Су?урта- категорияи и?тисод?. Функсия?ои су?урта
Дата: 2016-05-28
Су?урта ?амчун категорияи и?тисод? системаи муносибат?ои и?тисодиро оид ба ма ?мўи муносибат?ои сарбастаи азнавта?симкунии иштирокчиёне, ки аз ?исоби пардохти аъзо?а?и?ояшон фонди ма?садноки су?уртав? бунёд намуда, онро барои ?уброни зарари э?тимолии корхона?ою ташкилот?о ?ангоми сар задани ?одиса?ои фав?улодда, инчунин, ба таъминоти моддии ша?рвандон ?ангоми ?ой доштани баъзе ?одиса?о дар ?аёти он?о истифода мекунад, ифода менамояд. Ба маънои дигар, су?урта - та?сими зарари як су?урташуда байни ?амаи су?урташудагон мебошад.
Су?урташавандае, ки зарар (зиён) бардоштааст
Су?уртакунанда
Фонди су?урта
Сурати 1.2. На?шаи раванди су?урта.
Су?уртаро ?амчун категорияи и?тисод? аломат?ои зерин ифода мекунанд:
1. ?ангоми су?урта муносибат?ои азнавта?симотии мабла?? пайдо мешаванд, ки бо мав ?удияти э?тимолият ва имконоти су?уртавии сар задани ?олати су?уртав? ало?аманданд, ва ?обиланд зарари модд? ё дигар хел зарар расонанд. Бо ин аломаташ су?урта бо категорияи ?ифзи су?уртавии исте?солоти ?амъият? ало?аманд аст.
2. Барои су?урта муносибат?ои сарбастаи азнавта?симкун? дар байни иштирокчиёни он, ки ба та?сими ?амъи мабла??ои зарар дар як ё якчанд субъект?ои су?урташуда ало?аманд аст, хос мебошад. Чунин та?симоти зарар ба э?тимолияти он, ки шумораи субъект?ои зарардида, чун ?оида, аз шумораи иштирокчиёни су?урта кам аст, асос меёбад, махсусан агар шумораи иштирокчиён хеле зиёд бошад.
3. Барои ташкили та?сими зарар фонди су?уртавии мабла?и таъиноти ма?саднок таъсис дода мешавад, ки он аз ?исоби аъзо?а?ии иштирокчиён ташаккул меёбад. Азбаски мабла?и ин фонд тан?о дар байни иштирокчиёни бунёдкунандаи он истифода мешавад, андозаи ?а??и су?урта ?иссаи ?ар яки он?оро дар та?сими зарар ифода мекунад. Бинобар ин доираи иштирокчиён ?ар ?адар васеъ бошад, андозаи ?а??и су?урта ?амон ?адар кам мешавад ва су?урта ?амон ?адар дастрас ва самаранок мегардад. Агар дар су?урта миллион?о су?урташаванда?о иштирок намоянд ва сад?о миллион объект?о су?урта шуда бошанд, пас имконияти аз ?исоби аъзо?а??ии камтарин ?уброн кардани зарари калонтарин пайдо мегардад.
Бо аломати та?симоти ?ал?авии зарар категорияи су?урта аз дигар категория?ои молияв? фар? мекунад. Масалан, даромади бу ?ети давлат? аз ?исоби пардохт?ои корхона?о ва ша?рвандон ташаккул меёбад, аммо истифодаи мабла??ои пул? на тан?о ба пардохткардагон та?сим карда мешавад.
4. Су?урта та?симоти зарарро ч? дар байни во?ид?ои гуногуни ?удуд? ва ч? барои ва?т пешбин? менамояд. Дар ин ?олат барои та?симкунии самараноки ?удудии фонди су?урта дар давоми сол дар байни хо ?аги?ои су?урташуда ?удуди калон ва ми?дори зиёди объект?ои су?урташаванда талаб карда мешавад. Тан?о дар ?олати риояи ин шарт та?симоти зарар аз офат?ои таби?, ки ?удуди калонро дар бар гирифтааст, имконпазир аст.
Та?сими зарар вобаста ба ва?т, бо сабаби хислати тасодуф? доштани сар задани ?одиса?ои фав?улодда, аз доираи як соли хо ?аг? берун мебарояд. ?одиса?ои фав?улодда метавонанд якчанд сол паи ?ам ба амал наоянд ва ва?ти ани?и сар задании он?о низ маълум нест. Ин ?олат зарурияти дар сол?ои гуворо захира намудани ?исми пардохт?ои воридшавандаи су?уртаро барои таъсис додани фонди э?тиёт? тавлид мекунад, то ки он ?амчун манбаи ?уброни зарари фав?улодда дар соли ногувор хизмат намояд.
5. Хусусияти хоси су?урта ин баргардонидашаванда будани пародохт?ои ба фонди су?урта гузошташуда мебошад. Пардохт?ои су?уртав? дар асоси тарифа?ои су?уртав?, ки аз ду ?исм иборатанд, муайян карда мешаванд: а) нетто-пардохт?о, ки барои ?уброни зарари э?тимол? пешбин? шудаанд ва б) сарбории барои «корбар?», яъне барои харо ?от?ои нига?дории ташкилоти (муассисаи) су?урта, пешбинишуда.
Андозаи нетто пардохт?о дар асоси э?тимолияти зарар дар давраи ?исоб? (одатан 5 ё 10 сол) дар ?удуди муайян (вилоят, ?ум?ур?) му?аррар карда мешавад. Бинобар ин ?амъи мабла?и нетто пардохт?о дар шакли ?уброни зарар дар муддати дар ?исоби давраи мў?лат? ?абул шуда, дар ?амон ми?ёси ?удуд? баргардонида мешавад.
Функсия?ои су?урта. Су?урта чор функсияро и ?ро мекунад;
1. Таваккал?;
2. Ого?кунандаг?;
3. Пасандоз?;
4. Назорат?;
1. Мазмуни функсияи таваккалии су?урта дар ?уброни зарар ифода меёбад. Дар доираи амали ин функсия та?симкунии захира?ои пул? байни иштирокчиёни су?урта вобаста ба о?ибат?ои ?одиса?ои тасодуфии су?урташаванда ба ву ?уд меояд, функсияи э?тимолияти су?урта асос? мебошад, чунки таваккали су?уртав? чун э?тимолияти зарар бевосита ба таъиноти асосии су?урта оид ба ?уброни моддии ?абрдидагон ало?аманд аст;
2. Таъиноти функсияи ого?кунандагии су?урта - ин мабла?гузории аз ?исоби мабла??ои фонди су?уртав? ба чорабини?о оид ба кам кардан ё пешгир? намудани таваккал?ои су?уртав? равонакардашуда мебошад;
3. Мазмуни функсияи пасандозии су?урта дар он аст, ки бо кумаки су?урта мабла??ои пулии барои ба?ияи умр ?амъ кардашуда ниго? дошта мешаванд. Ин мабла?гузор? дар асоси талабот ба ?ифзи су?уртавии ба осудагии оилав? дастрасшуда ба миён омадааст.
4. Мазмуни функсияи назоратии су?урта дар ташкили назорат (мушо?ида) оид ба ташкил ва истифодаи ?атъии ма?садноки мабла??ои фонди су?уртав? ифода меёбад.
Аммо су?урта хусусият?ои хоси худро дорост, бинобар ин фаъолияти су?уртав? ба ин?о асос меёбад:
-ба и?тисодиёти су?урта, ки ба ба?оди?ии э?тимолияти су?уртав?, муайянкунии мувозинати оптималии байни даромад?о ва харо ?оти су?урташаванда?о, танзими инвеститсия?ои ба нати ?а?ои бе?тарин дастрас шудани ширкати су?уртав? мусоидаткунанда ало?аманд мебошад;
-ба риёзиёти су?уртав? ва молияв? (?исоб?ои актуар?), ки ба су?урташаванда ва су?уртакунанда пешни?од намудани маълумоти омор?, ки барои ?исоби дурусти тарифи су?уртав? ва са?м?ои су?уртав?, ба?оди?ии кифояти мабла?и су?урташаванда барои ?уброни зарар?ои су?уртакунанда, пардохти ?уброни су?уртав? ва мабла??ои су?уртав? ва дигар иттилоот зарур аст;
- ба ?у?у?и су?уртав? ?амчун со?аи махсуси ?у?у?, ки ?ам шартномаи су?уртаро ва ?ам муносибат?ои байни су?урташудаю давлатро ва инчунин дигар субъект?ои бозорро танзим менамояд.
Хусусият?ои дар боло зикршуда дар мавзуъ?ои минбаъдаи фанни
« Фаъолияти су?урта» муфассал ифода меёбанд.
Просмотр: 1838