Дата: 2017-05-10
Идоракун? бо баробари ба ву?уд омадани ?омеа пайдо шудааст ва унсур?ои он дар тўли таърихи ?азорсола?ои тамаддун ба миён омадаанд.
Инкишофи назария ва амалияи идоракун? пан? давраро дар бар мегирад:
Давраи якум - тавлиди идоракун? ба (5000 сол пеш аз мелод рост меояд), бо пайдоиши алифбои Шумери бостон? ва пайдоиши таба?аи “Фидоиёни то?ир” ало?аманд? дорад. Дар ин давра дину оин ва фаъолияти ти?орат? ба миён омадааст, тасаввурот дар бораи ма?ом ва мав?еи идоракунии ташкилот, мазмуни фаъолияти идоракун? ва усул?ои татби?и он бор?о таѓирот?ои ?иддиро аз сар гузаронидааст.
Дар он ?ое, ки ?атто ду одам барои дарёфти ?адаф?ои муштарак бо ?ам мутт?ид мешудаанд, зарурати фаъолияти як?ояи он?о ба амал меомад, ва ба яке лозим меомад, ки вазифаи сарвари идоракуниро ба дўши худ гирад ва дигаре итоаткунандаи ў бошад.
Дар давраи якум, мисриёни ?адим зарурияти ба на?шагир?, ташкил ва назоратро дарк карда, дар густариши идоракун? истифодаи принсипи аксулмарказониро таклиф намудаанд.
Давраи дуюм - пайдоиши асос?ои ?у?у?ии фаъолияти идоракун?, ки ба соли 1760 то мелод мувофи? меояд. Дар ин давра Подшо? ?амурапп? девони ?онун?ои идоракунии давлатро барои ба низом даровардани кулли муносибати гурў??ои гуногуни и?тимоии а?ол? э?од намудааст, ки дар асоси он?о кор?ои идоракунии давлатдор? танзим мешуданд. Подшо?, барои назорати фаъолият, му?аррар кардани музди кори фикр?, ба шахси дигар ?авола накардани масъулият истифодаи шо?идон ва тартиб додани ?у??ат?ои хаттиро пешни?од кардаст.
Давраи сеюм - пайдоиши принсип?о ва услу?ои идоракун? ба соли 1600 рост меояд. Дар ин давра, я?удиён якумин бор дар ?араёни идоракун? принсипи зан?ирбандиро истифода бурдаанд.
Дертар дар Аврупо олими итолиёи Никколо Макиавелли принсипи риёзиёти оммавиро э?од намудааст ва дар фаъолияти ташкилот ма?оми ма?саднокро асоснок кардааст. Олими англис Томас Мор о?ибати бади идоракунии ташкилотро аз тарафи ро?барони ноў?дабаро бо воситаи истифодаи усули та?лил муайян намудааст.
Соли 1651 файласуфи англис Томас Гоббс дар китоби худ “Левиафан” омили асосии ба ?окимият со?иб шудани одамонро нишон додааст. Пас аз сад сол ин масъаларо Эго ?амватани ?еймс Стюарт (1767) муфассалтар ?ал намудааст. Дар ?амон замон Иеремия Бентам дар китоби “Му?аддима ба принсип?ои анъанав? ва ?онунгузор?” ма?сади асосии рафтори одамонро дар нафъовар? дидааст.
Давраи ча?орум – пайдоиши капитализм, ки ба охи рва аввали аср?ои XVII-XVIII рост меояд. Дар ин давра капитализм чун форматсияи и?тимо?-сиёс? пайдо гаштааст ва саноатикунонии тамаддуни Аврупо ба миён омадааст, ки нави ин?илоби саноатии охири асри XVIII ва оѓози асри Х1Х низ меноманд. Дар ин мар?ила натан?о истифодаи усул?ои тачрибав? (эмпирик?), балки васеъ ?ор? намудани озмоиш?ои илм? барои муайян кардани меъёр?ои музди ме?нат, суръати имконпазирии кори та??изот?о, ?исоб кардани исте?соли самаранокии ма?сулот ва ташкили исте?солот ба ро? монда шудааст.
Дар ин давра олими англис Ричард Аркрайт дар фаъолияти худ принсипи зинагии ташкили ме?натро истифода бурдааст ва дар асоси на?шагирии ?ойгиркунии та??изот?о, та?симоти ме?нат, ?амо?ангсозии фаъолияти коргарон ба мошина?о, ?ор? намудани интизоми ме?нат, ба ў муяссар гардидааст, ки ў ба туфайли ин пайдар?амии ?араёни технологии корхонаро таъмин намудааст. Ин чорабин? ба вай имкон додааст, ки харо?от?оро сарфа намояд, дар мубориза бо ра?ибон ба пирўз? со?иб гардад ва бо ?амин ро? ба идоракунии саноат? (индустриал?) асос гузорад ва дар заминаи он “кодекси” интизоми ме?натии системаи фабрикавиро ?ор? намояд.
Адам Смит дар асари худ “Тад?и?от оиди табиат ва боигарии хал??о” (с. 1776) принсипи “одами и?тисод?”-ро э?од намудааст, ки он назорат ва ?исобкунии музди ме?натро талаб менамуд. Джеймс Милл дар оѓози асри Х1Х доир ба муаммои ?авасмандкунии кормандон тад?и?от гузаронидааст.
Роберт Оуэн дар сол?ои 1800-1828 та?рибаи и?тимоию и?тисод? гузаронидааст, ки мо?ияти он аз тасаввуроти коргарон оиди манзили обод, бе?дошти шароит?ои ме?нат, истиро?ат ва ташкили маѓоза?о, барои фурўши мол?ои ниёзи аввали мардум бо нарх?ои дастрас иборат буд.
Чарлз Бэббидж олими англис дар асоси омўхтани маълумот?ои омор? усул?ои омўхтани сарфаи ва?ти кор?, та?лили ?иёси фаъолияти корхона?ои яксамта, муайян намудани ро??ои афзункунии самаранокии кор ва татби?и системаи ?авасмандкунии музди кориро амал? гардонидааст.
Маршал ва Логман му?им будани мене?менти илмиро дар соли 1835 дарк намудаанд. ?озеф Вартон дар соли 1881 бори аввал барои колле??о аз фанни мене?менти со?ибкор? китоби дарс? э?од намудааст, ки сабаби асосии тавлиди мене?менти касб? буд.
Давраи пан?ум - пайдоиши мене?менти бюрократ? ба охири асри Х1Х ва аввали асри ХХ рост меояд. Дар ин давра зина?ои печ дар печи идоракун? ба миён омад, ки амалиёти мене?менти корхона?оро ба фасл?о ?удо намуд, меъёр ва андозаи ме?нати мене?еронро муайян намуд.
Охир?ои асри Х1Х ва аввал?ои асри ХХ нахустин ма?мўаи илми мене?мент э?од шуд, ки он дар заминаи та?риба?ои бисёрасра ва инкишофи саноат ташаккул ёфтааст. Саноат ?амчун корхонаи исте?сол? аз гурў?и ме?нат? иборат буда ба исте?соли мол?ои бозорхар ва фурўши он шуѓлдошт. Талаботи бозор ба фаъолияти исте?солот таъсир кард ва дар нати?аи он ?амъият?ои са??ом? ба миён омаданд. ?амин тавр, корхона?ои бузурги исте?сол? пайдо гаштанд.
Муассиса?ои бузурги исте?сол? барои ба ро? мондани ?араёни ме?нати самаранок ва бо ?амдигар зич фаъолият бурдани ?исм?ои ало?идаи исте?солот э?тиё? доштанд. ?алли ин вазифа меъёр ва андозаи ме?нати мене?еронро муайян кард.
К.Маркс дар замони худ усул?ои исте?солоти капиталистиро та?лил намуда, нишон додааст, ки бо баробари зиёдшавии арзиши моликият, мураккабшавии сохтори идоракун? ва сат?и техникии он моликиятдорони восита?ои исте?солот, ?исми ваколат?ои худро доир ба идоракун? ба ?айати хизматчиёни кирояи баландихтисос (мене?ерон) месупориданд. Мене?ерон ?амчун тахассусмандони со?аи ташкил ва ифодакунии раванд?ои и?тимоию и?тисод? дар аввал и?рокунанда буда, баъдан дар корхона аз и?рокунандагони ихтиёр? ба моликиятдорон табдил меёфтанд.
Дар нати?аи андешидани чора?о доир ба тахассусманд? ва со?иби касб намудани кормандон, фаъолияти идоракун? ба вазифаи муста?ил ?удо мешавад. Оиди ин раванд пешвоёни назарияи ?амъиятшинос? фикр?ои худро баён карда буданд. Макс Вебер1 кўшиш намудааст, ки ин муло?иза?оро ба инкишофи ?амъияти капиталист? мувофи? намояд.
Дар сол?ои охир зарурат дар ?удо намудани илми логистика – идоракунии ?аматарафаи ?араёни гардиши мол?о ва иттилооти ти?орат? доир ба таъминкунии исте?солот ва фурўши мол?ои истеъмол? пайдо гашт.
Дар Аврупо идоракунии зинаг? ба амал омад, ки вай аз се дара?а (боло?, миёна ва поёнии идоракун?) иборат буд. Дар навбати аввал зина?ои боло? ва поён? ташаккул ёфтанд, баъдан дар асоси афзудани ?а?ми фаъолият, мураккабшавии раванди идоракунии корхона ва муносибати о?илона дошта нисбат ба кор?ои ро?бар?, зинаи миёна ба амал омад.
Идоракунандагони зина?ои боло?, миёна ва поён? вазифа?ои му?имтарини идоракун?: бана?шагир?, ташкили фаъолият, ро?бар?, ?авасмандкун? ва назоратро и?ро мекунанд.
Истеьсоли мольои ниёзи мардум, ки меафзуд, ба афзоиши муассисаьои хурду миёнаи истеьсолц мусоидат мекард.
Ин муассисаьои хурд барои таъмини талаботи доираьои маьдуди мардум фаъолият мекарданд.
Со?ибкорони навбаромад ба душвори?ои зиёде вохўрданд, ки дар натижаи он аз ра?обату талоши бозор сар шуда, то ба талоши мене?мент?ои муассиса?ои калони исте?сол? ан?ом меёфт.
Ин со?ибкорон мў?то?и системаи нави идоракун? набуданд, балки ба та??и?и му?иту таѓироти вазъият шуѓл доштанд. Ба мене?мент вазъияти нав талабот?ои навро пеш гузошт. ?атто муассиса?ои калон чун корпоратсия?ои байналхал?? ба равия?ои нави идоракун? мў?то? шуданд, чунки ра?обати он?о дар давраи баъди?анг? хеле тезу тунд ва шиддатнок гардид.
Он?о ба чунин усул?ои ро?бар? э?тиё? пайдо карданд, ки ?ам ?арор?ои пешбин? кардаашон нати?аи самаранок ди?аду ?ам яклухтии сохториашон ба таѓироте дучор нагардад.
Ин э?тиё?отро усули ми?дор? ва тарзии идоракунии системав? ?аддалимкон ?онеъ мекард.
Та?лили ми?дор? имконият медод, ки бо ро?и моделсоз? ва корбасти усули ми?дор? дар вазъият?ои душвору мураккаб ро?барон чораи мувофи? андешида тавонанд.
Инчунин бо моделсозии математик? анвои фаъолияти исте?солиро омўхта, масъала?ои душвори идоракуниро ?ал кардан имконпазир мегашт ва истифодаи самараноки захира?о, та?симоти он?о ва дигар масъала?о ?алли худро меёфт.
Та?лили сохтории исте?солот бошад имконият медод, ки муассиса ва фаъолияти он чун во?иди яклухт зери назорат бошаду он нати?аи дилхо? ди?ад.
Албатта, манти?ан, нати?аи чунин тад?и?от истифодаи усулеро та?озо дошт, ки он ба омўзиши вазъият нигаронида шуда бошад.
Маънии ин тарзи та??и? омўзиши ягон вазъияти мушаххас ва донистани омил?оест, ки дар он мар?ала рух меди?ад. Идоракун? дар ин ?олат бо ро?и омўхтани шароит?ои аз ?ама му?им, робита?ою таъсири он?о ба ?араёни исте?солот сурат гирифта метавонад.
Бешуб?а, илми мене?мент бо кашфиёт?ои нав ба нав ѓан? мегардад. Аз сол?ои 80-ўм сар карда санъати идоракун? пайдо мешавад, сол?ои 90-ум бошад масъалаи му?ими мене?мент-та??и?и ро??ои ба даст овардани пешо?анг? (лидерство) ба шумор меравад.
Просмотр: 2275
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved