Дата: 2016-05-18
Принсип?ои байнисо?авии танзими ?у?у?ии ме?нат дар со?а?ои ало?идаи ?у?у?, аз ?умла дар ?у?у?и ме?нат? мушаххас ва эзо? гашта, хусусият?ои хоси татби?и ме?нат ва ?ифзи и?тимоии кормандон ?амчун иштирокчиёни муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои ба он?о ало?аманди ?амъиятиро та?ассум менамоянд.
Муайян намудани таркиб ва мазмуни принсип?ои со?авии ?у?у?и ме?нат на тан?о а?амияти назарияв?, балки а?амияти му?ими амал? дорад.
Л.А.Сыроватская ба 7 принсипи асосии ?у?у?и ме?нат?, ки шакли мушаххасгаштаи 7 принсипи байнисо?авии танзими ?у?у?ии ме?нат мебошанд, ишора менамояд1.
И.К. Дмитриева2 бошад, ба бист номгўи принсип?ои асосии ?у?у?и ме?нат? ишора мекунад, чунонч?:
1) принсипи озод будани ме?нат, аз ?умла ?у?у? ба ме?нат;
Озод будани шартномаи (?арордоди) ме?нат? аз принсипи ме?нат? озод маншаъ гирифта, ?амзамон худ та??ассумгари принисипи ме?нати озод мебошад. Ме?нати озод яке аз унсур?ои му?имтарини озодии инсон ва ша?рванд ма?суб мешавад, ки онро Эъломияи умумии ?у?у?и инсон ва ша?рванд (моддаи 23), Муо?идаи байналхал?? оид ба ?у?у??ои и?тисод?, и?тимо? ва фар?анг? (моддаи 6) эълон доштаанд ва он дар Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т (моддаи 35) ?амчун ?у?у?и умда дар бахши ме?нат сабт шудааст.
Интихоби озодонаи навъи фаъолият ва касб, ихтиёрдории озодона аз ?обилияти ме?нат?, манъи ма?дудсозии ?у?у? дар муносибат?ои ме?нат? ва манъи ме?нати и?бор?, ?ифзи ме?нат, ?у?у? ба шароит?ои одилонаю мусоиди ме?нат? ва музди баробар барои и?рои кори баробар?иммат, та?ассумгари ме?нати озод мебошанд.
Зиёда аз он, озодии ме?нат ?амчун самти му?имтарини сиёсати и?тимоии давлат бояд барои ша?рвандон кафолат?ои ?у?у??, сиёс? ва и?тимоиро дар ?одаи ме?нат, э?оди шароит?ои барои ?аёт сазовор, камолоти касб? ва шахсият пешбин? намояд.
Озодии ме?нат дар хусусияти шартномав? доштани муносибат?ои ме?нат? зо?ир мегардад.
Шартномаи (?арордоди) ме?нат? мисли ?амагуна созишнома озодии ирода ва из?ори озодонаи иродаро дар назар дорад. Аз ин рў, ?амагуна зу?уроти фишор, тазъйи?, зуровар? ва гумро?соз? ?ангоми бастани шартномаи (?арордоди) ме?нат? ва муайян намудани мазмуни он, боиси беэътибор донистани тамоми шартномаи (?арордоди) ме?нат? ё як ?исмати он мегардад.
Тиб?и му?аррароти ?. 2 моддаи 8 КМ ?Т ма?бурият дар бастани шартномаи (?арордоди) ме?нат? норавост, ба ?айр аз маврид?ои дар КМ ?Т, дигар ?онун?о ва ё тиб?и ў?дадори?ои ихтиёран ?абулнамудаи корфармо пешбинишуда.
Озод будани шартномаи (?арордоди) ме?нат? на тан?о дар мар?алаи бастани шартнома (?арордод), инчунин дар мар?алаи та?йир ва ?атъшавии он низ бояд таъмин гардад.
Му?аррароте ?ой дорад, ки тиб?и он корфармо наметавонад яктарафа, бидуни ризояти корманд ?ои кор ва функсияи ме?натии ў, инчунин шарту шароит?ои му?ими шартномаи (?арордоди) ме?натиро та?йир ди?ад, ?айр аз маврид?ои му?аррарнамудаи ?онун.
Зу?уроти озод будани шартномаи (?арордоди) ме?натиро дар мар?алаи ?атъшавии он низ бараъло дидан мумкин аст (масалан, дар мавриди бекор намудани шартномаи (?арордоди) ме?нат? бо ташаббуси корманд).
2) принсипи манъи ?амагуна ма?дудият дар бахши ме?нат;
?амаи ша?рвандон дар бахши муносибат?ои ?у?у?ии ме?нат? имконияти баробар доранд. ?ама гуна фар?иятгузор?, и?озат надодан ва ё ?абул накардан ба кор аз рўи аломат?ои мансубияти милл?, нажож?, ранги пўст, ?инсият, синну сол, дин, а?идаи сиёс?, ма?алли таваллуд, баромади хори?? ё и?тимо?, ки баробарии имкониятро дар со?аи ме?нат бар?ам мезананд, манъ аст (моддаи 7 КМ ?Т).
Фар?ият дар со?аи ме?нат вобаста ба талаботи хосаи навъи муайяни кор ва ё вобаста ба ?амхории махсуси давлат нисбат ба ашхосе, ки мў?то?и ?имояи хоси и?тимо? мебошанд (занон, ноболи?он, маъюбон), ма?дудсозии (поймолкунии) ?у?у? намебошад.
Ашхосе, ки дар со?аи муносибат?ои ме?нат? ?у?у?и худро поймолшуда ме?исобанд, метавонанд бо аризаи дахлдор ба суд муро?иат намоянд.
Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т (моддаи 35) ?у?у?и ?ар касро ба ме?нат кафолат меди?ад, аз он ?умла дар муносибат?ои ме?нат? ?ама гуна ма?дудиятро манъ мекунад. Талаботи ин меъёри конститутсион? дар КМ ?Т мушаххас гардонида шудааст.
Мазмуни ма?дудсоз? дар муносибат?ои ме?нат?, ки дар КМ ?Т сабт шудааст бо мазмуни моддаи 1 Конвенсияи №111 СБМ «Дар бораи ма?дудсоз? дар со?аи ме?нат ва шу?л» (санаи ?абул 5 июли соли 1958 ва санаи амали он 15 июни соли 1960)1 якхела мебошад.
?исми 2 моддаи 7 КМ ?Т ?олат?оеро номбар кардааст, ки ?амчун асоси фар?иятгузор? дар со?аи ме?нат, ма?дудсозии ?у?у? эътироф намегарданд. Яке аз ?олат?ои номбурда «талаботи хосаи навъи муайяни кор» мебошад. Навъи кор?ое (ихтисос?ое) мав?уданд, ки шарт?ои дахлдори зарурии ба кор ?абул кардани ша?рвандонро талаб менамоянд. Касб?ои ?ой доранд, ки аз ша?рванд доштани маълумоти зарурии касб? ва соби?аи кориро талаб менамоянд, ё ин, ки мансаб?ое ?ой доранд, ки иш?оли он?о аз вазъи ша?рванд? вобастаг? дорад. Масалан, аз рўи талаботи ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи хизмати давлат?» (моддаи 9), ба хизмати давлат? тан?о ша?рвандони ?ум?урии То?икистон, ки ба синни 18 солаг? расидаанд, ?абул карда мешаванд2. Чунин фар?иятгузор? ма?дудсозии ?у?у? эътироф карда намешавад.
Ба сифати ?олати дигар ?амчун асоси фар?ияти имконпазир, «?амхории махсуси давлат» нисбат ба ашхосе, ки ниёзманди ?имояи хоси и?тимо? мебошанд (занон, ноболи?он, маъюбон) ма?суб мегардад. Чунин талабот ба?ри ?ифзи саломат? ва ?у?у??ои гурў?и номбурдаи ашхос равона шудааст. Аз рўи талаботи КМ ?Т (модда?ои 160,177) ноболи?он, занон ба кор?ои шароиташон вазнин ро? дода намешаванд.
?олат?ои номбурда, яъне ба кор?ои муайян ро? надодани гурў?и ашхос ё ин, ки имтимёз нисбати иш?оли касб?ои муайян, ки ба хусусият?ои хоси касб? асос ёфтаанд ва бо ?онун ба танзим дароварда шудаанд, ?амчун ма?дудсозии ?у?у? дар муносибат?ои ме?нат? эътироф намегарданд. Ин ?олат?о тиб?и талаботи Конвенсияи №111 низ ма?дудсоз? дар муносибат?ои ме?нат? ?исоб намеёбанд.
Тиб?и талаботи ?исми 4 моддаи 35 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т дар кор?ои вазнин, зеризамин? ва шароити ме?наташон зарарнок истифода намудани ме?нати занон ва ноболи?он манъ аст. Ин талаботи Конститутсияи ?Т дар КМ ?Т мушаххас шудааст.
Моддаи 160 КМ ?Т кор фармудани занонро дар кор?ои зеризамин?, дар кор?ои шароиташон зарарнок, манъ менамояд. Айнан чунин талабот нисбати истифодаи ме?нати ашхоси аз ?ажда?сола хурд низ пешбин? шудааст (моддаи 177 КМ ?Т). Дар ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи ?ифзи и?тимоии маъюбон дар ?ум?урии То?икистон» (моддаи 34) му?аррар шудааст, ки дар мавриди бо хулосаи ташхиси тибб?-и?тимо? тасди? шудани ?олати (вазъи) саломатии маъюб, ки ба и?рои вазифаи касб? монеъ мешавад ва ё ин, ки он ба саломат? ё амнияти (бехатарии) ме?нати дигар шахсон та?дид мекунад, бо маъюбон дар бастани шартномаи ме?нат?, ба вазифаи баланд гузаронидани он?о, давом додани ме?нат рад карда мешавад.
Мутоби?и талаботи моддаи 19 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т ?ар кас кафолати ?ифзи суд? дорад. Аз ин рў, мазмуни ?исми сеюми моддаи 7 КМ ?Т ба талаботи Конститутсияи ?Т мувофи? аст. Ашхоси дар муносибат?ои ме?нат? та?ти ма?дудкун? дучоргашта, ?у?у? дорад бо аризаи даъвог? ба суд муро?иат намоянд. ?ангоми муро?иат ба суд, аризади?анда ў?дадор аст талабот?ои мурофиавии гражданиро нисбати пешни?оди даъво риоя намояд. Дар мавриди тасди? гаштани ма?дудсозии ?у?у??ои ме?натии аризади?анда, санади дахлдори суд? ?абул карда мешавад.
КМ ?Т (моддаи 197) барои вайрон кардани ?онунгузории ме?нат? дар масъалаи аз кор озод кардан, аз ?умла бо асоси ма?дудсозии ?у?у??ои ме?нат?, ба ?айр аз ?уброни зарари модд?, инчунин ?уброни зарари маънавиро пешбин? кардааст.
?уброни маънав? новобаста аз ?уброни зарари модд? рўёнида мешавад. Андозаи ?уброни зарари маънавиро ?онун муайян накардааст ва муайян кардани он дар ?ар як ?олати мушаххас ба сало?ияти суд дода шудааст.
?айр аз ин, ?онунгузории ?иноят? (моддаи 143 Кодекси ?иноятии ?ум?урии То?икистон)1 барои дидаю дониста вайрон кардани баробар?у?у?ии ша?рвандон, ма?дуд кардани ?у?у? ва озоди?ои конститутсионии инсон ва ша?рвандон вобаста ба ?инс, нажод, миллат, забон, баромади и?тимо?, муносибат ба дин ва монанди он ?авобгарии ?иноятиро му?аррар кардааст.
3) принсипи манъи ме?нати и?бор?;
Манъ будани ме?нати и?бор? талаботи конститутсион? мебошад (?исми сеюми моддаи 35 Конститутсияи ?Т). ?исми якуми моддаи 8 КМ ?Т ин ?оидаро айнан такрор менамояд. Аммо моддаи зикргардидаи КМ ?Т маф?уми ме?нати и?бориро надодааст. ?айр аз ин, дар КМ ?Т шакл?ои ме?нати и?бор? низ номбар карда нашудаанд. Дар моддаи 1 Конвенсияи СБМ «Дар бораи бар?ам додани ме?нати и?бор?» №105 (санаи ?абул 25 июни соли 1957 ва санаи амал 17 январи соли 1959) шакл?ои зу?уроти ме?нати и?бор? номбар шудаанд. Мутоби?и ?оидаи му?аррарнамудаи Конвенсияи зикргардида, ?ар як давлати узви СБМ ў?дадор аст ме?нати и?бориро бар?ам ди?ад ва кўшиши дар ягон шакл истифода намудани онро нанамояд, масалан, аз ме?нат? ма?бур? ба сифати:
а) василаи таъсиррасон? ё тарбия, ё ба сифати чораи ?азо барои доро будан ва ифода намудани а?идаи сиёс? ё эъти?оди ?оявии хилофи низоми мав?удаи сиёс?, и?тимо? ё и?тисод?;
б) усули сафарбар? ва истифодаи ?увваи кор? ба?ри рушди и?тисодиёт;
в) усули пуштибон? аз интизоми ме?нат ва та?кими он;
г) му?озот барои иштирок дар корпарто?;
д) чораи ма?дудкун? аз рўи мансубияти нажод?, и?тимо?, милл?, динн?1 истифода накунад.
?ар шахс дар интихоби касб ва ?ои кор аз рўи ?обилияти худ озод мебошад. Дар ?алли ин масъала набояд ма?буркун? ро? дода шавад. Шахс вобаста ба ?обилияти худ дар бораи аз рўи ихтисоси муайян ва дар ?ои муайян маш?ул шудан ба ме?нат бо корфармо озодона шартнома баста, шарту шароити онро муайян месозад. Инчунин, ў бо хо?иши худ озодона метавонад ?атъ намудани чунин шартномаи (?арордод?) ме?натиро талаб намояд.
Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т (?исми сеюми моддаи 35) пешбин? намудааст, ки ?онунгузор ?у?у? дорад дар ?онун кору ме?натеро пешбин? намояд, ки ма?бур? эътироф карда намешаванд. Дар ?исми дуюми моддаи 8 КМ ?Т ?олат?ое номбар шудаанд, ки кору ме?нати ма?бур? намебошанд:
1) кор?ое, ки и?рои он?о мутоби?и ?онун оид ба хизмати ?арб? талаб карда мешавад;
2) кор?ое, ки и?рои он?о дар шароити ?олат?ои фав?улодда ?ангоми та?ти хатар будани ?аёт, амнияти шахс? ва ё саломатии а?ол? талаб карда мешавад;
3) кор?ое, ки дар нати?аи эътибор пайдо намудани ?укми суд талаб карда, та?ти назорати ма?омоти давлат?, ки масъули назорати ?онуният и?рои ?укми суд мебошанд, и?ро карда мешаванд.
?олати якум бо ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи ў?дадории умумии ?арб? ва хизмати ?арб?» пешбин? шудааст. Тиб?и ?онуни мазкур, ?укумат?о барои гузаронидани чорабини?ои вобаста ба и?рои ў?дадории умумии ?арб?, духтурон – муттахассисон, ?айати миёнаи тибб?, дигар мутахассисон ва кормандони техникиро ?алб менамоянд. Яъне шахсони номбурда вазифаи худро берун аз шартномаи ме?нат? и?ро менамоянд1. ?олати дуюм дар иртибот бо вазъияти фав?уллода, та?ти хатар будани ?аёт, амнияти шахс ва ё саломатии а?ол? му?аррар шудааст. Мутоби?и талаботи моддаи 6 ?онуни Конститутсионии ?ум?урии То?икистон «Дар бораи низоми ?у?у?ии вазъияти фав?уллода», дар давраи вазъияти фав?уллода ро?барони ташкилоту муассиса?о ?у?у? доранд дар маврид?ои зарур? кормандонро бе розигии он?о ба кори дигар, ки дар шартномаи ме?нат? пешбин? нашудааст, гузаронанд2. ?олати сеюм ба ?укми суд ва сало?ияти ма?оми и?рокунандаи ?укм ало?аманд аст. Тиб?и ?.1 моддаи 52 КМ ?Т дар асоси ?укми суд ба ма?кумшуда мумкин аст ?азо дар намуди кор?ои исло?и ме?нат? дар ?ои кори ў ё дар ?ой?ои аз ?ониби ма?оми и?рокунандаи ?укм муайянкарда, вале дар но?ияи исти?омати ма?кумшуда ба мў?лати аз ду мо? то ду сол таъин карда шавад. ?амзамон ?.4 моддаи мазкур таъини кор?ои исло?иро барои ашхоси ба синни 16 сола нарасида ва занони ?омиладор манъ менамояд. Дар ин маврид ?онунгузор му?аррар кардааст, ки шахси адокунандаи ?азоро ба ихтиёри шахси ало?ида ё ширкати хусус? гузоштан мумкин нест. Чунин талабот ба?ри ?имояи саломат?, ?у?у?у манфиат?ои ?онунии шахси ба кор?ои исло?и ме?нат? ма?кумшуда равона шудааст.
4) принсипи ?имоя аз бекор? ва мусоидат ба шу?лманд?;
Принсипи мазкур аз моддаи 35 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т маншаъ гирифта, дар ?онуни ?Т «Дар бораи мусоидат ба шу?ли а?ол?», модда?ои дахлдори КМ ?Т ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у??, ки ба танзими квотакунонии ?ой?ои кор? бахшида шудаанд, ифодаи худро меёбад.
5) принсипи таъмин? ?у?у?и ?ар як корманд ба шароит?ои одилонаи ме?нат;
Ин принсип, ки ба му?аррароти моддаи 7 Муо?идаи оид ба ?у?у??ои и?тисод?, и?тимо? ва фар?анг? ва моддаи 35 Конститутсияи ?Т асос ёфтааст, дар боб?ои 5 (Ва?ти кор), 6 (Ва?ти дамгир?), 7 (Музди ме?нат), 71 (Меъёр?ои ме?нат ва нархнома?ои корбайъ), 8 (Пардохт?ои кафолат? ва ?уброн?), 11 (?ифзи ме?нат) КМ ?Т мушаххас гашта, бо кафолат?ои зарур? таъмин шудааст.
6) принсипи баробарии ?у?у?у имконият?ои кормандон;
Асоси принсипи мазкурро принсипи конститутсионии дар моддаи 35 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т му?арраршуда ташкил дода, он дар моддаи 7 (Манъи ма?дудсозии ?у?у? дар муносибат?ои ме?нат?), ?.2 моддаи 102 (Кафолати пардохти музди ме?нат) КМ ?Т мушаххас ва са?е?тар сабт шудааст.
7) принсипи таъмини ?у?у?и кормандон ба пардохти айнива?т? ва одилонаи музди ме?нат;
Ин принсип аз моддаи 35 Конститутсияи ?Т ва моддаи 7 Муо?идаи байналмилал? оид ба ?у?у??ои и?тисод? и?тимо? ва фар?анг? ибтидо гирифта, ифодаи мушаххаси худро, аз ?умла дар модда?ои 101 (Му?аррар намудани музди ме?нат), 102 (Кафолати музди ме?нат), 1021 (Кафолати давлат? ба пардохти музди ме?нат), 103 (Андозаи ?адди а?али музди ме?нат), 1042 (Тартиби пардохти музди ме?нати кормандон), 1045 (Та?йир додани шарт?ои музди ме?нат), 108 (Мў?лати додани музди ме?нат), 109 (Ниго?доштани мабла? аз музди ме?нат) КМ ?Т ёфтааст.
8) принсипи таъмини имконоти баробар ба кормандон ?и?ати пешбар? ба вазифаи (кори) баландар, омодасоз? ва бозомодагии касб? ва такомули ихтисос;
Принсипи мазкур аз моддаи 7 Муо?ида оид ба ?у?у??ои и?тисод?, и?тимо? ва фар?анг?, инчунин аз моддаи 35 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т маншаъ гирифта, дар модда?ои дахлдори КМ ?Т, масалан, моддаи 184 (Му?айё кардани шароит ба пешбурди як?ояи кор ва та?сил), моддаи 185 (Ташкили та?сили муттасили касбии корманд), моддаи 186 (Имтиёз?о барои кормандоне, ки дар муассиса?ои таълим? мехонанд), моддаи 187 (Имтиёз?о барои талабагони маълумоти умум?), моддаи 188 (Имтиёз?о барои талабагони омўзишго??ои маълумоти умуми касб?) ба таври возе?тар ва мушаххастар сабт шудааст.
9) принсипи таъмини ?у?у?и кормандон ва корфармоён ба мутта?идшав? ба?ри ?ифзи ?у?у? ва манфиат?ои хеш;
Тиб?и му?аррароти моддаи 28 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т ва Конвенсияи (Созишномаи) СБМ №87 «Оид ба итти?одия ва ?ифзи ?у?у? ба ташкилот», ша?рвандон дорои ?у?у? ба мутта?ид гаштан, аз ?умла ?у?у? ба созмон додани иттифо??ои касаба ба?ри ?имояи манфиат?ояшон мебошанд.
Тиб?и му?аррароти КМ ?Т, ?онун?ои ?Т «Дар бораи шарикии и?тимо?, созишномаю шартнома?ои коллектив?», «Дар бораи иттифо??ои касаба, ?у?у??о ва кафолат?ои фаъолияти он?о», «Дар бораи итти?одия?ои ?амъият?», «Дар бораи итти?одия?ои корфармоён» аз ин ?у?у?, аз ?умла, кормандон ва корфармоён бархурдоранд. Он?о метавонанд ба?ри ?имояи ?у?у?у манфиат?ои худ ва аъзоёнашон дар бахши ме?нат, шарикии и?тимо? итти?одия?о созмон ди?анд ё ба он?о шомил гарданд.
Кормандон ба иттифо??ои касаба ва ма?омо-ти худфаъолият? ва ?амъиятии аз ?ониби ма?лиси умумии (конференсияи) коллективи ме?нат? созмон додашуда, корфармоён бошанд, ба итти?одия-?ои аз ?ониби он?о созмон додашуда, мутта?ид мешаванд.
10) принсипи таъмини ?у?у?и кормандон ?и?ати иштирок дар идоракунии ташкилот;
Принсипи мазкур ба Тавсияи СБМ №94 «Оид ба ?амкор? дар сат?и корхона» (1952) асос ёфта, дар КМ ?Т, ки ?у?у?и кормандонро ?и?ати иштирок дар идора намудани ташкилот му?аррар намудааст, та?вият ва тавсиа меёбад. Принсипи таъмини ?у?у?и кормандон ?и?ати иштирок дар идоракунии ташкилот дар боби 2 (Коллективи ме?нат?, намояндагии манфиат?ои кормандон), боби 3 (Шартнома?о ва созишнома?ои коллектив?), КМ ?Т ва меъёр?ои ?онуни ?Т «Дар бораи шарикии и?тимо?, шартнома ва созишнома?ои коллектив?» ба таври возе? ва мукаммал ифода ёфтааст.
11) принсипи мувофи?ати танзими давлат? ва шартномавии муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои бо он?о ало?аманди ?амъият?;
Танзими ?у?у?ии муносибат?ои ме?нат? бо истифода аз ду услуб сурат мегирад. Яке танзими давлат? ва дигаре танзими шартномав?. Услуби шартномавии танзими муносибат?ои ме?нат? дар навбати худ ба ду намуд ?удо мешавад: коллектив?-шартномав? ва фард?-шартномав?.
Агар танзими давлатии муносибат?ои ме?нат? бо истифода аз санад?ои ?онунгузор? ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у?ии аз ?ониби ма?омоти ?онунгузор, ма?омоти марказ? ва ма?аллии идоракунии давлат? ?абулшуда ба амал бароварда шавад, танзими шартномавии муносибат?ои ме?нат? дар асоси созишнома, шартнома?ои коллектив? ва шартнома?ои (?арордод?ои) ме?нат? амал? мегардад.
?адафи танзими давлатии муносибат?ои ме?нат? му?аррар намудани сат?и ?адди а?али ?у?у??о ва кафолат?ои ме?нат? барои кормандон аст, дар ?оле, ки вазифаи танзими шартномавиро тафсилу мушаххасгардонии ?у?у?у кафолат?ои барои кормандон му?аррарнамудаи санад?ои ?онунгузор? ва аз ?ама му?имтар, му?аррар намудани ?у?у?у кафолат?ои наву иловагии ме?нат? ташкил меди?ад.
Таносуби танзими ?онун? ва шартномавии муносибат?ои ме?натиро дар му?аррароту меъёр?ои модда?ои дахлдори КМ ?Т дарёфтан мумкин аст, чунончи: ?исми 3 моддаи 31; ?исми 5 моддаи 32; ?исми 1 моддаи 37; ?исми 2 моддаи 40; ?исми 2 моддаи 41; ?исми 3 моддаи 47; ?исми 2 моддаи 48; моддаи 65; ?исми 2 моддаи 68; ?исми 3 моддаи 69; ?исми 1 моддаи 47; ?исми 2 моддаи 91; ?исми 2 моддаи 97; банди 4 ?исми 2 моддаи 99; ?исми 1 ва 2 моддаи 101; моддаи 105; ?исми 3 моддаи 106; ?исми 2 моддаи 107; ?исми 1 моддаи 108 моддаи 111; моддаи 117; ?исми 2 моддаи 126; банди 8 ?исми 2 моддаи 136; ?исми 3 моддаи 216.
Ду шарту талаботи ногузир ва доим? ?ой доранд, ки риояи бечунучарои он?о ?ангоми дар созишнома?о, шартнома?ои коллектив? ва ме?нат? сабт намудани му?аррарот дар хусуси ?у?у?у кафолат?ои иловаг? барои кормандон ?атмист. Якум, мувофи?ати пурраи он?о ба му?аррарот ва меъёр?ои санад?ои меъёрии ?у?у?ии ?увваи авлотари ?у?у?идошта ва дуюм, тавассути шарту му?аррароти навину иловагии созишном?о, шартнома?ои коллектив? ва ме?нат? бе?тар намудани вазъи кормандон дар ?иёс ба му?аррароти санад?ои ?увваи авлотари ?у?у?идошта.
Дар сурати риоя нашудани ин ду талабот, шарт?о ва му?аррароти созишнома, шартнома?ои коллектив? ва ме?нат? беэътибор дониста мешаванд.
12) принсипи шарикии (?амкории) и?тимо?;
Ин принсип дар меъёр?ои боби 2 (Коллективи ме?нат?, намояндагии манфиат?ои кормандон), боби 3 (Шартнома?о ва созишнома?ои коллектив?) КМ ?Т ва меъёр?ои ?онуни ?Т «Дар бораи шарикии и?тимо?, шартнома ва созишнома?ои коллектив?» ба таври возе? ва мукаммал ифода ёфтааст.
13) принсипи талофии зиёни ба корманд дар иртибот ба и?рои вазифа?ои ме?нат? расонидашуда;
Мо?ият ва мазмуни принсипи зикрёфта, ки аз му?аррароти ?онуни ?Т «Дар бораи су?уртаи давлатии и?тимо?» бармеояд, дар моддаи 156 КМ ?Т ва меъёр?ои дахлдори ?онуни ?Т «Дар бораи му?офизати ме?нат дар ?Т» ба таври мукаммал тавзе? дода шудааст.
14) принсипи му?аррар намудани кафолат?ои давлатии таъмини ?у?у??ои кормандон ва корфармоён ва ба амал баровардани назорату тафтиши риояи он?о;
Принсипи мазкур дар меъёр?ои сершумори КМ ?Т марбут ба бастан, та?йир додан ва ?атъ намудани шартномаи (?арордоди) ме?нат?, ва?ти дамгир?, му?аррар намудан ва пардохти музди ме?нат, пардохт?ои кафолат? ва ?уброн?, интизоми ме?нат, ?авогарии модд? ва маънав? барои зиёни расонидашуда, ?ифзи ме?нат, баррасии ба?с?ои ме?нат?, су?уртаи и?тимо? та?ассуми худро ёфтааст.
Назорати ?амъиятии риояи ?онун?ои ме?нат ва ?оида?ои ?ифзи ме?нат ба зиммаи иттифо??ои касаба ва ?амчунин нозироти ?у?у?? ва техникии ме?нат, ма?оми дахлдори интихобии иттифо?и касабаи ташкилот ё ма?оми дигари намояндагии кормандон гузошта шудааст.
Мувофи?и талаботи моддаи 14 ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи иттифо??ои касаба, ?у?у??о ва кафолат?ои фаъолияти он?о», иттифо??ои касаба мувофи?и ?онун?о ва оинома?ояшон аз тарафи маъмурият, молик ва ма?омоти идории аз тарафи он?о ваколатдор риоя намудани ?онуни ме?натро назорат мекунанд ва ?у?у? доранд бартараф намудани вайронкуни?ои ?онуни ме?нат ва иттифо??ои касабаро талаб намоянд. Маъмурияти ташкилот вазифадор аст, ки пешни?оди он?оро оиди бартараф намудани вайронкуни?ои ?онуни ме?нат ва иттифо??ои касаба баррас? намуда, дар муддати як мо? аз нати?аи он ба иттифо??ои касаба хабар ди?анд.
Иттифо??ои касаба ?у?у? доранд бо хо?иши аъзоёни худ ва дигар кормандон, инчунин бо ташаббуси худашон барои ?имояи ?у?у??ои ме?натии он?о дар суд баромад кунанд.
Ба ин ма?сад иттифо??ои касаба метавонанд идораи тафтишот?, умури ёрии ?у?у?? ва дигар ма?омоти зарур? дошта бошанд.
15) принсипи таъмини ?у?у?и ?ар як шахс ба ?имояи давлатии ?у?у?у озоди?о;
?ифзи ?у?у??ои ме?натии кормандон аз тарафи ма?омоти назорати риояи ?онун?о оид ба ме?нат, ма?омоти баррасикунандаи ба?с?ои ме?на-т? ва суд ба амал бароварда мешавад. Принсипи мазкур аз ?ониби ма?омот?ои давлатию ?амъият? ва суд ?ифз намудани ?у?у??ои ме?натии кормандонро дар назар дорад. Бояд хотиррасон кард, ки новобаста аз дигар восита?ои ?имоя, корманд ?у?у? ба ?имояи судиро дорад, ки он аз му?арраро-ти Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т (моддаи 19) бармеояд. Аз ин рў, яке аз восита?ои пурсамари ?имояи ?у?у??ои ме?натии кормандон, ?имояи суд? ма?суб мешавад.
?ифзи ?у?у??ои ме?натии кормандро, инчунин ма?омоти назорат оид ба риояи ?онун?ои ме?нат, ки дар моддаи 225 КМ ?Т муайян шудаанд, амал? менамоянд. ?у?у??ои ме?натии кормандон ба ?айр аз ма?омот?ои давлат?, инчунин аз ?ониби комиссия оид ба ба?с?ои ме?натии фард?, иттифо??ои касаба ?ифз карда мешаванд.
Таъсиси комиссия?о оид ба ба?с?ои ме?нат?, сало?ияти он, тартиби ?абули ?арор ва и?рои он дар модда?ои 193-196 КМ ?Т пешбин? шудаанд.
?айр аз, ин корманд бо ро?и пешни?од намудани аризаи даъвог? ба суд, ё ин, ки пешни?оди ариза (шикоят) ба ма?омоти прокуратура ва дигар ма?омоти давлат?, ?у?у??ои ме?натии худро метавонад ?ифз намояд.
16) принсипи таъмини ?у?у? ба баррасии ба?с?ои инфирод? ва коллективии ме?нат?, инчунин ба корпарто?;
Мо?ият ва мазмуни принсипи зикршуда ва кафолат?ои татби?и ин принсип дар модда?ои дахлдори боби 15 (Ба?с?ои ме?натии фард?), боби 16 (Ба?с?ои ме?натии коллектив?) КМ ?Т тафсил ёфтаанд.
17) ў?дадории ?ониб?ои шартномаи ме?нат? ?и?ати риояи шарт?ои шартномаи ме?нат?, аз ?умла ?у?у?и корфармо дар бобати аз корманд талаб намудани и?рои вазифа?ои ме?нат? ва муносибати боэ?тиёт ба амволи корфармо, ?у?у?и корманд дар бобати аз корфармо талаб намудани и?рои вазифа?о, риояи ?онунгузории ме?нат? ва дигар санад?ои дар худ та?ассумкунандаи меъёр?ои ?у?у?и ме?нат?;
Корманд ?амчун ?ониби муносибат?ои ме?нат? ў?дадор аст ?оида?ои тартиботи дохилии ме?нат?, ?оида?ои техникаи бехатар? ва санитарияи исте?солиро риоя намуда, амру дастур?ои дар доираи ваколат додаи корфарморо и?ро намояд (моддаи 121 КМ ?Т), ба амволи корфармо сариштакорона муносибат намояд. Корфармо бошад, ?у?у? дорад, аз корманд и?рои вазифа?ои ме?натиро талаб намуда, дар сурати аз ?ониби корманд гуна?корона и?ро накардан ё ба таври дахлдор и?ро накардани вазифа?ои ме?нат?, ўро ба ?авобгарии интизом? ё модд? муво?е? созад, ё аз кор дур намояд (моддаи 136 КМ ?Т).
Азбаски ?у?у?у ў?дадори?ои корманд ва корфармо мута?обил мебошанд, корманд ?у?у? дорад аз корфармо и?ро ў?дадори?о, риояи ?онунгузории ме?нат? ва дигар санад?оеро, ки дар худ меъёр?ои ?у?у?и ме?натиро дарбар мегиранд, талаб намояд. Дар сурати аз ?ониби корфармо и?ро накардан ё ба таври дахлдор и?ро накардани ў?дадори?ои тиб?и меъёр?ои ?у?у?и ме?нат? бар ў?дадошта, корманд ?у?у? дорад ба?ри ?ифзи ?у?у??ои поймолгаштааш аз тамоми тарзу восита?ои му?аррарнамудаи ?онун, аз ?умла восита?ои худ?ифозат истифода намояд.
18) принсипи таъмини ?у?у?и иттифо??ои касаба ?и?ати ба амал баровардани назорату тафтиши риояи ?онунгузории ме?нат? ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у?ии та?ассумкунандаи меъёр?ои ?у?у?и ме?нат?;
Назорати ?амъиятии риояи ?онун?ои ме?нат ва ?оида?ои ?ифзи ме?нат ба зиммаи иттифо??ои касаба ва ?амчунин бар дўши нозирон ва комиссия?ои ма?оми дахлдори интихобии иттифо?и касабаи ташкилот ё ма?оми дигари намояндагии кормандон гузошта шудааст.
Назорати ?амъиятии санитар? ба зиммаи нозирони ?амъиятии санитарии ташкилот мебошад.
Мувофи?и талаботи моддаи 14 ?онуни ?ум?урии То?икистон аз 12 марти соли 1992 №575 «Дар бораи иттифо??ои касаба, ?у?у? ва кафолат?ои фаъолияти он?о», иттифо??ои касаба мутоби?и ?онун?о ва оиннома?ояшон аз тарафи маъмурият, молик ва ма?омоти идории аз тарафи он?о ваколатдор риоя намудани ?онуни ме?натро назорат мекунанд ва ?у?у? доранд бартараф намудани вайронкуни?ои ?онуни ме?нат? ва иттифо??ои касабаро талаб намоянд. Маъмурияти ташкилот вазифадор аст, ки пешни?оди он?оро оиди бартараф намудани вайронкуни?ои ?онуни ме?нат ва иттифо??ои касаба баррас? намуда, дар муддати як мо? аз нати?аи он ба иттифо??ои касаба хабар ди?анд.
Иттифо??ои касаба ?у?у? доранд бо хо?иши аъзоёни худ ва дигар кормандон, инчунин бо ташаббуси худашон барои ?имояи ?у?у??ои ме?натии он?о дар суд баромад кунанд.
Ба ин ма?сад иттифо??ои касаба метавонанд идораи тафтишот?, умури ёрии ?у?у?? ва дигар ма?омоти зарур? дошта бошанд.
19) принсипи таъмини ?у?у?и корманд ?и?ати дар ?араёни фаъолияти ме?нат? ?ифз намудани шарафи худ;
Мутаасифона ин принсипи му?ими ?у?у?? дар КМ ?Т муста?иман ?ой дода нашудааст. Вале чунин ?олат кормандро аз ?у?у?и талаб намудани ?уброни зиёни маънавие, ки бинобар паст задани шаъну шарафи ў аз ?ониби корфармо, дигар ашхоси мансабдори ташкилоте, ки корманд бо он дар муносибати ме?нат? ?арор дорад, ма?рум намесозад.
Корфармо бояд ба корманд ?ама гуна зиён, аз ?умла зиёни маънавиро ?уброн намояд, агар дар КМ ?Т тартиби дигар пешбин? нашуда бошад.
Зиёни маънав? бо пул ё бо дигар шакл ба андозае, ки корфармо ва корманд муайян мекунанд, ?уброн карда мешавад. Дар сурати ба миён омадани ба?с, ин масъала аз ?ониби суд ?аллу фасл мегардад.
Корфармо аз ли?ози вазъи и?тисод? назар ба корманд нерўмандтар мебошад. Аз ин ли?оз, ?онунгузор дар ?исми якуми моддаи 128 КМ ?Т масъулияти корфарморо дар хусуси пурра ?уброн кардани зиёни ба корманд расонида, му?аррар намудааст. Чунин ?оида ба шарте амал мекунад, ки агар КМ ?Т тартиби дигареро пешбин? накарда бошад.
КМ ?Т (моддаи 127) шарт?оеро му?аррар кардааст, ки асоси ?авогарии моддии корфармо ва корманд мебошанд.
?исми дуюми моддаи 127 КМ ?Т ?уброн кардани зиёни маънавиро низ пешбин? кардааст. ?уброни зарари маънав? ?ангоми аз ?ониби корфармо ?айри?онун? ба кори дигар гузаронидани корманд, ?айри?онун? бо ў ?атъ кардани шартномаи (?арордоди) ме?нат? (моддаи 59 КМ ?Т) ва дигар ?олат?ои бо ?онун пешбинишуда, сурат мегирад.
Зиёни маънав? маънои онро дорад, ки бо рафтори корфармо (?авобгар) ба корманд (?абрдида) азоби рў?? ва ?исмон? расонида мешавад, ки он ?у?у??ои ме?натии дар ?онун, дигар санад?ои меъёр? пешбинишудаи кормандонро халалдор менамояд. Рафтори корфармо дар ин маврид гуна?корона ва ?айри?онун? буда, аз баровардани фармони ?айри?онун?, па?н намудани маълумот?ои ба ?а?и?ат рост набуда, ки шаъни кормандонро паст мезанад ва дигар амал?ои номатлуб иборат буданаш мумкин аст. Дар ин маврид ?ой доштани зиёни маънавиро корманд бояд бо овардани далел?о исбот намояд.
Бори нахуст дар сат?и КМ ?Т рўёнидани зиёни маънав? дар муносибат?ои ме?нат? ба танзим дароварда шудааст. Дар мавриди аз ?ониби корфармо эътироф кардани зиёни маънав?, тараф?о бо розигии якдигар ?у?у? доранд андозаи ?уброни онро (зиёни маънавиро) муайян намоянд. Зиёни мавънав? бо пул ё бо дигар шакл (амвол, нашри радия, узр хостан ва ?айра) ?уброн карда шуданаш мумкин мебошад. Агар тараф?о (корманд ва корфармо) ба як хулоса наоянд, он го? та?дири ?уброни зиёни маънавиро суд ?аллу фасл менамояд. Тартиби судии баррасии чунин ба?с?оро ?онунгузории мурофиавии граждан? муайян менамояд.
20) принсипи таъмини ?у?у?и корманд ба су?уртаи и?тимо?.
Принсипи мазкур ба таври мушаххас дар модда?ои 215, 216, 217 КМ ?Т ва модда?ои дахлдори ?онуни ?Т «Дар бораи су?уртаи и?тимоии давлат?» инъикос шудааст.
Шоёни тава??ў? аст, ки тамоми принсип?ои зикршударо на тан?о дар модда?ои 3 (Таносуби танзими ?онун? ва шартномавии муносибат?ои ме?нат?), 4 (?у?у??ои асосии ме?нат? ва вазифа?ои корманд), 5 (?у?у? ва вазифа?ои асосии корфармо), 7 (Манъи ма?дудсозии ?у?у? дар муносибат?ои ме?нат?), 8 (Манъи ме?нати и?бор?), 9 (?ифзи ?у?у??ои ме?натии кормандон), 28 (Озод будани шартномаи ме?нат?), 102 (Кафолати пардохти музди ме?нати кормандон), 103 (Андозаи ?адди а?али музди ме?нат), 108 (Мў?лат?ои пардохти музди ме?нат), 121 (Тартиботи ме?нат? дар ташкилот. Ў?дадори?ои корфармо ва кормандон), 126 (Ў?дадории тараф?ои шартномаи ме?нат? дар мавриди ?уброни зиёне, ки ба тарафи дигар расонида шудааст), 128 (Зиёне, ки ба корманд ?уброн карда мешавад), 129 (Ў?дадории корфармо дар мавриди ?уброни зиёне, ки ба корманд дар нати?аи ?айри?онун? аз имконияти ме?нат кардан ма?рум намудани ў расонидааст), 130 (?авобгарии моддии корфармо барои зиёне, ки ба амволи корманд расонидааст); 132 (?авобгарии моддии корманд барои зиёне, ки ба корфармо расонидааст), боб?ои 11 (?ифзи ме?нат), 12 (Кафолат?ои иловаг? барои занон ва ашхосе, ки вазифа?ои оилав? доранд), 14 (Имтиёз?о барои кормандоне, ки дар баробари кор та?сил мекунанд), 15 (Ба?с?ои ме?натии фард?), 16 (Ба?с?ои ме?натии коллектив?), 17 (Су?уртаи и?тимо?), 18 (Назорати риояи ?онунгузор? оид ба ме?нат), инчунин дар дигар санад?ои фарогирандаи меъёр?ои ?у?у?и ме?нат? дарёфт намудан мумкин аст.
Аз навишта?ои боло якчанд хулоса бардоштан мумкин аст. Якум, принсип?ои ?у?у?и ме?натиро тан?о дар чорчўбаи моддаи 4 КМ ?Т, ки ба ?у?у??ои асосии ме?нат? ва вазифа?ои кормандон бахшида шудааст, ?ой додан, ?оиз нест. Он?о на тан?о дар моддаи 4, балки дар дигар модда?ои КМ ?Т, модда?ои дахлдори дигар санад?ои меъёрии ?у?у?ие, ки дар худ меъёр?ои ?у?у?и ме?натиро дарбар мегиранд, сабт ва инъикос гаштаанд. Дуюм, ба ?у?у??ои асосии ме?нат? ва вазифа?ои кормандон айният додани принсип?ои со?авии ?у?у?и ме?нат ?айрима?бул аст, зеро ?ар яке аз принсип?ои ?у?у?и ме?нат? дар худ на тан?о ?у?у?у вазифа?ои асосии кормандон, инчунин кафолат?ои ?у?у?ии он?оро низ инъикос менамоянд.1 Сеюм, принсип?ои со?авии ?у?у?и ме?нат, ки дар модда?ои сершумори КМ ?Т сабту инъикос ёфтаанд, тамоми субъект?ои ?у?у?и ме?нат?, аз ?умла кормандон, корфармоён ва ма?омоти намояндагии он?о, ма?омоти баррасикунандаи ба?с?ои ме?нат? ва ?айра субъект?оро фаро мегиранд.2
Пас, принсип?ои со?авии ?у?у?и ме?нат? гуфта, ?оя?о асос?ои умдаи дар санад?ои меъёрии ?у?у?? му?арраршударо меноманд, ки мо?ияти меъёр?ои ?у?у?и ме?нат?, хусусият?ои хоси танзими муносибат?ои ?амъиятии ме?натии кормандони кироя ва ?аммоликони коркунандаро дар шароити амали бозори ?увваи кор? муайян месозанд.
Саволу супориш?о барои худсан??
1 Ниг.: Л.А.Сыроватская. Трудовое право. Учебник. -2-е изд., перераб. и доп. – С.51-64.
2 Ниг.: Трудовое право России: Учебник /Под ред. А.М.Куренного. –С.75-83.
1 Меъёр?ои Конвенсияи номбурда барои ?ум?урии То?икистон ?атм? мебошанд. ?айр аз ин, ?ум?урии То?икистон аъзои Созмони байналмиллалии ме?нат мебошад.
2 Ниг.: Ахбори Ма?лиси Олии ?ум?урии То?икистон, соли 1998, №2.
1 Минбаъд К? ?Т.
1 Ниг.: Права человека: Сборник международных документов –М.: Юрид.лит., 1998. - С.200.
1 Ниг.: Моддаи 4 ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи ў?дадории умумии ?арб?» //Ахбори Ма?лиси Олии ?ум?урии То?икистон, соли 2000, №11, моддаи 539.
2 Ниг.: Ахбори Ма?лиси Олии ?ум?урии То?икистон, соли 1995, №21, моддаи 233.
1 Ниг.: Гусов К.Н., Толкунова В.Н. Трудовое право России: Учебник. –С.63.
2Трудовое право: Учебник /Под ред. О.В.Смирнова. М., 2003. –С.27; Трудовое право России: Учебник/Под ред. А.К.Куренного. –С.75.
Просмотр: 3005
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved