Дата: 2016-12-01
?ом? олим, мутафаккир, шоир, нависандаи бар?астаи хал?и то?ик буда, дар осмони илму адаби асри XV монанди як ситораи дурахшон ?илвагар аст. ? адабиёти зиёда аз 500-солаи форс-то?икро дар тамоми со?а?о бо асар?ои баркамолаш ?амъбаст намудааст.
Тар?умаи ?ол.
Номи асосии ? Абдура?мон, ла?абаш Нуриддин буда, бо тахаллуси ?ом? дар тамоми дунё маш?ур гардидааст. Нуриддин Абдура?мони ?ом? соли 1414 дар де?аи ?аргарди вилояти ?ом ба дунё омадааст. Падар ва бобои ?ом? мардони бофазлу дониш буданд. ?ангоме, ки ?ом? 11-сола мешавад, оилаи он?о аз вилояти ?ом ба ?ирот меоянд. То ин дам Абдура?мон дар ?ом, дар назди падараш Низомиддин А?мад хату саводи пурра бароварда, инчунин сарфу на?ви забони арабиро низ то андозае аз худ карда буд. Дар ин бора яке аз шогирдони вафодори ?ом? Абдул?афури Лор? чунин менависад; «Р?зе сухан аз устодон ва муаллимони ?азрати эшон (?омиро дар назар дорад) дар миён афтод, фармудаанд , ки мо ба ?а?и?ат шогирди падари худем , ки забон аз вай ом?хтаем».
Баъд аз ин Абдура?мон дар ?ирот, дар мадрасаи Низомия та?сили илмро давом меди?ад. ? дар назди Мавлоно ?унайди усули забони араби, асар?ои «Мухтасарулмаони», «Алмутаввал»-и Саъдиддини Тафтазониро , ки оид ба илми баён буданд, ом?хта доир ба илм?ои ?икмат ва манти? аз олимони маш?ури замон Хо?а Алии Самар?анд? ва Ша?обиддин Му?аммади Чочарм? саба? мегирад.
spaceplay / pause
qunload | stop
ffullscreen
shift + ←→slower / faster
↑↓volume
mmute
←→seek
. seek to previous
12… 6 seek to 10%, 20% … 60%
?ом? аз к?дак? зе?ни бурро ва а?ли расо дошт. ? дорои хислати а?ибе буд; ба ?ар як чиз, ба ?ар як ?одиса аз ну?таи назари тан?ид?, кун?ков? назар мекард, бештар ба илм?ои да?и? майлу ра?бат дошт. ?ом? ба як бор хондан мо?ияти асосии масъаларо дарк мекард. ? монанди шогирдони дигар дар ба?су мунозира?о худнамои намекард, баръакс, дар он ?ой?о орому ботамкин буд. Суханони ?ом? ?атъи буданд ва факту далел?ои раднашаванда доштанд. Аз ин р?, ? ?амеша дар ба?су мунозираи муллобачагон ?олиб мебаромад. ?обилияту истеъдоди Абдура?мони ?ом? чунон бузург буд, ки ?атто устодон аз ??даи дарс додани ? баромада наметавонистанд. Дар ин бора муаллифи «Бадоеулва?оеъ» Зайниддин Ма?муди Восифи на?ли а?ибе овардааст, ки он «?амсаи мута?айира» («Панчгонаи ?айратовар») ном дошта, мазмуни зерро дар бар мегирад.
Он?о пан? нафар буданд, пан? нафар толибилм, дониш??. ?оло он?о дар ?учраи мадраса нишаста, устоди худро интизоранд. Устод Мавлоно Му?аммади Чочарми вориди ?учра шуд. Шогирдон-Абдура?мон, ?усайн, Шамсиддин, Довуд , Муиниддин аз ?ой хеста ба устод салом доданд. Дарс сар шуд, муаллим аз он?о вазифаи хонагиро пурсид. ?авоби пурра ва са?е? медоданд. Мавлоно ба шогирдон асари олими маш?ур «Шар?и тарид»-и Мавлоно Алии Кушчиро тадрис мекард. ?ангоми шар?у маънидоди баъзе масъала?ои асар дар байни муаллиму шогирдон ба?су мунозира авч мегирифт, го?о шогирдон ?олиб мебаромаданд.
— Ч? бояд кард? «Ило?и вокеа пеш аз ву??ъ» гирифтаанд, -андеша мекард, рох ме?уст устод.
— Пас фикру тадбир он аст, ки ман худамро касал кунам ва шогирдонро дар к?и бекор? андозам. Вале бояд ман дар ин муддат шабу р?з мутолиа кунам ва ба дарсгуии шогирдон на?зтар тайёр шавам.
Мавлоно Му?аммади Чочарм? шогирдонро ба м??лати 40-р?з бо сабаби «касал?» ва ба «табобат» машгул шудани худ ?авоб дод. Вале шогирдон сабаби касалии устоди худро пай бурданд. Бинобар ин он?о ?арор доданд, ки ?ар р?з дар мас?иди Мулкон ?амъ омада, як нафарашон муаллим шавад.
Ба ?амин тари?, дар муддати 40-р?з ба навбат дарс гуфтанд ва дониши худро такмил доданд. Мавлоно Чочарми ?ам дар ин муддат шабу р?з пайваста дар мутолиа буд. Барои шогирдони «гапнодаро» саволу супориш?ои ни?оят душворро тайёр мекард.
? аз он хурсанд буд, ки дониши зиёде гирифтааст ва он метавонад ба таълими яксолаи шогирдон кифоят кунад.
Ни?оят р?зи 40-ум ба шогирдон хабар меди?анд, ки устод аз «бистари бемор?» хестааст ва имр?з дарс мегуяд. Он?о ба дарс ?озир шуданд.
Мавлоно ба шар?и як масъалаи мураккаб сар кард. Шогирдон пеш аз устод ?авоб доданд. Мавлоно ?айрон шуд ва гуфт;
-Шогирдони азизам, ман касал набудам, мутолиа кардам, хондам, то ки ба шумо дарс г?ям. Вале, хушбахтона, шумо бузург, устод шудаед, ?авон ?ам бошед, дигар шуморо ?е? кас ?удрати дарс додан надорад. ?амаи илм?оро аз худ кардаед. Ба шумо ро?и сафед металабам.
Он чор нафар шарикдарсони ?ом?, ки зикрашон дар боло рафт, дар ?а?и?ат олимони маш?ури замони худ шуданд.
Баъд аз ин ?одиса Абдура?мони ?ом? дар синни 23-солагиаш ба Самар?анд меояд. ?ом? чанд муддат дар назди ?озизодаи Рум? аз илм?ои ?исоб, риёзиёт ва ну?ум таълим мегирад. ? на тан?о дар назди устодаш дарс мехонд, балки ба кор?ои илмии ?озизода ёр? мерасонд.
?ом? дар базм?ои муллобача?о иштирок намекард. Нафрат дошт. ? бештар дар ба?су мунозира?ои олимони маш?ур ?озир мешуд ва агар лозим медонист, сухан мегуфт. ?ом? суханро дароз намекард. Сухан?ояш му?аз ва бомаън? буданд. Дар ?амъомади шоирон иштирок карда, бо тааммул гуш мекард. Вале шеър намегуфт. Пай бурдан душвор набуд, ки ?ом? ба ин пешаи э?од? шав?и беандоза дорад.
Абдура?мони ?ом? соли 1453 ба ?ирот меояд. ? аввал хост ба хизмати дарбор равад, вале одати хушоматгуи надошт ва нарафтанро афзалтар донист. Боз чанд муддат ба та?сили илм, аз ?умла, илми шеър маш?ул гардид. Дар ин айём ?ом? бо яке аз бузургони ?араёни на?шбандия Саъдиддини ?ошгар? (ваф.1456) шиносои пайдо карда, ин фир?аро ?абул мекунад.
Пас аз марги устоди р??онии худ—Саъдиддини ?ошгар? ?ом? ро?бари маслаки На?шбандияи Хуросон мешавад. ? муридони зиёд дошт, ба он?о таълим медод, нозуки?ои маслаки на?шбандияро меом?зонд. Абдул?афури Лор? яке аз муридони бовафои ?ом? ба ?исоб мерафт.
Абдура?мони ?ом? дар ?аёти худ 7-бор ба сафар баромада, ша?р?ои Самар?анду Тошканд, Форобу Марвро тамошо кардааст. Сафари охирин ва тулонии ?ом? соли 1472 дар мо?и август о?оз ёфт. ? ша?р?ои Нишопур, Сабзавор, Бастом, Домгон, Казвин, ?амадон, Ба?додро саё?ат карда, бо арбобони илму адаби ин ша?р?о вохурд, с??бат?о орост. Дар ?ар ?о ?омиро иззату э?тиром мекарданд. ?ом? Макка ва Мадинаро зиёрат карда, соли 1473 ба ?ирот боз мегардад. Поёни умри ?ом? дар ?ирот гузашт. ? ба э?од кардани асар?ои илмиву адаби батамом машгул буд. Як да?и?а ва?ти худро бекор намегузаронд. Тан?о ба мактаби адабии ?ирот ро?бари карда, ба шоирони ?авон масли?ат?ои муфид медод.
?ом? дустони бисёр дошт, ки бо он?о базми шеъру суруд меорост, с??бат?ои дилангез мекард. Яке аз шогирдони бе?тарини ?ом? Алишери Наво? буд. Муносибати он?о на ?амчун устоду шогирд, балки мисли ду д?сти ?он?, ду ?амкору ?аммаслак ба назар мерасид.
Абдура?мони ?ом? оилаи хуб ва фарзандони лои? дошт. Вале се фарзанди адиб дар тифли ва хурдсоли вафот карданд. Албатта, вафоти фарзандон ?алби адибро ба ш?ру ?алаён овард. Дар мотами фарзандон ?ом? аш?и ?аму ?асрат рехт, о?и ?онс?з аз дили пурс?з баровард. ? дар марги фарзандон марсия?о сурудааст, ки дар он?о с?зу гудози падари до?дида басо муассир ифода ёфтааст;
Рехти хуни дил аз дидаи гирёни падар, Ра?м бар ?они падар н-омад эй ?они падар. Навба?ор омаду гул?о ?ама рустанд зи хок, Ту ?ам аз хок баро, эй гули хандони падар.
Абдура?мони ?ом? умри дарозу пурбаракате дидааст. Вале онро зоеъ нагузаронида, барои насл?ои оянда осори пурарзиши илмию адаб? мерос гузоштааст. ? ?ариб 50-соли ?аёти худро ба офаридани асар?ои илм? ва сурудани ашъори дилангезу достон?ои бар?аста сарф кардааст. Шогирдон ва ?амзамонони ?ом? ми?дори асар?ои уро аз 46 адад зиёд медонанд. Масалан, дар ин бора шогирди наздики ?ом? Камолиддини Бино? чунин мегуяд;
?ом?, он офтоби нурон?, Он мунаввар ба нури суб?он?. Буд аз чил зиёд таснифаш, Р? дар эъ?оз кард таълифаш.
Соли 1503 ?уллиёти ?ом? аз тарафи д?стонаш тартиб дода мешавад, ки он нусха то замони мо омада расидааст. Асар?ое, ки дар куллиёти адиб ?амъ оварда шудаанд, илм?ои гуногун: ну?ум, фалсафа, забоншинос?, адабиётшинос?, тафсир, ?адис, фи??, ахло?, муси?? ва ?айраро дар бар мегиранд. Махсусан, асар?ои илмие, ки доир ба ар?зу ?офия, муси?? иншо шудаанд, ?иммату арзиши зиёд дорад. Асари тар?ума?олии ? «Нафа?отулунс» дар бораи ?аёту фаъолияти 616 мард ва 34 зан маълумот меди?ад, ки аксарияти он?о уламо, шайхони бузурги аср?ои гузашта ва шоиронанд. Дар «Алфавоидуззиёия» ?ом? дар бораи ?оидаю ?онуни забони араби ва усули таълими он фикру муло?иза?ои судбахш баён мекунад. ?оло ?ам дар мадрасаю мактаб?ои Афгонистон, Иро?, Покистон ва Эрон асари мазкур ?амчун китоби дарс? барои ом?хтани забони араб? истифода мешавад.
Вале бояд эътироф кард, ки Абдура?мони ?ом? дар таърихи хал?и мо ?амчун нависанда ва шоир маълуму маш?ур аст. ?ан?з дар ?амон замон ш??рат ва эътибори ?ом? ?амчун шоир ба кишвар?ои гуногун па?н шудааст. Ба ин ну?та худи ?ом? ишорат карда мег?яд;
Агар ба форс равад корвони ашъорам, Равони Саъдию ?офиз кунандаш исти?бол. В-агар ба ?инд расад Хусраву ?асан г?яд, Ки: «Эй ?а?они ?унар, мар?або, таол, таол!»
Аз ?ом? се девон, «?афт авранг» (иборат аз ?афт маснав?), «Ба?ористон» ва «Чи?ил ?адис» ба мо омадааст, ки ?ар кадоми он?о дорои а?амияти калони адабиву эстетики мебошанд. Абдура?мони ?ом? фаъолияти адабии худро аз сурудани ашъори лирик?—?азал, ?асида, р?бо?, ?итъа ва ?айра сар кардааст ва то охири умр онро давом додааст. Дар э?одиёти шоир ?азал мав?еи асос? дорад. Масалан, дар девони аввал –«Фоти?атушшубоб» 1016 ?азал, дар девони дуюм –«Воситатули?д» 493 ва дар девони сеюм—«Хотиматул?аёт» 296 ?азал омадааст, ки ми?дори умуми онхо 1805 ?азалро ташкил меди?ад. Ба ?амин маъни ишора карда, худи шоир чунин мегуяд;
?аст девони шеъри ман аксар, ?азали оши?они шайдои, Ё фунуни насое? асту ?икам, Мунбаис аз шуури донои. Зикри дунон наёби андар вай, К-он бувад на?ди умрфарсои.
?асида дар девон?ои шоир ?ои дуюмро мегирад, ки ми?дори он?о 53-то мебошад. ?асида?ои ?ом? ?а?ман хурд буда, аз 8 то15 байтро ташкил меди?анд. Мавз?ъ?ои асосии он?о масъала?ои фалсафи, панду ?икмат, шар?и ?ол ва ?айраро дар бар мегиранд. ?асида?ои «Луч?атуласрор», «?илоурр??» ва «Рашхи бол ва шар?и ?ол» дар мавз?ъ?ои боло суруда шуда, ?иммату арзиши зиёде доранд. Чунонч?, шоир дар ?асидаи «Луч?атуласрор» ба масъала?ои тарбиявию ахло?и ди??ат дода, таъ?ид менамояд, ки ?авононро аз к?даки бояд тарбия кард, ба ро?и рост ?идоят намуд, зеро ба а?идаи шоир, ?авонон ?ам ба мисли дарахтони навбарг ё ни?оли нозук мешаванд. Агар ин ни?ол?о аз хурди тарбия ёбанд, ?осили аъло меди?анд ва ?авонон низ, чун ба камол мерасанд, кор?ои нек ва судбахш хо?анд намуд;
Дар ?авон? саъй кун, гар бе халал хо?? амал, Мева бену?сон бувад, чун аз дарахти навбар аст,
Баъдан ?ом? дар ?асида таъ?ид мекунад, ки агар шахс со?иби донишу камолот бошад, ?е? го? гадо нест, ? шо? аст;
Гар надорад Симу зар доно, мане? номаш гадо , Дар бараш дил ба?ри дониш, ? ша?и ба?ру бар аст.
Дар э?одиёти ?ом? рубо?, ?итъа, тар?еъбанд, таркиббанд, мураббаъ, фард дида мешавад, ки он?о аз ли?ози маън? ва санъати суханвар? дар пояи баланд меистанд. ?ом? дар р?боиёт ва ?итъаоти худ бештар фикр?ои панду ахло?ии худро ифода кардааст. Чунонч?, дар ?итъаи зерин ба як масъалаи му?ими р?згори хеш дахл намуда, таъ?ид менамояд, ки инсон бояд ме?натд?ст бошад. ? бояд ом?хтан ва ме?нат карданро барои худ ор надонад, аз пайи номи падар нашавад, балки фазлу ?унари худро дар назди мардум нишон ди?ад. Агар ин сифат?оро надошта бошад, мисли шохи бе?осили дарахти мевадор аст, ки он чун ?езум аст;
?ар писар, к-у аз падар лофар, на аз фазлу ?унар, Филмасал гар дидаро мардум бувад, номардум аст. Шохи бебар гарч? бошад аз дарахти мевадор , Чун наёрад мева бор, андар шумори хезум аст.
Абдура?мони ?ом? 9-уми ноябри соли 1492 дар ша?ри ?ирот вафот кардааст. ?ангоми вафоти ?ом? ?ариб аксарияти мардуми гирду атрофии ?ирот либоси мотам п?шидааст.
Эй карда зи ?оли ман фаром?ш, Чун ?он к? кунад зи тан фаром?ш. Гуфтам, ки бари ту ?исса г?ям, К-он гуна макун зи ман фаром?ш. Дидам р??и ту зи дуру кардам, Аз ?иссаи хештан фаром?ш. Бо ?онканиям замона кардааст, Аз ме?нати к??кан фаром?ш. ?ар ?о ки мусофирест карда, Дар к?и ту аз ватан фаром?ш. Бо б?и ту карда ?они Яъкуб, Аз Юсуфу пиро?ан фаром?ш. Карда ба ?авои тарфи бомат, Мур?и чаман аз чаман фаром?ш. ?ом? суханат шуниду бар вай, Шуд ?оидаи сухан фаром?ш.
Яке аз осори бар?аста ва пурарзиши Абдура?мони ?ом? «Ба?ористон» мебошад, ки дар пайравии «Гулистон»-и Саъдии Шероз? э?од гаштааст.
Абдура?мони ?ом? «Ба?ористон»-ро соли 1487 бо ма?сади тарбияи фарзанди ягонааш Зиёуддин Юсуф ва барои ?амаи толибилмон менависад. Ин асар аз ?и?ати забон ва тарзи баён сода аст.
Просмотр: 3177
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved