрон ?. Томсон модели аввалини сохти атомро пешни?од намуд. Атоми Томсон курачаи заряди мусбат дошта буда, дар дохили он электрон?ои зарядашон манф? мав?уд мебошанд. Бузургии заряди мусбати кура ба заряди манфии электрон?о баробар ва бино бар он атом безаряд аст.
Дар сол?ои 1909-1910 физики англис Эрнест Резерфорд ?одисаи парокандашавии зарра?оро аз лав?ачаи тунуки тилло? тад?и? намуда ба хулоса омад, ки модели сохти
атоми Томсон нати?аи ин та?рибаро маънидод намекунад. Дар та?рибаи Резерфорд як ?исми ? – зарра?о (иони атоми гелий) аз лав?ача рост гузашта мераванд, гўё, ки монеъа мав?уд набошад. ?исми дигари ? – зарра?о аз лав?ача гузашта ба кун??ои гуногун майл мекунанд ва, ни?оят, ?исми бо?имондаи он?о ба ?афо, ба 180? бармегарданд. Агар модели атоми Томсонро ба инобат гирем, ин нати?аи та?рибаро маънидод карда наметавонем, зеро дар ин сурат – зарра?о аз монеа бояд ё пурра гузаранд ва ё тамоман нагузаранд.
Э. Резерфорд, дар асоси та?рибаи худ, ба хулоса омад, ки ?исми асосии массаи атом дар маркази он (ядрои атом) ?ой гирифтааст: ядрои атом заряди мусбати электрик? дорад ва дар атрофи он электрон?ои заряди манф? дошта аз рўи мадор?ои худ давр мезананд; заряди ядрои атом одатан ба заряди электрон?ои даврзананда баробар аст ва бинобар он атом объекти аз назари электрик? нейтрал, яъне безаряд мебошад. Ин модел, ки та?рибаи Резерфордро маънидод кард, модели сайёравии сохти атом номида мешавад, зеро он ба Системаи офтоб? монанд аст.
Сонитар ин модел аз ?ониби физики данияг? Нилс Бор такмил дода шуд. Маълум шуд, ки электрон?о на аз рўи мадор?ои дилхо?, балки аз рўи мадор?ои статсионар? номида шаванда давр мезананд, зеро, дар акси ?ол, он?о бефосила аз худ энергия афканда о?ибат ба ядро меафтанд ва онго? атом нобуд мегардад. Дар асл
чунин ?одиса рўй намеди?ад, чунки атом?о система?ои устуворанд ва электрон?ои атом тан?о ?ангоми аз як мадори статсионар? ба мадори статсионарии дигар гузаштан нур меафкананд, ё нур фурў мебаранд. Тан?о бо дарназардошти ин принсип?о модели атом маънои дурусти физик? пайдо мекунад.
Принсип?ои зикршуда, ки модели атоми Резерфордро пурра мегардонад, постулат?ои Бор ном гирифт ва, аз ин рў, ин моделро модели атоми Бор – Резерфорд (ва ?атто модели атоми Бор) меноманд.
Тавре зикр рафта буд, электрон таърихан зарраи аввалини элементарии кашфшуда аст. Соли 1919 Э. Резерфорд атом?ои никелро бо – зарра?о бомбаборон карда зарраи нав - протонро кашф намуд, ки массаи он аз массаи электрон та?рибан 2000 маротиба калон буда, заряди электрикиаш ба заряди электрон баробар, вале мусбат аст. Соли 1932 нейтрон кашф гардид, ки ба протон монанд аст, вале заряди электрик? надорад.
Соли 1928 физики англис Пол Дирак назарияи релятивии электрон?оро бунёд намуда, ба хулоса омад, ки дар табиат бояд зарраи ?амтои электрон, вале заряди мусбат дошта, мав?уд бошад ва онро шартан антиэлектрон ( баръакси электрон) номид. Ин зарраи а?оиб, ки позитрон номиданд, соли 1932 кашф карда шуд. Маълум гардид, ки аксари кулли зарра?ои элементар? антизарраи худро доранд. ?айр аз ин, аз назарияи Дирак бармеояд, ки агар электрон ва позитрон ба ?ам бархўранд, он?о нест мешаванд, ани?тараш ба ?уфти фотон?о (? - квант?о) табдил меёбанд. Ин просессро аннигилятсия (нестшав?, ма?вшав?) меноманд. Соли 1933 аннигилятсияи ?уфти электрон – позитрон дар та?риба мушо?ида карда шуд. Айнан ?амин ?одиса бо ?уфти зарра?о ва антизарра?ои дигар низ ба ву?уд меояд. Дар нати?аи ин просесс?о фотон?о ва зарра?ои дигари элементарии нейтрал пайдо мешаванд.
Агар просесси аннигилятсия яктарафа мебуд, онго? аксари микрозарра?о ба – квант?о табдил ёфта, оламро асосан фотон?о ва зарра?ои сирф нейтрал пур мекарданд. Хушбахтона, дар табиат просесси баръакси тавлиди ?уфти зарра ва антизарра низ мав?уд аст. Масалан, ?уфти квант ба ?амдигар бархўрда, ?уфти электрон – позитронро ба ву?уд меорад. Дар нати?а ба ?исоби миёна таносуби ми?дории байни зарра?о ва ? – нур?о доим? мемонад.
Мав?удияти просесс?ои аннигилятсия ва тавлиди зарра ва антизарра?о яке аз хусусият?ои му?имтарини микроолам мебошад, ки фар?и консепсияи нави атомизмро аз атомизми классик? нишон меди?ад.
Кашфи зарра?ои нави элементар?, хусусан, пас аз сохта шудани суръатфизо?ои зарра?о бо суръат давом ёфт ва то сол?ои 50 – уми асри 20 шумораи зарра?ои кашфшуда та?рибан ба 400 расид. Кашфи зарра?ои нав ба нави хосият?ои гуногун дошта дар назди физикон масъалаи ба он?о номи мувофи? гузоштан ва ба гурў??ои ало?ида ?удо карданро ба миён овард. Ба электрону фотону протону нейтрони ба мо шинос ном?ои нави мезон, мюон, гиперон, барион ва ?айра ?амро? шуданд. Дар навбати худ зарра?о аз рўи масса, заряди электрик? ва хосият?ои квант? ба оила?о ?удо карда шуданд. ?айр аз фотон, ки массаи оромиаш баробари сифр аст, зарра?ои дигари элементар? ба ду оилаи зарра?ои сабуки – лептон?о (электрон, мюон, нейтрино) ва зарра?ои вазнин – адрон?о ?удо карда шуданд. Масалан, электрон ба оилаи лептон?о ва протону нейтрон ба оилаи адрон?о дохил мешаванд.
Саволе ба миён меояд, ки оё зарра?оеро, ки шумораашон ?ариб ба 400 мерасид ва аз рўи масса, заряд ва хосият?ои дигар аз ?ам фар? мекунанд, элементар?, яъне содда номидан мумкин аст? Манти?ан объекти тамоман содда бояд аз ?ар гуна хусусият?ои сифат? ор? бошад, зеро дар акси ?ол саволи аз кўдак? маълуми «Чаро?» ба миён меояд. Яъне агар, масалан, ?амаг? ду зарраи элементар? мав?уд бошад, пас он?о бо кадом хосият?ояшон аз якдигар фар? мекунанд ва агар чунин фар?ият ?ой дошта бошад, сабаби он дар чист? Ва ?айраву ?оказо. ?усту?ўи посух ба ин савол?о ба физики амрико? Марри Гелл – Ман имкон дод тахмине пешни?од намояд, ки ?амаи адрон?о аз зарра?ои боз ?ам майдатари дар ?а?и?ат соддаи кварк?о номидашаванда иборатанд. Мувофи?и ин модел мезон?о аз як кварк ва як антикварк, барион?о аз се кварк иборатанд ва ?айра. ?амин тавр, мувофи?и модели кварк? зарра?ои элементар? аз лептон?о ва адрон?о, ки дар навбати худ, аз хиштча?ои ни?оии табиат – кварк?о таркиб ёфтаанд, иборат мебошанд.
Просмотр: 9888
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved