Дата: 2017-02-08
1. Хусусият?ои хоси нармбадан?ои сарпой.
2. Сохт ва физиология.
3. Узв?ои ?озима, ихро?,асаб ва ?ис.
4. Системаи xинс? ва тара??иёт.
5. Таснифоти синфи нармбадан?ои сарпой.
6. А?амияти амалии нармбадан?ои сарпой.
7. Филогенияи типи нармбадан?о.
Нармбадан?ои сарпой наздик 730 намудро дар бар мегирад. ?айвон?ои ба?рии калонxусса – то 18 метр. Аз ?ама калонтарин калмари об?ои чу?ур мебошад. Сарпоён нармбадан?ои аз ?ама хуб ташаккулёфта мебошанд, он?оро байни ?айвоноти бесутунмў?ра «примат?ои» ба?р? меноманд. Дар ?а?и?ат ?ам, он?о ба му?ити ба?р? хеле хуб мутоби?шуда буда, сохт ва рафтори мураккаб доранд. ?айвон?ои озод шинокунанда, баъзан хазанда, дарранда?ои хеле ?аракатнок, суръати ?аракаташон гуногун. Масалан, ?аштпой?о дар 1 соат то 15 км, калмар то 55км. Бисёртар дар ба?р?ои гарм па?н шудаанд. Бадан таносуби дутарафа дошта, аз ?исми сар ва тана иборат аст. Пой ба ?ассоса?о ё даст табдил ёфта, дар атрофи сeрохии да?он xойгир шудааст, яъне он?о дуюмин маротиба дар ?исми сар xойгир шудаанд. ?исми дигари пой ба ?иф табдил ёфтааст. Дар намуд?ои дараxаи паст гeшмо?? берун?, бисёр?у?раг? буда, дар намуд?ои дараxаи ол? – дохил?, вале аксар ва?т редуксия шудааст.
Сохт ва физиология. Дар канори пеши сар да?он xойгир шуда, атрофи онро ?ассоса?о и?ота кардааст. Дар намуд?ои хеле ?адима, мисол наутилус шумораи ?ассоса?о бисёр (то 90) ва он?о борики кирмшакл буда, барои доштани ?изо хизмат мекунад. Дар молюскони сарпои дараxаи ол? ?ашт ё да? ?ассоса ?аст. Дар тарафи дохилии ?ассоса?о узв?ои макканда дида мешавад, ки бо ёрии он ?айвон тeъмаи худро медорад. Дар бисёр намуд?о узв?ои макандаи ?ассоса?о чангакча?ои хитин? дорад. Вазифаи ?ассоса?о – доштани ?изо ва ?аракат. Дар да?пой?о (каракатитса, калмар) дуто ?ассоса нисбат ба дигар ?ассоса?о дарозтар ва о?ибаш ?афстар шудааст. Ин ?ассоса?ои доранда мебошад.
Мантия ва ковокии мантийг?. Мантия тамоми танаро пeшидааст: дар тарафи тахтапушта он бо тана як шудааст. Дар тарафи шикам? ковокии мантийгиро пeшонидааст. Ковокии мантийг? бо му?ити беруна бо ёрии тар?ише, ки байни мантия ва тана ?аст, ало?аманд мебошад. Девораи мантия хеле чандир (мушакдор) мебошад. Сохти мантия ва ?иф ба молюскони сарпой имконият меди?ад, ки он?о дар об шино кунанд, он?о бо о?иби тана ба пеш ?аракт мекунанд, яъне он?о ?амчун двигатели «ракета» ?аракат мекунанд. Чунки об аз ковокии мантия бо фишори зиёд ба ?афо парида, ?айвонро ба пеш тела меди?ад.
Дар ковокии мантийг? ?алсама xойгир шудааст. Дар аксар моллюскони сарпой як xуфт ?алсама, фа?ат наутилус ду xуфт ?алсама дорад. Вобаста ба ин синфи молюскони сарпой ба ду зерсинф та?сим мешавад: ду?алсамадорон ва ча?ор?алсамадорон. Fайр аз он ба ковокии мантийг? сeрохии маъ?ад, ихро?, xинс? ва ?айра?о кушода мешавад.
Гeшмо??. Дар аксар молюскони сарпои ?озира гeшмо?? редуксия шудааст. Фа?ат наутилус гeшмо?ии тунуки тара??? карда дорад. ?айд кардан лозим аст, ки наутилус?о ?айвон?ои хеле ?адима ва хеле кам та?йирёфтаи палеозой мебошанд. Гeшмо?ии он спиралшакл печида мебошад.
Барои молюскони сарпои ?озира гeшмо?ии дохилии суст тара??? карда хос мебошад. Фа?ат дар намуд?ои на он ?адар калон – спирула гeшмо?ии спирал? нисбатан пурра ниго? дошта шудааст. Дар каракатитса, калмар, ?аштпой?о рудимент?ои гeшмо?? дида мешавад, ки вазифаи такяго?иро иxро мекунад. Дар аксар молюскони сарпой гeшмо?? пурра редуксия шудааст.
Дар молюскони сарпой якумин шуда, скелети дохилии та?ояк? ба амал меояд, ки вазифаи ?имоя ва такяго?иро иxро мекунад. Дар ду?алсамадорон капсулаи сарии та?ояк? тара??? кардааст, ки системаи марказии асаб ва статосистро и?ота кардааст. Инчунин дар ин?о дар асоси ?ассоса?о, шиновар?о ва запонкаи мантийг? та?ояк тара??? кардааст.
Системаи ?озима. Да?он дар ?исми пеши тана xойгир шуда дар атрофаш ?ассоса?о дорад. Дар ?ал?и он?о xо??ои шохин (ба нeли тeт? монанд) дида мешавад. Дар о?иби ?ал? радула xойгир шудааст. Ба ?ал? як – ду xуфт ?адуди обида?онxудокун? кушода мешавад. ?ал? ба сурхрeда, сурхeрда ба меъдаи мушак?, меъдаи мушак? ба рeдаи борик кушода мешавад. Рeдаи борики мобайн ба рeдаи о?иб пайваст мешавад. Рўдаи о?иб ба воситаи сўрохии маъ?ад, дар ковокии мантия кушода мешавад.
Ба рeдаи о?ибаксар сарпоён xараёни ?адуди рангин кушода мешавад. Ин ?адуд аз худ сую?ии рангин xудо мекунад, ки он бо воситаи сeрохии анал? ба об хориx карда мешавад. Ин ?адуд а?амияти му?офизат? дорад (обро хира карда аз душман руст мешавад).
Системаи нафаскаш? як ё ду xуфт ?алсама. Дар ин?о эпителияи ?алсама миxгон?о надорад. Сиркулятсияи обро кишишхeрии мушак?ои мантия иxро мекунад.
Системаи хунгард. Дил аз як меъдача ва ду да?лез иборат аст. Дар молюскони сарпой раг?ои артериявию веноз? ва капилляр?о на?з тара??? кардааст. Системаи хунгард ?ариб ки руст, зеро ки лакун?о ва синус?о нисбат ба дигар моллюскон, тангтар мебошад. Хун дар ?алсама бо 02 бой шуда, ба да?лез мерезад.
Ранги хун кабут, зеро ки пигменти нафаскаш? – гемотсианин – мис дорад. Аз ?амин сабаб, дар ва?ти оксидшав? ранги хуни он?о кабуд мешавад.
Узви ихро? 2 ё 4 гурда (дар наутилус). Вазифаи xудокуниро инчунин ?адуд?ои перикардиал? низ иxро мекунад.
Системаи асаб. Дар молюскони сарпои ду?алсамадор системаи асаб нисбат ба ?амаи дигар ?айвоноти бемe?ра ба дараxаи ол? тара??? кардааст. Дар ин ?айвонот гире??ои асаб? бо ?ам наздик шуда, ма?зи сарро ?осил кардааст, ки саршавии сурхрeдаро печонидааст. Гире??ои xуфти педал? ба гире??ои ?ассоса ва ?иф xудо мешавад. Аз о?иби ма?зи сар асаб?ои мантияро иннерватсиякунанда мебарояд. Аз гире??ои буккал? асаби симпатик? мебарояд, ки системаи ?озимаро иннерватсия мекунад.
Системаи асаби ча?ор?алсамадорон ба хитон?о монанд мебошад.
Узв?ои ?ис. Дар молюскони сарпой узв?ои ?ис на?з тара??? кардааст. ?у?айра?ои ?искунанда дар тамоми тана xойгир шудааст. Бисёртар дар ?ассоса?о. ?амчун узви бeиш чу?урча?ои бeиш хизмат мекунад. Осфрадий фа?ат дар чор?алсамадорон (наутилус) ?асту халос. Статосист сохти мураккаб дошта, дар капсулаи та?ояк? xойгир шудааст.
Дар ?аёти молюскони сарпой, хусусан дар ва?ти шикори ?айвон?о чашм роли хеле калон мебозад. Чашми он?о хеле калон ва сохти мураккаб дорад. Фа?ат наутилус чашми нисбатан содда дорад.
Андозаи чашми молюскони сарпой нисбати дигар ?айвонот калон мебошад. Мисол, чашми каракатитса нисбат ба дарозии тана да? баробар хурдтар мебошад. Диаметри чашми спрути гигант? 40см, калмари об?ои чу?ур – наздик 30см мебошад.
Системаи xинс? ва тара??иёт. ?амаи молюскони сарпой xудоxинса. Диморфизми xинс? на?з намудор аст. Дар киштича нарина хурд, гeшмо?? надорад. Модина нисбатан калон ва гeшмо?ии тунуки спирал? дорад.
Fадуд?ои xинс? ва xараён?ои xинс? то?а. Дар нарина?о хурд, нутфа?о дар сперматофор?о xойгир шудааст.
Дар молюскони сарпой бордоршав? хеле аxоиб мегузарад. Дар ин?о бордоршавии ?а?и?? нест. Дар нарина?ои боли? яке аз ?ассоса?о шакл дигар карда, ба гектокотил табдил меёбад. Бо ёрии ин ?ассоса нарина аз ковокии мантийгии худ сперматофорро гирифта, онро ба ковокии мантийгии модина мегузорад. Дар киштича бошад, баъди он ки гектокотил бо сперматофор пур мешавад, вай канда шуда, муста?илона шино мекунад ва ба ковокии мантийгии модина меравад, ки дар он xо бордоршав? ба амал меояд.
Зиёда аз 100 сол пеш аз ин Ж. Кюв?е нодуруст ин гуна ?ассосаро ?амчун ?айвони ало?идаи муфтхeр тасвир карда буд (номаш - Hectocotyl?s сад узви маканда дорад). Вале 2000 сол пеш то Кюв?е Аристотел ?ассосаи шаклдигаркардаи осминогро дониста, а?амияти онро дар бордоршав? дуруст нишон дода буд.
Молюскони сарпой тухм?ои калон мегузорад, гурe? - гурe? дар зери иншоот?ои зериоб? (мисол, дар зери санг?о). Тухм бо xилди муста?кам пeшида шуда, бо моддаи зард? бой мебошад. Касрашавии тухм нопурра, дискоидал?. Тара??иёт рост, бе шаклдигаркун?. Аз тухм молюскаи хурд мебарояд, ки ба боли?аш монанд.
Синфи молюскаи сарпой ба ду зерсинф та?сим мешавад:
А?амияти амалии молюскони сарпой
Молюскони сарпой ?исми асосии фаунаи ба?ру у?ёнус?оро ташкил меди?ад. Он?о асосан дар ба?р?ои xануб? ва ба?р?ои шeриаш баланд дучор мешаванд. Дар соби? Итти?оди Шeрав? дар ба?р?ои Шар?и дур? дучор мешавад, инчунин дар ба?ри Баренс. Дар ба?р?ои Сиё? ва Балтика дучор намешавад, зеро ки шeригии ба?р?ои мазкур паст мебошад. Молюскони сарпой дар чу?ури?ои гуногун дучор мешавад. Он?о ?айвони дарранди буда, аз ?айвон?ои гуногуни ба?р? ?изо мекунанд: мо?и?о, харчангшаклон, молюскон ва ?айра?о. Баъзе аз он?о дар со?а?ои мо?идор? зарари калон меоранд. Мисол, калмари шар?идур?. Вале дар навбати худ он?о хeроки ?айвон?ои калони ба?р? - кашалот?о, акула?о, белпой?о (котик?о) ва ?айра ба шумор меравад. Молюскони сарпой объекти шикории му?им мебошанд. Каракатитса, калмар, осминогро инсон ?амчун ?изо истифода мебарад – тару тоза, хушк карда, консерва карда. Сифати гeшташ аз гeшти гов паст нест.
Секрете, ки халтаи ранг? xудо мекунад бо иш?ори калий кор карда шуда, аз он ранг?ои акварел? гирифта мешавад. Аз ин инчунин туши табиии хито? гирифта мешавад. Масалан, аз ма?сулоти халтаи рангии каракатитса. ?ар сол дар ?амаи мамлакат?ои xа?он зиёда аз 1 миллион тонна молюскони сарпой шикор карда мешаванд (масалан, дар ШМА, со?ил?ои ба?ри Миёназамин ва ?айра).
Филогенияи нармбаданон
Дар нармбаданон як ?атор аломат?ое дида мешавад, ки ин аломат?о он?оро ба ?ал?акирм?о, ани?тараш ба полихетта?о наздик мекунад. Ин аломат?о кадом?о? Касрашавии спиралии тухм (ба ?айр аз молюскони сарпой), да?они якумин, кирминаи трохофораг?.
Нармбаданон низ ?айвони селоматик?, системаи хунгард дорад, вале селом, инчунин тамоми тана ба банд?о xудо нашудааст. Системаи хунгард кушод мебошад.
?амаи ин факт?о молюсконро ба ?ал?акирм?о ало?аманд мекунад ва он фикреро, ки пештар пайдоиши молюсконро аз па?нкирм?о мешумориданд, инкор мекунад.
Омeхтани системаи асаби хитон?о нишон меди?ад, ки авлод?ои ба ?ал?акирм?о монанди молюскон системаи асаби норбоншакл доштанд. вале ба ?ал?акирм?о метамер? xойгиршавии узв?о характернок аст, ки он дар молюскони ?озира дида намешавад. Мавxуд будани ?алсама?ои бисёр дар хитон?о ин ?одисаи дуюмин буда, бо метамерияи аввалаи ?ал?акирм?о ало?аманд? надорад. Ягона дар наутилус?о мавxуд будани ду xуфт ктенидия?о, ду xуфт да?лез ва гурдаро бо?имондаи метамерия шуморидан мумкин аст. Наутилид?о – молюскони хеле ?адима дар фаунаи ?озира мебошад.
Моноплакофора?о низ байни молюскон хеле ?адима ва содда мебошад. Дар он?о метамер? xойгиршавии баъзе узв?о на?з намудор аст: ктенидия?о - панx xуфт, гурда - шаш xуфт, дил - ду меъдача ва ду xуфт да?лез. Системаи асаб иборат аз ?ал?аи назди ?ал?? ва тор?ои асаби дарозрeя, ки бо комиссура?ои кeндаланг ало?аманд мебошанд. Аз афт, молюскон аз ?ал?акирм?ои олигамер? (камбу?ум) ба вуxуд омадаанд ва метамерияи бадани молюскони ?адима ба метамерияи ларвалии ?ал?акирм?о монанд. Дар ин бора ми?дори ками банд?ои неопилин?о ша?одат меди?ад.
Ба фикри Беклемишев В.Н. моноплакофора?о синфи соддаи молюскони гeшмо?идор мебошад, ки аз он?о шикампой?о, белпой?о, дупалла?о ва молюскони сарпой ба вуxуд омадаанд.
Аз байни ин синф?о молюскони сарпой молюскони дараxаи ол? буда, он?о шохаи ало?идаро ташкил меди?анд, ки хеле барва?т аз шохаи умумии молюскон xудо шудаанд ва дар натиxаи ба ?аёти даррандаг? ва хеле ?аракатнок гузаштан, сохти он?о хеле та?йир ёф
Просмотр: 2336
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved