Дата: 2015-09-12
Агар сухан аз боби фар?анги волои давра?ои аср-?ои миёнаи мардуми ориёи?о ва ё форс?о дар а?ди Со-сониён (аср?ои III-VII) равад. Бояд гуфт, ки ин мардум дар ин давра марказ?ои бузурги маданиро бунёд на-муда ба осор?ои зиёди динй, илм?, ахло??, фар?анг?, адаб? ва ?айра?о ноил гаштаанд. Дар ин давра унсур-?ои маданияти халк?ои эронй, юнон?, рум?, суриягй, хитой ва ?инд? бо ?ам омехтааст, ки ин давоми анъа-наи гузаштагони худ буда бо таввасути робита?ои ти-?оратию фар?анг? ба ?ам пайвастанд.
Яке аз сабаб?ои омехтагии маданияту фар?анги мардуми Шар?у Аврупо ба маркази илму фар?анг табдил ёфтани Эронзамин буд. Дар давраи давлатдо-рии Сосониён аввалин Академияи улуми Гунди Шо-пур дар Тайсафун таъсис дода шуда асосгузораш шо? Шопури аввал буд, ки бо таклифу дархости ? олимони гуногунзабон аз ша?р?ои маркази фар?ангию тамад-дунии Шар?у Аврупо ба ин дарго?и му?аддаси илму фар?анг ?амъ омада буданд. Нахустин сарвари до-нишкада ?ур?июс ибни Бахтиш?ъ буд.
Ин фар?ангистон робитаи фар?ангии мардуми ду минта?аи маданй яъне Шар?у Аврупоро ба ?амдигар пайваст гардонидааст. Дар донишкада се факулта -риёзиёт, ну?ум бо расадхона ва тиб бо бемористонаш амал мекард. Дар ин дарго?и му?аддас намояндаго-ни илму фар?анг ва санъат адои вазифа менамуданд. ?атто Шопури ду табиби насрон? Теодорусро аз Рим
ва Канакаи ?индро аз ?инд , Ибни Ба?ла ва олимону файласуфони дигарро аз Юнон ба ин донишго? даъват намуда ?ой дода буд.
Табиби бар?астаи араб ?орис ибни Калда низ файзи ин ган?инаи бузурги хираду ?икматро чаши-да ма?ому мартабаи бузурге дошт, ки паёмбари ис-лом муридони бемори худро ба?ри табобат ба назди ? мефиристоданд. Инчунин ?ур?он?, Навбохт, Сар-каб, Ромтин, Саркаш, Саргис, Гес?и Навогар, Бом-шод, Озодворй Чанг?, Борбади Марвазй ва дигарон низ дар ин давра фаъолият доштанд, ки ба пешрафти илму фар?анг ва санъат са?ми бузург гузошта, оид ба со?аи илм?ои риёз?, ?айат, фалсафа, ахло?, ?у?у?, тиб, кимиё, и?тисодиёт, санъати бадей, меъмор?, муси?? ва гайра ди??ати ?идд? медоданд, ки аз ин сабаб дар ин давра илм?ои гуногун ш??рати ?а?он? пайдо карда-анд.
Шиори му?аддаси ин донишго? «Донишу ?икмат аз шамшер пурз?р аст» буда, дар пешто?и донишго? сабт ёфта буд. Дар назди ин фар?ангистон китобхонаи бузурге бо зиёда аз 300 курсии нишасташ бунёд кар-да шуда буд. Дар он аз тамоми г?шаю канори мин-та?а?ои мадан? дастовард?ои нодиртарини фар?ангй ?амъ оварда шуда буданд, ки ин китоб?оро устодону толибилмон меом?хтанд. Ган?ина?ои беба?ои ин фар-?ангистон дар т?ли зиёда аз 300 сол маркази фар?ан-г? ?а?ониён ба ?исоб мерафт, дар охир ба таъ?иботи сахти мутаасибонаи истилогарони араб?о дучор шуда, с?зондаю канда аз байн бурда шудааст. Бештарини ки-тоб?ои динии забони па?лав? тар?ума аз забони ава-стой ва шар?у тафсири матн?ои ахло?? ва дин? мебошад. Тар?ума ва шар?и «Авасто»дар забони па?лав? «Занд» ё ки «Позанд» ном дошт, ки дар ин давра аз байн бурда шуд. Ва?те ки хат ихтироъ шуд ин мардум аввалин ёдгори?ои хаттии худро пайдо намуданд, ки он?о навишта?от?ои р?и санг?о, навишта?ою тасвир-?ои К??и Бесутун, девори ?аср?о, катибаи Тахти ?ам-шед, навишта?о дар п?сти ?айвонот, нусхаи аввалини Авасто, навишта?от?ои р?и ч?б?о, навишта?от?ои ?о-газ? ва ?айра?о мебошанд.
Ин навишта?от?о ба ду гур?? цудо мешаванд:
1)?айд?ои таърихй, ?у??ат?о, китоб?ои таърих? ва илм?ои гуногун.
2) Осор?ои адабии мифолог?, афсонавй, ?а?рамо-н? ва ч? саргузашт?ои динию оши?она.
Ба сифати китоб?ои ?адим:«Авасто», «Навр?з», «Бунда ?ишн», «Ме?ргон», «Худойнома», «Бо?и Ши-рин», «Пандномаи Ан?шервон», «Дарахти Асурик», «Динкард», «Калила ва Димна» ва ?айра?оро дохил кардан мумкин аст. Ч? хеле, ки дар мавз?ь?ои гузашта ?айд намудем «Авасто» яке аз ёдгори?ои ?адимаи хал??ои эрон? буда, нусхаи аслии он ба давраи ?азор-солаи аввали пеш аз милод мансуб аст. Вале дубора дар давраи давлатдории Сосониён, ?укмронии Шопури II навишта шудааст. Агар сухан аз боби китоб?ои му?-аддас равад бояд гуфт, ки «Забур»- китоби му?аддаси Довуд, «Таврот»- китоби му?аддаси Мусо, «?уръон»-китоби му?аддаси мусулмонон Му?аммад пай?амбар ва «Авасто»- китоби му?аддаси дини зардуштиён (па-ёмбараш Зардушт) буда, дар он?о ?онун, ?оида, ?а-?онбин?,анъана ва ?ашн?ои мардум акс ёфтаанд.
Мазмуни аслии «Авасто» «апастак» буда, маъно-
92
93
?ои асос, дастур, дониш, ?онун ва ниёишро доштааст. «Авасто»- и аввалин дар 12-?азор п?сти гов навиш-та шуда аз 21-наск, 5- боби калон-Яшт?о, Ясно, Вис-парад, Видевдод (Вандидод) ва Хурда Авасто иборат буд. Ин китобро бори нахуст дар асри XVIII ба за-бони франсавй тар?ума карданд, ки асоси тар?умаи он бо тавассути забони санскритии ?инд? ба Анкетил Дюперон муяссар гардид. Таълимоти ахло?ии сегонаи оини зардушт? - пиндор, гуфтор ва рафтори нек дар «Авасто» навишта шуда буд, ки он таълимот?о то ?ол а?амияти худро гум накарда, ?ав?ару фаъолияти ?ар як шахсро дар бар мегирад. Имр?з?о аз 350 ?азор ка-лимаи «Авасто» тан?о 83 - ?азор калимааш дастраси олимон гардидааст. ?ашн?ои миллии мардуми эрони-нажод дар а?ди Сосониён чун Навр?з, Ме?ргон, Сада, парастиши оташ (оташкада), солшумории шамс?, ?а-мар?, бозии чавгон (бозии нард?) ва ?айра?о аз нав э?ё шуда, то имр?з баъзе аз он?о аз насл ба насл гузаш-таанд, ки ин ифтихори бузурги мардуми эронинажо-
НАМОЯНДАГОНИ ИЛМУ ФАР?АНГ ВА САНЪАТКОРОНИ АХДИ СОСОНИЁН |
|||
|
|
|
|
Канакаи ?индй ва Ибни Ба?ла |
|
|
Бахтишуъ ва ?орис ибни Калда |
|
|
||
|
|
|
|
Теодорус- табиби насронй |
|
|
Борбади Марвазй, Гес?и навогар |
|
|
||
|
|
|
|
|
Навбохт ва ?ур?онй |
||
Саргис ва Саркаш |
|
||
|
|
||
|
|
||
|
|
||
Шо?он-Анушервони |
|
|
Накисо, Озодвори Чанг? ва Бомшод |
|
|
Катибаи на?ши Рустам |
|
Катибаи тахти ?амшед |
|
Меъмори?ои ку?и Бесутун |
||
г |
|
1 |
к |
|
! |
|
ЁДГОРИ?ОИ ФАР?АНГИЮ ТАМАДДУНИ |
||||||
I |
|
1 |
' |
|
1 |
' |
Меъмори?ои ша?ри Персополес, |
|
?аср ва бог?ои шо?он, оташкада?о |
|
Меъмори?ои |
||
|
|
|
|
ва бемор •китобхо |
истону наи он |
дон (ориёиву а?амиён) мебошад.
ГУСТАРИШИ ФАР?АНГИ МУСУЛМОН?
Олимону бостоншиносон давра?ои тамаддуни мардуми (кавми) араб?оро ом?хта, аз р?и комёбиву ху-сусият?ои маданиашон таърихи фар?ангу тамаддуни он?оро ба ду давраи т?лон? ?удо намудаанд. Давраи аввал аз ?адим то пайдоиши ислом давом карда, онро давраи маданияти ?о?илияи араб?о номидаанд. Дав-раи дуввум аз пайдоиши ислом огоз ёфтааст. Олимон маданияти ин давраро аз р?и пешрафти илму фар?анг ва марказ?ои тамаддуниашон маданияти давраи гул-гул шукуфии араб?о (мусулмонй) номиданд.
Ним?азираи Арабистон ?адимтарин сарзамини араб?о буда, аз р?и бозёфт?ову кашфиёт?о маълум шуд, ки дар ин сарзамин ?ан?з аз давраи асри санг одамон зиндаг? намудаанд. Дар ?уръон низ таъкид гардидааст, ки ?исми ?анубии Арабистон макони ав-
валини одамон будааст. Мег?янд, ки аз он ?о насли одам? дар тамоми мин-та?а?о па?н гаштааст. Дар ибтидо ним?азираи Ара-бистон сарзамини сарсабзу хуш боду ?аво буда, дар он хо?агии обёрикунанда ва чорводор? тара??й карда буд. Аз р?и маълумот?ои олимон тахминан 20 ?азор сол пеш аз милод и?лими ин сарзамин ?иддан та?йир ёфта, дар сол?ои 18-17 ?азор пеш аз милод тамоми ним?азира ба биёбон табдил меёбад. Тамоми одамон ба истиснои баъзе ?абила?о дар ма?ал?ои дурдасти ?ануб ва шар?ии ним?азира ?и?рат намуда, ин сар-заминро тарк мекунанд. Дар ?азораи УШ-и то милод бошад и?лими ним?азираи Арабистон аз нав барои зиндаг? мутоби? мегардад.
Аз ?азораи VIII то охири ?азораи П-и то милод? дар ин сарзамин о?иста- о?иста одамон маскан меги-ранд. Он?о бо мардумони ?исми ?ануби Байнанна?-райн ва шимолу ?арбии ?индустон робита?ои ти?о-ратию фар?ангии худро бар?арор мекунанд. Э?тимол дар охири ?азораи III ва аввал?ои ?азораи П-и то ми-лод ба ин сарзамин аввалин ?абила?ои сом? умр ба сар бурда, то асри ГУ-и то милод маданияти Сабей?, ?атабан?, Хадрамавт? ва Маинии худро ташаккул до-даанд. Дар нимаи ?азораи I пеш аз милод ним?азираи Арабистон ?амъияти ободу зебои тара??икарда ба ?и-соб мерафт.
Ин давра дар байни мардуми сарзамини Арабис-тон заминдорй, ша?рсоз?, меъмор? ва навъ?ои гуно-гуни санъат инкишоф меёфт. Дар хо?агии мардуми ин сарзамин дарахтон ва бутта?ои ?атрону шилм?ои хушб?йди?анда аз ?абили бухур (ладан), ханут (мирра) ва ?айра?о парвариш карда мешуд. Чун ки талабот ба он?о дар мамлакат?ои Шар?и Наздик ва Ба?ри Миё-назамин хеле зиёд буда, на?ши му?им мебозиданд. Дар маданияти хал??ои Ним?азираи Арабистон таъсири маданияти Ямани ?адим зиёд мебошад. Инро пеш аз ?ама дар сохтмони бино?ои сангин, ша?р?ои азим, системаи обёр?, ташаккули тасаввуроти маънав? дар бораи худо?о, инкишофи ?ама?онибаи хат ва ?айра?о дидан мумкин аст. Дар о?ози фаъолияти худ мардуми араб?ои ?ануб бо ла??а?ои гуногун, яъне сомии ма-?алл? гап мезаданд. Алифбои шар?ии мардуми Ба?ри Миёназаминро истифода намуда, дар тахтасанг?о, тах-тача?ои ч?б?, сафолпора?о менавиштанд. Дар байни он?о ?ануз яккахудоги ву?уд надошт.
Он?о ба худо?ои гуногун Лот, Уззо, Манот, Астар (Аштар, Иштра), Вадд, Амм, Син, оид ба офтоб, мо?-тоб, табиат ва ?айра?о р?й оварда, он?оро дар байни ?абила?ои худ мепарастиданд. Илова бар ин ?ар як ав-лод, ?абила, ша?р?о, худо?ои худро доштанд ва буд-параст? мекарданд. Дар асри Ьи милод? робита?ои мардуми юнон?, мисрй, рум? бо мардуми ним?азираи Арабистон зиёд шуда, ба анъанаю урфу одати он?о таъсир расониданд.
Махсусан дар ин давра дар Адан ва ?азираи Сок-тора дини насрон? па?н мегардад. Аз асри У1-и ми-лод? сар карда, империяи Рим хост, ки дар ?исми ?а-нубии Арабистон дини насрониро ?ор? кунад вале ба ин мардуми ориёи?о халал расониданд. Дар ?амин давра дин?ои ?адимаи будпарастии ?абила?ои ма?-аллй ?увват гирифт. Мубориза?ои байни ?абилав? давом карда дар нати?а ин ?абила?о мутта?ид шуда, давлати ягонаи араб?о ба ву?уд омад. Ва ни?оят ?ояи дини яккахудоии ислом ?алаба карда, хал?ияти араб дар Арабистон ташаккул меёбад. Вожаи «араб» исми ?амъи ?амаи хал??ое, ки имр?з дар сарзамини он давлат?о зиндаг? мекунанд, мебошад. Араб?о ба гур??? хал??ои Сом? дохил мешаванд. Сом- номи пи-сари Н?? (Ной) пай?амбар, сара?доди гур??и хал??ои Сом?- Шом (Сурия), Я?уд, ?абаш, Айсор ва Осуриёни ?адим (бобулиён ва финикияги?о) мебошанд.
Аввалин маълумот?ои хатт? доир ба истило?и «араб» ?ан?з дар солнома?ои шо?они Осур? ва Бо-булистон? нав дар шакли «а?в»(арбаа ё араб?) сабт шудааст. «А?в»- аслан истило?и я?уд? буда, маънояш хушк, беоб ва биёбон мебошад.
Сарчашма?ои хаттии аккад?, ором? ва я?удии ?адим низ истило?и «а?в»-ро ?амчун хушк, беоб ва биёбон маънидод кардаанд. Араб?о ?амчун этноним ба категорияи ном?ои ?адими этникии худ ба монан-ди аморей?о, финикиги?о, ошуриён, я?удиён, сабей-?о, маини?о ва ?айра?о дохил мешаванд. ?амаи он?о ?абила?ои к?чманч? ва нимк?чманч? буда, дар асри УП-и милод? аз ибораи «ачв» ибораи араб ба ву?уд омад. Пас аз ин он?оро ?абила ва ё мардуми араб?о меномиданд.
Бутпарастони ?авми то исломии араб?о дар хона-?ояшон бут?ои худро доштанд, ки ?ангоми ба сафар баромадан ва ё аз сафар баргаштан ба он?о са?да ме-карданд. Он?о ?ангоми дар сафар будан дар ?ой?ои дамгирии худ чор сангро аз ро? бардошта, якеро барои худ бут ва аз сетои бо?имондаи он оташдоне месох-танд. Он?о ?урбони?ои худро ма?з дар назди бут?ои сари ро?? ба ?о меоварданд. Тиб?и иттилои ?ишом ибни Му?аммад ал-?алб? бутпараст? дар байни араб-?о баъди вафоти ?азрати Одам дар замони писарони ? Шис ва ?обил сар шудааст.
Ривоят мекунанд, ки авлоди Шис ба ?оре рафта, ?абри ?адди худ ?азрати Одамро зиёрат карда, нисба-ти ? аз Худо ра?му шаф?ат металабид ва дар атрофи чизе давр мезад. Ин во?еаро яке аз авлодони ?обил мебинад ва ба хешовандонаш хабар меди?аду аввалин шуда барои он?о буте матарошад. Дар ривояти дигар омадааст, ки Вадд, Суваь,Йаъ?ус ва Наср, ки аз авло-дони порсоён буданд ?ама мемиранд ва аз ?авми ?о-бил шахсе барои ?ар яки он?о буте сохта меди?ад, ки бут?о ба мар?умон хеле шабо?ат доштаанд.
Аз ?амон давра?о сар карда хешовандон барои гу-заштагони худ бут месохтанду дар атрофаш давр меза-данд ва ба хотири он?о ?урбони?о мекарданду худро ором мегардонидаанд. Пас аз ин во?еа?о дини ислом ба ин сарзамин дар асри VII якбора ба ву?уд наома-да, балки ба пайдоиши он фарорасии шароити вазъи и?тимо?, и?тисодй, сиёс?, мадан? ва маънавии ?аби-ла?ои араб, ки аз давра?ои ?адим дар ин сарзамин ма-скан гирифта буданд, сабаб гардидааст. Дар ?анубии Арабистон, яъне дар Ямон ва Худрамавт маданият ва хат хеле васеъ инкишоф ёфта буд. Араб?ои шимо-л? бошанд дар т?ли аср?о хатти оромиро истифода мебурданд. ?амин тари?, дар ибтидои асри У1-и ми-лод? забони ягонаи адабии мардуми араб?ои шимол ташаккул меёбад.
Адабиёти то исломии араб дар жанр?ои ?асида, ?азал, фахрия, мад?ия, ?а?вия, з??дия, хамрия, васфия ва вазни ар?з инкишоф ёфта буд. Араб?о дар ин забон ду намуди наср - насри ?офиядор ва насри равонро э?од кардаанд.
Бузургтарин шоирони тоисломии араЬ?о Имрул, ?айс, Наби?й, Зу?айр, Тарафа ва Антара буданд, ки э?одиёти он?о аз нав дар давраи ислом э?ё шуд. ?ат-то ин шакл?ои э?одиёт байни мардуми ?айриараб?о низ па?н гашта, аз тарафи он?о пазируфта мешуд. Аз ибтидои асри У1-и милод? бошад дар сарзамини Ара-бистон таъсири дину маз?аб?ои гуногун, пеш аз ?ама, я?удй, насрон?, ориён?, зардушт?, бутпараст? ?увват мегирад. Баъд аз ин чанд муддат мардуми араб ба тар-?иб?ои гуногуни маз?абй р?й оварда, ба ?ои бутпараст? ?оя?ои яккахудоиро тар?иб мекарданд, зеро ки дар ин давра муносибат?ои ?омеаи ?авмию ?абилав? тезу тунд гардида, нобаробарии и?тимо?, сиёсй, мол?, пулй ?увват мегирад. ?амаи инро ?ояи ягонаи мутта?-идкунанда бартараф карда метавонист. Ин ?ам бошад р?й овардан ба дини ягона, ки метавонад нобаробарии ?омеаро аз байн бубарад, ки ин насиби дини ислом ва Му?аммад пай?амбар гардида буд.
Дини ?орикардаи Му?аммад дини ислом, тар?и-би яккахудо? буд. Он пайрави Ибро?ими Халилулло? буда, ба ?ои бисёрхудог? парастиши худои якка ва ягонаро па?н намуд. Ислом ба м?ъта?идони худ ме-фармояд, ки ба ?афт чиз (?астии Олло?, фаришта?ои Худо, пай?амбарони ?, китоб?ои му?аддас, та?дир, зиндашав? баъд аз фавт ва р?зи ?иёмат) бовар карда, он?оро ба дил тасди? намоянд. Дар ислом ду маз?аб сунн? ва шиъа амал мекунад, ки пайравонашон анъ-ана?ои онро ба ?о меоранд. Дар ин давра мардуми араб бо хал??ои гирду атрофи худ рафту омад карда, дину анъана?ои худро па?н намуда, мегуфтанд, ки он анъана?оро ба ?о биёранд. Мардуми араб бо ин ро? аз фар?ангу тамаддуни ?ании мардуми ?амсоя?ои худ, хусусан аз мардуми а?амиён ба?раманд гашта, ватани худро ба маркази илму фар?анг ва тамаддун табдил доданд.
Ша?р?ои марказии илму фар?ангии ислом?-Ясриб (Мадина), Макка, Тоиф, Яман, ва баъдтар Ба?дод ба ?исоб мерафтанд. Араб?о дар маркази хилофат-ша?-ри Ба?дод аср?ои УШ-Х олимони зиёдеро ?амъ наму-да, донишго?и бузурги илмии хеш «Байт-ул-?икмат» (Хонаи ?икмат)-ро таъсис дода, дар ин дарго? ба забони араб? назария?ои муси?ии Арасту, Аристоксен, Никомах, Батлимус ва дигаронро тар?ума мекарданд. Риёзидон Ал-Кинд?, файласуф ибни Сино, олим Ал-Фороб? (муаллифи «Рисола дар бораи муси??») аз на-хустин муси?ишиносони ибтидо? буданд, ки дар нати-?аи за?мату э?одиёт?ои он?о забон ва ?уруфоти араб? ба сат?и забони давлатию илм? расид.
Анъанаи дар на?шу нигор ба кор бурдани хати арабй дар аср?ои миёна ба миён омад. Бо ин ро? г?ё, ки хати араб? ?амчунин санъат истифода бурда шуда, ба ва?йи ило?? ворид шуд. Дар ин ?о хусусият?ои эсте-тикии хати арабй ба назар мерасид, ки мутаносибан ба якдигар як?оя навишта шуда, дорои а?амият буд. Таш-кили санъати хаттот?, намуди арабии санъати тасвир? ба Ал? ибни Аб?толиб нисбат дода мешавад. Умуман хаттотии араб? дар ду шакл: куф?- куррадор барои на?шу нигор ва геометрй, ?андасав? - барои ороиш-ди?ии бино?ои аз хишти пухтаю хом сохташуда, исти-фода бурда мешуд. Ин боиси пайдо шудани намуд?ои нави бино?о, ма?бара?о, муассиса?ои дин?, корвонса-рой?о, (ме?монхона?о барои савдогарон), ?аммом?о, бемористон?о, обанбор?ои зеризамин? ва гайра?о дар ша?р?ои маркази ти?оратию фар?ангии Шар? ва Ав-рупои ?ануб? гардидааст. Хаттотон барои навишту сабти матни «?уръон» ва тафсири он аз ?арф?ои ра-вони тезнависи насх истифода мебурданд. Аз ин сабаб аксари олимони арабу а?амиён э?одиёти худро бо за-бону ?уруфоти араб? таълиф менамуданд.
Илму фар?анги мардуми арабу а?амиён дар на-ти?аи таъсири мута?обилаи ?амдигар бо за?мати зи-ёди олимону файласуфон ва санъаткорон: Ал-Кинд?, Ибни Рушд, Салмони Форс, шоир Холид-ал-Файёз, ?орис ибни Калда, Ал-Бухорй, Ибни Сино, Ибни ?о-?из, Абдурай?они Берун?, Фороб?, Со?иб ибни Хо-сир, муси?ишинос Ибни Му?риз ва дигарон ташаккул ёфта, ба сат?и ?а?он? расидааст. Бо баробари па?нша-вии Ислом дар давлат?ои Шар? намуд?ои нави санъа-ти меъмор? мас?иду мадраса?о, санъати на??ош?, тас-вирй ва бадеию шеър?ои ар?з? ба сат?и баланди худ расид. Ривоят?ои китоби «?азору як шаб» аз таърихи мардуми арабу а?ам ша?одат меди?ад. Солшумории ?и?р?, номи мо??ои мусулмон? ва анъана?ои он?о то ?ол дар байни аксари мардуми олам маъмул аст. Таъ-лимот?ои ахло?ию фалсафии ?уръони ма?ид оид ба пайдоиши оламу одам, ?у?у? ва ахло?и ?омеа то ?ол мавриди та??и?у ом?зиш ?арор доранд.
Илм дар аср?ои миёнаи Шар? ду равия дошт: илми дин? ё ки шаръия ва илми а?лй. Илми Шаръия илмест, ки аз р?и на?л ва тафсири он ба даст меояд.
Илми дин? - оид ба худост, ки а?ли инсон? г?ё ба охири он намерасад. Ба гур??и илми Шаръия илми ?ироат, чй тавр хондани калима?ои китоби «?уръон», илми тафсир, шар?и оят, ?адис, ?уръон ва гуфта?ои ?адиси паёмбар дохил мешаванд.
Илми Фи?? - ба илми ом?зиши шариати ислом? дохил мешавад, ки он аз се илми асос?: илми «Усул ал фа??» оид ба масъала?ои назариявии амр?ои ша-риат ба?с менамояд, ки барои тасди?и даъво?ои худ аз илми калом, тафсир, ?адис истифода мебарад: илми «Хилоф», ба ?у??ат?ои шаръ? эрод мегирад ва барои дафъи шуб?а далел?ои ?атъ? меорад: илми «Илм ул ?адал» усули мунозира буда, олимон онро як ?исми метаав илми манти? шуморанд.
Илми дигари ислом - илми Калом аст. Илми Калом масъалаи дин? ва зиндагии» исломиро бо далел?о ?у??ати а?лия ва манти? бо ёрии калом исбот мекунад. Ба?си Калом масъала?ои вобаста ба эъти?оди исломист (ягонагии Худо). Илми Калом дар замони халифа?ои аббос? ба ву?уд омад. То он ва?т масъала?ои ба?си диниро «Фи?? ад дин» меномиданд, ки ба му?обили «Ал-фи??-фил-илм» буд. Аз ин сабаб Аб??анифа китобашро «Фи??- ал-акбар» номида буд. Унсур?ои илми Калом пештар ву?уд дошта, асосгузораш ( с.871) Ал- Кинд? будааст. Маз?аб?ои зиёде ба монанди илми Калом илми худро доштаанд. Намунаи бе?тарини илми Калом дар асари Ибн ул Надим «Китоб -ул- фе?раст» ифода ёфтааст. Илми А?лия бошад илмест, ки он аз табиат ва тафаккури инсон?, назария, та?ри-
МАРКАЗ?ОИ ФАР?АНГИИ ИСЛОМИ
Ба?дод Дидца ?и?оз,Тоиф,Сурия Макка, Яман Ясриб, (Мадина)
НАМОЯНДАГОНИ ИЛМУ ФАР?АНГИ ТО ИСЛОМИ ВА ИСЛОМИИ АРАБ?О
?орис ибни Калда (табиб)
Антара ва Зухайр Со?иби Хосир, Ибни Р?шд
Ал-Кинди, ?орун-ар-Рашид
Аб?усмон ибни ?о?из
(муаррих), Ибни Фа?е?
(муси?ишинос) ба бо далелу исбот ба ву?уд омадааст.
Просмотр: 9211
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved