Дата: 2017-03-13
Я?удия яке азаввалин дин?ои монотеистии (яккахудоии) милл? ва давлат? буда, ба гурў?и дин?ои сом? таалу? дорад. Истило?и «я?уд?» аз номи иттифо?и ?абила?ои иброн?, - Я?удо, гирифта шудааст, ки он мувофи?и ривоят?ои я?удиён, аз 12 нажоди (?авми) иброниён, калонтарин ?исоб мешуд. Шо?они аввалини иброниён Довуду Сулаймон (аср?ои Х-ХI пеш аз мелод) ма?з, аз ?амин ?авм буданд. Аксаран номи хал?и иброниро бо ?амин истило? ном бурда, он?оро я?уд? меноманд.
Пайдоиш. Дини я?удия ма?сули эволютсияи анъана?ои динии тамаддун?ои ?адимаи Шар?и аздик – Байнанна?райн, Миср, Бобул ва Канъон (Ханаан) мебошад. Аз давра?ои аввалини пайдоишаш сар карда я?удия аз доираи тан?о дин – рў?оният баромада, фаъолона ба ?аёти ?амъият? – сиёс? дахолат карданро сар кард. Дар нати?а ин дин ба як сохтори сершоха табдил ёфт, ки дар он на камтар аз ?афт унсурро фар? мекунанд, ки ин?о:
1.Таълимот дар бораи Худо, мо?ияти олам ва одам;
2.Таълимот оиди хал?и баргузидаи (назаркардаи) Худо будани я?удиён;
3.Таълимот оиди со?иби китоби (навишта?оти) му?аддас будани я?удиён;
4.Таълимот оиди со?иби шариат (ма?мўаи ?онун?ои динию дуняв?) будани я?удиён;
5.Анъана ва низоми маросим?ои дин?;
6.Системаи ташкилот?ои (институт?ои) дин?;
7.Мав?уд будани ма?мўаи муносибат?ои ахло??;
Нэвиим (Расулон) - 21 китоби анбиё, ки мо?ияти дин? – сиёс? ва таърих? доранд;
Кэтубим (Навишта?от) - 13 китоби динии мундари?аи гуногун дошта, ки ?исми ?адимтарини он ба асри Х таалу? дорад.
Та?рибан дар нимаи дуюми ?азорсолаи II – и то мелод идеяи аз тарафи Худои ягона офарида шудани олам дар байни ?авм?ои я?удиён пайдо шуд. Аз ин рў, асоси дини я?удиёнро эъти?од ба Худои ягона ташкил меди?ад, ки он азалию абад?, пури?тидор, бе?удуд ва дар ?ама ?о ?озиру нозир аст. Мувофи?и таълимоти я?удия на ?исми инсон, балки а?лу хиради он бо Худо айният дорад. Рў?и инсон ?ам чун ?исми рў?и худованд абад? мебошад. Инсон бо Худо ?ангоми намозу дуо ало?а бар?арор мекунад, иродаи Худованд бошад бо воситаи китоби му?аддас ва ва?й, ки ба пай?амбарон меояд, маълум мешавад.
Гарчанде, ки я?удия Худоро барои ?амаи инсоният ягона ?исобад ?ам, он зидди омехташав? бо хал??ои дигар мебошад. ?анўз, соли 444 мелод?, рў?ониёни я?уд? ?арор ?абул карданд, ки мувофи?и он оиладоршавии я?удиён бо хал??ои дигар манъ аст. Дар ?ама давраи мав?удоти дини я?удия, тан?о ?имориён, - давлат дар Арабистон? ?ануб? (дар асри VI) ва давлати Хазар?о (дар асри VII), ба ин дин гаравида буданд.
Аз давраи патриархал? сар карда, аввалин пай?амбарони я?уд? Ибро?им, Ис?о? ва Я?уб бар зидди бисёрхудо? баромада, идеяи Худои ягонаро ба миён гузошта буданд.
Мўсо пай?амбар дар Тури (кў?и) Сино (?оло Синай) 40 рўз бо худованд муколама мекунад. Худованд дар ин ?о бо я?удиён бо воситаи Мўсо а?ду пайванд мебандад. Дастури Мўсо, ки аз Худованд гирифт ба ду лав?аи санг? навишта шуда, ба Таврот бо номит «А?коми да?гона» ворид шудаанд. Ин а?ком?о чунинанд:
1. Ман Парвардигори туям, ки туро (Бани Исроилро) аз сарзамини Миср, аз хонаи ?улом? берун овардам. Туро худоёни дигаре ?узъ ман набояд бошад.
2. Барои худ бут матарош ва ?е? гуна тасвире, аз - он ч? дар осмони аъло ва он ч? дар ?аъри замин ва об?ои зери замин аст, макаш. Ба он?о са?да мабар ва он?оро ибодат макун…
3. Номи Парвардигорро бе?уда ба забон мабар.
4. Рўзи шанберо фаромўш макун, то онро му?аддас дон?.
5. Падару модари худро азиз дон ва э?тиром кун.
6. Одам макуш.
7. Зино макун.
8. Дузд? макун.
9. Дурў? магў ва ша?одати дурў? маде?.
10. Хонаи дўсти худро, зани ўро, бандаи ўро, хари ўро, моли ўро тамаъ макун, махо?.
Баёни густурдаи ин да? а?ком, ки ба дигар дин?ои сом? дохил шудаанд чунинанд:
Э?тиром намудани падару модар; бутпараст? накардан; нагузоштани гўшти ?урбон? ба рўзи сеюм; ?ангоми дарави ?алла то охири марз надаравидан, меваро аз дарахт то охир начидан, яъне бо?? гузоштан барои хўроки бечорагон ва паррандаву ?айвонот; дузд? накардан; дурў? нагуфтан; на бо сухан, на бо амал наран?ондани одамон; ро?занию ?оратгар? накардан; музди ме?нати мардикорро то суб?и дигар таъхир надоштан; ба дўстон кина наварзидан; аз фарзандони хал?и худ ?асос, хусусан ?асоси хун? нагирифтан.
Дар ибтидоъ я?удия ибодатго??ои худро надошт, тан?о бо ба ву?уд омадани давлати муттамаркази иброниён, дар а?ди шо? Довуд соли1004 то мелод, он ду сангро бо да? а?коми ба Мўсо додаи Худованд ба Иерусалим (я?. Уршулаим) оварданд, пас писари шо? Довуд, - Сулаймон (965 – 928 то мелод) соли 945 то мелод аввалин ?асри шо?? ва ибодатго?ро барои я?удиён барпо кард.
Соли 586 давлати я?удиёро шо?и Бобул Навухудоносор (605 - 562) бар?ам меди?ад ва я?удиён ба кишвар?ои дигар бадар?а карда мешаванд ва дар бисёр ?ой?о макони зисти (диаспораи) я?удиён ба ву?уд меояд. Дар асри V давлати теократии я?удиён аз нав барпо мешавад, ки дар он Тора ?онуни асосии давлат мегардад. Дар рафти ?анг?ои я?уд? (66 -73 мелод?) румиён давлати я?удиёнро бар?ам меди?анд ва баъд аз пахш карда шудани шўриши я?удиён дар зери ро?барии Бар-Кохба соли 135, ша?р?ои Фаластин, аз он ?умла ибодатго??ои я?удиён вайрон карда шуда, я?удиён аз Фаластин бадар?а карда шуданд. Маркази милл? – динии я?удиёни дар бадар?абуда, синагога?о шуданд, ки он?о аз тарафи донандагони китоб?ои му?аддаси я?удиён раввин?о идора карда мешуданд. Дар охири асри III раввини Фаластин Я?удо га-Наси ба тораи я?удиён ма?мўаи меъёр?ои ?у?у?иро дохил мекунад, ки он Мишна (Такрор?) номида мешуд. Дар асри IV – V тафсиротчиёни китоб?ои му?аддаси я?удиён ба Мишна илова?о дохил карданд, ки он Гемара (Инти?о) номиданд. Мишна ?амро?и Гемара Талмуд (Таълимот) – ро ташкил доданд.
Му?иммтарин ид?ои динии я?удиён: шаббат (шанбе) рўзи истиро?ат, факро?ат аз ?ама намуди кор; Йом - киппур (рўзи авфи гуно??о, рўзи бахшоиши умум) рўзадории якрўза, ки рамзи тавба мебошад; Песах (пис?о, пасха) иди аввали ба?ор; Суккот ва шевуот – ид?ои ?осилот; хатнаи писар?о баъди ?аштум рўзи таваллуд; ва ?айра.
?араён?ои асосии я?удия. Баъд аз му?аддас эълон карда шудани Талмуд дар дини я?удия ду ?араёни асос? пайдо шуданд. 1. ?адимиён, (консерватор?о), он?о институти раввин?о, Талмуд ва тафсир?ои Тораро инкор мекунанд. 2. модернист?. Навпарастон, ки навъ?ои гуногуни мутоби?шавии я?удияро ба шароити мушаххаси таърих?, ба ма?аллу макон вобаста, тарафдор? мекунанд. Холо я?удиён ба ?араён?ои динии саду?иён, фарисей?о, кароим, харудиён ва эссен?о та?сим шудаанд.
Дар аср?ои XII - XIII дар байни я?удиёни аврупо? ?а?онбинии Каббалистик? маъмул мешавад. Китоби му?аддаси каббали?о «Зохар» (?ило, дурахш) ном дошта, аз он бармеомад, ки дар Тора ба ?амаи савол?ои мегузоштаи инсоният оиди оламу одам ?авоб ?аст. Каббалистон муносибати Худованд ва инсонро фа?мидани шуда, та?аллии Худовандро дар олами модд? ме?устанд. Кабала дар аср?ои XVIII - XIX ба пайдоиши «?асидизм» асос гузошт. ?асидиён бар онанд, ки ?ар як фарде, ки митсвот (васият?ои Тора) - ро пурра и?ро менамояд, ?анўз ?ангоми ?аёт «Соди?», - нига?дорандаи асрор?ои ило?? шуда метавонад.
Дар охири асри XIX ва аввали асри XX ?араёни дин? – сиёсии сионизм, ки дар асосаш э?ёи давлати я?удиён меистад ба ву?уд меояд.
Я?удиён ба тамоми олам па?н шуда, вобаста ба ма?ал?ои зисташон ба чунин гурў??о та?сим мешаванд: 1. Сефард?о – яхудиёни Шар?и Наздик, Афри?ои Шимол? ва Балкан. 2. Ашкеназ? – я?удиёни Аврупо, Амрико ва Австралия. 3. Я?удиёни Бухоро?.
?арчанд, ки дар давлати Изроили муосир дини я?удия, дини давлат? набошад ?ам, фаъолона ба сиёсат ?амро? мешавад. Манфиати я?удия ва институти раввинатро дар парлумони Изроил, ?изби дин? – сиёсии Мафдал ифода мекунад.
Просмотр: 13701
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved