Дата: 2016-05-18
Яке аз масъала?ои дорои а?амияти калони назарияв? ва амалидоштаро, масъала оид ба таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат? ташкил меди?ад.
Дар маъхаз?ои таълим? перомуни ма?ак?ое, ки ?амчун асос барои таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат? хизмат мекунанд, фикру андеша?ои зиёд иброз шудаанд. Л.А. Сыроватская таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?натиро бо дарназардошти ?увваи ?у?у?? ва доираи амали он?о ба ма?сад мувофи? медонад1. Ба андешаи И.К. Дмитриева таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат? бояд дар иртибот бо ?увваи ?у?у?ии он?о ва ма?омоти он?оро ?абулнамуда, сурат гирад2.
В.И. Миронов ?и?ати таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат? ма?ак?ои зеринро бо шар?у эзо?и он?о пешни?од менамояд3:
- ?увваи ?у?у?ии санад?ои меъёрии ?у?у??;
- шакли санад?ои меъёрии ?у?у??;
- дара?аи умумияти санад?ои меъёрии ?у?у??;
- предмети танзими санад?ои меъёрии ?у?у??;
- доираи амали санад?ои меъёрии ?у?у??.
Чунин таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат? ба андешаи мо аз ?ар ли?оз дурусту афзалтар мебошад. Дар иртибот бо таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат? В.И.Миронов боз як фикри ?олибро иброз намудааст, ки тиб?и он манзалату на?ши ?алкунандаеро, ки ?увваи ?у?у?? ?амчун ма?ак дар таснифи манбаъ?ои дигар со?а?ои ?у?у? касб намудааст, дар мавриди таснифи манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат? доро намебошад4.
?ой доштани чунин ?олатро муаллиф дар он мебинад, ки ?ангоми баррассии ба?с?ои ме?нат? на санад?ои меъёрии ?увваи баландтари ?у?у?идошта, балки санад?ои меъёрии ?увваи пастари ?у?у?идошта, лекин шароит?ои афзалтари ме?нат? му?аррарнамуда, татби? мешаванд.
Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т манбаъи умда барои тамоми со?а?ои ?у?у?, аз ?умла ?у?у?и ме?нат? ма?суб мегардад.
?амчун ?онуни асос?, Конститутсияи ?Т дорои ?увваи олии ?у?у?? буда, меъёр?ои он муста?иман амал мекунанд. Тамоми дигар ?онун?о ва санад?ои меъёрии ?у?у?? дар асос ва дар мутоби?ат бо Конститутсияи ?Т ?абул шуда, дар сурати хилофи Конститутсияи ?Т буданашон, эътибор? ?у?у?? надоранд.
Дар Конститутсияи ?Т ?у?у?у озоди?ои инсон ва ша?рванд, баробарии ?ама дар назди ?онун ва суд му?аррар шудаанд. Конститутсияи ?Т ?амагуна ма?дудсозии ?у?у?у озоди?оро аз рўи аломати и?тимо?, нажод?, милл?, забон?, ?инс?, эъти?од? дин?, вазъи и?тимо? ва дигар аломат?о манъ намудааст.
Тиб?и моддаи 35 Конститутсияи ?Т ?ар кас ?у?у? ба ме?нат, интихоби озодонаи касбу кор, ?ифзи ме?нат ва ?имояи и?тимо? ?ангоми бекор?, ?у?у? ба музд ба андозаи на каматр аз ?адди а?али музди ме?нат дорад. Моддаи мазкур манъ будани ?ама гуна ма?дудият дар муносибат?ои ме?нат?, ?у?у? ба музди баробар барои и?рои кори якхела, манъ будани ме?нати занон ва ноболи?он дар кор?ои вазнин, зеризамин? ва шароиташон зарарнокро эълон доштааст.
Дар моддаи 37 Конститутсияи ?Т ?у?у?и ша?рванд ба истиро?ат муайян шудааст, ки он бо ро?и му?аррар намудани ?афта ва рўзи кор?, рухсатии ?арсолаи ме?нат?, рўз?ои ?ар?афтаинаи истиро?ат таъмин карда мешавад.
Конститутсияи ?Т (моддаи 28) ?у?у?и ша?рвандон ба мутта?ид шудан, аз ?умла ?у?у? ба таъсис додани иттифо??ои касабаро ба ма?сади ?ифз аз ?уку?и манфиат?ои ?онуниашон му?аррар намудааст.
Дар моддаи 39 Конститутсияи ?Т аз боби таъминоти и?тимоии ша?рвандон дар пиронсолаг?, ?ангоми бемор?, маъюб?, гум кардани ?обилияти кор? ва дигар маврид?ое, ки ?онун муайян намудааст, сухан меравад.
Меъёр?ои овардашуда муста?иман амалкунандаанд. Он?о мо?ият, мазмун ва тартиби ?абули дигар ?онун?о ва санад?ои меъёрии ?у?у?иро муайян менамоянд.
Тиб?и му?аррароти ?исми 3 моддаи 10 Конститутсияи ?Т санад?ои ?у?у?ии байналмилалии аз ?ониби ?ум?урии То?икистон эътирофшуда, ?исми таркибии низоми ?у?у?ии ?ум?уриро ташкил меди?анд.
Ба зумраи санад?ои байналмилалии аз ?ониби ?ум?урии То?икистон эътирофшуда, ки манбаъи танзими ме?нат ба ?исоб мераванд, Эъломияи умумии ?у?у?и инсон аз 10 декабри соли 1948, Муо?идаи байналмилал? оид ба ?у?у??ои и?тисод?, и?тимо? ва фар?анг? аз 16 декабри соли 1966 ва 64 Конвенсияю (Созишномаю) Тавсия?ои Созмони байналмилалии ме?нат1 ма?суб мегарданд.
Эъломияи умумии ?у?у?и инсон аз 10 декабри соли 1948, Муо?идаи байналмилал? оид ба ?у?у??ои и?тисод?, и?тимо? ва фар?анг? аз 16 декабри соли 1996 аз зумраи санад?ои байналмилалии универсалие мебошанд, ки ?амчун манбаъи му?ими танзими муносибат?ои мухталифи ?амъият?, аз ?умла муносибат?ои ме?нат? хизмат менамоянд.
Моддаи 23 Эъломияи умумии ?у?у?и инсон, ?у?у?и ?ар як инсонро ба ме?нат, ба интихоби озодонаи кор, ба шароит?ои одилона ва мусоиди ме?нат, ба ?имоя аз бекор?, ба музди баробар ?ангоми и?рои кори баробар?иммат бидуни ?е? гуна ма?дудият, ба подоши одилона ва ?аноатбахши ме?нат, ба созмон додан ва шомил гаштан ба иттифо??ои касаба ба?ри ?имояи манфиат?ои хеш ва моддаи 24 Эъломия бошад, ?у?у?и ?ар як инсонро ба истиро?ат ва фаро?ат эълон доштаанд.
Дар Муо?идаи байналмилал? оид ба ?у?у??ои и?тисод?, и?тимо? ва фар?анг? манъи ма?дудсозии ?уку?, баробар?у?у?ии зану мард, ?у?у? ба ме?нат ва ба шароит?ои мусоиди ме?нат, ?у?у? ба истиро?ат, ?у?у? ба таъминоти и?тимо?, ?у?у? ба сат?и кофии ?аёт, ?у?у? ба муттасил бе?тар намудани шароит?ои ме?нат ва дигар ?у?у??о му?аррар шудаанд.
Конвенсия (Созишнома) ва Тавсиянома?ои СБМ санад?ои асос? ва му?имтарини танзими байналмилал?-?у?у?ии ме?нат буда, эътибори ?у?у?? ва тартиби татби?ашон тафовут дорад.
Баъди аз ?ониби лоа?ал ду давлати узви СБМ тасди? (эътироф) гаштани конвенсияи дар Конференсияи байналхал?ии ин созмон ?абулшуда, конвенсия эътибори созишномаи бисёр?онибаи байналхал?иро пайдо мекунад. Давлати тасди?намудаи (эътирофнамудаи) конвенсия бошад, муваззаф мешавад, ?онун ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у?иашро ба конвенсия комилан мутоби? гардонида, мунтазам дар хусуси чора?ои ?абулнамуда ?и?ати татби?и конвенсияи тасди?шуда (эътирофшуда) ба СБМ ?исобот ди?ад (моддаи 22 Оинномаи СБМ).
Тавсияномаи СБМ дар тафовут аз конвенсияи СБМ шартномаи байналмилал? набуда, тасди?намоиро (эътирофнамоиро) та?озо намекунад, балки таманно, из?ори нигарониест аз давлат?о бобати ворид намудани меъёр?ои дахлдор ба ?онунгузории милл?.
Конвенсия ва тавсиянома?ои аз ?ониби давлат?ои узви СБМ тасди?шуда (эътирофшуда) ба ?е? ва?? ?онунгузории дар мамлакат амалкунандаро бар зиёни ?у?у?у манфиат?ои ?онунии кормандон та?йир дода наметавонанд. ?амзамон санад?ои меъёрии ?у?у?? оид ба ме?нати давлат?ои тасди?намудаи (эътирофнамудаи) конвенсия низ наметавонанд хилофи конвенсия бошанд. Дар акси ?ол, тиб?и му?аррароти ?исми 3 моддаи 10 Конститутсияи ?Т меъёр?ои конвенсия ва дигар санад?ои ?у?у?ии байналмилал? мавриди амал ва татби? ?арор мегиранд. ?амчунин, агар дар санад?ои ?у?у?ии байналмилалии тасди?шуда (эътирофшуда) нисбат ба санад?ои меъёрии ?у?у?ии милл? оид ба ме?нат имтиёзу афзалият?ои бештаре барои кормандон му?аррар шуда бошанд, пас ?оида?ои санад?ои ?у?у?ии байналмилал? татби? мегарданд.
Санад?ои ?у?у?ии байналмилалии аз ?ониби ?ум?урии То?икистон эътирофшуда пас аз интишор? расмиашон мавриди амал ?арор мегиранд (?исми 4 моддаи 10 Конститутсияи ?Т).
Айни ?ол ?ум?урии То?икистон зиёда аз 64 Конвенсия (Созишнома) ва Тавсиянома?ои СБМ эътироф намудааст, аз ?умла: Конвенсияи №111 оид ба ма?дудсозии ?у?у? дар со?аи ме?нат ва касб; Конвенсияи №45 оид ба татби?и ме?нати занон дар кор?ои зеризамин?; Конвенсияи № 110 соли 1951 оид ба баробарии музди ме?нати мард?о ва занон барои кори баробар?иммат; Конвенсияи №103 соли 1952 оид ба му?офизати модар?; Конвенсияи №74 соли 1964 оид ба ма?дудсозии ме?нати шабонаи кўдакон ва наврасон дар кор?ои ?айрисаноат?; Конвенсияи №90 соли 1948 оид ба ме?нати шабонаи наврасон дар саноат; Конвенсияи 138 оид ба синну соли а?ал? барои ?абул ба кор зарур; Конвенсияи №52 соли 1936 оид ба рухсати?ои ?арсолаи боподош; Конвенсияи соли 1935 оид ба кўто? намудани ва?ти кор? то чил соат дар як ?афта; Конвенсияи №47 соли 1949 оид ба ?ифзи музди ме?нат; Конвенсияи №122 соли 1964 оиди сиёсат дар со?аи шу?лманд?; Конвенсияи 87 оид ба озодии итти?одия?о ва ?имояи ?у?у? ба ташкилот ва ?айра.
Дар силсилаи санад?ои меъёр?-?у?у?? оид ба ме?нат мав?еи марказиро КМ ?Т аз 15 маи соли 1997 иш?ол менамояд, ки аз 11 маи соли 1997 мавриди амал ?арор дода шудааст.
КМ ?Т манбаъи кодификатсияшудаи ?у?у?и ме?нат? ма?суб шуда, мутоби?и Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т асос?ои сиёсати давлатиро дар бахши ме?нат муайян намуда, кафолат?ои давлатии ?у?у??ои ме?натии ша?рвандонро му?аррар мекунад ва ба таъмини риояи манфиат?ои ?онунии кормандон, корфармоён ва давлат нигаронида шудааст.
Ба ?айси санади марказ? дар силсилаи санад?ои меъёрии ?у?у?? оид ба ме?нат, КМ ?Т муносибат?ои ме?нат? ва муносибат?ои ба он?о ало?аманди ашхоси во?еиеро, ки тиб?и шартномаи (?арордоди) ме?нат? дар ташкилоту муассиса?ои ба ?ама гуна шакли моликият асосёфта ё дар назди ашхоси ало?идаи во?е? кор мекунанд, танзим менамояд.
КМ ?Т аз 19 боб иборат буда, 271 моддаро дарбар гирифтааст.
Боби якуми КМ ?Т му?аррароти умум? ном дошта, масъала?ои марбут ба предмет ва манбаъ?ои ?у?у?и ме?нат?, таносуби танзими ?онун? ва шартномавии муносибат?ои ме?нат?, ?у?у??ои асосии ме?нат? ва вазифа?ои корманд, ?у?у? ва вазифа?ои корфармо, хусусият?ои танзими ?у?у?ии ме?нат? гурў??ои ало?идаи кормандон, манъи ма?дудсозии ?у?у? дар муносибат?ои ме?нат? ва манъи ме?нат? и?бор?, ?ифзи ?у?у??ои ме?натии кормандон, идораи давлат? дар со?аи ме?нат, санад?ои байналхал??, татби?и ?онун?ои ме?нат нисбати ша?рвандони хори??, ашхоси бетабаа ва ташкилот?ои хори??, амали ?онун?ои ме?нат дар замон ва истило?оти асосиро фаро мегирад.
Дар боби дуюми КМ ?Т меъёр?ое му?аррар шудаанд, ки ба коллективи ме?нат?, намояндагии кормандон дар ташкилот ва ?у?у??ои он?о, ў?дадори?ои корфармо дар нисбати ма?оми намояндагии кормандон, кафолат?ои иловаг? барои аъзоёни ма?омоти намояндагии кормандон ва ма?омоти намояндагии корфармоён бахшида шудаанд. Бояд тазаккур дод, ки меъёр?ои дар ин боб ?ойдодашуда хусусияти умум? дошта, дар дигар санад?ои меъёрии ?у?у??, аз ?умла санад?ои дохилии (локалии) ташкилот?о (Оиннома?о, шартнома?ои коллектив? ва ?айра) тафсил ва мушаххас мегарданд.
Боби 3 КМ ?Т ба шартнома?о ва созишнома?ои коллектив? бахшида шудааст. Дар ин боб ишора ба он рафтааст, ки шартнома ва созишнома?ои коллектив? бо ма?сади му?аррар намудани шароит?ои иловаг? (имтиёзу бартари?о) барои аъзоёни коллектив? ме?нат? дар ?иёс ба шарту шароит?ои дар санад?ои ?онунгузор? ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у?? му?арраршуда, баста мешаванд. Дар масъалаи тартиби та?ия, бастан ва и?рои шартномаю созишнома?ои коллектив? бошад, боби мазкур ба ?онуни дахлдор ишора менамояд.
Меъёр?ое, ки маф?ум, тараф?о, мазмун, мў?лат?о, тартиби бастан, та?йир додан ва ?атъ шудани шартномаи (?арордоди) ме?натиро муайян месозанд, дар боби 4 КМ ?Т ?ой дода шудаанд. Боби мазкур бо му?аррароту меъёр?ои навин ?ан? гардонида шудааст, аз ?умла меъёр?о оид ба шартномаи шогирд?, та?йир ёфтани шароити ме?нат, вазифаи корфармо оиди пешгирии азкорозодкунии оммавии кормандон, ояндаи муносибат?ои ме?нат? ?ангоми иваз шудани молик ва та?диди ташкилот, ого?онии корманд дар хусуси бекор кардани шартномаи (?арордоди) ме?нат? бинобар бар?ам хурдани ташкилот ва ихтисори шумора ё штати кормандон, инчунин бинобар ба кори и?рокардаистода ё вазифаи (мансаби) иш?олнамуда мувофи? набудани корманд, пардохт дар мавриди беасос ?атъ намудани шартномаи (?арордоди) ме?натии мў?латнок то ба охир расидани мў?лати он ва ?айра.
Дар боби 5 ва 6 КМ ?Т меъёр?ое му?аррар шудаанд, ки ба маф?ум ва намуд?ои ва?ти кор, давомнокии кор дар арафаи рўз?ои ид ва давомнокии кори шабона, изофакор?, маф?уми ва?ти дамгир? ва намуд?ои он (танаффус?о, рўз?ои истиро?ат ва рўз?ои ид, рухсати?о ва ?айра) бахшида шудаанд.
Масъала?ои марбут ба му?аррар намудани андозаи музди ме?нат ва кафолати пардохти он, андозаи ?адди а?али музди ме?нат, пардохти изофакор?, пардохти музд барои кор дар рўз?ои истиро?ат, ид ва кори шабона, пардохти ма?сулоти ну?сондор ва бекорист?, мў?лат?ои додани музди ме?нат, боздошт?о аз музди ме?нат дар боби 7 КМ ?Т ?ой дода шудаанд. ?исми зиёди меъёр?ои дар боби 7 ?ойдодашуда хусусияти ?аволакунанда дошта, ?аллу фасли масъала?ои зикршударо ?аволаи дигар санад?ои меъёрии ?у?у??, шартномаю созишнома?ои коллектив? ва шартнома?ои (?арордод?ои) ме?нат? менамоянд.
Боби 71 КМ ?Т ба меъёр?ои ме?нат, му?аррар намудан ва аз нав баррас? намудани меъёр?ои ме?нат, муайян намудани нархномаи музди ме?нати корбайъ ва таъмини шароити мўътадил барои и?рои меъёри ме?нат бахшида шудааст.
Боби 8 КМ ?Т ба пардохт?ои кафолат? ва ?уброн? бахшида шуда, меъёр?ои он низ, хусусияти ?аволакунанда дошта, муайян намудани ?а?ми мушаххас ва тартиби пардохти мабла?хои кафолат? ва ?уброниро ?аволаи дигар санад?ои меъёрии ?у?у?? ва шартнома?ои (?арордод?ои) ме?нат? менамоянд.
Дар боби 9 КМ ?Т сухан аз хусуси интизоми ме?нат меравад. Ба ?айси навоварии ба ин боб вориднамуда даст кашидан аз татби?и танбе?и ?атъ? ва ба кори муздаш камтар ё мансаби пастар гузаронидани кормандон ма?суб мегардад, ки тиб?и Кодекси ?онун?о оид ба ме?нати ?аблии ?Т ?амчун му?озоти интизом? барои вайрон намудани интизоми ме?нат татби? мешуданд.
Боби 10 КМ ?Т аз меъёр?ое иборат аст, ки ба масъулияти моддии ?ониб?ои шартномаи (?арордоди) ме?нат? бахшида шудаанд. Дар боби мазкур ў?дадори?ои ?ониб?ои шартномаи (?арордоди) ме?нат? дар мавриди ?уброни зиёни ба ?амдигар расонидашуда, асос?о ва шарт?ои масъулияти модд?, ў?дадории ?уброни зиёни ба корманд дар нати?аи ?айри?онун? аз имконияти ме?нат кардан ма?рум намудани ў, масъулияти моддии корфармо барои зиёни ба амволи корманд расонида, тартиби баррасии парванда?о оиди ?уброни зиёни ба корманд расонидашуда, масъулияти моддии корманд барои зиёни ба корфармо расонида, ?у?у?и корфармо дар мавриди сарфи назар кардан аз ситонидани тавони зарар, ?адди масъулияти моддии корманд, масъулияти ма?дуди моддии корманд, ?олат?ои масъулияти пурраи моддии корманд, муайян намудани андозаи зиён ва тартиби талофии он ва дигар масъала?ои марбут ба масъулияти моддии ?ониб?ои шартномаи (?арордоди) ме?нат? мавриди танзимнамо? ?арор дода шудаанд.
Ба ?атори навовар? ба боби мазкур банди 8 моддаи 136 КМ ?Т ма?суб донистан зарур аст, ки тиб?и он ?ангоми бад?асдона ифшо намудани сирри хизмат? ва ти?орат?, корманд ба корфармо дар баробари зиёни во?еии бевосита, инчунин даромад?ои ба даст наомадаро (фоидаи аз даст рафтаро), ки корфармо дар сурати поймол нашудани ?у?у??ояш со?иб шуда метавонист, бояд ?уброн намояд.
Меъёр?ои мутаали?и институти ?ифзи ме?нат дар боби 11 КМ ?Т ?ой дода шудаанд. Азбаски дар ?ум?урии То?икистон ?онуни дахлдор оид ба ?ифзи ме?нат амал мекунад, дар боби мазкур меъёр?ое сабт шудаанд, ки ?олат?ои умумии ба ин масъала марбутро баррас? менамоянд.
Дар боби 12 Кодекс меъёр?ое гирд оварда шудаанд, ки ?у?у?у кафолат?ои иловагиро барои занон ва ашхоси вазифа?ои оилавидошта му?аррар менамоянд, аз ?умла: кафолат?о ?ангоми ба кор ?абул кардани он?о; манъи истифодаи ме?нати занон дар кор?ои ало?идаи рўйхаташон аз ?ониби ?укумати ?ум?урии То?икистон муайяншуда; ма?дудияти ?алб кардани занон дар кор?ои шабона ва ба изофакор?, кор дар рўз?ои истиро?ат ва ид, фиристонидан ба сафари хизмат?; ба кори сабуктар гузаронидани занони ?омила ва занони тифли то якунимсола дошта; ?у?у? ба рухсатии давраи ?омиладор?, таваллуд ва ниго?убини фарзанд; ?у?у? ба ва?ти нопурраи кор?; ?у?у? ба рўз?ои истиро?ати иловаг? ва ?айра.
?обили тазаккур аст, ки боби мазкур бархе аз он ?у?у?у кафолат?ои иловагиеро, ки ?аблан тан?о хоси занони ?омиладор ва фарзандор буданд, дар нисбати дигар ашхоси дорои вазифа?ои оилавибуда низ му?аррар намудааст. Маслан, тиб?и ?исми 3 моддаи 165 КМ ?Т аз рухсатии ниго?убини тифл ?амчунин падар, биб?, бобо, дигар хешу табор ё васие, ки тифлро во?еан ниго?убин мекунанд, пурра ё ?исм ба ?исм истифода карда метавонанд.
Боби 13 Кодекс ба кафолат?ои иловаг? барои ?авонон бахшида шуда, баъзе му?аррароту меъёр?ои он аз ли?ози мазмун ва мў?таво аз меъёру му?аррароти Кодекси ?онун?ои оид ба ме?нати ?аблан амалдошта, тафовути ?идд? доранд.
Кодекси пешинаи ме?нат синну соли барои бастани шартномаи ме?нат? зарурро аз 16 му?аррар намуда буд. Тиб?и Кодекси ме?нати феълан мавриди амал ?арордошта бошад, ша?рванде, ки ба синни 15 расидааст, метавонад ба ?айси тарафи шартномаи (?арори) ме?нат? баромад намояд. Зиёд аз он, ба хонандагони ба синни 14 солаг? расида ?у?у? дода шудааст, ки бо розигии хаттии яке аз волидон ё ашхоси ивазкунандаи он?о бо корфармо шартномаи (?арордоди) ме?нат? банданд.
Тиб?и дигар навоварие, ки ба боби мазкур ворид карда шудааст, дар мавриди бо корманди синнаш аз 18 сола хурд ?атъ намудани шартномаи (?арордоди) ме?нат? бо ташаббуси корфармо на тан?о ризоияти комиссия оид ба кор?ои ноболи?он, инчунин ризоияти ма?омоти ма?аллии ме?нат ва шу?ли а?ол? зарур аст. Сониян, агар идома додани кор саломатии ашхоси аз 18 сола худро зери хатар гузорад ё ба зиёни дигар вобаста бошад, волидайн ва васиён (парасторон), ?амчунин ма?омоти ба ин кор ваколатдор ?а? доранд, ?атъи шартномаи (?арордоди) ме?натиро талаб намоянд. ?унин му?аррарот дар Кодекси пешинаи ме?нат ?ой надошт.
Оид ба имтиёз?о барои кормандоне, ки дар баробари кор та?сил мекунанд, дар боби 14 КМ ?Т сухан меравад. Меъёр?ои боби мазкур зарурати фаро?ам овардани шароит?оро барои таъвизи кор ва та?сил пешбин? менамоянд. Ба чунин кормандон, аз ?умла пешни?од намудани рухсати?ои таълимии пардохтшаванда, кам кардани ?афтаи кор? пешбин? шудааст. Мутаасифона Кодекси ме?нати феълан мавриди амал ?арордошта, давомияти мушаххаси чунин рухсати?оро, ки барои омодаг? ва супурдани имти?он?о, и?рои кор?ои лаборатор?, супурдани сан?иш?о ва ба?ри омода намудан ва дифои лои?аи (кори) диплом? тайин шудаанд, му?аррар накарда, ?аллу фасли ин масъаларо ?аволаи дигар ?онун?о ва санад?ои меъёрии ?у?у?ии ?ум?урии То?икистон намудааст.
Боби 15 КМ ?Т ба ба?с?ои ме?натии фард? бахшида шудааст. Дар он му?аррароту меъёр?ое гирд оварда шудаанд, ки маф?ум, тараф?о, доираи ма?омоти баррасикунанда ва тартиби баррасии ба?с?ои ме?натии фард?, мў?лат ва тартиби и?рои ?арор?ои ?абулнамудаи ма?омоти баррасикунандаи ба?с?ои фардии ме?натиро муайян менамоянд.
Дар боби 16 КМ ?Т сухан аз хусуси ба?с?ои ме?натии коллектив? меравад. Дар боби мазкур маф?уми ба?с?ои ме?натии коллектив?, тартиби пешни?оди талаботи кормандон, доираи ма?омоти баррасикунандаи ба?с?ои ме?натии коллектив?, ?авогарии корфармо барои вайрон кардани ?онун дар бораи ба?с?ои ме?натии коллектив? муайян шудаанд. Дар ин боб му?аррароту меъёр?о оиди ба миёнрав?, ?акамияти ме?нат? ва корпорто? пешбин? шудаанд, ки дар Кодекси пешинаи ме?нат ?ой надоштанд.
Му?аррарот ва меъёр?о оид ба шакл?ои су?уртаи и?тимо?, кўмакпули?о ?ангоми корношоямии мува??ат?, ?омилдор? ва таваллуд, кўмакпули?ои оилав?, кўмакпули?о барои дафн ва ба сабаби бекор?, таъмини нафа?а, табдир?ои солимгардонию профилактик? аз ?исоби мабла??ои су?уртаи и?тимо?, фонд?ои ?айридавлатии су?урта дар боби 17 КМ ?Т ?ой дода шудаанд.
Дар боби 18 КМ ?Т меъёр?ое му?аррар шудаанд, ки ба ма?омоти назорати риояи ?онун?ои ме?нат, назорати давлатии пешбурди бехатарии кор дар саноат, назорати ?амъиятии риояи Конун?ои ме?нат ва масъулият барои риоя накардани он?о бахшида шудаанд. Тамоми меъёр?ои боби мазкур ?аллу фасли мушаххаси масъала?ои зикршударо ?аволаи дигар санад?ои меъёрии ?у?у?? менамоянд.
Пас аз КМ ?Т ?ал?аи навбатиро дар силсилаи санад?ои меъёрии ?у?у??, ?онун?ое ташкил меди?анд, ки ба?ри танзими ?у?у?ии ?анба?ои ало?ида ва мушаххаси ме?нат пешбин? шудаанд.
?амчун намунаи ?онун?ои мазкур, ки феълан мавриди амал ?арор доранд, ?онун?ои зайлро овардан мумкин аст:
- ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи му?офизати ме?нат дар ?ум?урии То?икистон» аз 24 декабри соли 1991;
- ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи иттифо??ои касаба, ?у?у??о ва кафолат?ои фаъолияти он?о» аз 12 марти соли 1992;
- ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи ?ифзи и?тимоии маъюбон дар ?ум?урии То?икистон» аз 24 декабри соли 1991;
- ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи шарикии и?тимо? ва созишномаю шартнома?ои коллектив?» аз 25 ноябри соли 1992;
- ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи хизмати давлат?» аз 13 ноябри соли 1998;
- ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи мусоидат ба шу?ли а?ол?» аз 1 августи соли 2003.
Танзими муносибат?ои ме?нат? ва муносибат?ои ба он?о ало?аманд на тан?о таввасути ?онун?о, инчунин тавассути санад?ои зери?онун? низ сурат мегирад.
?арор?ои Ма?лиси Олии ?ум?урии То?икистон, фармон?ои Президенти ?ум?урии То?икистон, ?арор?ои ?укумати ?ум?урии То?икистон ва ма?омоти ?окимияти ма?алл? аз зумраи санад?ои зери?онун? мебошанд.
Ба сифати намунаи санади зери?онун? ?арори Ма?лиси Олии ?ум?урии То?икистон «Оиди мавриди амал ?арор додани Кодекси ме?нати ?ум?урии То?икистон» аз 15 маи соли 1997 – ро овардан мумкин аст.
Тиб?и моддаи 70 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т ба Президенти мамлакат ?у?у?и дар доираи сало?ият баровардани фармон дода шудааст.
Бояд дар назар дошт, ки на ?ама фармон?ои Президенти ?ум?урии То?икистон хусусияти меъёриро доро буда, ?амчун манбаъи танзимкунандаи муносибат?ои ме?нат? ва муносибат?ои ба он?о ало?аманд баромад менамоянд (масалан, фармон?ои Президенти ?Т дар хусуси ба вазифа тайин ва аз вазифа озод кардан, додани рутба, мукофотонидан ва ?айра).
Дар баробари чунин фармон?о, Президенти ?Т фармон?ое низ мебарорад, ки хусусият? меъёр? дошта, манбаъи ?у?у?, аз ?умла ?у?у?и ме?нат?, ма?суб мегарданд (масалан, Фармон?ои Президенти ?ум?урии То?икистон «Оид ба давомияти рухсати?ои асос? ва иловагии ме?нат?» аз 1 сентябри соли 1997 ва аз 25 декабри соли 1997, фармон?о дар бораи му?аррар намудани андозаи ?адди а?али музди ме?нат ва ?айра).
?арор?ои ?укумати ?ум?урии То?икистон низ аз ?умлаи санад?ои зери?онун? буда, бояд ба Конститутсия, Конун?ои ?ор? ва фармон?ои Президенти ?ум?урии То?икистон мутоби?ат дошта бошанд.
Тиб?и ?арор?ои ?укумати ?ум?урии То?икистон па?лў?ои мухталифи ме?нати кормандон ?аллу фасл мешаванд, чунонч?: тартиби пешбурди дафтарчаи ме?натии кормандон; му?аррар намудани шарту шароит?ои дар ду (чанд) ?ой кор кардан; муайян намудани номгўи кормандони рўзи кори ?айриму?арраридошта; муайян намудани шароити пешни?од ва давомнокии рухсати?о барои соби?аи кори тўлон?; тарифкунонии кор аз рўи Маълумотномаи ягонаи тарифию тахассусии кору касби кормандон ва Маълумотномаи тахассусии мансаб?ои ро?барон, мутахассисон ва хизматчиён; му?аррар намудани шакл ва низоми музди ме?нати кормандони муассиса?ои бу?ет?; муайян намудани фонди захиравии музди ме?нат, асос?о ва тартиби истифодаи он; муайян намудан кафолат?о ва ?уброни харо?оти сафари хизматии берун аз То?икистон ва ?айра.
Дар танзими ?у?у?ии муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои ба он?о ало?аманд, на?ши муайянро санад?ои меъёрии ма?омоти ?окимияти ма?алл? мебозанд.
Санад?ои меъёрии ма?омоти ?окимияти ма?алл? одатан ба намуд?ои гуногуни иловапули?ои ша?рвандони минта?а?ои дахлдор, ва?ти о?оз ва ан?оми кори ташкилот ва муассиса?ои со?аи савдо, на?лиёт, хизматрасон? дахл доранд.
Дар радифи манбаъ?ои танзимкунандаи муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои ба он?о ало?аманд, созишнома?ои генерал?, со?ав? (тариф?), минта?ав? (вилоят?, но?ияв?, ша?р?) ?арор доранд, ки та?ассумгари шарикии и?тимоии кормандон, корфармоён ва ма?омоти дахлдори ?окимияти давлат? дар шароити и?тисод? бозаргон? мебошанд.
Яке аз манбаъ?ои му?им ва маъмули танзими муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои ба он?о ало?амандро санад?ои дохилии (локалии) меъёрии ташкилот?о дар бахши ме?нат ташкил меди?анд.
Санад?ои дохилии (локалии) меъёр? оид ба ме?нат, санад?ое мебошанд, ки дар доираи сало?ият аз ?ониби корфармо муста?иман, инчунин дар як?ояг? ё дар мувофи?а бо ма?омоти ваколатдори намояндагии кормандони ташкилот ?абул шуда, амалашон дар доираи ташкилот ма?дуд мегардад.
На?ши санад?ои дохилии (локалии) меъёр? оид ба ме?нат дар танзими муносибат?ои ме?нат? ба?оят му?им аст.
Санад?ои дохилии (локал?) меъёр? ?абл аз ?ама му?аррароту нишондоди санад?ои меъёрии эътибори баландтари ?у?у?идоштаро дар ?удуди ташкилот ба амал мебароранд.
Дуюм, ?амзамон бо амал? намудани нишондод?ои санад?ои эътимоди баландтари ?у?у?идошта, санад?ои дохилии меъёр? оид ба ме?нат вазифаи тафсилот ва мушаххасгардонии му?аррароти ?онун?оро мутоби?и шароит?ои ташкилот и?ро менамоянд. Сеюм, санад?ои зикршуда ?одиранд норасогии ?у?у?ро бартараф сохта, дар сурати набудани санад?ои аз ?ониби ма?омоти давлат? ?абулшаванда, танзими ибтидоии ?у?у?иро дар ?удуди ташкилот таъмин намоянд. Чорум, санад?ои дохилии меъёр? оид ба ме?нат имтиёзу афзалият?ои иловагии и?тимо? – ме?натиро барои кормандони ташкилот му?аррар карда метавонанд.
Шартнома?ои коллектив?, ?оида?ои тартиботи дохилии ме?нат?, ?адвали рухсати?о, созишнома?о оид ба ?ифзи ме?нат, низомнома?о оид ба музди ме?нат ба боз чанде дигар аз санад?о аз ?абили санад?ои дохилии (локалии) меъёр? мебошанд.
Маф?ум, мазмун, тайинот, тартиби ?абул ва амали ?ар яке аз санад?ои дохилии зикршуда дар боб?ои минбаъда тавзе? дода шудаанд.
2 Ниг.: Трудовое право России: Учебник /Под ред. А.М.Куренного. – С.51.
3 Ниг.: Миронов В.И. Трудовое право России. Конспект курса лекций. –М.: Бизнес-школа «Интел синтез», 2001.-С.29-30.
4 Ниг.: Миронов В.И. Асари ишорашуда. –С. 29.
1 Минбаъд СБМ.
Просмотр: 1758
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved