Дата: 2016-05-24
Шакл?ои зу?ур ва механизми фаъолияти фирма хеле ?ам мураккаб буда, мувофи?и банду басти рушди низоми и?тисод? ва гуногуншаклии моликият, ?архела сурат мегирад.
Одатан, ба фаъолияти исте?сол? аксарияти субъект?ои и?тисод? банд мебошанд. Ба фаъолияти со?ибкор? (исте?сол?) ?о?аги?ои ?онадор?, ё ки бо таври озод, тиб?и и?озат ё бидуни он, фармоиш ё бо таври дил?о? маш?уланду неъмат?ои и?тисодию хадамот тавлид менамоянд ва пешкаши истеъмолгарон мегардонанд ва дар ин асос дар?ост ва э?тиё?оти худро ?онеъ мегардонанд, дохил мешаванд.
Ин тарз ва намуди мубодилаи фаъолият бо мурури ами? гаштани раванди ?о?аги?ои бозор? (мол?) ботадри? густариш ва минбаъд ба расмият даромада, ?амчун даст?ои ноаён (?онун?ои и?тисод?) ташаккул меёбад.
Замина?ои айнии ба ву?уд омадани фирма аз давраи андўхти ибтидоии капитал (сармоя) о?оз ёфта, дар замони та?аввули исте?солоти калони мошин? (ин?илоби саноатии капитализм) ?амчун кор?она?ои хусуси(фарди)-и аз ?ам ?удо, барои ташкил гардидани фаъолияти со?ибкор? та?курс? гузоштааст. На?ш ва ма?оми фирма та?ти пешрафти илму техника (махсусан, баъди сол?ои 60-ўми асри ХХ) боз ?ам афзуда, ба зинаи баланди рушду нумўи худ мерасад.
Ч? тавре аз та?лили адабиёт?ои мав?удаи и?тисод? бармеояд, фирма аз вожаи италянии «firma» гирифта шуда, маънои имзо, мавсуми савдогар, ё худ то?ирро ифода мекунад. О?иста-о?иста баробари рушду нумўи башарият мазмун ва мо?ияти аслии он аз байн рафта, та?ти фирма на ?амчун амалиёти ?удогона, балки ?обилияти ташкилоти бузурги фав?ул?удрат (институте), ки ?одир аст захира?ои и?тисодиро дигаргун созад ва аз он?о неъмат?о тавлид намояд тасаввур карда мешавад.
Аз нига?и баъзе аз олимони и?тисоддон фирма ?амчун:
— шакли мушаххаси ташкили исте?солот;
— субъекти муста?или и?тисод? ва ?у?у??, ки бо фаъолияти со?ибкор? банд мебошад;
— масоили ?о?агидориро дар чорчўбаи ?алли масъала?ои асосии и?тисод: ч??, ч? хел?, барои к? исте?сол намуд?, дар ку?о?, барои к??, бо кадом нарх онро фурўхт?, ва ?айра ба ро? мемонад тасаввур карда мешавад.
Дар адабиёти м?осири ?арб назария?ои мухталифи фирма ба чашм мерасанд.
?ав?ари марказии онро меъёр?ои гуногун, хусусан, истифодаи захира?о, кам кардани харо?от, ба даст овардани фоида ва ?айра ташкил меди?анд.
Асосан, чунин меъёр?ои муайянкунандаи назарияи фирма фар? карда мешаванд:
1) назарияи суннат?. Тарафдорони ин назария фирмаро аз нига?и тарз ва услуби механизми коркард ва истифодаи захира?ои и?тисод? ва мутоби?гардонии он ба механизми бозор? ташбе? меди?анд. Аз диди он?о фирма ?амчун субъекти и?тисодие, ки ба ма?сади тавлиди неъмат?ои модд? ва адои хизмат?о, аз комбинатсия?ои имконпазири захира?о о?илона истифода мекунад ва дара?аи мўътадили фоидаро таъмин менамояд баромад мекунад.
Назарияи и?тисоди суннат?, фирмаро аз нига?и ис-те?солию низоми техник?, яъне конгломерат(шакли омехта)-и мошин ва одамон ба?о меди?ад. Фирма ба "?уттии тирагуне" шабо?ат дода мешавад, ки аз як канори он захираю технология ворид гашта, дар канори дигари он ма?сулоти тавлидгардида пасандоз карда мешавад. Барои ?онибдорони ин равия, ?одиса ва раванд?ои дохилии ин "?утт?" эътибор надорад. Барои он?о шакли ташкил ва тарзу услуби истифодаи захира?о бештар заруртар мебошад (39, 74).
Ма?сади ни?оии фирма, тиб?и ин назария, ?идду ?а?д барои ба даст овардани фоида мебошад;
2)назарияи мене?ерал? та?озо менамояд, ки ?адафи му?имтарини фирма — аввало ба ?адди аксар расонидани ?а?ми фурўш ва баъд гирифтани даромад бошад.
Тиб?и а?идаи он?о амалигаштани ин ма?сад на ба фаъолияти моликон, балки аз истеъдоди идоракунандагон, мене?ерон, ки барои афзун гардондани гардиши мол бештар ?авасманд мебошанд (чунки аз ?а?ми даромад, ?а?ми музди кор ва мукофотпулии он?о вобастаг? дорад) ало?аманд мебошад;
3) ?онибдорони ?адди а?сари рушд бештар андеша ба он доранд, ки кор?она?ои инкишофёфтаистода нисбат ба кор?она?ои бузург афзал доранд. Дар таъмини рушду нумўи он?о ?ам моликону мене?ерон ва ?ам са?миядорон манфиатдоранд.
Он?о ду ро?и рушди кор?она?оро ?онибдор? мекунанд: якўм — ро?и рушди дохил?, ки асосан аз ?исоби тамаркази исте?солот ва сармоя сурат мегирад ва ро?и дуввўм, ки аз ?исоби марказияти исте?солот ва сармоя, яъне ба ?ам як шудан ё худ «фурў бурдани» кор?она?ои хурд аз тарафи кор?она?ои калон ба ро? монда мешавад.
Рушди кор?она?о метавонад аз ?исоби сарчашма?ои дохил?: ?исми фоидаи та?симнашуда ва дар кор?она бо?имон-да; барориши са?мия?о; восита?ои пулии аз банк ?арз гирифташуда васарчашма?ои берун?: ба ?ам иттисол гардидани як ё якчанд кор?она?о ё худ итти?одия?о; ба ?ам пайваст ё худ мутта?ид гардидани фирма?о бо воситаи харида гирифтани пакети са?мияи кор?она?о ва ?айра ташкил гарданд.
Раванди ба ?ам инти?ол ва пайваст шудани фирма?о метавонад бо тарз ва услуб?ои гуногун: ?амгироии уфу??, амуд? ва диверсификатсион? сурат гирад.
?амгироии уфу??, ?амчун кулли муносибат?о оид ба ?ам иттисол шудани фирма?о дар чорчубаи фаъолияти якхелаи бизнес сурат мегирад. Яъне кор?она?ое, ки аз ну?таи назари технолог? ба ?ам наздик? доранд ва ма?сулоту хизмат?ои якхелаву яко?ангро тавлид менамоянд.
?амгироии амуд? шакли ба ?ам пайвастшавии кор?она?ое мебошад, ки он?о барои и?ро кардани амалиёт?ои паи ?ам ва ало?аманд омода гардидаанд (масалан, аз исти?ро?и нефт то фурўши ма?сулоти нефт? — карасин, бензин ва ?айра).
?амгироии диверсификатсион? яке аз шакл?ои ?ам-гироии уфу?? буда, раванди ба ?ам якшавии кор?она?ои аз ?и?ати технолог? гуногун ва ба ?ам ало?амаднабударо мутта?ид мекунад. Масалан, тавлиди масн?оти химияв?, мошин ва ?айра.
4) назарияи ?адафи аксар, бештар ба масоили сирати ро?-барияти сат?и болоии фирма нигаронида шудааст. Тиб?и назардошти он, м?омила чунон бояд сурат гирад, ки тавонад манфиати ?амагонро ифода намояд: манфиати коргарон, ро?барият ва ?айра. Ин назария дар шароити ?озира бештар дар Япония истифода карда мешавад.
5) таърифи классикии фирма, саро?оз аз ?ониби А. Смит ва минбаъд К. Маркс тавсиф карда шудааст. Мо?ияти фирма бевосита аз мазмуни синфию и?тимоии капитализм берун оварда шудааст. Тиб?и а?идаи он?о фирма ма?сули та?сими ?амъиятии ме?нат, табдил ёфтани кооператсияи оддии капиталист? ба манафактура, яъне фабрикаи капиталист? мебошад. Дар ин ?о фабрика ?амчун шакли асосии фирма, барои баланд бардоштани ?осилнокии ме?нат, кам кардани харо?от ва ба даст овардани фоида мусоидат менамояд. Дар тасаввури классикон, фабрика ?ое мебошад, ки дар он омил?ои модд? ва омил?ои шахс? (?увваи коргар?) ба ?ам пайваст карда мешаванд. Ма?сад ва мароми онро на фаъолияти озодонаи со?ибкор?, балки истисмори синфи коргар ва ба даст овардани фоида ташкил меди?ад.
6) и?тисодчии америко? Ф. Найт гумон дорад, ки фирма дар нати?аи ?идду ?а?ди агент?ои бозор? ба ?адди а?ал расондани хавф (таваккал) ва номаълуми?о ба миён меояд. Ч? ?адаре номаълуми?о мураккаб бошанд, ?амон ?адар афзалияти фирма низ нисбат ба бозор бештар мегардад.
7) мувофи?и а?идаи Р. Коуз фирма ?амчун институти и?ти-сод?, аз боиси бори гарон (?иммат) будани мутоби?гардонии раванд?ои бозор ба миён меояд. Гап дар сари он меравад, ки дар шароити бозор, аксар ва?т фирма?о барои тезтар ва зудтар фурўхтани молу ма?сулоти тавлидкардаи худ, харо?оти хариду фурўши (мубодилаи) бозориро, ки дар асл бояд субъект?ои дигару ало?идаи ба ?ам мутта?идна-шудаи бозор (харидорон, фурўшандагон) муста?ил адо намоянд, ба ў?даи худ мегиранд. Ин шакли масрифотро Р. Коуз «харо?оти (масрифоти) тран-саксион?» номидааст. Он ма?мўи муносибат?оро оиди: ба к? бо-яд ало?а ва муносибат дошт?, бо к? оид ба даст овардани захира шартнома баст?, шарту шароити хариду фурўшро м?оина кард?, гуфтушунид?ои пешаки бар?арор намуд?, оиди фаъолияти ра-?ибон, истеъмолгарон маълумот ?амъовар? намуд? ифода мекунад. Аз ин нига? Р. Коуз ча?ор шакли харо?оти трансаксиониро нишон додааст:
1. масраф оиди ?амъовар? ва коркарда баромадани иттилоот дар хусуси таъмингарон, нарх, характеристикаи (тавсифи) мол?ову хадамот;
2. масраф оиди гуфтушунид ва ?абули ?арор?о (бастани ?арордод?о);
3. масраф барои назорат оиди и?рои шарту шароити шартнома;
4. масраф барои таъмин кардани шароит?ои ?у?у?ии ?арордод?о (контракт?о).
Ин гурў?и харо?от?о (масрифот) бидуни бозор ба зиммаи фирма гузошта мешавад ва он раванди муносибат?ои и?тисодиро ?авитар мегардонад.
Истеъмолгар ва фирма агент?ои асосии муносибат?ои бозор?, ду ?утби мута?обилаи ин муносибат мебошанд. Аз дигар тараф, фирма худ ма?сули муносибат?ои бозор? ба ?исоб меравад. И?тисоддонон а?ида доранд, ки фирма дар нати?аи мубодилаи бозор? сурат мегирад.
Ра?обати мута?обилаи байни бозор ва фирма оид ба ?амо?ангии фаъолияти ?о?агидории одамон зу?ур меёбад. Инро дар на?шаи зер мушо?ида кардан мумкин аст.
Б О З О Р |
Ф И Р М А |
1. Аз ?ам ?удо будани восита?ои исте?солотро дар назар дорад. |
1. Дар асоси тамаркази исте?солот ташкил карда мешавад |
2. ?укмронии шакли ?айри муста?ими ало?аро дар байни одамон бо воситаи нарх, пул ва ?айра ифода мекунад. |
2. ?укмронии муста?ими шакли равобитро дар байни ?амкасбон ифода мекунад. |
3. Фишанг?ои ?авасманд-гардонии и?тисод? (модди)-ро бидуни фармон ва да?олат истифода мекунад. |
3. Дар асоси принсипи якка?укмронии усул?ои маъ-мурии идора амал мекунад. |
Вахдат ва тазоди бозор ва фирма
Аз сирати фар?кунандаи бозор бармеояд, ки он (бозор) шакли ?амбастагии бешууронаи амалиёти иштирокчиёни (субъ-ект?ои) он мебошад. Фирма бошад аз ?ониби иштирокчиёни худ бешуурона танзим карда мешавад. Фаъолияти он?о аз ?исоби моликон ба на?ша гирифта, идора карда мешавад. Бозор ва фирма ?арду шакли алтернативии ташкили фаъолияти и?тисодии одамон мебошад (9, 192-195).
Дар адабиёти м?осири и?тисод? (18,141) ?амбастагии бозор ва фирма аз ду ?и?ат:
1) ?амчун ташкилоте, ки захира?ои ибтидоиро ба ма?сулоти инти?о? табдил меди?ад;
2) шакли ?у?у?ии муста?илона ташкилшудаи бизнес, ки рамзан ?амчун во?иди (субъекти) со?ибкор аз ?айди ташки-лот?ои боло? (юридик?) гузаштаанд ва дорои муста?илияти ти?орат? мебошанд, мавриди та?лилу та??и? ?арор мегиранд.
Шакли ?о?агидор?, кунун дар асоси ?онуну ?онунгузори?о — шакли ташкилию ?у?у?? ба ро? монда мешавад. ?о?агидор? ?амчун меъёри ?у?у?ии субъект?ои и?тисод?, бо фаъолияти ?осаи гурў?и одамон, яъне со?ибкорон табдил меёбад.
Мояи асосии онро исте?солот ва ба даст овардани даромаду фоида ташкил меди?ад. Фаъолияти со?ибкории инфирод? баъд аз ба ?айд гирифта шудани кор?она ва гирифтани ша?одатнома дар хусуси фаъолияти со?ибкор? (литсензия, патент) ?онун? ?исобида мешавад. Ин гуна фаъолият метавонад аз доираи ?о?аги?ои ало?ида то кор?она?ои бузург ташкил гардад. Аз ин ?и?ат ало?аи доимию устувори фаъолияти со?ибкор?, ки сирату меъёри ташкилии мунтазам доранд, ба сифати кор?она ташкил карда мешавад.
Фаъолияти фирма, тиб?и а?идаи Камаев В.Д. дар чорчўбаи чунин муносибат?ои бозор? сурат мегирад:
— мубодилаи пул ба ме?нати коргарони кироя;
— мубодилаи пул ба молу ма?сулот ва хизмат?ои молтаъминкунанда;
— мубодилаи молу хадамот ба пули истеъмолгарон;
— мубодилаи пул ба чиз?ое, ки минбаъд ?амчун нати?аи ?арз (кредит) пардохта ?о?анд шуд;
— мубодилаи пул ба молу хадамот, ба ивази истифодаи об, гарм?, ?увваи бар?, рўбучин, дидбон?, постбон? ва ?айра (7, 141).
Просмотр: 3172
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved