Дата: 2016-05-18
Яке аз хусусият?ои хоси системаи ?у?у?и ?ум?урии То?икистонро гуногунранг? ва та?зияи он ба со?а?ои ало?идаи ?у?у? ташкил меди?ад, ки бархе аз он?о то андозае ба ?ам шабе? буда, дар айни замон табиатан аз якдигар тафовут доранд. Масалан, ба танзими муносибат?ои ба татби?и ме?нат иртиботдошта на тан?о ?у?у?? ме?нат?, балки то андозае дигар со?а?ои ?у?у?, аз ?умла ?у?у?и граждан?, со?ибкор?, маъмур? ва таъминоти и?тимо? иртибот доранд.
Чунин ?олат муайян намудани табиати аслии ?у?у?ии ин ё он муносибат?оеро, ки оид ба татби?и ме?нат ба ву?уд меоянд, та?озо менамояд1.
?ангоми муайян намудани мав?еи ?у?у?и ме?нат? дар системаи ?у?у?и ?ум?урии То?икистон ва таносуби он бо ?у?у?и граждан?, со?ибкор?, маъмур? ва таъминоти и?тимо? бояд ба му?аррароти назарияи ?у?у? такя намуд, ки тиб?и он?о со?а?ои ?у?у? ба ?у?у?и умум ва хусус? та?зия мешаванд.
?у?у?и ме?нат? ?амчун со?аи ?у?у?и комплекс? ма?суб шуда, ч? манбаъ?ои ?у?у?и умум ва ч? манбаъ?ои ?у?у?и хусусиро дар худ та?ассум менамояд2, яъне ?амчун та?ассумгари танзими давлат?-меъёр? ва шартномавии муносибат?ои ?амъият? дар бахши татби?и ме?нат, маънидод мешавад1.
Намояндаи илми ?у?у?и ме?нат? С.А.Иванов табиати ?у?у?и ме?натиро та?лил намуда, хусусияти и?тимо? доштани сарчашма?ои онро ошкор намудааст. Ба а?идаи ў ?у?у?и ме?нат? дар пояи на тан?о ?у?у?и хусус?, инчунин ?у?у?и умум эъ?од шудааст. Ин ?олат боиси хусусияти махсус ва и?тимо? доштани ?у?у?и ме?нат? гашта, он асосан тиб?и ?онун?ои худ, ки ба андозаи назаррас аз ?онун?ои ?у?у?и граждан? тафовут доранд, инкишоф меёбад.
Ба на?ши и?тимоии ?у?у?и ме?нат?, инчунин намояндагони дигар со?а?ои илми ?у?у?? ишора намудаанд. Масалан, Ю.А.Тихомиров бо дарназардошти он, ки ?у?у?и ме?нат? на тан?о ба?ри ба амал баровардан ва ?ифзи ?у?у??ои фардии ша?рвандон, балки ?ифзи ?амъул?амъи он?о нигаронида шудааст, онро дар ?атори со?а?ои и?тимоии ?у?у? мегузорад2.
Дар тафовут аз ?у?у?и ме?нат?, ?у?у?и граждан? ба гурў?и со?а?ои хусусии ?у?у? таалу?манд мебошад. Аз ин рў, тан?о ?у?у?и ме?нат? ?одир аст танзими ?у?у?ии муносибат?ои ме?натиро дар чорчўбаи на тан?о ?у?у?и хусус?, балки ?у?у?и умум низ, таъмин намояд.
?обили зикр аст, ки таи да?сола?о муносибат?ои ме?нат? та?ти танзими давлат? ?арор доштанд. ?у?у?и ме?нат? бошад, комилан мансуби ?у?у?и умум дониста мешуд. Чунин вазъро омил?ои гуногун, аз ?умла омил?ои и?тисод?, сиёс? ва ?оявии ?амон давра сабабгор буданд.
Шакли ?укмрони моликиятро, моликияти давлат? ташкил медод. Корхона?от?о бошанд, ан?ариб сад дар сад давлат? буданд. Зиёда аз он, ?у?у?и ме?нат? хамчун асли?а ва воситаи табли?оти афзалият?ои сотсиализм бар сохти сармоядор? мавриди истифодаи давлат ?арор гирифта буд. Пас, дар чунин вазъият тан?о як услуб, яъне услуби танзими муттамарказ ва пурраву мутла?и давлатии муносибат?ои ме?нат? ?ой дошта метавонист. Феълан, бинобар пайдоиши моликияти хусус?, рўи кор омадани ташкилот?ои ти?оратии хусус? ва дигар ташкилот?ои ?айридавлат? мав?еи ?укмрони моликияти давлат? аз байн рафта, на?ши якка?укмрони давлат (услуби умуми?у?у??) дар танзими муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои ба он?о ало?аманди ?амъият? тадри?ан заиф гашта, на?ш ва нуфузи танзими шартномавии (услуби хусуси?у?у?ии) муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои ба он?о ало?аманди ?амъият?, та?вият меёбад.
?амзамон дахолат ва на?ши ?алкунандаи давлат на тан?о дар му?аррар намудани ?адди а?али кафолат?ои ме?натии кормандони ташкилоту муассиса?о сарфи назар аз шакли моликият ва шакли ташкил?-?у?у?иашон (му?аррар намудани ?адди а?али музди ме?нат, ?адди пардохт?ои кафолат? ва ?убронпули?о, ?адди а?али пардохти кори изофа, кори шабона, кор дар рўз?ои истиро?ат ва ид, давомияти а?али рухсати?ои ме?нат? ва ?айра), ?амчунин дар бахши ?ифзи ме?нати кормандон, баррасии ба?с?ои ме?нат? бо?? мемонад.
Аз ?ониби дигар, ?у?у?и ме?нат? ба ?ониб?ои муносибат?ои ме?нат? дар бастан, та?йир додан ва ?атъ намудани шартномаи (?арордоди) ме?нат?, муайян намудани мазмуни он озодии комилро таъмин намудааст, ки ин бешуб?о аз татби?и услуби хусуси?у?у?? дар танзими муносибат?ои ме?нат? ша?одат меди?ад.
Ху?у?и граждан?, ч? тавре, ки маълум аст муносибат?ои амвол? ва шахсии ?айриамволиро танзим менамояд.
Предмети танзими ?у?у?и ме?нат? бошад, аз муносибат?ои ме?нат? ва дигар муносибат?ои ба он?о ало?аманди ?амъият? иборат аст. Бешуб?а муносибат?ои ме?натии мансуби предмети ?у?у?и ме?нат? буда низ хусусияти амволиро доро мебошанд. Бо ву?уди он, муносибат?ои зикршуда аз муносибат?ои амволии ба предмети ?у?у?и граждан? таалу?дошта аз ли?ози асос?ои пайдоиш, та?йирёб?, ?атъшав?, ?айати иштирокчиён ва мазмун тафовути ?идд? доранд. Муносибат?ои амволии таалу?манди предмети ?у?у?и граждан? тан?о дар хусуси та?ассуми (нати?аи) ме?нат ба ву?уд меоянд. Муносибат?ои ме?натии хусусияти амволидоштаи таалу?манди предмети ?у?у?и ме?нат? бошанд, на тан?о дар хусуси та?ассуми (нати?аи) ме?нат, балки дар мадди аввал дар хусуси ташкили ?араёни ме?нат (ва?ти кор, ва?ти истиро?ат, меъёр?ои ме?нат ва ?айра) ба ву?уд меоянд. Аз ин рў, ?у?у?и граждан? на подоши ?араёни исте?соли молу ма?сулот, и?рои кор ва хизматрасон?, балки подоши арзиши молу ма?сулоти исте?солшуда, кори и?рошуда ё хизмати расонидашударо танзим менамояд, дар ?оле, ки ?у?у?и ме?нат? ?ам ?араён ва ?ам нати?аи ме?натро (исте?соли молу ма?сулот, и?рои хизматрасон?) ба танзим медарорад.
Бояд хотирнишон намуд, ки дар доираи муносибат?ои ме?натии таалу?манди предмети ?у?у?и ме?нат? барои кормандон кафолат?о (?адди а?али музди ме?нат, давомияти а?али рухсати?ои ме?-нат?, ?адди а?али пардохт?ои кафолат? ва ?убронпули?о, ?адди а?али пардохти кори изофа, кори шабона, кор дар рўз?ои истиро?ат ва ?айра) му?аррар мешаванд, ки таъмину риояи он?о тиб?и ?онун барои тамоми корфармоён сарфи назар аз шакли моликият ва шакли ташкил? -?у?у?иашон ?атм? мебошад.
Зиёда аз он, иштирокчиёни муносибат?ои ме?нат? (корманд ва корфармо) дорои чунин ?у?у?у ў?дадори?ое мебошанд, ки ба иштирокчиёни муносибат?ои амволии тааллу?манди предмети ?у?у?и граждан? буда, хос нестанд. Масалан, ?у?у? ба хизматрасонии ройгон дар интихоби касб, омодагии касб?, бозомўз? ва такмили ихтисос; ?у?у? ба истиро?ат бо ро?и му?аррар намудани давомнокии ва?ти кор?, рўз?ои истиро?ати ?ар?афтаина, рухсатии ?арсолаи пардохташаванда; ?у?ук ба иштирок дар идора намудани ташкилот; ?у?у? ба ?уброни харо?оти модд? барои кўчидан ба ?ои нави исти?омат ва кор тиб?и му?аррароти ?онун?о; ?у?у?и мутта?ид шудан дар иттифо??ои касаба ва дигар созмон?ои ифода ва ?ифзкунандаи ?у?у?у манфиат?ои ?онунии кормандон ва коллектив?ои ме?нат?; ?у?у? ба ?имояи ройгони судии ?у?у??ои ме?нат?; ?у?у? ба кўмакпул? мувофи?и су?уртаи и?тимо? бинобар мува??атан гум кардани ?обилияти ме?нат?; ?у?у? ба ?имоя аз бекор? (моддаи 4 КМ ?Т).
Пас ме?нати кироя ва мутаносибан муносибат?ои ме?натии ба шартномаи (?арордоди) ме?нат? асосёфта берун аз доираи амали ?у?у?и граждан? ?арор гирифта, тавассути меъёр?ои ?у?у?и ме?нат? танзим мегарданд.
Аммо, чунин ?а?и?ати во?еиро ба эътибор нагирифта, иддае аз му?а??и?они ?у?у? кўшиш ба хар? меди?анд, ки нисбати ме?нати кироя ва муносибат?ои ме?натии дар пояи шартномаи (?арордоди) ме?нат? ?арордошта, татби? намудани ?онунгузории гражданиро асоснок намоянд1. Бархе аз корфармоён бошанд, ба ма?сади ра?о? ёфтан аз ташвиш?ои иловаг? дар ?одаи пешни?од намудани рухсати?ои пардохтшаванда, пардохт?ои кафолат? ва ?убронпули?о, пардохтани давраи корношоямии мува??ат?, пардохт?ои зарур? ба Фонди и?тимо?, ки ?онунгузории ?ум?урии То?икистон, аз ?умла ?онунгузории ме?нат? му?арар намудаанд, муносибат?ои аслан ме?натиро дар шакли муносибат?ои граждан? (амвол?) ба расмият медароранд.
Бо ву?уди дар шакли муносибат?ои граждан? (шартнома?ои граждан?) ба расмият даровардани муносибат?ои (шартнома?ои) ме?нат?, ки тиб?и он?о кормандон аз рўи функсияи муайяни ме?нат? бо риоя намудан ба ?оида?ои тартиботи дохилии ме?нат? ба кор ?абул шудаанд, чунин муносибат?о (шартнома?о) ?амчун муносибат?ои (шартнома?ои) ме?нат? ма?суб мешаванд, на муносибат?ои (шартнома?ои) граждан?2.
?у?у?и ме?нат? на тан?о ба ?у?у?и граждан?, ?амчунин то андозае ба ?у?у?и маъмур? низ шабо?ат дорад. Муносибат?ои тавассути ин ду со?аи ?у?у? танзимшаванда хусусияти идоракуниро доро буда, иштирокчиёни ин муносибат?о дар ?олати бо ?ам тобеъ ?арор дошта, яке дорои ?у?у?и додани амр, дигаре муваззаф ва мутассадии и?рои он мебошад.
Аммо чунин ?олат тафовути ?иддии ин ду со?аи ?у?у?ро аз миён намебардорад. ?у?у?и маъмур? муносибат?оеро, ки дар бахши идоракунии давлат? ба ву?уд меоянд, танзим менамояд. Предмети танзими ?у?у?и ме?натиро бошад, он муносибат?ое ташкил меди?анд, ки дар ?араёни идоракунии ме?нат дар ?удуди ташкилоти ало?ида байни корфармо ва корманд ба ву?уд меоянд.
Тафовути ?у?у?и ме?нат? аз ?у?у?и маъмур?, инчунин аз тафовути масъулияти тиб?и ?у?у?и маъмур? ва тиб?и ?у?у?и ме?нат? пешбинишуда бармеояд.
Барои аз ?ониби корманд содир намудани кирдори ?айриинтизом? ?авобгарии интизом? ё модд?, барои содир намудани кирдори маъмур? бошад, ?авобгарии маъмур? пешбин? шудааст. Му?озоти интизом? низ аз му?озоти маъмур? тафовут доранд. ?у?у?и маъмур? му?озотеро му?аррар намудааст, ки ба ?у?у?и ме?нат? хос нестанд (масалан, ?абси маъмур?, мусодираи предмету олоте, ки тавассути истифодаашон кирдори маъмур? содиршудааст, ма?рум намудан аз ?у?у?хои муайян ва ?айра). Сониян, ?авобгарии интизомию модд? тиб?и ?у?у?и ме?нат? аз ?авобгарии маъмур? аз ли?ози субъект?ои ?авобгари?ои зикршуда тафовут дорад. Агар ба ?айси субъекти ?авобгар? тиб?и ?у?у?и ме?нат? тан?о ашхоси бо корфармо дар муносибат?ои ме?нат? ?арордошта ма?суб шавад, ба ?айси субъекти ?авобгарии маъмур? тамоми ашхоси ба синну соли муайяннамудаи ?онун расида, ки кирдори маъмуриро содир намудаанд, эътироф шуда метавонанд.
?у?у?и ме?нат? аз ?ама бештар ба ?у?у?и таъминоти и?тимо? ало?аманд мебошад, чунки аслан бунёди ?арду со?аи ?у?у?ро ме?нат ташкил меди?ад. Зиёда аз он, ?у?у?и таъминоти и?тимо? дар гузаштаи начандон дур аз ?у?у?и ме?нат? ?удо шуда, ма?оми со?аи муста?или ?у?у?ро со?иб гаштааст. Лекин, агар ?у?у?и ме?нат? ба ме?нати феълан ?ойдошта сару кор гирифта, муносибат?ои ме?натии байни корфармо ва корманди амалкунандаро танзим намояд, ?у?у?и таъминоти и?тимо?, бахусус ?исмати асоси он, яъне ?у?у?и нафа?а ба ме?нати пешина сару кор гирифта, ?уброни онро танзим менамояд. Солисан, ?у?у?и ме?нат? бо ашхоси коркунанда сару кор мегирад, ?у?у?и таъминоти и?тимо? бошад, якум, бо ашхоси дар гузашта кору фаъолият намуда, дуюм, бо ашхоси ?анўз корнакунанда, сеюм, бо ашхоси мува??атан корнакунанда (маризон, маъюбон) ва аллакай корнакунанда (солхўрдагон) сару кор мегирад. Дар баъзе маврид?о муносибат?о доир ба таъминоти и?тимо? бар ивази муносибат?ои ме?нат? рўи кор меоянд, дар дигар маврид?о бошад, он?о ?амрадифи муносибат?ои ме?нат? мебошанд. Му?им он аст, ки соби?аи кор? ?амчун омили ибтидо? ва ?алкунандаи ?у?у?и нафа?а ма?суб мешавад.
?у?у?и ме?нат? аз ?у?у?и таъминоти и?тимо?, инчунин аз ли?ози услуб тафовут дорад. Агар дар ?у?у?и ме?нат? услуб?ои омирона ва шартномав? мавриди истифода ?арор дошта бошанд, дар ?у?у?и таъминоти и?тимо? тан?о аз услуби мутаммарказу омирона истифода мешавад.
Азбаски ?оида?ои дар суд баррас? намудани ба?с?ои ме?натиро меъёр?ои ?у?у?и мурофиаи граждан? танзим менамоянд, ?у?у?и ме?нат? бо ?у?у?и мурофиаи граждан? низ ?арин аст. Бо ву?уди он, ?оида?ои махсуси баррасии ба?с?ои ме?нат? пешбин? шудаанд, ки аз ?оида?ои умумии ?у?у?и мурофиаи граждан? тафовут доранд (масалан, мў?лат?ои баррасии ба?с?ои ме?нат?, озод будани кормандон аз пардохти бо?и давлат?, баррасии ба?с?ои ме?нат? аз ?ониби ма?омоти махсус – комиссия оид ба баррасии ба?с?ои ме?нат?, комиссияи мусоли?а, ?акамияти ме?нат?).
2 Трудовое право России: Учебник / Под ред. А.М.Куренного. – С.34.
1 Курс российского трудового права: В 3 т. Т.1. Часть общая / Под ред. Е.Б. Хохлова. Спб., 1996. – С.74.
2 Ниг.: Тихомиров Ю.А. Публичное право: учебник для юридических факултетов и вузов. М., 1995. –С.345.
1 Ниг.: Бугров Л. Останется ли трудовое право самостоятельной отраслю права? // Российская Юстиция. 1995. №9. –С.38-39; Грось Л. Судебная защита трудовых прав: соотношение трудовых и гражданско-правовых договоров // Российская Юстиция. 1996. №8. –С.45-47.
2 Ниг.: Трудовое право России. Учебник для вузов. /Ответственные редакторы – доктор юридических наук, профессор Р.З. Ливщиц и доктор юридических наук, профессор Ю.П.Орловский. М., 1998. –С.23.
Просмотр: 1540
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved