Дата: 2014-03-01
Ма?сади дарс: дониш??ёнро бо масъала?ои гуногуни дарки олам ва модда шинос намудан, та?лили таърихи ташаккули маф?уми илм?- фалсафии модда, ?азовати комёби?ои илми муосир ва инъикоси он дар сохтори мураккаби модда, ?осил намудани тасаввурот ро?еъ ба ?аракат, фазо ва ва?т.
Маф?ум?ои асос?: ?аст?, нест?, будан, ву?уд, ?ав?ар, араз, ?аст, ?астишинос?, модда, ?аракат, фазо, ва?т, унсур, араз, ?ав?ар, мабдаъ, нахустмодда.
На?ша
?астишинос? (онтология) нахустин ?исми фалсафаи назар? аст, ки мавз?и он шинохти олам ва мо?ияти он, та?лили ма?ула?ои ?аст?, ?ав?ару араз, модда ва хусусият?ои му?имтарини он мебошад.
Аз ?адим масъалаи ?аст? тава????и файласуфонро ба худ ?алб намуда, ?аллу фасли он дар мактаб?ои гуногуни фалсаф? ба таври мухталиф сурат гирифтааст. Дарки са?е?и ин мавз?ъ бидуни ихтиёр та?лили маф?ум?ои «?аст?», «мав?удият», «буд», «на?дият» ва ?айраро талаб мекунад.Ма?улаи ?аст? маф?уми му?аррад аст. Вай касро ба андешаю шуб?а водор сохта, ба ?айси маф?уми ?амагон? антонимии хеш, яъне нестиро талаб менамояд.
Та?лилу тад?и?и пайгиронаи олами атроф собит намуда, ки он дар ?араёни табдилу та?йири чиз?о ба ву??ъ омадааст. Ву?уд дар олам ва олами ?аст? аз ?ам ?удонопазиранд. Аммо ин айнияти он?оро не, балки тафовути ва?даташонро ифода мекунад. Олам ?амчун ва?дати дарногузар берун ва новобаста аз иродаю шуури инсон ву?уд дорад.
Аксари файласуфонро а?ида ин аст, ки олами бепоёну ?овид ?амеша ву?уд дорад ва ву?уд хо?ад дошт. Гур??и дигари файласуфон мав?удияти оламро эътироф кунанд ?ам, дар макон охир ва дар замон аввал доштани онро низ таъкид намудаанд. Инкишофи минбаъдаи тафаккури фалсаф? даргузар? ва беинти?оии ашё ва падида?ои оламро исбот кард.
Аввалин мутафаккире, ки дар фалсафаи Аврупо маф?уми ?астиро таври му?арраду кулл мавриди истифода ?арор дод, Парменид буд. Вале он ва?т маф?уми ?астию чиз?оро аз ?ам ?удо намекарданд. Масалан, Демокрит та?ти маф?уми ?аст? атом?о, Афлотун идея, андешаро фа?мидаанд. ?оло барои фалсафа шакл?ои зерини ?аст? маълум мебошад:
?астии чиз?о; ?астии инсон; ?астии маънавиёт; ?астии и?тимоиёт
?астии чиз?о пояю заминаи фаъолияти инсонанд. Инсон бидуни ин?о зиндаг? карда наметавонад, зеро ки худ зодаи табиат аст. Инсон ба ?айси ?узъи олами модд? ба табиат нафа?ат таъсир мерасонад, балки ба хотири таъмини маоши зиндаг? му?ити хешро та?йир меди?ад ва табиати дуюмро низ меофарад.
Табиати як?м ?абл аз шуур ва новобаста ба инсон ву?уд дорад. Табиати дуюм ?амаи он чиз?оеро, ки дар нати?аи фаъолияти бошууронаи инсон ба ву?уд меояд, дар бар мегирад.
?астии инсон дар олам му?имтарин масоили фалсаф? ба шумор меравад. ?астии кулл то ба ву?уд ёфтани инсон дар худ ни?ону махф? буда, бо шарофати ву?уд ёфтани инсон, андеша?ои ?аст? дар зе?ни ? ро? меёбад ва ?аст? аз тари?и ?астии инсон худнамо? мекунад. Андеша зу?ур ва худнамоии ?аст? дар ву?уди инсон аст. Аз диди Шайх Ма?муди Шабустар? инсон ?оми ?а?оннамои ?аст? аст, ки дар он мо?ияти ?астии кул та?алл? меёбад.
Чу инсон гашт андар нафс комил,
Шавад дар кулли мав?удот шомил.
?а?и?ат дон агарч? одам аст ?
Чу ориф шуд ба худ ?оми ?ам аст ?.
?астии маънав? ва?дати гуногунест, ки раванд?ои шууру бешуурона, аз ?умла дониш?ои дар шакли забон?ои сунъ? ва низоми аломат?ои рамзии моддишударо дар бар мегирад. Меъёру усул?ои ахло??, ?у?у??, э?одиёти баде? низ ма?сули маънавиётанд.
Яке аз падида?ои му?ими ?астии маънав? худшиносии инсон аст. ?ан?з файласуфи Юнони ?адим Су?рот эълом дошт: «Худро бишнос!», худшинос? аз ?ониби инсон шинохтани ?исмаш, фикраш, э?сосаш, мав?еаш ва муносибаташ ба дигарон, хуллас ба ?айси шахсияти хосу во?ид шинохтани хеш мебошад. ?амчунин худшинос? ин шинохти таърих, фар?анг, урфу одат ва анъана?ои миллии худ низ мебошад.
?астии и?тимо? мазмуну мундари?а ва мо?ияти сохти и?тимоии ?омеа, ни?од?ои (институт?ои) и?тимо?, умумият?ои и?тимо?, тарзи зист, касбу кор ва дигар арзиш?ои и?тимоиро дар бар мегирад. ?астии и?тимо? ин нати?аи муносибат?ои и?тимоии байни одамон аст. Арзиш?ои и?тимо? таърихан ташаккул ёфта, хислати айн? доранд ва бо мав?удияташон ба раванд?ои рушди олам таъсир мерасонанд.
Дар доираи фалсафаи ?аст? атрофи масъалаи ?ав?ару араз (субстансия ва аксиденсия) ба?с?ои домандор сурат гирифтаанд. ?ав?ар во?еияти айниест, ки ва?дати ботинии падидаю раванд?ои гуногунро ифода мекунад. Дар фалсафаи то?ик та?ти ?ав?ар асоси нахусту та?йирнопазири тамоми мав?удотро мефа?манд.Чунончи, Носири Хисрав маънии ?ав?ару аразро ба таври са?е? баён кардааст:
?аво?ир бошад он-к ? ?аст доим,
Ба зоти хештан пайваста ?оим.
Араз ?оим ба зоти ?ав?ар омад,
Хирадро ин сухан?о бовар омад.
Дар фалсафаи ?адим ба ?айси ?ав?ар манбаъ?ои гуногунро эътироф намудаанд. Масалан, дар фалсафаи Фаллес об, Демокрит атом, Арасту мо?ияти аввал ба ?айси ?ав?ар (мабдаи аввал) баррас? мегарданд. Ф.Бэкон дар фалсафаи замони Нав ?ав?арро бо шакл?ои мушаххаси чиз?о монанд кардааст. Тамоми гуногуни?ои ?астиро аз ниго?и ва?дати модд? мавриди баррас? ?арор додааст. Вай шуурро ба ?айси ?ав?ар не, балки ба ?айси хосияти моддаи олиташкил муарриф? карда, ?аракат, ва?ту фазоро низ атрибут, хосият?ои модда ?исобидааст.
Араз (аксиденсия аз лотин? acsidens – тасодуф) аломати зо?ирии ашё, ки ба зоти худ ?оим нест, масалан, ранг нисбат ба матоъ араз мебошад. Араз хосият?ои зо?ир?, тасодуф?, ному?им, мува??ат? ва даргузари ашёро ифода менамояд. Аввалин файласуфоне, ро?къ ба ?ав?ару араз а?идаи мушаххас баён кардаанд, Арасту ва Порфирий ба шумор мераванд. Чунонч?, аз назари он?о ранг барои матоъ, хоб барои инсон, п?сти сиё? барои занг? араз аст.
3.Илми муосир дар бораи сохтори мураккаби модда
Дар асосии тасаввуроти илм? оид ба сохти модда а?идаи ташкили низомии вай ?арор мегирад, ?ар як объект – микро?исм?о, атому молекула?о, дар табиати зинда – биосфера, микроорганизм?о, олами набототу ?айвонот ва одам чун низоми муста?ил ву?уд доранд. Мав?удияти хусусият?ои умумии ташкили он?о имконияти ба гур??у дара?а?о та?сим намуданро меди?ад.
Дара?аи моддаи ?айризинда:- заррача?ои элементар?–дорои ?ам хосият?ои заррачаг? ва ?ам мав?? мебошанд. Ин дара?а объекти ?айриурфии физик? – вакуумро низ дарбар мегирад, атом?о, аз заррача?ои элементарию ?астаии атом?о ва ион?о ?олати махсуси модда, газ?о, плазма?о ба ву?уд омадаанд, ки аз ин?о ситора?о, молекула?о, микро?исм?о, сайёра?о, низоми сайёра?о, галактика, низоми галактика ташкил ёфтаанд.
Дара?а?ои моддаи зинда: дара?аи то?у?айраг? – ДНК, РНК, сафеда?о, ?у?айра, узв?ои бисёр?у?айраг?, популятсия, биотсеноз, биосфера, ноосфера – ?омеаи инсон? мебошад.
4. Таълимоти фалсаф? ро?еъ ба ?аракат, фазо ва ва?т
Чиз?о табиатан аз як ?олат ба ?олати дигар гузашта, бо ?амин та?йироти тамоми оламро таъмин мекунанд. Аз ин р?, ?аракат хосияти модда буда, бо он пайваст аст. Гузашта аз ин, э?оду ма?внопазирии ?аракатро модда муайян мекунад, он?о аз ?ам ?удонопазиранд ва ?аракат тарзи мав?удияти модда мебошад.
Файласуфони ?ояпараст та?ти маф?уми мабдаи олам иродаи худо, хиради ?а?он?, ё «р??и мутла?»-ро мефа?манд. Ба а?идаи он?о модда карахту бе?он ва ?айрифаъол буда, барои он ки ?обили ?аракат бошад, ба мабдаи р??? зарурат дорад.
Чунин а?идаро на фа?ат Афлотун, балки Ибни Сино ?ам ?оил шуда буд. Ибни Сино агарч? ?аракатро ба ?айси та?йироти камм? (ми?дор?)-ю кайф? (сифат?) муарриф? кардааст, баробари ин му?аррики аввалро низ эътироф намудааст. Вай ?аракатро вобаста ба зу?уроташ дар ?аст? ба камм? (ми?дор?), кайф? (сифат?), макон? ва вазъ? та?сим кардааст.
Таълимоти диалектикаи моддагаро ?аракатро умуман та?йирот номида, масъалаи таносуби ?аракату оромиро низ мавриди ?аллу фасл ?арор додааст. ?аракат ?араёни ?атънопазири ?амешагист. Аммо дар он ла?за?ои нопойдору ноусутвор, яъне оромии нисб? низ мав?уд мебошанд. Дар олам чизе, ки мутла?ан ором бошад ву?уд надорад. ?ама чиз дар ?оли та?йир, дигаргун? ва инти?ол аз як ?олат ба ?олати дигар аст.
Тиб?и нишондоди табиатшиносии ?озира пан? шакли ?аракати модда ву?уд дорад: механик?, физик?, кимиёв?, биолог?, и?тимо?. Шакл?ои ?аракати модда бо ?ам робитаи ногусастан? дошта, ?амзамон, ?ар кадомашон дорои ?и?ат?ои хос мебошанд. Он?о ?амдигарро пурра месозанд.
Тамоми ?аракат дар доираи фазо ва ва?т сурат мегирад. Фазо ва ва?т ба сифати шакли мав?удияти модда ба таври айн?, яъне берун ва новобаста аз шуури инсон ву?уд доранд.
Инсон барои фа?миши мав?еи ?одисаю падида?ои олам, маф?ум?ои пасу пеш, пасту баланд, дуру наздик, хурду калон, тезу кунд, дарозу к?то?, тангу васеъ ва ?айраро мавриди истифода ?арор додааст, ки минбаъд ба пайдоиши маф?ум?ои фалсафии ва?ту фазо низ замина гузоштаанд.
Дар таърихи фалсафа ро?еъ ба фазо ва ва?т ду ну?таи назар ба чашм мерасад. Яке м?ъта?иданд, ки фазо ва ва?т дорои мо?ияти муста?ил буда, новобаста ба модда ву?уд доранд. Дигаре пайравони а?идаи релятсион? (аз лот. relation - хабар, маълумот) мебошанд. Ин?о м?ъта?иданд, ки ва?ту фазо мабдаи муста?ил набуда, балки низоми муносибат?ои хос, шакли мав?удияти моддаро ифода менамоянд.
Дар таърихи фалсафа нисбат ба фазо се ченакро муайян кардаанд. Масалан, Ибни Сино исбот кардааст, ки маконро берун аз ?исм?ои айн? ву?уде нест ва он дорои се мизон – арз, т?л ва ум?, ба истило??ои дигар дароз?, баланд? ва бар мебошад. Эътирофи сеандозагии макон боиси му?аддас эълон шудани адади се гардид: дар олам ?ама чиз дорои аввал, мобайн ва охир аст.
Агар фазо дорои се андоза бошад, ба ва?т як ченак хос аст, ки он аз гузашта ба имр?з ва ба ?озира аз он ба оянда ?аракат менамояд. Хусусияти дигари ва?т барнагарданда будани он аст.
?аракат, фазою ва?т атрибут, хусусияту сифати му?имтарини модда буда, бо ?ам вобастагии зич доранд. Ин ало?амандиро илм?ои табиатшинос?, хоса назарияи нисбии физикдони бузурги аср?ои XIX ва XX А. Эйнштейн ба таври мукаммалу мушаххас исбот кардааст.
Просмотр: 10311
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved