На?ша:

Адабиёт?ои тавсияшаванда:
1. ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи Бонки миллии То?икистон», Душанбе аз 28.07.2011.
2. ?онуни  ?ум?урии То?икистон «Дар бораи танзими асъор ва назорати асъор», Душанбе 04.11.1995.
3. Хон?онов А. «Фаъолияти бонк?», Шар?и озод, Душанбе 2010.
4. Шариф Ра?имзода «Муомилоти пул ва ?арз»  Душанбе 2008.
5. Ашўров  Н.  «Муомилоти пул ва ?арз»  Матбуот. Душанбе – 2006.
6. Финансы, денежное обращение и кредит. Учебник для вузов. Под ред. Дробозиной Л. М.: Юнити. 1998.
7. Деньги, кредит, банки. Учебник для вузов. Под ред. Негробовой Н. М:. Финансы и статистика. 2000.

Дар давра?ои тара??иёти ?амъият? мубодилаи мол?о характери тасодуф? доштанд. Он байни ?абила?о сурат мегирифт. Ин мубодилоти тасодуф? шакли арзиши мол, ки дар он як намуди мол та?ассум карда, ин мол?о ба ?амдигар иваз карда мешуданд. Дар нати?аи та?симоти ?амъиятии ме?нат о?иста-о?иста со?а?ои ало?идаи чорводор? ва растанипарвар? ?удо шуданд ва мол ивазкун? шакли мунтазамро гирифт. Дар ?ар ?абила ягон намуди мол чорвои калони шохдор, гўсфанд, гандум ё ?ав роли эквиваленти ?амаи мол?ои дигарро мебозидаг? шуд. Ин мол?о ба ?ои пул баромад мекарданд. Дар нати?аи та?симоти дуюми калони ?амъиятии ме?нат, яъне ?удошудани со?а?ои ?унарманд?, аз зироаткор? ба он оварда расонид, ки вазифаи пулро о?иста-о?иста металл?о мебозидаг? шуданд. ?унармандон аввало аз металл?ои бирин?? олот?ои заруриро месохтаг? шуданд. Масалан: табар, корд, найза ва ин асбоб?о ба дигар мавод?ои зарур? иваз карда мешуд.
О?иста-о?иста дар нати?аи тара??иёти ?амъият ну?ра ва тилло роли пулро мебозидаг? шуд, барои он, ки металл?о ба хосият?ои зерин доро мебошанд:

Инчунин ин металл?о на?ши эквиваленти умумиро бо сабаб?ои зерин и?ро мекунанд:

Пул – ин яке аз ихтироот?ои бузурги афкори инсонист. Дар табиати зинда ба пул монандро дарёфт кардан номумкин аст. Тамоми сохтори и?тисодиёти муосир бо мав?удияти пул муайян карда шудааст. Оид ба пайдоиши пул таърихшиноси бар?аста Фернан Бродел чунин ?айд мекунад «?ангоми ба амал омадани мубодилаи мол?, овози пул?о мебароянд».
Пул – ин ?ама восита?ои пардохти эътироф шуда мебошад, ки ба мол ва хизмат?о иваз карда шуда, барои пардохти ?арз?о истифода мешаванд. Пул яке аз категория?ои асоситарин ва марказии хо?агидории мол? мебошад. Пул – ин эквиваленти умум?, шакли арзиши ?ама мол?о мебошад.
2.Вазифа?ои асосии пул ва тавсифи он?о.
Пул – ин моли махсусе мебошад, ки роли эквиваленти ?амаи мол?оро бозида ме?нати ?амъияти молисте?солкунандагонро дар ма?сулоти конкрет? ифода мекунад. (Нигаред ба на?шаи 1)

Мо?ияти пул дар вазифа?ои он зо?ир мегардад. Вазифа?ои пул на?ши онро дар ?аёти хо?агидории ?амъият муайян мекунанд. Ин на?ши пул дар ин?о зо?ир мегардад:

Дар исте?соли мол? пул чунин вазифа?оро и?ро мекунад:
1. ченаки арзиш;                    
2. воситаи муомилот;
3. воситаи пардохт;              
4. воситаи ?ункун?;
5. пул?ои ?а?он?;
1. Ченаки арзиш – ин пул ?амчун эквиваленти умумии арзиши ?амаи мол?о ифода ёфтан мебошад. Ифодаи пули арзиши мол нарх номида мешавад, яъне бо воситаи пул нархи мол?ои ?архела бо масштаби якхела оварда мешавад. Ба сифати во?иди пули ?ар як давлат ё гурў?и давлат?о номгўи пули худро истифода мебаранд.То?икистон-сомон, Россия-рубл, ?азо?истон-танга, Итти?одияи Аврупо-Евро, ИМА-доллар ва ?айра.

3.Намуд?ои пул.
Пул намуд?ои зерин доранд:

Дар аср?ои XIX ва XX дар тамоми мамлакат?ои тара??икардаи ?а?он пули тиллоиро истифода мебурданд.
Хусусияти хоси пул?ои тилло?, аз он иборат аст, ки он?о арзиши худро доранд. Инчунин дар давоми муддати зиёд ?урби худро гум намекунанд. Ин маънои онро дорад, ки ч? ?адаре, ки танга аз талабот зиёд исте?сол карда шавад, он?о аз гардиш ба хазина мераванд. Аз сабаби он, ки захираи тилло? то рафт кам шуда, барои гардиш ми?дори зиёди тилло лозим шуд, аксарияти давлат?о ба шакли нави пул гузаштанд. Ин шакли пул – пул?ои ?о?аз? ё ?арз? мебошанд. Масалан: сомон дар То?икистон, доллар дар ИМА. Бори аввал ин пул?ои ?о?аз? мувофи?и ?исоботи бонк?ои ?ар мамлакат ба як ми?дори муайяни тилло иваз карда мешавад. Масалан: дар И?ШС (СССР) 1 рубл ба 0,987412 гр тилло баробар буд, 1 доллари ИМА бошад ба 0,888 гр  тилло баробар аст.
Лекин дар шароити и?тисодии бозоргонии ?озира пул?ои миллии ?ар як мамлакат?о аз рўи ?урби пул?ои ?а?он?(евро, доллар, рубл) му?аррар карда мешавад, на аз рўи ми?дори пул.
Пул?ои ?о?аз? – нишонаи пул? буда, намояндаи асосии пул?ои ?а?и?? мебошанд. Таърихан пул?ои ?о?аз? аз муомилоти пул?ои металл? пайдо шуда, дар гардиш ?амчун ивазкунандагони танга?ои тилло? ва ё ну?рагии дар муомилот буда, баромад мекунанд.
Пул?ои ?арз? дар ?олат пайдо мешаванд, ки агар капитал худи исте?солотро забт намуда, ба он шакли нав нисбат ба пештараро меди?ад. Он?о аз муомилот ?амчун «мол – пул» бар намомада, балки аз исте?солот, аз гирдгардиши капитал ба миён меоянд.
Пул?ои ?арз? чунин та?аввулро аз сар гузаронидааст: корт?ои ?арз?, вексели одд?, весели гузаранда, банкнота, депозити бонк?, чек, сертификати депозит?, пул?ои электрон?. 
Вексел – ў?дадории хаттии ?арзгиранда (вексели одд?) ва ё фармони ?арзди?андаро ба ?арзгиранда (вексели гузаранда – тратта) оид ба пардохт намудани мабла?и дар он ?айд шуда баъд аз мў?лати муайян ба шахси сеюм (ба ремитент) дар назар дорад.
Банкнота – ў?дадории ?арзии (ва ё вексели) бонк?. Дар давраи муосир банкнота аз тарафи бонк?ои марказ? бароварда шуда, он аз вексел ва пул?ои ?о?ази фар? мекунад.
Чек ?амчун олоти гардишкунандаи ?арз? нисбат ба вексел ва банкнота бо баробари таъсисёбии бонк?ои ти?орат? ва ?амъоварии восита?ои пули дар ?исоб?ои ?ор?, дертар пайдо шудаанд. Ин намуди вексели гузаранда мебошад, ки со?иби пасандоз ба бонки ти?орат? ва ё бонки марказ? менависад.
Чунин намуд?ои чек?о мав?уданд: ном?, ордер?, пешни?одшаванда, ?исоб?, аксептшуда.
Табиати и?тисодии чек дар он аст, он дар аввал ?амчун воситаи ба даст овардани пул?ои на?д дар бонк?о хизмат карда, дуюм ?амчун воситаи муомилот ва пардохт баромад мекунанд, ва сеюм, олоти ?исоббаробаркунии ?айрина?д? мебошанд.

Просмотр: 13293