На?ша:
1. Маф?уми ?арз.
2. Зарурияти истифодаи  ?арз.
3. Вазифа?ои ?арз.

Адабиёт?ои тавсияшаванда:

Маф?уми ?арз.
?арз маф?умест нофорам. Касе намехо?ад ?арз гирад ё ?арздор бошад. ?арзди?анда ?ам пулашро ба каси дигар бо дили нохо?ам ва ё ба ивази иловапулию и?рои шарт?ои муайян меди?ад. Пас, чаро ?арз категорияи и?тисодисту дар асоси мав?удияту зарурати истифодаи он бонк?о ташкил шудаанд ва ?азорон мутахассисон ?амарўза маш?ули ?арзди?ианд? Чаро кор?она?ою одамони ало?ида бино, хона, мошину лавозимоти дигарашонро ба гарав монда ?арз мегиранд? Чаро доимо дар матбуот бонк?ою ?укуматро барои пурра бо ?арз таъмин накардани мизо?он танкдд мекунанд? Барои ч? ?атто дар кишвар?ои бойтарини дунё, ба монанди Шветсария, Амрико, ?опон, Британияи Кабир ва ?айра низ талабот ба ?арзу ?арзгир? хеле зиёд аст? Чаро дар олам кишваре нест, ки аз мардумаш ё кишвар?ои дигар ?арздор набошад ва ё ба кишвар?ои дигар ?арз надода бошад? Магар бе ?арз фаъолияту зиндагй карда намешавад? Барои ?авоб ба ин савол?о моро зарур аст, ки ба маф?ум, мо?ият, зарурият ва на?ши ?арзу муносибат?ои ?арз? дар пешрафти и?тисодиёт сарфа?м равем.
Аслан дар забони имрузаи то?икй тахти маф?уми ?арз мабла?и пул? ё моле фа?мида мешавад, ки мува??атан ва бе талаби иловапул? ё бо талаби он ба каси дигар дода шудааст. Дар адабиёти классикии то?ик? истифодаи маф?уми «вом» бештар ба назар мерасад. Ин аст, ки ко?аз?ои ?арзии Вазорати молия аз соли 1997 cap карда номи «вомбарг»-ро гирифтанд, ки маънояш ша?одатномаи ?арз? мебошад.
Бояд ?айд кард, ки дар адабиёти и?тисодии хори?? (масалан аврупо?) мабла? ё моли мува??атан ба каси дигар (бе талаби иловапул?) додашуда «ёрдами молияв?» ва ё «ёрдам» ном дорад. Дар аксари ?олат?о чунин намуди ?арзди?? бар зарари ?арзди?анда аст, зеро сат?и мав?удаи таваррум хатари ?арзи додашударо рўз то рўз кам мекунад, яъне ?обилияти харидории пуле, ки ба со?ибаш баргардонида мешавад, аз пешина камтар аст. Дар шароити То?икистон низ сат?и таваррум сол?ои охир ба ?исоби мнёна 8-10 фоизро ташкил меди?ад. Дар шароите, ки таваррум и?тисодиёти тамоми кишвар?о, аз он ?умла То?икистонро, фаро гирифтааст, додани ?арз? бефоиз зараровар аст.
Дуруст муайян кардани маф?уми ?арз дар забони то?ик? низ ба ма?сад мувофи? аст. Азбаски ?арзди?? ?онунан вазифаи бонк?ою муассиса?ои ?арз? буда, он бо шарт?ои муайян (баргардонидашаванда, додани иловапул?, мў?латнок) дода мешавад, зарур аст, ки таърифи ?арз ин хрлатро дар бар гирад. Илова бар он, гарчанде дар ?олат?ои ало?ида, хусусан ?ангоми надоштани пули хариди мол, он ба харидор ба ?арз дода мешавад, фурўшанда интизори гирифтани мабла?и пул? (нархи мол) аст, вале на худи мол. Аз ин рў, ин намуди ?арз низ дар бозгашт шакли пулиро мегирад. Дар То?икистони имрўза, хусусан дар ша?рт?о, одамоне ёфт мешаванд, ки ба ?арзди?? маш?уланд, яъне мабла??ои пулиашонро мува??атан ва ба ивази фоизи муайян ба касони дигар меди?анд, вале бояд донист, ки ин амалиёти ?айри?онун? буда, барои он ?азо муайян шудааст.
Мутоби?и ?арори ?укумати ?ум?урии То?икистон № 13(335) аз 12 майи соли 1995 дар ?аламрави кишварамон амалиёт?ои бартер? (моливазкун?) манъ аст.
?амин тавр, ?арз ин мабла?и пулиест, ки бо шарт?ои баргардонидашав?  ва додани иловапул? мува??атан ба каси дигари ?у?у?? ё во?е? дода шудааст.
Дар адабиёти и?тисодии рус? ва англис? маф?ум?ои зиёд - кредит (credit), ссуда, займ (Loan), долг (debt) истифода мешаванд. Масалан, кредит (credit) ин ?амъи муносибат?ои и?тисодист, ки ба тавассути он?о мабла??ои пулии озодмонда бо шарт?ои баргардондашавию додани иловапул? мува??атан ба каси дигари ?у?у?? ё во?е? дода мешаванд. Ин муносибат?о аз шиносшав? бо фаъолият ?арзгиранда о?оз ёфта, бо муайян кардани шарт?ою бастани шартнома, додани мабла?и пули, и?ораи истифодаи ма?саднок ва дар ?олати муайяншуда баргардонидани он ба анчом мерасанд. Дар забони то?ик? низ истифодаи калимаи кредит аст, вале то ?ол он вирди забони мардум нагаштааст. Ба маф?уми ?арз? то?ик? маф?ум?ои «ссуда»-и рус? ва «Loan»-и англис? ?аммаъноянд, ки ифодакунандаи мабла?и пулии ба ?арз додашуда мебошанд.

2. Зарурати истифодаи ?арз.
Агар дар ?атори кашфиёт?ои бе?тарини инсоният яке пул бошад, дигаре ?арз аст. Кашфу истифодаи мол имкон дод пайвастагии доимии исте?солот, муомилот ва истеъмолот, ки яке аз шарт?ои асосии самаранокии и?исодиёт мебошад, таъмин карда шавад.
Зарурати истифодаи ?арз бо сабаб?ои зерин ба миён меояд:
- мав?удияти фосила байни замони мабла?узор? ва замони
бозгашти мабла??ои пули барои исте?соли ма?сулот сарфшуда.
Вобаста ба давомнокии силсилаи исте?сол? фосилаи байни хар?? мабла? ва фурўши молу баргардонидани пул метавонад гуногун бошад. Масалан дар со?а?ои исте?соли техника (мошинсоз? ва ?.) ин фосила хеле калон буда, дар со?а?ои дигар камтар аст.
-ба ?ам мувофи? наомдани ва?ти исте?соли ма?сулот ва ва?ти фурўши он.
Дар ?исме аз зерсо?а?ои саноат ма?сулоте исте?сол мешавад, ки талабот ба он?о мавсим? аст. Масалан. исте?соли либос?ои зимистона дар фабрика?о мавсими нест, вале фурўши он мавсим? мебошад.
-ба одам мувоф? наомадани ва?ти фиристодии мол ва ва?ти гирифтани пули он.
Вобаста ба дур будани харидор аз фурўшанда, нобовар? ба фурўшанда оид ба и?рои ў?дадори?ояш (масалан, оид ба ми?дор, намуд, сифати моли фиристодашаванда) ва сабаб?ои дигар ва?ти фиристодан ё супурдани мол ба харидор ва ва?ти гирифтани пули он ба ?ам рост намеоянд. Зарурати таъмини муназзами исте?соли ма?сулот истифодаи ?арзро барои хариди ашёи хом, пўшонидани харо?от?ои исте?солию додани музди ме?нат талаб мекунад.
-зарурати васеъ кардани ист?солот ва хариду истифодаи технологияи нав.
Суръати баланди пешрафти илму техника ва истифодаи нати?а?ои он барои ба талаботи бозор мувофи? гардонидани исте?солот зарурати истифодаи ?арзро талаб мекунад. Ра?обати сахт дар бозор молисте?солкунандагонро ма?бур месозад, ки пайваста аз навовари?ои илму техника истифода карда малакаи кормандонашонро баланд бардоранд. Барои и?рои ин ма?сад?о ?исми зиёди он?о аз ?арз истифода мекунанд.
-зарурати кам кардани харо?от дар исте?солоту муомилот бо ро?и таъмини таносуби мусоид байни восита?ои худ? ва ?албшаванда (?арз?).
Азбаски талабот ба восита?ои иловаг? мува??ат? асту онро метавон аз ?исоби ?арз таъмин кард, зарур нест, ки ширкат?ою со?ибкорон восита?ои пулии худро бе?аракат дар ?исоб?ояшон ниго? доранд. ?атто дар ?олати доштани мабла??ои зиёдат? он?оро пасандоз кардан манфиатовар аст. Талаботи мува??атии дар давоми сол пайдошавандаро метавон аз ?исоби ?арз конеъ гардонид.
- зарурати ?онеъ гардонидани талабот?ои шахс?.
Барои сохтмони хона, хариди мебелу дигар лавозимот, гирифтани маълумоти ол? ва ?айра шахсони ало?ида ба ?арз мў?то?анд ва ин намуди ?арзгир? соло?о охир хеле рушд кардааст. Хусусан, дар кишвар?ои пешрафта, ба монанди ИМА, Британия Кабир ва ?айра мардум ?исми талаботи худро аз ?исобои ?арз ?онеъ мегардонад. Истифодаи корт?ои ?арз? ба одамони ало?ида имкон меди?ад, ки талаботи аз меъёр зиёди худро низ аз ?исоби ?арз ?онеъ гардонанд.
Хуллас, таъмини гардишу гирдгардиши бемайлони сармоя, воридшавии сарива?тии ашёи хому восита?ои дигари исте?солот ба корхона?о, татби?и наовари?ои илму техника бо ма?сади ?онеъгардонии талаботи доимоафзояндаи ?амъияту шахсони ало?ида ва ?алли масъала?ои дигари барои пешрафти исте?солот му?им зарурати истифодаи ?арзро ба миён меорад.

3. Вазифа?ои ?арз
Мо?ияти ?арз дар и?рои вазифа?ои муайян зо?ир мешавад. Бинобар ин, омўзиши вазифа?ои ?арз ба ма?сад мувофи? аст. ?арз ?амчун категорияи и?тисод? вазифа?ои зеринро и?ро мекунад:

Даромади корхонаю ташкилот?о ва со?ибкорони ало?ида баробари воридшав?  ба сурат?исобашон байни он?о, давлат ва ташкилот?ои дигар та?сим мешаванд.
?исме аз ин мабла??ои та?симшуда бо сабаб?ои гуногун (баъдан харидани мол, мавсим? будани исте?солот, дар охири сол та?сим кардани фоида, ташкили фонд?ои исте?лок (амортизатсион?) ва ?айра) мува??атан озод мемонанд.

Арзиши баланди ташкили муомилоти пул? дар аср?ои миёна (доштани захира?ои зарурии тиллою ну?ра, сикказании танга?о, нига?дошту ?имояи захира?ои пул?, зарурати пайваста иваз кардани танга?ои арзишашон камшуда ва ?айра) ?укумат?оро ма?бур месохт, ки доимо дар ?усту?ўи шакл?ои муфидтари ташкили он бошанд. Ин аст, ки амалиёти ?арз? (?исоббаробаркун? бо истифодаи вексел?о, бонкнота?о, чек?о ва ?айра) аз авали пайдоишашон доираи истифодаи пул?ои асл? (тиллоию ну?раг?)-ротанг карда, баъдан пурра ?ойи он?оро гирифтанд. Хусусияти хоси пул?ои ?арз? аз он иборат аст, ки он?о дар асоси амалиёти ?арз?, яъне ?ангоми доани ?арз ба муомилот бароварда шуда, бо мурури замон ба бонк бармегарданд. Суръати баланди пешрафти со?аи бонкдор? ва пайдоишу истифодаи шакл?ои ?озиразамони ?исоббаробаркун? доираи истифодаи пул?ои на?дрорўз то рўз танг карда истодааст. Ра?обати и?тисод? бонк?оро ма?бур месозад, ки новобаста аз мав?удияти мабла??ои пул? дар сурат?исоб?ои мизо?они боваринок ?исми зиёди амлаиётро аз ?исоби ?арз и?ро кунанд. Ин ша?одати он аст, ки бо шарофати истифодаи зиёдтари амалиёти ?арз? ?а?ми пул?ои на?д ва харо?от?ои ба чопу ташкили гардиши он вобаста пайваста кам мешавад.

         ?амин тари?, агар и?рои вазифаи аввали ?арз (воситаи азнавта?симкунии мабла??ои пули мува??атан озод) имкон меди?ад, ки мабла??ои мува??атан озоди хо?агии хал?у а?ол? барои пешрафти и?тисодиёт истифода шаванд, и?рои вазифаи дуюми он боиси пайваста кам кардани хар?от барои ташкили муомилоти пул? мегардад.
Мў?лат?ои ?арз:

Просмотр: 6120