Дата: 2017-03-14
Сарчашмаи асосии таълимоти динию ахло?ии ислом ?уръон аст. Тамоми асос?ои догматикаи ислом аз ?уръон ва ?адис?о бармеоянд. Истило?и ислом аз ?и?ати мазмуну мо?ият бо ду истило?и дигар, ки дар ?уръон во мехўранд (дин ва имон) ?аммаъно аст. Дин ин системаи расму оин, тоату ибодат, та?вою тавозўъ ва ?айра мебошад, ки асоси зиндагии ?омеаи мусулмононро ташкил меди?ад. Мувофи?и таълимоти уламои ислом маф?уми дин се маф?уми дигар: аркони дин, имон ва э?сонро дар бар мегирад.
Уламои ислом дар масъалаи таба?абанд? ва ба система даровардани таълимоти ислом?, ихтилофи назар доранд. Таърихан дар ислом ин масъала ба се бахш: а?оид (а?ида?о), ахло? ва а?ком (?укм?о) ?удо карда мешавад.
1. – А?оид (?амъи а?ида) гуфта, он ?исмати таълимоти та?йирнопазири исломро меноманд, ки ?ар як мусулмон бояд ба он эъти?оду имон дошта бошад. Он аз се масъалаи асос? дар таълимоти ислом? иборат аст: 1) тав?ид (эъти?од ба худои ягона. Яктопараст?); 2) нубувват (пай?амбар?) ва 3) маъод (зиндашав? баъд аз марг; ?аёти ондунё?).
2. Ахло?, - ин меъёр?ои маънавию ахло?? дар муносибати байни?амдигарии одамон мебошад, ки бояд дар поя?ои зерин: адолат, та?во, имон. Иффат, шу?оат, нига? доштани асрор ва амонат, вафо, ?икмат, саховат, ра?му шаф?ат, ?авонмард? ва ?айра ?арор гирад. Ба доираи таълимоти ахло?и инчунин донистану риоя кардани ?алолу ?аром, ?оизу но?оиз, рафтор?ои шоистаю ношоиста, писанду нописанд дохил мешавад.
3. А?ком, - яъне масъала?ои ?у?у?ию масъулият?ои дигари мусулмонон оид ба тоату ибодат, ба кору зиндаг? ва умури сиёсию и?тимо? – и?тисод? ва гайра?о.
?айр аз ин ?амаи таълимоти исломро ба усул (?амъи асл) ва фурўъи (фурўъ - шохи дарахт; он чие, ки аз асл мерўяд) дин та?сим кардаанд, ки мувофи?и он таълимоти асосии ислом аз пан? усул дар шиъа, ё ?ашт фурўъ дар равияи сунн? иборат аст. Ин усул?о чунинанд: тав?ид, адл, нубувват, имомат, маод, амри маъруф, ва на?й аз мункар, табарро (дўсти худоро дўст шуморидан), тазарро (душмани худоро душман шуморидан). Ин таълимот тан?о мухтасаран асоси исломро фаро гирифтаанд, дар он?о таълимоти ислом дар бораи ?аст?, офариниши одаму олам, сурати кай?он, фалсафаи ислом ву?уд надоранд ва сухан тан?о оиди а?оид меравад.
Дар заминаи он се ?исмат аз таълимот? ислом?, ки ?аблан ёд шуд, се со?аи улуми ислом ба ву?уд омаданд, ин?о: илми калом, илми ахло? ва илми фи??.
Яке аз бахш?ои илми калом а?оид мебошад А?оид баёни мухтасари таълимоти ислом дар шакли из?ори эъти?оди мўъмин ба он аст. А?оид ин пеш аз ?ама донистан, бовар? доштан, ва амал кардан ба пан? аркони ислом аст:
– Калимаи тайибаи ша?одатайн, - яъне бо забон гуфтани «Аш?аду ан ло Ило?а илла Алло?у ва аш?аду анна Му?аммадун расул - Алло?» - яъне ша?одат меди?ам, ки худое ба ?уз аз Алло? нест ва ша?одат меди?ам, ки Му?аммад расули (фиристодаи) худост.
- Гузоштани пан? ва?т намоз дар як шабонарўз.
- Гирифтани рўзаи мо?и Рамазон 30 рўз.
- Додани закоти мол.
- ?а??и каъба кардан дар сурати ?удрату тавоно? ва имкон доштан.
Сониян, эъти?од доштан ба ягонагии Худо, малоик, кутуби ило?? будани ?уръон, рўзи ?иёмат ва ?исобу китоб аз кирдору гуфтору неку бад, ?аннату дўзхах ва ?айра, ки дар китоб?ои а?оид муфассал баён шудаанд.
Тав?ид (Эъти?од ба ягонагии худованд; Худошинос?). Мувофи?и таълимот ва талаботи ислом имон ба Худои во?иду якто (Алло?), ки холи?у офаридагори тамоми мав?удот, Парвардигори замину осмон (Раббус – самовоти вал - арз) дониста мешавад. Ин эъти?од нахуст забон? ба воситаи гуфтани калимаи ша?одат ва сипас ?албан ?абул ва бовар? кардан ба он ?осил мегардад. Ин ?и?ати эъти?одии ислом бо соддагии худ ?олиби ди??ат аст. Дар ?а?и?ат ?ам ин соддагии гаравиш ба ислом ва соддагии маросим ва ибодат?ои он нисбат ба дигар дин?о яке аз сабаб?ои зуд интишор ёфтани ислом дар олам гардид.
Имон зарурати шинохтани Худоро пеш мегузорад. Мувофи?и ило?иёти ислом?, ки асоси онро оят?ои ?урон? ва ?адис?ои Му?аммад пай?амбар ташкил меди?ад, Ислом таълим меди?ад, ки Худо яккаву ягона аст, аз ин рў ислом чун дини тав?ид? (монотеист?) шинохта мешавад. Монотеизми ислом? яктопарастии холис аст, он бештар аз дигар дин?о аз олоиш?о ва бо?имонда?ои политеизм (бисёрхудо?) пок шудааст. ?е? яке аз муассисони дин?ои бузурги монотеист? монанди Му?аммад пай?амбар ба таври ?атъи ва босубот ба ?имояи тав?иди ?атъи барнахостаанд.
Тав?иди ислом? аз матну мазмуни сарчашма?ои асосии он бидуни ?е? гуна таъвил ва тафсир возе?у равшан аст. Худованди ислом аз ?ама гуно? мегузарад, магар аз ширк, - яъне чизеро ё касеро ба ва?дат, азамат, кибриё ва ?удрат ба Алло? шарик донистан.
Дар ?уръон омадааст (?уроън сураи Ихлос 1-3) «?ул ?увал-ло?у а?ад, алло?у самад. Лам ялид ва лам юлад ва лам якун ла?у куффуван а?ад». Яъне «Бигў: Вай Худои яктост, Худои ?овид аст, на касе фарзанди ў, на ў фарзанди касест, ва ?е? касс мисл ва ?амтои ў нест». Маълум аст, ки дар дини насрон? ?арчанд он ?ам дини тав?ид? ?исоб мешавад, Худои ягона дар се симо: Худо падар, Худо Писар ва Рў?ул?удс зо?ир мешавад. Сураи овардашуда ва бисёр оят?ои ба он монанд ма?з зидди чунин тасаввуроти насрон? ва дигар дин?о равона шудааст.
Хулоса Худои ?уръон? аз ?ама шабо?ат?ои антропоморф? (одаммонанд?) пок карда шудааст. Худоро дар ?е? як шакле тасаввур кардан мумкин нест. Ва?те ки гуфта мешавад, Худо мебинад, мешунавад, мезанад, мегўяд, дар аршу курс? мешинад, ?ама истиъор? мебошад. Тасаввур кардани он, ки Худо мисли одам забону да?он, гўшу чашм дасту пой ва ?айра дорад мушрикист ва он гуно?и сахттаринест дар ислом. «Иннал – ло?а ло я?фара ман юшрук би??» - яъне «Худо касеро, ки ба ў шарик сохтааст намебахшад» (?уръон 4; 116). Чунин оят?о дар ?уръон бисёранд.
Худо дар ислом дорои ном?о - асмо ва сифот?ои бисёр аст. Худо фард, таъоло (олимартаба) азал?, мав?уд ?абл аз олам, ?оим ба зот, олим, ?одир, ?а??ор, ?аббор ва аз ?ама му?иммтаринаш ра?мону ра?им аст. Худованд, мувофи?и гуфти уламои ислом, дорои сифат?ои сабут? ( мусбат, тасди??) ва салб? (манф?, инкор?) аст. Уламои ислом мегўянд, ки Худованд дорои дах сифат аст, ?ашттои он сабут? ва дутои он салб?. Сифат?ои сабутии Худованд ин?оанд: Худои Таъоло олим аст (яъне ?амадон аст), зиндаю ?овид, азалию абад? аст, ?одир аст (яъне тавоност), шунавост на ба гўш, биност на ба чашм, гўёст наба забон, со?ибирода аст (яъне ?ар чиро хо?ад бикунад); Таквин – офаридагори ?амаи олам, ба ву?удоварандаи ?амаи чиз аз ?е?, аз нест? ба ?аст? ва аз ?аст? ба нест?. Ва он ду, ки салб? аст ин?оанд: Аввал он, ки Алло? таъоло беайб аст, дуввўм, ки Алло? Таъоло шарик надорад.
Ч? хеле, ки Фирдавс? мефармояд:
Якеро сар афрозию шо?? ди??,
Дигарро ба дарё ба мо?? ди??.
На бад-он ме?ру на бад-ин кин,
Ту? бе?дон эй ?а?онофарин.
?а?онро баландию паст? ту?,
Надонам чии ту, он чи ?аст? ту?.
Ба ?айр аз сифат?ои номбурда дар ?уръон Худо як исми зот ва наваду нў? исми сифат? дорад. Лафзи «Алло?» исми зот аст. Исм?ои сифот? Ра?мон (бахшанда), Ра?им (ра?мкунанда, ме?рубон), А?ад (якто), ?ай (зинда), ?одир (тавоно), Холи? (хал?кунанда) Рози? (рўзиди?анда) Самеъ (шунаво), Басир (бино) ва ?айра ?амъ 99 ном.
Ногуфта намонад, ки Алло? ?арчанд дар сурат ба инсон шабе? нест, вале дар баъзе сифот бо инсон як аст, чунки рў?и ило?? ба инсон дамида шудааст, инсон со?иби рў?и худовандист. Масалан инсон худ офаридагор (эъ?одкунанда) аст, худо низ холи?у офаридагор аст, инсон худ ра?им – ме?рубон аст, парвардигор низ ме?рубон. ?амин тавр аксари исм?ои сифотии худо он сифотест, ки инсон дорад ва ё надорад вале мехо?ад, ки дорои он бошад, мисли ?ай (абадият), ?удрати беинти?о ва ?айра. Аз ниго?и ило?иёти ислом ин умумият, чунон, ки гуфтем, аз он аст, ки парвардигор ба инсон рў?и худро дамидааст ва аз ин сабаб инсон дорои баъзе сифат?ои ило?ист, вале нисбатан камтар.
Нубувват (аз калимаи араб? набаа – хабар додан, ого? кардан. Пай?амбар?) таълимотест дар бораи пай?амбарон ва фалсафаи онон, дар ин таълимот шахсияти пай?амбар ва корнамои?ои ў дида баромада мешавад. Дар ислом нубувват илова ба он, ки гуфта шуд масъалаи исботи рисолати пай?амбарии Му?аммад ва имону бовар? ба онро дар бар мегирад. ?амон тавре, ки аз калимаи ша?одат бармеояд эътимод ба рисолати Му?аммад аз му?имтарин заруриёти имон мебошад. Наб?, Расул ва паёмбар калима?ои муродиф буда, дар ислом шахсеро ифода мекунад, ки Худо бо воситаи ў мардумро ба шинохти ?а?и?ат ва ро?и рост ?идоят мекунад. Паёмбар мувофи?и таълимоти ислом инсони баргузидаи парвардигор аст, ки ирода ва суханони худро, ки ба ў ва?й шудаанд ба мардум мерасонад.
Дар ислом тамоми паёмбарони гузашта, алалхусус паёмбарони дин?ои сом? эътироф шудаанд. Дар ин маврид ислом аз таасуб дур аст. Мувофи?и таълимоти ислом аз ибтидои хил?ати одам як силсила анбиё ва расулон барои ра?намоии инсон?о ва интишори маорифи ило?? шудаанд, ки бузургтарин ва маъруфтарини он?о ?азрати Одам, Нў?, Ибро?им, Мўсо, Исои Масе? ва ни?оят пай?амбари охирин Му?аммад мебошад. Баъд аз Му?аммад дигар пай?амбаре намеояд. Дар ?уръон инчунин дар бораи пай?амбарони дигар ба мисли Шис, ?уд, Соле?, Лут, Довуд, Аюб, Яъ?уб, Юнгус, Сулаймон, Я?ё, Закариё ва ?айра сухан меравад. Умуман мувофи?и ривоят?ои ислом? 124 ?азор наб? гузаштаанд, ки аз он 300 нафарашон расулон (пай?амбароне, ки рисолат доштанд, яъне со?ибкитоб буданд ё шариати нав оварданд), фиристодагони Худоянд.
Одатан ба бисёрии пай?амбарони пеш аз Му?аммад омада, мў?иза?о нисбат додаанд (асои Мўсо, кафши Хизр, дами Масе?о), мў?изаи асосии Му?аммадро уламои ислом тан?о ?уръон медонанд, ки он бо воситаи ва?йи ило?? омадааст. Дар ?а?и?ат аз ?уръон дида мў?изаи олитаре дар олам нест. Му?аммад ?арчанд мартабаи аълои хотамуланбиёро дорад, ?анбаи ило?? надорад ва мисли тасаввуроти дин?ои дигар Худо дар пайкари инсонии ў ?улул накардааст, балки ў низ инсон аст мисли дигарон ва ?аргиз иддаои доштани ?увваи фав?уттабии ва хори?улодаро накардааст. Му?аммад ба мартаба ва сифоти ахло?ию маз?абие, ки ба ў нисбат дода шудааст ма?оми инсони комилро дорад, ки ин бузургтарин ма?ом барои инсон мебошад.
?амин тари?а, ба на?ши пай?амбар? дар ислом нисбат ба дин?ои дигар бештар таъкид шудааст ва яке аз аслпоя?ои таълимоти ислом аст, бидуни шинохтани он фа?миши назарияи и?тимоию сиёс? ва гуманизми ислом? мушки ласт.
Имомат (ро?бар?, пешво?). Чорумин асл аз усули дини ислом имомат аст. Асли имомат ?ам дар маз?аби а?ли тасаннун (сунни?о) ва ?ам дар маз?аби а?ли ташайюъ (шиа?о) мавриди ?абул аст. Вале дар байни суниён (асосан дар сат?и шуури маз?абии омма) имомат ба маънии хеле тангу ма?дуд, тан?о чун пешнамоз шинохта мешавад. Дар во?еъ, асли имомат дар он аст, ки вай яке аз аслпоя?ои таълимоти ислом? буда, имом баёнгари а?ком?ои ислому шариат, инчунин пешвои сиёсиву маз?аб?, ро?бари ?омеаи исломист. Асли нахустин ихтилоф дар ?омеаи ислом?, ки баъдан бо номи ихтилофи сунн? ва шиа маъруф гардид, дар масъалаи имомат будааст, яъне дар масъалаи ро?барии сиёс? ва маз?аб? ба ?омеаи мусулмонон, ки пас аз вафоти пай?амбари ислом ба ву?уд омад ин ихтилоф пайдо шуд. Сунни?о ро?и худро интихоб аз тари?и байъат меноманд. Шиа?о бошанд аз тари?и интисоб?, яъне мерос?, - гузаштани имоматро аз насл ба насл медонанд ва имом?о бояд тан?о аз авлоди пай?амбар бошанд. Сунни?о назарияи интисоб? будани имомат ва маъсумият (бехатог?, беайбу гуно??) – и имомро, ки яке аз шароит?ои асосии имомат мебошад ?абул надоранд. Ма?сад аз имомат ?ифзи халалнопазирии ислом ва дафъи истилову та?аллуб бар мусулмонон аст.
Шииён имоматро мансуб ба хонадони Му?аммад медонанд, яъне пас аз вафоти Му?аммад мебоист Ал? ибни Абўтолиб (амакбача ва домоди пай?амбар) ро?бари уммат ва хилофат мешуд. Вале то ба дара?аи имомат (хилофат) расидани Ал? 22 сол гузашт, зеро ў тан?о баъд аз се халифаи рошидин (Абўбакр, Умар ва Усмон) ба сари ?окимият омад. Аз ин рў шииён ?окимияти ин се халифаи аввалро ?онун? наме?исобанд ва он?оро ?осибони ?окимият медонанд.
Ба а?идаи шииён имомат фа?ат ?окимияти сиёс? нест, балки имом ?амон вазифаро и?ро мекунад, ки онро пеш пай?амбар и?ро менамуд. Бояд гуфт, ки на ?амаи пай?амбарон со?ибшариат буданд, баъзе аз он?о шариати пай?амбарони пешинро табли? намудаанд. Имоми шиа?о ба ?авли он?о чунин хусусиятро доранд ва ?укми имоми шииён ба ?амаи а?ли шиа равост. Бо эъти?оди а?ли шиа ма?ому мартабаи пай?амбариро Ал? ибни Абўтолиб ва баъди ў 11 имоми пас аз ў омадаи шииён со?ибанд.
?арчанд аксари уламои а?ли суннат ва ?амоат имоматро чун яке аз пан? (ё ?ашт) усули дин ?абул карда бошанд, ?ам та??и?и масъалаи имомат дар назди а?ли суннат нисбат ба шиа?о хеле ночиз аст..
Маъод (?иёмат; ?аёти баъд аз марг). Маъод аз забони араб? чун бозгашт тар?ума мешавад. Ин эъти?од ба намирандагии рў? ?аёти дубораи баъдимарг? аст. Ин масъала дар дини ислом яке аз масъала?ои асос? мебошад. Дар ?уръон, аз рўи ?исоби уламои ислом, дар 1400 оят масъалаи маъод оварда шудааст. Дар ин оят?о ро?ати би?ишту азоби дўзах хеле рангин баён карда шудаанд. Мувофи?и тасаввуроти умум дар ислом аломати наздик шудани ?иёмат асосан риво?и фасоди ахло??, фаромўш карда шудани фароизи дин? ва ?айра мебошад. Дар ибтидоъ махлу?и номаълуме бо номи Да??ол зу?ур мекунад ва ?окимият меронад ва пас аз он Ма?д? меояд ва салтанати Да??олро аз байн мебарад ва муддате адолату динро пойдор менамояд. Яке аз нишон?ои охирзамон карнай ё сури Исрофил мебошад, ки баъд аз он ?амаи мурдагон зинда хо?анд шуд ва номаи аъмоли он?о як ба як хонда хо?ад шуд.
Адл. Дуввумин асл аз усули дини ислом ва исми сифатие аз сифат?ои Худост, вале азбаски он таърихан бештар ?ангоми ба?с?о оид ба маъод вобаста ба монади сарнавишт ва ?азою ?адар меояд мо онро баъд аз масъалаи маъод мондем. Асли адл он аст, ки парвардигор одил аст, ба касе зулм раво намедорад. Адл дар ислом ?ам ?и?ати ило?иёт? (худошинос?) дорад ва ?ам Дастур, тавсия ва ва амри и?тимоию ахло?ист. Далел ба ин оёти ?уръон ва ?адис?ои набавист, ки аз бандагон одил будан, нига? доштани адлу адолатро дар ?ама умур талаб кардаанд. Яъне Худо одил аст ва аз бандагонаш низ адлу адолатро та?озо дорад. Аммо таърихан вобаста ба таносуби адл ва ?азову ?адари ило?? ихтилоф?о ва ба?с?ои зиёде ба миён омада ?атто сабаби ?удо? ва пайдоиши фир?а?о шуданд. Маф?уми ?азову ?адар дар ?уръон хеле печида ва зиддиятнок омадааст.Оят?ое ?астанд, ки ба маънии сад дар сад вобаста будани инсонро аз сарнавишт – ?азову ?адари ило?иро мекунанд. Масалан «Мо ташоъу илло ан ташоа Алло?а» яъне, намехо?ед шумо ?е? чизеро магар ин, ки Худо хо?ад.(?уръон. Да?р: 30) ё «Мо асоба мин мусибатин би изнил-Ло??» яъне, мусибате ворид намешавад аз масоиб магар ба фармониХудо (?уръон 64:11). Баракси ин оят?о боз оят?ое ?астанд, ки далолат ба ихтиёр ва озодии инсонро доранд. Масалан «Мо асобака мин ?асанатин фа минал-Ло?? ва мо асобака мин сайнатин фа мин нафсика» яъне, он ч? аз хуб? ба ту ворид мешавад он аз Худост ва он ч? бад? аст аз худи ту аст. (?уръон 4:79). Дар заминаи ин зиддият?о мактаб?ои фалсафию ило?иёти ислом ба ву?уд омаданд, ки бо номи ?абария ва ?адария маълуманд. Пайравони а?идаи ?абария амали инсонро сад дар сад вобаста аз иродаи ило?? медонанд. Пайравони ?адария бошад бовар доранд, ки инсон дар рафтори худ озод ва со?ибирода аст. А?идаи ?абарияро баъдан мактаби фалсафии ашъар? ва назарияи ?адарияро бошад мактаби мўътазила давом доданд.
Э?сон яке аз му?имтарин таълимоти аслии ислом аст, гарчанде, ки он ба усули дин бевосита таалу? надорад. Э?сон некукор? ма?мўаи тавсия?о ва таълимоти марбут ба усули ахло?? ва одобу му?арароти тарзи зиндагии ислом? мебошад. Он то ?адде дар чорчўбаи «Амр бил-маъруф ва на?йи мин мункар» ифода шудааст. Яъне амру ?идоят ба хул?у хўи писандида ва манъу ?илавгир? аз мункарот ва му?аррамот аз феълу атвори бад мебошад.
Просмотр: 1784
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved