Дата: 2017-02-08
1. Хусусият?ои хоси зертипи ?алсаманафаскашон
Сохти беруна ва дарунаи он?о. Синфи харчангшаклон.
2. Афзоиш ва тара??иёт.
3.Зерсинфи харчангшаклони дараxаи ол? дар мисоли харчанги дарё?.
4. Зерсинфи харчангшаклони ?алсамапой. Намуд?ои асос?.
5. А?амияти харчангшаклон.
Зертипи ?алсаманафаскашон зиёда аз 20 ?азор намудро дар бар мегирад. Дар рўд?о, кўл?о ва дигар обанбор?ои То?икистон зиёда аз 50 намуди ?алсаманафасгирон ба рўйхат гирифта шудаанд. ?амаг? як синф – синфи харчангшаклонро дар бар мегирад. Аксарият ?айвон?ои ба?р?, байни он?о намуд?ое, ки дар оби ширин ?аёт мегузаронанд, кам нестанд баъзе намуди он?о дар xой?ои намнок дучор мешаванд (краби хушкигард, хараки бобо ва ?айра?о). Баъзе намуд?о бошанд, ба монанди саккулин, пелтогастер, желуди ба?р?, eрдаки ба?р? ба бадани ?айвонот часпида ?аёти муфтхeр? мегузаронанд. Баъзе намуд?о масалан, сиклоп ?амчун хexаини мобайнии (ришта) кирм?ои муфтхeр ба па?ншавии он?о сабаб мегардад.
Аксарияти харчангшаклон хeроки асосии ?айвоноти саноат? - мо?и?о ва кит?о мебошанд. Дар навбати худ он?о объекти му?ими шикор? буда, инсон он?оро ?амчун ?изо истифода мебарад. Масалан, харчанги дарё?, краб?о, креветка?о, харчанги гeшанишин, лангуст?о ва ?айра?о. Аз он?о консерва тайёр мекунанд.
На?ши харчангшаклон дар гардиши биологии модда?о дар экосистема?ои об? хеле му?им аст. Харчангшаклони плангтон? асосан обсабз?ои як?у?айра, заррача?ои органикии дар об мав?удбуда, бо?имонда?ои пўсидаи растани?оро хўрда, дар тоза кардани об иштирок мекунанд, яъне он?о биофилтратор?ои му?им мебошанд.
Харчангшаклон аз дигар бандпой?о бо чунин аломат?о фар? мекунанд:
1. Ду xуфт мeйлаб (антенна ва антенулла?о) доранд.
2.Фа?ат дар харчангшаклон пой сохти душоха дорад. Дар раванди эволютсия сохти аввалаи пой хеле тара??? ёфта, дуюмин маротиба якшоха шудааст.
Андозаи танаи харчангшаклон аз микроскоп? (намуд?ои плангтон?) то 80 см мешавад. Краби япон? бо пой?ои кушодааш 1,5-2м андоза дорад.
?исм?ои тана. Тана аз се ?исм иборат: сар, сина ва шикам. Дар ?исми сар 5 изофа?ои сар?:
1. Антенулла?о – якшоха; 2. Антенна – 2 шоха, пайдоиши параподиал? дорад; 3.Як xуфт xо?и боло?- мандибула; 4. Ду xуфт xо?и поён? (максилла 1 ва максилла 2).
Дар бисёр харчангшаклон пeшиши тарафи тахтапушта барxастагиро ?осил мекунад, ки ?исми сару синаро пeшонидааст. Онро зире?и сарусинаг? ё карапакс меноманд. Дар ин зире? xeяки кeндаланг дида мешавад, ки он сар?ади xо??о ва ?исми синаг? мебошад.
Банд?ои синаг? бо ?исми сар як шуда, сарсинаро ?осил карданаш мумкин аст. ?амаи ин банд?о пой?о доранд. Масалан, дар харчанги дарё? се xуфт пой?ои пеши синаг? ба xо?пой?о табдил ёфтааст. Xо?пой?о хeрокро ба да?он тела меди?анд. Панx xуфт пой?ои бо?имонда вазифаи ро?гардиро иxро мекунад. Fайр аз он xуфти дуюм ва сеюм ?алсама?о (эпиподит) доранд.
Банд?ои шикам? бо ?ам ?аракатнок пайваст шудааст. Тан?о дар харчангшаклони дараxаи ол? дар ?исми шикам? пой?о ?аст. Дар харчангшаклони дараxаи паст дар ?исми шикам? пой?о нест. Ин пой?ои шикам? вазифаи нафаскаш? ва ?амчунин вазифаи узви муштаракро иxро мекунад. ?исми шикам? бо телсон ба охир мерасад, ки он пой?о надорад ва гомологи пигидии полихетта?о мебошад.
Шумораи банд?ои ?исми сар? дар ?амаи харчангшаклон як хел (4то). Шумораи банд?ои синаг? ва шикам? гуногун. Фа?ат дар харчангшаклони дараxаи ол? шуморааш доим?: синаг? – 8, шикам? – 6. Дар дигар харчангшаклон ми?дори банд?о та?йирёбанда буда, шумораи он?о то 50 адад аст.
Xуфти шашуми пой?ои шикам? - уропода?о сохти ба худ хос дорад. Ду шохаи он ба шиновар табдил ёфта, якxоя бо телсон аппарати шиновариро ?осил мекунад.
Системаи ?озимаи харчангшаклон вобаста ба тарзи ?изогириашон сохти гуногун дорад. Дар байни он?о дарранда?о (харчанги да?пой) ?ам дучор мешавад. Аксарияти он?о растанихeр,аз обсабз?о ?изо мекунанд. Баъзе намуди он?о масалан, хараки об? аз бо?имондаи пeсидаи растани?о ?изо карда, дар тоза кардани об на?ши му?им мебозад. Онро ?ариб дар ?амаи обанбор?ои гирду атроф дучор кардан мумкин аст.
Системаи ?озима аз рeдаи пеш (сурхрeда, меъдаи кафшакунанда ва пилорик?), рeдаи миёна ва о?иб иборат аст. Рeдаи пеш ва о?иб аз дарун бо кутикулаи хитин? пeшида шудааст. ?азмшавии ?изо асосан дар рeдаи миёна ба амал меояд. Зеро дар он xо ?адуд?ои луоббарор мавxуд ва xигари на?з тара??икарда низ ба рeдаи миёна кушода мешавад. Рeдаи о?иб наи рост буда, ягон хел изофа надорад. Xигари харчанг инчунин вазифаи фагоситариро ?ам иxро мекунад, яъне ?у?айра?ои xигар заррача?ои майдаи хeрокро гирифта, онро дар дохили ?у?айра ?азм мекунад.
Узви нафаскаш?. Дар баъзе харчангшаклони майда узви махсуси нафаскаш? нест ва он?о бо воситаи тамоми бадан нафас мекашанд. ?исми дигари харчангшаклон бо воситаи ?алсамаи пeст? нафас мегиранд. Fалсама?о дар асоси пой?ои синаг? xойгир шудаанд. Дар харчанги дарё? се xуфт xо?пой?о ва панx xуфт пой?ои ро?гард? ?алсама доранд. Харчангшаклони хушкигард барои аз ?авои атмосфер? нафас гирифтан, мутоби? шудаанд. Дар ин?о системаи най?ои ?авогузаронанда ?аст.
Системаи хунгард чун дигар бандпоён кушод аст. Дар харчангшаклони дараxаи паст дил шакли найчаро дорад ва дар тарафи пушт xойгир шудааст. Аммо дар кайки об? дил кeто? буда, халтамонанд ва якто сeрох? дорад.
Дар харчангшаклони дараxаи ол? дил халтамонанд мебошад.
Системаи ихроx. Дар харчангшаклони дараxаи ол? як xуфт ?адуди xудокун? ?аст, ки он дар ?исми сар xойгир шуда, дар асоси антенна ба берун кушода мешавад. Онро ?адуд?ои антеннал? номида мешавад. Дар дигар харчангшаклон ?ам як xуфт ?адуди xудокун? ?аст, ки он на ба асоси антенна, балки ба асоси xуфти дуюми максилла кушода мешавад. Бинобар он онро ?адуди максилляр? номида мешавад.
Дар кирминаи харчангшаклон бошад баръакс. Ин нишон меди?ад, ки пешгузаштагони харчангшаклон ду xуфт узви xудокун? – антеннал? ва максилляр? доштанд. Оянда дар тара??иёти эволютсион? яке аз он?о ниго? дошта шудааст.
Узв?ои ?ис. Дар харчангшаклон узв?ои ?искун?, бeиш, узви мувозинат ва бино? тара??? кардааст. ?амчун узви ?искун? мeякча?ое, ки дар пой?о, антенна?о ва антенулла?о ?аст хизмат мекунад. Мeякча?ое, ки дар антеннула?о ?аст, ?амчун узви бeиш хизмат мекунад.
Дар харчангшаклон ду хел чашм мавxуд аст:
1. Содда ё науплиал?. 2. Мураккаб ё фасеткаг?.
Чашми содда дар кирминаи харчангшаклон (науплиус) дида мешавад. Дар белпой?о ва баъзе дигар харчангшаклон бошад, чашми содда то охир ниго? дошта мешавад.
Чашми фасеткаг? аз ми?дори зиёди чашмакча?ои ало?ида - омматидия?о иборат аст. Шумораи омматидия?о дар ?ар як чашми харчанги дарё? то 3 ?азор мебошад.
Афзоиш ва тара??иёт. ?амаи харчангшаклон ба ?айр аз мeйлабпой?о xудоxинса мебошанд. Дар аксари ин?о диморфизми xинс? на?з намудор аст.
Бо ро?и xинс? афзоиш мекунанд. Дар як ?атор харчангшаклони дараxаи паст (зире?дор?о, шоханокмeйлаб?о, ракушка?о) афзоиши партеногенез? ва навбаткунии насли партеногенезию xинс? дида мешавад.
Узви xинсии модина ва нарина содда мебошад. Он аксар ва?т иборат аз як xуфт гонада?о. Fадуди xинсии модина дар харчанги дарё? иборат аз тухмдон, наи тухмгузарон ва сeрохии ало?идаи xинс?, ки ба коксоподити xуфти сеюми пой?ои синаг? кушода мешавад.
Fадуди xинсии модинаи харчанги дарё? гарчанде то?а бошад ?ам, вале дар ?исми пеш душоха шудааст. Ин нишон меди?ад, ки он аз ду ?адуд ?осил шудааст. Аз тухмакдон тухмакгузарон мебарояд, аз тухмакгузарон наи тухмакбарор мебарояд. Сeрохии xинсии нарина?о дар коксоподити xуфти панxуми пой?ои синаг? кушода мешавад.
Тара??иёти тухми бордоршуда ?ар хел мегузарад ва он вобаста ба ми?дори зардии тухм мебошад. Дар белпой?о ва ?айра?о, ки тухм зардии кам дорад, касрашав? пурра мебошад. Дар ин ва?т тара??иёт бо метаморфоз мегузарад. Аз тухм кирмина – науплиус мебарояд, ки сохти он хеле содда мебошад.
Дар харчанги дарё?, ки тухм зардии зиёд дорад, касрашав? нопурра ва тара??иёт рост мегузарад. Тара??иёти рост инчунин ба дафний?о, мизид?о хос мебошад.
Ба аксар харчангшаклон (?алсамапой?о, белпой?о, мeйлабпой?о, ракушка?о ва баъзе креветка?о) кирминаи науплеус? хос аст. Науплеус антенна, антеннула, мандибула, чашми то?аи науплеус?, сeрохии маъ?ад дорад. Антенна дар ин?о на дар пеши да?он, балки дар о?иби он xойгир шудааст. Дар харчангшаклони боли? дар пеши да?он xойгир шудааст. Аз давраи ?осилшавии банд?ои максилляр? ва ?исми синаг? кирминаро метанауплеус номида мешавад. Метанауплеус ба харчанги боли? табдил меёбад. Дар сиклом боз стадияи копеноид? дида мешавад.
Дар харчангшаклони дараxаи ол? стадияи кирминагии протозоеа ва зоеа хос аст. Дар креветка?о баъди зоеа стадияи мизид? низ дида мешавад.
Протозоеа бо зерин?о характернок мебошад:
1. ?осилшавии чашми фасеткаг?.
2. Тара??иёти xо?пой?о.
3. Намоён xудо шудани тана ба ?исми сарсина ва шикам?.
Стадияи зоеа аз протозоеа бо ?осилшавии нишона?ои пой?ои дигари синаг? ва боз ?ам на?зтар дифференсиатсия шудани сарсина ва шикам? фар? мекунад.
Дар стадияи мизид? пой?ои шикам? дида мешавад.
Синфи харчангшаклон ба 5 зерсинф та?сим мешавад: ?алсамапоён (??anchiopoda), сефалокарид?о (Cephaloca?ida), максиллопода?о (Maxillopoda), харчанг?ои ?илофакдор (Ost?acoda) ва харчангшаклони дара?аи ол? (Malacost?aca).
Зертипи трилобитнамоён?о
Трилобитнамоён?о бандпой?ои мурдарафта. Он?о дар аввал?ои эраи палеозой ба вуxуд омада, дар охир?ои ин эра тамоман мурда рафтаанд. Дар давра?ои кембрий, селур ва девон бисёр па?н шуда буданд.
Дарозии бадани трилобит?о то 20 см мебошад. Он?о ?айвон?ои ба?р? буда, як ?атор аломат?ои примитив? доштанд. Тан?о як синфи он?о - синфи трилобит?о нисбатан пурра омeхта шудааст. Соддагии он?о дар якхела будани банд?ои тана ва вазифанок нашудани пой?о дида мешавад, ки аз ин xи?ат он?о полихетта?оро ба хотир меоранд. Дар намуд?ои нисбатан содда бадан тан?о аз ду ?исм иборат: сар ва тана (ми?дори банд?о то 44). Вале дар аксар намуд?о банд?ои о?иби тана бо ?ам як шудааст ва зире?и думиро ?осил кардааст. Дар тарафи тахтапушта ду xeяки дарозрeя ?аст, ки танаро ба се ?исм xудо мекунад (номи тип аз ?амин xо гирифта шудааст). Дар болои зире?и сар? як xуфт чашми фасеткаг? xойгир шудааст (то 15 ?азор чашмча?ои содда иборат). Дар тарафи поёни сар якчандто антеннула?о xойгир шудааст. Дар атрофи да?он чор xуфт пой?ои сар? ?аст, ки ин ба ?исм?ои сар? дохил мешавад. Монандии пой?ои сар ба пой?ои танаг? ин аломати соддагии он?о мебошад. Ч? хеле ки медонем, дар дигар бандпой?о он?о ба узв?ои да?он (хелитсера, xо?и боло? ва поён?) табдил ёфтааст.
Пой?ои трилобит?о якшоха. Банди асосии ?ар як пой вара?а?ои ?алсамаг? дорад, дар тарафи дохил? бошад, барxастагии хоянда. ?амин тари?, пои трилобит?о вазифаи хазидан, нафаскаш?, доштан ва майда кардани ?изоро иxро мекунад.
Трилобит?о ?айвон?ои xудоxинса буданд. Тара??иёти он?о бо метаморфоз мегузашт. Зиёда аз 10 ?азор намуди он?о маълум аст. Он?о ?айвоноти зериоб?, хазида ?аёт мегузарониданд.
|
|
Просмотр: 1931
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved