Дата: 2017-03-13
Дар масъалаи шинохт, таъриф ва таъйини дин ?амчун падидаи и?тимо? ва яке аз шакл?ои худшиносиву ?астишиносии инсон ва дар ни?оят шуури ?амъиятии он, пеш аз ?ама донистани ?араёни пайдоиш ва та?аммули дин?о ба?оят му?имм мебошад. Зеро масъалаи пайдоиш ва мабдаи зу?ури дин яке аз масоили умдае барои илми диншинос? ба ?исоб меравад, ки дигар масъала?ои илмию услуб? аз равзанаи он равшан мешаванд.
Сари масъалаи пайдоиши дин?о ба?су мунозира?ои зиёде дар илм?ои диншинос?, фар?ангшинос?, инсоншинос?, таърих, фалсаф ва ?айра?о ан?ом гирифтааст. Манбаи пайдоиши дин дар худи табиати инсон гузошта шудааст ё он дар рафти ?аёти коллективона ва муносибат?ои чамъиятиаш ба ву?уд меояд? Ва ё оё инсон ?амеша диндор будааст ё на? О?ози дин дар ?амъияти инсон? кай шурўъ шудааст ва шакл?ои нахустини диндор? ч? гуна будаанд? Агар дин шакли шуури инсон? бошад, пас дар ибтидои пайдоишаш бо дигар шакл?ои шуур аз ?абили ахло?у санъат ч? робита ва таъсире доштааст, ки он?оро омили инкишофи дин меноманд. Ё кадоме аз он?о дар та?аввули маънавиёти инсон аввалтару му?иммтар будааст? Ин?оянд савол?ое, ки инсоният дер боз ба он?о ?авоб ме?ўяд.
Мо равшан? андохтанро аз саволи охир мехо?ем шурўъ намоем. Мувофи?и тад?и?от?ои мав?уда аввалин шакл?ои шуури ?амъият? дин, ахло? ва санъат мебошад. Байни му?а?и?он дар сари аввалияти дин ва ахло? ба?с?ои зиёде ?ой доранд. Вале ин гунна масъалагузор? манти?ан иштибо? мебошад, чунки байни дину ахло?у санъат, ?у?у? ва ?айра равоботи ?узъиву кулл? ву?уд дорад. Маълум аст, ки аввалан дар фалсафаи идеалист? чунин масъалагузор? манти?? нест, чунки дин куллитарин шакли шуури ?акмъият? мебошад, ки дар худ ?ам ахло?у санъат, ?ам низоми и?тимоию ?у?у?иро фаро мегирад. Чунин падидаи ?амъият? бикулла дар худ, чуноне, ки як донаи себ тану шоху баргу гулу бўю таъми он себро дорад, шуури динии инсон низ дар фитрати худ ?амаи дигар шакл?ои худшинос? ва ?астишиносии инсонро дошта ва дорад.
Равшан аст, ки шуури инсони ибтидо? ба таври синкрет? рушду камол меёфт ва аз ниго?и замон? дин ва ахло? ?амзамон пайдо шудаанд ва на?ши дин дар ?удсият пайдо намудани ахло? ?оло му?имм аст. Ибдаи дигаре аз му?а?и?он аз ниго?и замон? асотирро бар дин му?аддам медонанд. ?ол он, ки асотирро ?амон унсур?ои му?аддамоти, мисли сабзаву шоху барг?ои аввали дарахти бо?ашамати баъдии дин, шинохти ва?дати ву?удии инсон ва табиат ва ни?оят баёни образноки аввалин тасаввуроти дин? мебошанд. Ин фитрат ва ?ариза?ои дин? дар инсон?о буда, он?оро барои офаридани асотир – нахустин зу?ури он фитрат водор намудаанд, вагарна андешаи шинохти ?а?и?ати ?аст? ?аргиз асотир намешуд.
Барои шинохти илмии дин?о донистани ?араёни пайдоиш ва такомули он?о дорои а?амияти фав?улода мебошад. Дар асоси масъалаи пайдоиши дин?о ба?су му?одила?ои зиёде дар таърихи дин ва фалсафа пайдо шудаанд. Оё инсон ?амеша диндор будааст? Агар на онро мо ч? гуна исбот мекунем? О?ози дин дар ?амияти инсон? аз кай шурўъ шудааст? Шакл?ои нахустини диндор? ч? гуна будаанд?
Ин ?ама аз ?умлаи он савол?ое мебошанд, ки дер боз инсоният ?авоб ме?ўяд. Имкони ?авоби илм? додан ба он савол?о низ тан?о дар ду асри охир (XIX-XX) пайдо шуд. Пешрафти як ?атор со?а?ои илм ба ву?уд омадани маълумот?ои бозёфт?ои илм? ин имконро ба ву?уд оварданд. Аз ?умлаи он илм?ое, ки барои та??и?у муайян намудани ?араёни пайдоиши нахустин эъти?од?о ва парастиш?ои одамони ибтидо? маълумот меди?анд археология, этнография, антропология, забоншиносии таърих? ва инчунин мифология мебошад, ки дар ду асри охир пешрафти бесоби?ае доштанд.
Дар муддати ин ду аср асар?ои зиёди илмие навишта шуданд, ки масъалаи пайдоиш ва эволютсияи динро дар замони ибтидо? та??и? карданд. Инак баъзе аз асар?оро, ки ба мавзўи омўхтаистодаамон мувофи? аст номбар мекунем.
Ж.Ф. Лафито дар китобаш «Урфу одати ва?шиёни амрико? дар му?оиса ба урфу одати одамони даврони ибтидо?», исбот кардан? шудааст, ки давраи ибтидоиро ?амаи инсоният аз сар гузаронидааст. Урфу одати аврупоиён дар замон?ои ?адимтарин ба урфу одати ва?шиёни Америка шабо?ат дошт, ва эъти?од?ои он?о ба ?ам монанд буданд.
М. Мюллер дар асараш «Му?аддимаи омўзиши му?оисавии дин?о» (1874 ) кўшишнамуд, ки дин?ои ибтидоии фин?о, му?улон ва хитои?оро омўхта дар он?о айнияте ёбад.
Сотсиологи франсав? Э. Дюркгейм дар асараш «Шакл?ои соддатарини ?аёти дин?. Системаи тотемик? дар Австралия» (1912) дин?ои ибтидоиро та?лил карда, тотемизмро ба сифати ?адимтарин дин номбар менамояд.
Тад?и?отчии рус Б. Малиновский дар асараш «Се?ргар?, чун илм ва дин» таърихи пайдоиш ва эволютсияи се?ру афсунро омўхта, ?айд мекунад, ки се?ргар?, чун ?ама гуна дин бо рамз сару кор дорад. Бо афсун, ?аракат (ра?с), азоимхон?, ?увва?ои фав?уттабиаро ба ёр? даъват намуда ба ма?сад расидан? мешавад.
Этнографи англис Э. Тейлор (1832—1917) дар асараш «Маданияти ибтидо?». ?айд мекунад ки анимизм шакли дини ибтидо? буда, дертар ба ?ама система?ои дин? таъсири худро расондааст.
Антрополог ва этнографии англис Д. ?. Фрэзер дар асараш «Шохаи тилло?» чунин ?исоб мекард, ки се?ргар? дин набуда, балки ?а?оншиносиест, ки соддатарин шакл?ои тафаккури дин? ва илмиро дар худ та?ассум мекунад ва ба давраи ибтидо? хос аст
Олими шотланд? Э. Лэнг «Ташаккулёбии дин» консепсия?ои парамонотеизм ва монотеизми ибтидоиро та?лил кардааст.
В. Шмидт. Дар асари 12 – ?илдааш «Пайдоиши идеяи худо» ба ву?удо? ва инкишофи идеяи худоро дар давраи ибтидо? та??и? кардааст.
Дин нахустин кўшиши андешаи инсон?, барои дастёб? ба навъе э?соси амният ва му?офизат мебошад. Дар асоси далел?ои му?а?и?он аввалин унсур?ои эъти?оди дин? дар ?омеаи ?адимаи авлод? ба ву?уд омадаанд. Аксари му?а?и?он пайдоиши эъти?од?ои диниро ба ?одиса?ои табии вобаста медонанд, ки инсон?о баробари офат?о ва ?одиса?ои табии нотавон мемонданд.
Калиди асосии муаммои бунёди дин?о ва эъти?одоти ?авм?ои даврони ибтидо? дар он аст, ки башари ибтидо? ба та?зияи тафаккур ва хиради худ ?одир набуда, ба э?сосоти худ ?ар? шуда буд ва рафтору кирдори худро та?лил карда наметавонист. Яъне, дар олами та?риба?ои ?иссии он?о ?е? гуна дудилаг? ?ис намегардид ва он чиро, ки медид ва мешунид онро ?а?и?ат ?исоб мекард. ?е? го? аз ин доира берун намебаромад.
Мувофи?и маълумоти тозатарини илми таърихи мав?удияти инсон дар рўи Замин наздик ба 3-2,5 млн. сол пеш муайян шудааст. Вале давраи диндории одамон як ?иссаи ночизи ин таърихи тўлониро ташкил мекунад. Олимон ба иттифо?и назар аксарият, пайдоиши дин?оро ?адди аксар ?удуди 40-25 ?азор сол пеш аз ин давраи палеолити поён? муайян кардаанд. Пас маълум мешавад, ки зиёда аз 2 миллиону 960 ?азор сол инсоният бедин зиндаг? кардааст. Яъне то ин давра ?анўз шароите барои аз ?увва ва феъл омадани фитрати динии инсон ба ву?уд наомада буд. Барраси?ову тад?и?оти нишеманго??о ва ?абр?ои ?адимьтарин одамон ба олимон ?е? гунна далел?ои, муста?им ё ?айримуста?им ба диндории он?о далолат кунанд то ?ол, надодаанд. Дин ?атто 500 ?азор сол пеш аз ин, дар назди ?онварони шабе?и инсон аз ?абили «питекантроп»-?о ва «синантроп»-?о низ, ву?уд надоштааст, зеро аз тад?и?и нишеманго??о ва манзил?ои он?о чизе, ки камтарин далолат ба диндории он?о кунад, пайдо нашудаанд.
Ба иттифо?и назар олимон инсони неандерталро, ки дар асри сангии боло зистааст нахустодами диндор дар рўи замин мешуморан, ки мобайни 100 то 25 ?азор сол пеш аз ин мезистааст. Кофтукоб?ои археолог? гуво?? меди?анд, ки ашё?о аз ?абили олат?ои санг? ва устухон?ои ?айвон?о, ки аз ?абр?ои он?о пайдо кардаанд ба он далолат мекунад, ки дар эъти?одоти он?о парастиши арво??о ву?уд доштааст. Вале ин а?ида низ ву?уд дорад, ки инсон?ои ин давра чунин мепиндоштанд, ки мурда?о як навъ ?аёти ?исмон? ва номаълуме доштаанд. Баъзе ашё ва осоре, ки дар ?ой?о зист ва ?абр?ои ин одамон ёфт шудаанд, ?икоят аз навъи эъти?од ва бовари?ои он?о доранд. Аз ?умла, дар ?абр?ои мурдагони худ ?изову таом ва ?амчунин асбоби ?ангу набард ва ?айраро дафн кардаанд, ки бо ин метавон тахмин кард, ки он?о навъе бовар? ба зиндагии баъд аз марг ё тасаввуроти дигаре доштаанд.
Чун аз ин мар?илаи таърихи бигзарем, ба олитарин сат?и фар?анги асри санг мерасем, ки ин давра замони ?удуди 40-25 ?азор сол пеш аз кроманион номидаанд зиндаг? мекардан Кроманион?о одамони о?ил, дорои ?обилияти тафаккури абстракт? ?исоб мешаванд.
Одамони ин давра номбурдашуда низ, монанди гузаштагони худ мурда?ои худро дар назди ма?ор?о ва пано?го??ояшон бо асли?а ва хўрока Дафн мекарданд. ?ангоми Дафн намудан як амали а?иб ан?ом медоданд, ки он бо ранги ?ирмиз? ранг намудани бадан?ои мурдагон буд. Во?еан, ин гурў?и одамони ?адима хело пешрафтатар нисбат ба ?авм?ои пешина ба ?исоб мерафтанд, ки дар санг?ои ма?ора?ои ?ои зисти худ на?шу нигор ва кандакор? мекарданд. Мавзўи на?шу нигори онон бештар ?айвоноти шикор? аз ?абили асп?о гов?о хирс?ои азим?усса ва ?айра буданд. Сурати инсон?оро низ кандакор? мекадан, ки асосан дар камари кў??о дида мешуд.
?абила?ои ибтидо? чунин а?ида доштанд, ки тамоми мав?удот дорои ру?е ?астанд, ки дар ботини он?о махф? мебошад. Инсон?о нирз дорои чунин ру? мебошанд, ки ?ангоми хоб дидан баданро мува?катан тарк мекунад. Инчунин чун марг фаро мерасад ру? баданро абадан тарк мекунад. Дар тассаввуроти одамони ибтидо? арво? со?иби сурат, шакл, э?сосот ва со?иби ?увваи иродианд.
?амин тари?, аз маълумоте, ки то ин ?о ба тарзи фишурда баён гардид, аён мегардад, ки дин дар ?амъияти инсон? аз азал мав?уд набуда, пайдоишаш чандин омил?о ва реша?о дорад, ки он?оро яке аз ?исмат?ои илми диншинос? – фалсафаи дин та??и? ва баррас? мекунад. Ин ?о ?аминро бояд таъкид кунем, ки имконияти пайдоиши дин?о ?амон ва?т ба ву?уд меояд, ки инсон ?обилияти худро аз табиат ?удо кардан, а?л ва тафаккури та?рид? ва тахайюлот пайдо кард. Барои он ки инсон олами во?е?, ?аводиси табиат, ?амият ва мо?ияти худро шиносад ин му??адамотро зурур дошт.
Ин давраро метавон давраи худшиносии инсон, давраи тазаккуру ёдоварии мо?ияти хештан, давраи нашъу намои мо?ияти фитриву зотии инсон дар асари ангеза?ои маърифат?, и?тимо? ва ?айра номид. Ин раванди худшиносии инсон дар давра?ои баъд? низ то пайдоиши дин?ои тав?ид? ?атъ нагардид.
Хусусияти диндории давраи неолит ?анўз чандон равшан нест. Тан?о ?амиро метавон ?айд намуд, ки дар ин давра парастиши худо (оли?а) - зан, ки шояд оли?аи ?осилхез? ва ё парастиши мо? бошад, ву?уд доштааст. Аз мураккаб шудани маросими дафн маълум мешавад, ки тасаввуроти одамон дар бораи ру? ва ?аёти пасазмарг? инкишоф ёфта будааст. Баъдтар дар давраи бирин?? парастиши Офтоб риво? пайдо мекунад.
Просмотр: 2742
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved