Дата: 2017-02-08
: 1. Сохт ва физиология.
2.Система?ои ?озима, асаб, нафаскаш?, хунгард, ихро?
ва ?айра.
3.Системаи xинс?. Тара??иёт.
4. Экологияи нармбадан?ои дупалла.
5. А?амияти нармбадан?ои дупалла.
6. Таснифоти синфи нармбадан?ои дупалла .
Ин синфи нармбаданон чор ном дорад: дутаба?агeшмо?идор (К.Линней, 1758), нармбаданони бесар (Линк, 1807), лав?а?алсамадорон (Бленвил), табарпоён (Голдфус, 1880). Нармбадан?ои ба?р? ва об?ои ширин. Наздик 20 ?азор намуди он?о тасвир карда шудааст. Аломати хоси ин синф - гeшмо?? аз ду палла иборат буда, дар тарафи тахтапушт бо ?ам як шудааст. Дигар аломати хос – ?исми сар, ?ал? бо радулла?о ва ?адуди обида?онxудокун? редуксия шудааст. Як xуфт ктенидия дорад, кадоме ки дар аксар намуд?о ба ду xуфт ?алсамаи лав?ашакли калон табдил ёфтааст.
Баъзе намуди моллюскони дупалла хеле калон мебошад. Масалан, тридакнаи гигант? (дар у?ёнуси ?инд ва Ором) то 250кг вазн дорад, гeшмо?ии он бошад то 1,35 метр мешавад.
Сохт ва физиология. Бадан дарозрeя, таносуби дутарафа дорад. Бинобар редуксия шудани сар бадан аз ду ?исм иборат: тана ва пой. Дар аксар намуд?о пой аз ду тараф пача? шуда, шакли те?аро гирифтааст. Ин шакли пой барои хазидан ва барои ба ?ум ё лой?а ?eта задан хизмат мекунад. Дар намуд?ое, ки ?аёти бе?аракат мегузаронанд (мидия, устритса) пой дар шакли рудимент? мебошад.
Тана бо мантия пeшида шудааст. Байни мантия ва тана ковокии мантийг? ?аст, ки дар он пой ва ?алсама?о, осфрадий, сeрохии да?он, сeрохии xудокун?, сeрохии маъ?ад, сeрохии xараён?ои ?адуд?ои xинс? xойгир шудааст.
Дар сат?и мантийг? об доимо сиркулятсия шуда меистад, кадоме ки ?алсамаро мешeяд ва бо ?амин нафаскаш? таъмин карда мешавад. Бо об ?айвонча?ои майда ва ?исм?ои растани?ои пeсида меояд, ки моллюска аз он?о ?изо мекунад. Бо об аз ковокии мантийг? экскремент?о ва ма?сулоте, ки гурда xудо кардааст берун карда мешавад.
Дар баъзе молюскони дупалла (масалан, бедандонак, перловитса) дар ду xо канори мантия бо ?ам намерасад, дар натиxа ду сифон ?осил шудааст. Сифони поён? (?алсамаг?) - бо ин об ба ковокии тана дохил мешавад: сифони боло? (клоакаг?) - бо ин об берун мешавад.
Эпителияи берунии чин?ои мантийг? ?ар ду паллаи гeшмо?иро ?осил мекунад. ?арду паллаи гeшмо?? танаро аз ду па?лe мепeшад. Дар аксар молюскони дупалла ?арду паллаи гeшмо?? баробар тара??? мекунад. Дар баъзе намуд?о андозаи палла?о фар? мекунад (калону хурд). Масалан, дар устритса паллаи чапи гeшмо?? калонтар мебошад, зеро ки он бо паллаи чап ба таги об часпидааст.
Палла?ои гeшмо?? дар тарафи тахтапуштаи тана бо ?ам бо воситаи лигамент ва ?улф пайваст шудааст. Лигамент аз моддаи эластик? иборат буда, ду паллаи гeшмо?иро чун тасмаи кeндаланги кeто? пайваст мекунад. ?улф гуфта, бо воситаи изофа?ои дандоншакли канори тахтапушт пайваст шудани палла?ои гeшмо?иро меноманд.
Барои пeшида шудани палла?ои гeшмо?? бандча?ои мушак? (1 ё 2 ) хизмат мекунад. Гeшмо?ии молюскаи дупалла аз се ?абат иборат: периостракум - берун? (аз моддаи органик? иборат), остракум (мобайн? ё фарфор? (аз моддаи о?ак? иборат) ва гипоостракум - дохил? (перламутр). Байни гeшмо?? ва мантия дар баъзе намуди дупаллаги?о марворид ?осил мешавад. Ч? хел? Агар ?уммайда ё ягон xисмча?ои бегона мобайни гeшмо?? ва эпителияи мантия фаромада монад, он бо ?абати перламутр пeшида шуда ба марворид табдил меёбад.
Системаи ?озима. Да?он дар ?исми пеши тана xойгир шуда, атрофи он бо миxгонак?о пeшида шудааст. Ин миxгонак?о об ва зарра?ои хeрокро ба сeрохии да?он тела меди?ад.
Да?он ба сурхрeдаи кeто? ва сурхрeда ба меъда кушода мешавад. Баъд аз меъда рeдаи миёна сар мешавад ва баъд рeдаи о?иб. Дар ду па?лeи меъда як xуфт xигар xойгир шудааст, ки xараёни он ба меъда мефарояд.
Аксар молюскони дупалла, бинобар хеле кам?аракат будан, пассив ?изо мекунанд. Аз обе, ки ба ковокии мантийг? мефарояд, ?амаи ?иссача?ои хeрокро (детрит, организм?ои плактон?, бактерия?о…) дошта мегирад. Дар об?ое, ки молюскони дупалла бисёр, роли он?о ?амчун биофилтратор дар тоза кардани обанбор калон аст. Масалан, мидия дар як метри квадрат? дар 1 шабонарeз то 280м3 обро филтр мекунад. Аз ин xи?ат он?о ба исфанxи?о монанд? доранд.
Системаи асаб иборат аз се xуфт гире?и асаб?. Ин гире??о ба ?айр аз узв?ои дарун?, инчунин осфрадий ва ?алсама?оро иннерватсия мекунад.
Узв?ои ?ис суст тара??? кардааст, ин аз афт аз сабаби кам?аракатии он?о мебошад. ?ассоса?ои сар? ва чашм нест. ?амчун узви ?искун? изофа?ои ?ассосамонанд, ки дар канори озоди мантия ё дар канори сифон?о xойгир шудааст, хизат мекунад. Дар асоси ?алсама?о осфрадий ва дар назди гире?и педал? ду то узви мувозинат дорад.
Системаи хунгард. Дили молюскони дупалла дар тарафи тахтапушт дар халтаи наздидил? (перикардия) xойгир шудааст. Дил иборат аз ду да?лез ва як меъдача. Аз меъдачаи дил ду раги калон – аортаи пеш ва о?иб мебарояд. Шо?раг (аорта)-и пеш аз болои рeда ба пеш рафта, аз он артерия?о ба даруни тана, пой ва ?исми пеши мантия мебарояд. Аортаи о?иб ба о?иби тана аз зери рeда рафта, ба ду артерияи о?иби мантия xудо мешавад. Аз артерия?о хун ба системаи лакун ба бофтаи пайвасткунанда фаромада, баъд ба венаи лакуни дарозрeяи калон xамъ мешавад. Аз лакун?о хун бо воситаи раг?ои хунгузари ?алсама ба ?алсама ва аз он ба да?лези дил меояд.
Системаи ихро? як xуфт гурда. Гурдаи дупаллаги?о як?оя бо девораи ?адуд? – узви боянус? номида мешавад. Он?о шакли аломати V-ро дошта, як тарафашон дар халтаи назди дил ва тарафи дигарашон дар ковокии мантия кушода мешавад.
Системаи xинс?. Аксар молюскони дупалла xудоxинса. Fадуд?ои xинс? xуфт буда, дар ?исми пеши тана xойгир шудааст.
Тара??иёт. Бордоршав? дар аксар молюскони дупалла беруна. Аз тухми бордоршуда кирминаи трохофораг? мебарояд. Дар тара??иёти оянда дар тахтапушти трохофора гeшмо?? аввал дар шакли лав?аи яклухт ?осил шуда, баъд аз мобайн ?ат шуда дупаллаг? мегардад ва xои ?атшуда дар шакли лигамент ниго? дошта мешавад.
?исми болоии трохофора баъди та?йирёби?о ба бодбон табдил меёбад, бо мeякча?о пeшида мешавад (узви ?аракат) ва кирмина ба давраи дуюмин - велигер мегузарад. Велигер бо як ?атор аломат?ояш ба молюскаи боли? монанд: зачаткаи пой, мантия, гире??ои асаб, меъда, xигар ва ?айра дорад, вале узви ихро? ?оло протонефридия мебошад.
Баъд аз якчанд ва?т бодбонак (велигер) ба ?аъри об рафта, бодбонро гум карда, ба молюскаи xавон табдил меёбад.
Дар намуд?ои оби ширин масалан, бедандонак тара??иёт аxоиб мегузарад. Тухм дар даруни ?алсамаи берун? гузошта мешавад. Аз тухм кирминаи дупалла – глохидий мебарояд, ки аз боли?аш хеле фар? мекунад. Палла?ои глохидий лeнда буда, дар канори шикамаш дандона?о бо чангакча?ои ?атшуда дорад. Дар глохидий дар мобайни шикам риштаи часпанда (биссус) ?аст. Ва?те ки аз назди молюскае, ки глохидий дорад мо?? шино мекунад, моллюска бо воситаи сифони бароранда кирминаро ба об ?аво меди?ад. Бо ёрии риштаи биссус ва дандона?ои гeшмо?? глохидий ба ?алсама ё шиновари мо?? мечаспад. Глохидий аз ?исоби хexаин ?изо карда, ?аxман калон мешавад ва он дар давоми якчанд ?афта тара??? карда, ба моллюска табдил меёбад. Баъд мо?? аз ?алсама фаромада (варам мекафад), ба ?аъри об меравад. Яъне тара??иёти ин молюскон бо муфтхeрии мува??ат? ало?аманд мебошад, ки ин ба па?ншавии молюскаи кам?аракат сабаб мешавад.
Экология. Молюскони дупалла ?айвоноти хеле кам?аракат буда, дар ?аъри обанбор?о ?аёт мегузаронанд. Баъзе намуд?о тамоман бе ?аракат.
А?амияти молюскони дупалла
Аз перломутри молюскони дупалла аз оилаи ?nionidac тугма ва дигар ?аво?ирот?о тайёр карда мешавад. Захираи табиии ин нармбаданон дар Тоxикистон калон аст. Ин намуди нармбадан?о хусусан дар Амрикои Шимол? бисёр мебошад. Барои гирифтани тугма?о гeшмо?ие, ки ?афсии перламутраш то 2,5 мм. мебошад ?улай мебошад. Аз марворидаки ба?р?, ки дар ба?ри Сурх, у?ёнус?ои ?инд ва Ором то чу?ури?ои 5 – 15 м дучор мешавад, марворид гирифта мешавад.
Бисёр намуд?ои молюскони дупалла ?амчун ?изо истифода бурда мешавад, ба монанди устритса, мидия, гребешки, сердсевидка?о ва ?айра. Баъзеи он?оро, масалан устритсаро дар махсус обанбор?о дар Англия, Фаронса, ШМА ва Япония зиёд карда мешавад (дар мо дар ба?ри Сиё?). Дар Англия ?ар сол то 2 миллиард устритса?о дошта мешавад.
Дар Тоxикистон нармбаданони калони дутаба?агeшмо?идор аз оилаи унионида па?н шудаанд. Он?о дар ?авзаи дарёи Сир ва Аму во мехeранд. Ин нармбаданон а?амияти калони хоxаг? доранд. Бинобар он дар баъзе мамлакат?о (ШМА, Голландия, Фаронса…) хоxаги?ои махсуси устритсапарвар? ва мидияпарвар? ?аст.
Нармбадан?ои дупалла биофилтратори му?им мебошанд. Чунки аз ковокии мантия оби зиёдеро гузаронида, ?айвоноти майдаи зинда ва мурдаро полида, оби тозаро ба берун мебароранд, яъне он?о дар тоза кардани об ва хок?осилшав? а?амият доранд.
Байни молюскони дупалла намуд?ои зараровар низ ?астанд, ба монанди кирми кишт? ё шашен?. Ба чeби кишт? ё иншоот?ои чeбии гидротехник? зарари калон меорад. E дар иншоот?ои чeбини зериобмонда ро??о месозад. Шашен? дар Ба?ри Сиё? ва Шар?и Дур дучор мешавад.
Дар баъзе ба?ру дарё?ои ?исми Европогии соби? Итти?оди Шeрав? ва дар ба?ри Арал дрейсена васеъ па?н шудааст. Ин моллюска бо риштаи ширешмонанд ба предмет?ои зериоб? часпида мегирад. Ба ?убур?ои обгузар дохил шуда, онро пур мекунад ё нобуд шуда, таъми обро вайрон мекунад. Агар дрейсена ба ми?дори зиёд па?н шавад, он го? кори платина?оро ё дигар иншоот?ои гидротехникиро аз кор бароварданаш мумкин аст. Баъзе дупаллаги?о хexаини мобайнии кирм?ои муфтхeр мебошад.
Таснифот. Синфи моллюскони дупаллаг? ба чор отряд та?сим мешавад:
1. Отряди якумин ?алсамадорон. Хеле ?адима ва содда. Намоянда: Voldia N?c?la
2.Ресмон?алсамадорон. Вара?а?ои ?алсамаг? дароз чун ресмон гардидааст. Намуд: мидия, гребешок, устритса, марворидаки ба?р? ва ?айра.
3. Лав?а?алсамадорони му?аррар?. Fалсамаашон аз лав?аи ду?абата иборат. Намуд: Шашен?, марворидаки об?ои ширин, тридакна, ракушка?ои об?ои ширин.
4. Отряди сар?ад?алсамадорон. Fалсама надорад. Нафасгир? бо ?исми болоии ковокии мантийг? мегузарад. Намуд: C?spida?ia.
Бедандонак
А.Ковокии дарунии тарафи рост: 1-лигамент, 2,3,4-мушак?ои ма?камкунандаи пой, 5-хати мантия, 6,7- мушак?ои ма?камкунандаи о?иб, 8-мушак?ои педал?. Б-бедандонаки аз гўшмо?? берункардашуда аз тарафи чап: 1-?ои ?ойгиршавии ?игар, 2,3,4- мушак?ои ма?камкунандаи пеш, 5-пой, 6-мантия, 7-?алсама?о, 8-мушак?ои мантия, 9-сифони ?алсамаг?, 10-сифони клоакаг?, 11,12- мушак?ои ма?камкунандаи о?иб, 13-?исми о?иби гурда, 14-перикардия, 15-узви кеберов?. В-бедандонаки чин?ои чапи мантия буридашуда (хати буридашуда). 1-?ои ?ойгиршавии ?игар, 2,3,4-мушак?ои муста?камкунандаи пеш, 5-да?он, 6-пой, 7-парра?ои да?он, 8-тараф?ои дарун? ва берунаи ним?алсамаи чап, 9-мантия, 10-сифони ?алсамаг?, 11-сифони клоакаг?, 12-камераи клоакаг?, 13-наи тахтапушта, 14-рўдаи рост, 15,16-мушаки муста?камкунандаи ?афо, 17-сўрохии мантийгии пушт, 18-перикардия, 19-узви кемеров?.
Просмотр: 1371
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved