На?ша:

Адабиёт?ои тавсияшаванда:

Маф?уми молия

Пайдоиш ва амал намудани молия ба таври объектив? бо ?онун?ои инкишофи ?амъият? муайян карда мешавад, ки ба он дар зиннаи муайяни мав?удият со?аи махсуси муносибат?ои та?симот? зарур шуд, ки ?онеъгардонии болосохти сиёсиро ба восита?ои пул? таъмин намояд. Таърихан молия дар давраи пойдоршавии муносибат?ои молию – пул? ва пайдоиши давлат ба миён омад.
Истило?и «Молия» (аз калимаи лотинии financia – даромад, на?дина гирифта шудааст)  аввалин маротиба дар ?арни ХII дар ша?р?ои Италия (Генуя, Венетсия, Флоренсия ва ?айра?о) истифода шуда, ки дар он?о пештар капитали савдогар? инкишоф ёфта, он?о марказ?ои калони савдо?, ?исоббаробаркуни?ои пул? ва фаолияти бонк? ба ?исоб мерафтанд. Молия дар аввал ?ама намуди пардохти пулиро ифода мекард. Дар оянда (аср?ои XVI - XVII) истилло?и «Молия» дар ми?ёси байналхал?? па?н гардид ва ?амчун маф?уми бо муносибат?ои пулии байни а?ол? ва давлат оид ба таъсисёбии фонд?ои восита?ои пули давлат? ало?амандбуда истифода шуд.
Дар шароит?ои и?тисоди бозории муосир, ва?те ки муносибат?ои молию – пул? характери умум? пайдо намудаанд, низоми ?аматарафаи муносибат?ои гуногуни молияв? байни ?ама субъектони ?аёти хо?агидор? (давлат, корхона, хо?аги?ои хонавода) таъсис ёфтанд. Дар замони ?озира молия ба яке аз фишанг?ои асосии таъсиррасон? ба ?араёни такрористе?соли ?амъият? мубаддал шуд, аз он ?умла такрористе?соли неъмат?ои модд? ва ?айримодд?, ?увваи кор?, муносибат?ои исте?сол? ва инчунин та?сим ва азнавта?симкунии ма?сулоти умумии дохил? байни ?ама субъектони муносибат?ои и?тисод?. Молия ба инкишофи институт?ои бозор?, ноилгардии самаранокии и?тисод? ва адолати и?тимо?, азнавта?симкунии захира?о ба со?аи и?тимо? ва со?аи хо?аги?ои хонавода, ?авасмандгардонии фаъолнокии корхона?о, мукаммалгардонии низоми бонк? ва инчунин ба глобализатсияишавии муносибат?ои и?тисод? ва таъсисёбии бозор?ои байналхал?ии капитал мусоидат менамояд.
Молия ?амеша шакли  ифодаи пул? дошта, раванди гардиши пул ва гардиши боигари?ои мабла?гузоришавандаро, (ки дар баъзе маврид?о пулро иваз менамояд: ?о?аз?ои ?иматнок, санг ва филизоти ?иматба?о, объект?ои мабла?гузор?) ифода мекунанд.
Зери маф?уми молия тамоми тадбир ва андеша?ои субъект?ои и?тисод? оид ба ташкил ва истифодаи фонд?ои пули таъиноти хосдошта, ки дар мавриди та?сим ва азнавта?симкунии ма?мўаи ма?сулоти милл? ва даромад? милл? ба ву?уд меоянд, фа?мида мешаванд.
Молия дар асоси муносибат?ои пул? сурат мегирад. Дар навбати худ пул, восита?ои пул? ва фонди пул? аз ?амдигар фар? доранд. Пул эквиваленти умумии ?амаи мол?о буда, мо?ияти он дар асоси и?рои вазифа?ояш зо?ир мегардад.
Дар аснои фурўхтан ва харидани моли тайёр аз ?ониби со?ибкор М-П ва П-М, пул на ба сифати муносибат?ои молияв?, балки муносибат?ои пул? баромад мекунад. Бояд гуфт, ки аз рўи хусусияти ба ву?удои молия дар асоси муносибат?ои пул? ба ву?уд меояд, аммо на ?амаи муносибат?ои пул? муносибат?ои молияв? шуда метавонанд. Молия ифодагари муносибат?ои пул? нисбат ба гирдгардиши пул буда, бе муносибат?ои пул? ?ой дошта наметавонад, вале молия ва пул як чиз нестанд.
Молия муносибат?оеро ифода менамояд, ки он?о ?амеша шакли пул? доранд. Молия бе пул ву?уд дошта наметавонад.
Молия ?амчун маф?уми и?тисод? муносибат?ои та?сим ва азнавта?симкунии ма?мўаи ма?сулоти миллиро ифода намуда, муносибат?ои мубодилавии экивалентиро ифода мекунад.
Та?симу азнавта?симшавии арзиш бо ёрии молия, ?атман, бо гардиши пул ан?ом ёфта, шакли манба?ои молиявиро мегирад. Аз ин ?и?ат захира?ои молияв? ифодагари муносибат?ои  молияв? мегарданд.
Муносибат?ои молияв? ?амеша бо ташкили даромад?ои пул? ва андўхт, ки шакли захира?ои молиявиро доранд, бунёд мегарданд ва он?о барои ?амаи низом?ои и?тисод? хос мебошанд.
Ташкил ва истифодаи фонд?ои пули таъиноти хос дошта таносуби муайянеро дар корхона?о ва умуман и?тисодиёт фаро?ам меорад, ки яке аз аломат?ои молия ба ?исоб меравад.
Мо?ияти молия бо воситаи маф?ум?ои даромад, фоида, даромаднок?, арзиши асл?, восита?ои асосию гардон, исте?лок, зарар ва ?айра зо?ир мегардад.
Фоида ва даромаднок? вазъ ва ?олати молиявии во?ид?ои и?тисодиро нишон меди?анд. Арзиши асл? ва меъёри он ба ?а?ми фоидаи со?ибкор таъсир мерасонад. ?олати истифодаи восита?ои асосию гардон суръати гардиши он?о ба дара?аи пардохтпазирии ширкат таъсир мерасонанд. Аз ин рў  (дар асоси гуфта?ои боло) молияро чунин таъриф додан мумкин аст:
Тамоми шаклу усул?ои муносибат?о оиди ташкил ва истифодабарии фонд?ои пулии таъиноти махсус, ки барои таъмини такрористе?сол ва талаботи давлат зарур буда, дар нати?аи та?сим ва азнавта?симкунии ма?мўаи ма?сулоти милл? ба ву?уд меоянд, молия ном доранд.
Молия муносибат?ои пулиро ифода мекунад, ки байни чунин субъектони хо?агидор? ба миён меояд:

2. Манба?ои молияв?
Зери маф?уми манба?ои молияв? тамоми фонд?ои пулию сарвати таъиноти хосдошта, ки дар ихтиёри шахсони ?у?у?ию во?е? ?арор доранд ва имконияти амалисозии муносибат?ои и?тисодиро таъмин менамоянд, фа?мида мешаванд.

?а?ми манба?ои молияв? ба ми?дори миёнаи солонаи гардиши фонд?о ва давра?ои силсилаи такрористе?сол мутаносиби роста буда, ба ?одиса?ои ?айричашмдошти баву?ўпайваста мутаносиби чаппа аст.
Манба?ои молияв? новобаста аз сат?и фарогирии доираи амал (микро ва ё макро и?тисод) аз рўи хусусияти баву?удои ба манба?ои худ?, сафарбаркардашуда ва ма?сули азнавта?сим ?удо мешаванд.
Манба?ои молиявии худ? дар сат??ои микро амалкунанда аз фоида, мабла?и фонди исте?лок, музди кор, даромади хо?агии хонаг?, дар сат?и макро аз мабла?и даромади бу?ет, аз даромади корхона?ои давлат? ва мабла??ое, ки аз ?айридавлатигардонию муносибат?ои и?тисодии хори?? ба миён омадаанд, ташкил меёбанд.
Манба?ои молиявие, ки бозори молияв? сафарбар менамояд, барои сат?и микро бо воситаи хариду фурўши ?о?аз?ои ?иматнок, ?арз?ое, ки институт?ои молияв? додаанд, барои сат?и макро бошад бо интишори пулу ?о?аз?ои ?иматнок ва ?арзи давлат? таъмин мегардад.
Манба?ои молиявие, ки дар дар нати?аи азнавта?симкун? ба ихтиёри со?ибкорон дар сат?и микро ба миён меояд, аз фоиз ва дивиденди ?о?аз?ои ?иматонки аз дигарон харидашуда ва дар сат?и макро бошад , аз пардохт?ои ?атм? (андозу пардохт?о ва бо?у хиро?) ташкил меёбанд. Рафти тара??иёту пешрафти исте?соли ?амъия? исбот менамояд, ки ?алли мушкилоти ма?дудияти захира?ои молияв? сабаби  марказияти сармоя мегардад.
Дар шароити ?озира на тан?о ин?исор? кардану байналхал?? намудани сармоя, балки дар ми?ёси ?а?он? мабаъ?ои молияв? муташаккилона ?амовар? шуда, барои давлат?ои инкишофёфта воситаи ?аллу фоидаор? гардида истодааст.
Нишонди?анда?ое, ки бо манба?ои молияв? таъмин будани со?ибкоронро нишонн меди?ад, пардохтпазирию ?обилияти ?исоббаробарнамоии он?о ва ?олати Z-?исоб мебошад.

3. Вазифа?ои молия
Вазифа (функсия) аслан калимаи лотин? (Funcsia) буда, маънои и?ро кардан, ё амал намуданро ифода мекунад.
Мо?ияти молия ?амчун категорияи и?тисод? дар вазифа?ои и?ромекардаи он ифода меёбад. Вазифа?ои молия гуфта кори и?ро мекардаи онро дар назар доранд. Дар адабиёти и?тисод? оид ба ми?дор ва таркиби вазифа?ои молия а?идаи ягона ву?уд надорад. Одатан чунин вазифа?ои молияро ба монанди таъмини ?араёни такрористе?солот бо восита?ои пул?, вазифаи ?авасмандгардон?, та?симот?, танзимун?, назорат?, вазифаи таъсисди?ии даромад?ои пул? ва ?айра?оро аз ?ам ?удо мекунанд.

Вазифаи та?симот? воситаи татби?и таъиноти ?амъиятии молия буда, ?ар як субъекти хо?агиро бо захира?ои молиявии таъиноти истифодабарии ало?идаи муста?ил ва даромад?о таъмин менамояд.
Андоз?о ва пардохт?ое, ки субъект?ои хо?аг? ба бу?ет мегузаронанд, ифодагари муносибат?ои та?симотианд. Бо ёрии бу?ет азнавта?симкунии ма?мўаи ма?сулоти милл? ташкил карда мешавад. Мабла?и даромади бу?ет барои мабла?гузории со?а?ои и?тисодиёт харо?оти и?тимо?, и?тисод? мудофиа ва идора истифода мешавад. Мабла??о баъд аз та?сим шудан бояд мувофи?и таъиноташон муста?илона истифода шаванд.
Гардиши фонд?ои пул? тан?о бо ёрии та?симу азнавта?сим таъмин карда мешаванд.  Вазифаи назоратии молия дар як?ояг? бо вазифаи та?симот? ба амал бароварда мешавад.
Вазифаи назоратии молия дар со?а?ои хо?агии хал? ва зина?ои ибтидоии он аз тарафи мутахассисони бахш?ои и?тисод?, шўбаи му?осибот, шўбаи музди кору ме?нат, маркетингу мене?мент ва ?айра ба ро? монда мешавад. Бо ёрии назорати молияв? раванди муносибат?ои молияв? дар мавриди исте?сол, та?сим, мубодила ва истеъмол та?лил карда мешаванд. Асоси назорати молиявиро интизоми молияв? ташкил меди?ад.
Як?оягии вазифа?ои та?симотию назоратии молия воситаи ба амал баровардани танзими и?тисодиёт дар сат?и микро ва макро и?тисодиёт мебошад. Дар ни?оиди муносибат?ои молияв? вазифаи танзим табиатан ?ой дорад, ки онро вазифаи та?сим ба ву?уд меорад.
Давлат нисбати танзими ?олати молиявии субъект?ои хо?аг? бетараф буда наметавонад, ў бо ёрии му?аррар намудани низоми молияв?, исте?лок, андоз, ?арз, су?урта, имтиёз ва ?арордод?ои маъмур? ба ?олати и?тисодию молиявии он?о таъсир мерасонад. Мав?уд набудани чунин танзим ба фаровонии ма?сулот дар бозор, барзиёд тавлид ва ё камисте?солкунию муфлисшав?, рушд ва таназзули шакл?ои со?ибкор? сабаб шуда метавонад.
Вазифа?ои та?сим, назорат ва танзим дар ма?мўъ сабаби ба миён омадани вазифаи ?авасмандгардон? мегарданд.
Давлат бо ёрии механизм?ои молияв? на тан?о танзим, балки ?авасмандиро барои шахсони во?е? оид ба маш?ул шудан ба фаъолияти со?ибкор? ба ву?уд оварда, истифодаи механизм?ои молиявиро ?авасманд мегардонад, то ки ў?дадори?ои худро нисбат ба шахсони ?у?у?? ва во?е? ба амал барорад.
Вазифаи ?авасмандгардонии молияв? ва сат?и истифодаи он дар ?ум?урии То?икистон мувофи?и а?идаи мо то ?ол аз ?и?ати илм? пурра асоснок карда нашудааст.

Просмотр: 7232