Синфи лeндакирм?ои ?а?и?? ё нематода?о
Дата: 2016-10-03
Нематода?о яке аз синф?ои калонтарини кирм?о буда, зиёда аз 10 ?азор намуди он?о тасвир карда шудааст (дар асл мувофи?и баъзе маълумот?о то 500 ?азор намуд). Нематода?ои озод ?аётгузаронанда дар тамоми рeи замин па?н шудаанд. Он?о дар ?аъри ба?р?о, дар об?ои ширин ва шeр, дар хок?ои гуногун дучор мешаванд. Нематода?ои озод ?аётгузаронанда хеле майда то 1мм мешаванд, баъзе намуд?ои муфтхeр низ баъзан майда мешаванд, вале аксарияташон то 20 – 40 см, баъзеашон ?атто то 2 – 8 м мешаванд. Он?о муфтхeри па?ншудаи одам, ?айвон?ои гуногун ва растани?о мебошанд. Ба муфтхўри одам дохил мешаванд: аскарида, остриса, власоглав, трихина, ришта ва ?айра?о.
Сохти беруна. Бадан дугшакл ё ресмоншакл буда, дар ду канораш борик шудааст. дар буриши кeндаланг? лeнда мебошад. Ба банд?о xудо нашудааст, бо кутикула пeшида шуда, миxгон?о надорад.
Халтаи пeсту мушак? иборат аз кутикула, гиподерма ва як ?абат мушак?ои дарозрeя. Кутикула вазифаи му?офизатиро иxро мекунад, инчунин дар танаи нематода ?олати тургорро медорад. Дар зери кутикула гиподерма xойгир шудааст. Дар аксар нематода?о он иборат аз ?уxайра?ои калони эпидермал?. Дар сат?и дохил? гиподерма xои ?афсшударо дар шакли чор найча (навардча) ?осил мекунад. Дар ду найчаи па?лeгии гиподерта най?ои xудокун?, дар найча?ои тахтапушт ва шикам? бошад, тор?ои асосии асаб мегузарад.
Бинобар дар лeндакирм?о мавxуд будани тан?о мушак?ои дарозрeя ?аракати он?о нисбат ба па?нкирм?о якхела мебошад. Он?о фа?ат танаи худро бо ёрии мушак?о ?ат карда метавонанд. Рост кардани тана на бо ёрии мушак?о, балки дар натиxаи фишори сую?ии сат?? ва ?аишии кутикула ба амал меояд.
Ковокии бадан. Баъд аз халтаи пeсту мушак? ковокии тана сар мешавад, ки дар он узв?ои дохил? (узви ?озима ва системаи xинс?) xойгир шудааст. Ин ковокии якумини тана (схизосел) номида мешавад.
Ковокии якумини тана ?исми ниго?дошташудаи бластосел (бластулаи xанин?) мебошад. Схизосел бо сую?ии сат?? пур мебошад. Дар аксар намуд?ои муфтхўр сую?ии сат?? кислота?ои органик? (рав?ан?, валерианов? ва ?айра?о) дорад, ки дар натиxаи таxзияи гликоген ?осил шудааст.
Системаи хунгард ва нафаскаш? ба монанди па?нкирм?о нест.
Нафасгирии нематода?ои дар рeда муфтхўр? кунанда ба нафасгирии дигар муфтхўр?ои рeда (мисол тасмакирм?о) монанд, яъне дар ин?о бисёртар нафасгирии анаэроб? дида мешавад. Дар ин ва?т энергияи зарур? бо ро?и таxзияшавии гликоген бо таъсири фермент?о, ки дар натиxа ба ?айр аз кислота?ои органик? ?осил мешавад, гирифта мешавад. Дар ва?ти таxзияшавии гликоген ба ?айр аз дигар модда?о 02 низ ?осил мешавад, ки муфтхўр аз ?исоби он нафас мегирад. ?осилшавии ин модда?о, ки муфтхўр аз танаи худ берун мекунад, барои организми хexаин за?рнок мебошад.
Системаи ?озима. Да?он дар ?исми пеши тана xойгир шуда, 6 – то лаб дорад (дар аскарида 3), ки дар он?о пистонак?ои ?искунанда xойгир шудааст. да?он ба ?ал? кушода мешавад, баъзан онро нодуруст сурхрeда меноманд. Баъд аз ?ал? рeдаи миёна сар мешавад. ?изо?азмкун? дар нематода?о (аз па?нкирм?о фар? мекунад) пурра дохили ?уxайраг? буда, дар сат?и рeдаи миёна мегузарад. Баъд рeдаи о?иб сар мешавад, ки он кeто? мебошад.
Тарзи ?изогирии нематода?о гуногун. Аксар нематода?ои озод ?аётгузаронанда аз бактерия?о ?изо мекунанд, баъзеашон дарранда. Намуд?ои муфтхўр баъзеашон аз ма?сулоти рeда ?изо мекунанд (аскарида), баъзеашон ?уxайраи девораи рeдаро вайрон карда, ?изо мекунанд.
Системаи ихро?. Узви ихро?и нематода?о ?адуд?ои пeст? мебошад, кадоме ки он?о вазифаи осморегулятсияро низ иxро мекунад. Дар аксар намуд?о протонефридия нест. Узви ихро? дар гиподерма xойгир шудааст. Дар аскарида дар ?алтак?ои па?лeии гиподерма ду найча?ои ихро? мегузарад, ки о?ибаш руст мешавад. Ин найча?о ба пеши тана омада ба тарафи шикам? ?ат мешавад ва бо найчаи то?аи кeто? омехта шуда, ба сeрохии ихро? кушода мешавад. Ба ?айр аз он вазифаи xудокуниро ?уxайра?ои фагоситоз? низ иxро мекунанд. Ин ?уxайра?о ситорашакл буда, дар ковокии бадан xойгир шудаанд (2, 3, 6 - то).
Системаи асаб ва узв?ои ?ис. Дар нематода?о системаи асаб дар гиподерма xойгир шудааст. Вай иборат аз ?ал?аи назди?ал?? (?исми пеши сурхрeдаро и?ота кардааст) ва тор?ои асабии аз он бароянда. Аз ?ал?аи асаб? ба пеш 6 – то асаб мебарояд, ба о?иб бошад якчанд тор?ои дарозрeя (дар аскарида 6). Аз ин?о тор?ои шикам? на?з тара??? кардааст, ки дар ?алтаки шикамии гиподерма xойгир шудааст.
Узв?ои ?ис дар нематода?о суст тара??? кардааст. ?амчун узви ломиса пистонак?о, папилла?о ва ?илча?о хизмат мекунанд, ки асосан дар ?исми пеши тана xойгир шудаанд. Дар ?исми пеши тана – узви ?исси кимиёв? - амфид?о xойгир шудааст. Узви бино? фа?ат дар баъзе намуд?ои озод ?аётгузаронанда дида мешавад.
Дар натиxаи омeхтани сохти гистологии узв?ои гуногуни нематода?о маълум гардид, ки ?амаи узв?ои он?о аз ми?дори ками ?уxайра?ои хеле калон ?осил шудааст. Мисол, як ё ду ?уxайра?ои калон ?адуди ихро?ро ?осил мекунад. Чор ?уxайраи фагоситарии калон узви ихро?ро пурра мекунад. Ё ин ки дар аскарида системаи асаби марказ? ?амаг? аз 162 ?уxайра иборат аст ?осилшавии ?уxайраи нав дар нематода?о хеле барва?т ?атъ мешавад ва оянда дар тамоми ?аёташ ми?дори ?уxайра?о як хел мемонанд. Ин яке аз хусусият?ои му?ими нематод?о мебошад (ин ба коловратка?о низ хос). Аз ?амин сабаб дар нематода?о афзоиши ?айриxинс? ва э?ёкунии (регенератсия) ?исм?ои гумшудаи тана дида намешавад.
Системаи xинс?. Нематода?о xудоxинса. Намуд?ои хунсо хеле кам. Дар ин?о диморфизми xинс? на?з намудор аст. Xинси нарина хурд ва о?иби тана каме ?атшуда мебошад. Xинси модина нисбатан калон ва о?ибаш рост. Дар аскаридаи модина сeрохии xинс? дар тарафи шикам? дар ?исми пеши тана кушода мешавад. Дар нарина?о бошад дар назди сeрохии маъ?ад кушода мешавад. Узв?ои xинс? нисбатан содда мебошад.
Узви xинсии модина дар аскарида xуфт мебошад. Он иборат аз як ?уфт тухмдон (наи борики ресмоншакл), тухмгузарон ва насдлдон (наи нисбатан ?афси мушак?). Дар наслдон бордоршавии тухм ва давра?ои аввали тара??иёти xанин мегузарад. Наслдон бо наи то?аи кeто? - ?ин (влагалища) ало?аманд буда, бо воситаи он тухмгузор? ба амал меояд.
Узви xинсии нарина одатан то?а, вале баъзан xуфт мешавад. Он иборат аз тухмакдон, тухмакгузарон ва наи тухмакбарор, ки бо сeрохии xинс? ба рeдаи о?иб кушода мешавад. ?исми о?иби рeда ба клоака табдил ёфтааст, кадоме ки дар он узви муштарак xойгир шудааст.
Нутфаи нематода?о амёбашакл буда, ?амчун амёба?ои хурд ?аракат мекунад.
Тухми нематода?о, масалан аскарида бо xилди ?афс пeшида шуда, муддати дароз дар му?ити беруна нобуд намешавад. Дар трихина тара??иёти xанин? пурра дар наслдон мегузарад. Бинобар он он?о зиндазо, кирминаи пурра шаклёфта, таваллуд мекунанд. Дар бораи намояндагони асосии синфи нематода?о мо дар поён сухан меронем.
Нематода?ои муфтхўрро ба якчанд гурў?и эколог? ?удо мекунанд: 1). Геогелминт?о. Намояндагони ин гурў? як ?исми даври ?аёти худро дар му?ити берун аз организм мегузаронанд; 2). Биогелминт?о. Намояндагони ин гурў? инкишофи худро пурра дар организми хў?аин мегузаронанд. Он?о тамоман ба му?ити беруна намебароянд.
Просмотр: 1116