Дата: 2016-04-29
1.Мо?ияти бекор?. Намуд?о ва нишонди?анда?ои он.
2.Сабаб?ои бекор?. Сат?и бекории таби? ва шу?ли пурраи а?ол?.
3. О?ибат?ои и?тимо? – и?тисодии бекор?. Таъмини бехатарии и?тисодии ме?наткашон ва таъмини шу?ли пурраи а?ол?.
Маф?уми нав: Бекор?. Бекории фриктсион?, таркиб?, давр?, ни?он? ва институтсион?. Сохти бекор?. Меъёри таби? бекор?. ?онуни Оукен. Шу?ли а?ол?. Шу?ли пурраи а?ол?. Бехатарии и?тисодии ме?наткашон.
1.Мо?ияти бекор?. Намуд?о ва нишонди?анда?ои он.
Барои равшан? андохтан ба мо?ияти мавзўи мазкур бояд, ки маф?уми бекориро дида баромадан лозим аст.Аз рўи таърифи ташкилоти байналхал?ии ме?нат бекор – ин шахсест, ки кор карда ме?о?ад, кор кардан метавонад, лекин ?ои кор? надорад. Бекор? чунин ?олати инсонро меноманд, ки ма?буран шу?л надорад, ки дар нати?аи вайроншавии мувозинат байни та?озо ва арза дар бозори ме?нат рўх меди?ад.
Барои муайян намудани ми?дори бекорон дар мамлакат, зарўр аст, ки ?амаи а?олиро аз рўи сат?и фаъолнокии ме?натии он?о ба гурў??о та?сим намоянд:
?амаи а?ол? ба ду гурў? та?сим карда мешаванд:
1.Аз ?и?ати и?тисод? а?олии ?айрифаъол. Ба ин гурў? чунин исти?оматкунандагони мамлакат, ки ба таркиби ?увваи коргар? намедароянд, дохил мешаванд:
а) ?онандагон ва дониш?ўёни муассиса?ои таълимии рўзона;
б) нафа?ахўрон;
в) шахсоне, ки ?о?агии ?онагиро пеша карданд (аз ?умла шахсоне, ки кўдак ниго?убин менамоянд ва бо беморон маш?ул мешаванд;
г) доимо дар ?усту?ўи кор мебошанд;
д) шахсоне, ки ба он?о кор зарўр нест (новобаста ба манба?ои даромади он?о);
2. А?олии аз ?и?ати и?тисод? фаъол – ?исми аз ша?рвандони кобили ме?нат мебошад, ки ?увваи коргарии худро барои исте?соли мол ва хизматрасон? пешни?од менамоянд. Ин ?исми а?ол? дар навбати худ ба ду гурў? ?удо мешаванд:
1. шахсони бо кор маш?ул – шахсони 16 сола ва аз ин синну солашон боло;
2. бекорон – шахсони 16 сола ва аз ин синну солашон боло, ки кор (шу?ли даромаднок), надоранд, дар ?усту?ўи кор мебошанд (ба хадамоти шу?ли а?ол? муро?иат кардаанд), тайёранд ба кор сар кунанд, тиб?и ро?хат?ои хизмат?, давлатии ша?ли а?ол? та?сил менамоянд.
Дар ?олати та?лили мо?ияти бекор? чунин намуд?ои онро аз ?ам ?удо менамоянд:
1.бекории фриктсион?;
2.бекории таркиб?;
3.бекории давр?;
4.бекории ни?он? (скрытая безработица);
5.бекории институтсионал?.
1.Бекории фриктсион? ба ?аракти коркунон вобаста мебошад, ки ма?сад ба даст овардани афзалияти иловаг? дар музди кор, дар ре?аи кор? ва дар оянда ба кори хуб таъмин шуда, мебошанд. Ин намуди бекор? бо озодона инти?об намудани касб ?ой ва ва?ти кор? ало?аманд мебошад ва характери ихтиёр? дорад. Ба ин намуди бекорон пеш аз ?ама ?авононе дохил мешаванд, ки ?ои кор ва касби худро иваз менамоянд, то он даме, ки кори дил?о?у даромадаш баландро со?иб нашаванд.
Бекории мавсимиро ба бекории фриксион? таалу? медонанд. Ин бекор? ба со?а?ои характери мавсим? дошта (ба монанди ?о?агии ?ангал, кишоварз?, мо?ипарвар? ва сохтумон), ки дар он?о та?озо ба ме?нат ба тари?и мавсим? та?йир ёфта меистад, таалу? дорад.
2.Бекории таркиб? пастравии шу?ли ?увваи коргариро, ки дар ?олати аз як ?ой ба ?ои дигар гузаштани исте?солот, аз як но?ия ба но?ияи дигар кўчонидани кор?онаю фирма?о, муфлис шудани со?а?ои саноат? кў?ан ва пайдошавии со?а?ои нав ба ву?уд меоянд, меноманд. Ин намуди бекор? дар нати?аи та?йирёбии сохтори идоракунии исте?солот низ ба ву?уд меояд. Дар ин ?олат мутахассис?о на ин, ки корро, балки тахассус?ояшонро дигар мекунанд.
3.Пай дар пай такроршавии бў?рон?ои барзиёдисте?солкун? бекории давриро ба ву?уд меоранд. Махсусан дар ?олати пастравии исте?солот сат?и бекор? хеле меафзояд, чунки дар ин ?олат бо афзуншавии арзаи ме?нат нисбати та?озои он номувозинат? дар бозори ме?нат ба ву?уд меояд. Ба ин шакли бекорон он?ое дохил мешаванд, ки дар нати?аи муфлисшавии кор?она?о мува??атан бекоранд.
?амин тари?, бекории давр? дар мамлакат?ое ву?уд дорад, ки бў?рон ё пастравии исте?солотро аз сар мегузаронанд.
4.Бекории ни?он? дар он ва?т ?ой дорад, ки зарурияти ниго? доштани мутахассисони баландихтисос дар ?олати ба кор?она та?дид намудани шароити номусоид, ба миён меояд (масалан, кадр?оро аз кор озод накарда, ба кори каммузд мегузаронанд).
Чунин ?олат дар мамлакат?ои муштаракулманофеъ дар ва?т?ои мав?удияти низоми маъмур? – фармонфармо? ба назар мерасид.
5.Бекории институтсионал? аз номукамалии меъёр?ои ?у?у?? ё ин, ки низоми андозситон? ба миён меояд. Ин ?олат арзаи ?увваи коргар? ма?дуд мешавад ва мў?лати давомнокии бекор? меафзояд.
Ба?оди?ии ми?дори бекор? тавассути нишонди?анда?ои зерин муайян карда мешаванд:
1.Бекории умум? ё шумораи бекорон. Далел?оро барои муайян намудани ин нишщонди?анда тавассути пурсиши инти?оби а?ол? ба даст меоранд. Дар ин пурсиши респондент? (шахси дар ?олати пурсиш) иштирок намуда зарўр нест, ки дурустии ?авоби худро бо таври ?у??ат ё бо дигар ро? тасди? намояд.
2.Бекорони ба?айдгирифташуда. Инчунин нишонди?анда?ое мебошад, ки дар асоси ?амбасти маълумот?ои хизматрасонии шу?ли а?ол? ба даст оварда мешавад. Ба ин ша?рвандоне дохил мешаванд, ки бо кор ва музди кор таъмин нестанд, дар шўъба?ои хизматрасонии шу?ли а?ол? аз ?айд гузаштанд, ки коро ?усту?ў менамоянд ва тайёранд ба кор шурўъ намоянд.
3.Нишонди?андаи дигар ин сат?и бекор? мебошад.
Сат?и бекор? дар асоси ра?ам?ои шу?л ва бекор? муаян карда мешавад, ки таносуби шумораи бекоронро ба шумораи ?увваи кор? бо фоиз ифода менамояд.
Нишонди?анда?ое, ки аз ?и?ати сифат бекориро муаян месозанд, ин?оянд: а) давомнок?; б) давомнокии миёна.
Давомнокии бекор? (ва?ти аз ?усту?ўи кор то ба кор таъмин шудан) дар байни гурў??ои бекорон фар? карда меистанд. Масалан, давомнокии бекор?, ки ба се мо? баробар аст мефа?монад, ки барои ?амаи бекорон давраи ?усту?ўи кор се мо?ро ташкил дод, ё ин ки барои нисфи бекорон ин мў?лат як мо? барои нисфи дигари 5 мо? (0,5х1 мо?+0,5х5 мо?=3 мо?).
Дигар нишонди?андае, ки ба восита бекориро муаян месозад, зариби шиддатнокии бозори ме?нат мебошад. Ин нишонди?анда ?амчун таносуби ми?дори бекорони ба?айдгирифташуда ва ?ой?ои ?олии пешни?одшуда муаян карда мешавад.
2.Сабаб?ои бекор?. Шу?ли пурраи а?ол? ва бекории таби?.
Аввалин маротиба сабаби бекор? аз ?ониби Т. Малтус (охири асри XVIII) муайян шуда буд, ки инро ба ?араёни демограф? ало?аманд медонист. Ба а?идаи ў сабаби бекор? суръати баланди афзоиши барзиёднуфузии а?ол? нисбати суръати афзоиши исте?солот мебошад. Ба андешаи Т. Малтус шумораи а?ол? тари?и прогрессии геометр?, аммо неъмат?ои модд? тари?и арифметик? меафзоянд. Бинобар ин неъмат?ои модд? камчин мешаванд, одамон бошанд, бекор мемонанд.
Гуфтан ?оиз аст, ки чунин маънидод сабаби бекориро дар мамлакат?ои тара??икарда фа?монида наметавонад. Гарчанде дар ин мамлакат?о афзоиши пасти табиии а?ол? мушо?ида мешавад, лекин сат?и бекор? баланд нест.
Сабаби пастии бекориро К. Маркс дар афзоиши сохти узвии сармоя медид. Мувофи?и а?идаи ў бо прогрессии техник? мусалахшавии ме?нат бо сармоя, ки ба як коркун рост меояд, меафзояд. ?амин тари?, та?озо ба ме?нат аз суръати афзоиши андўхти сармоя ?афо мемонад. ?айр аз ин К. Маркс ?айд мекунад, ки таъсири та?озо ба ме?нат аз характери давр? доштани и?тисоди бозор? бар меояд.
Тиб?и а?идаи назарияи классикии шу?л, ки амали бозори ме?натро дар шароити ра?обати комил та?лил карданд, бекор? ?амчун зу?уроти номмувозинатии бозор? наметавонад доим? ва устувор бошад ва аз баландшавии меъёри музди кори во?еъ? нисбати сат?и мувозинати он пайдо мешавад. Зиёдшавии бекорон сабаб мешавад, ки он?о бо меъёри музди кори паст роз? шаванд то ин ки ?ои кори худро аз даст нади?анд. Со?ибкорон бошанд, бо музди кори паст шумораи зиёди коргаронро, киро намоянд. Дар ин ?олат мувозинат? боз бар?арор мегардад.
Назарияи неоклассик? сабаба?ои бекории давомнок, устуворро дар амали омил?ои ?айрибозор? мебинанд, ки ба он?о дохил мешаванд.
1. Бастани шартнома?ои ме?натии дарозмудат, ки дар он меъёри музди кор сабт мегардад.
2. Фаъолияти иттифо??ои касаба, ки баланд бардоштани меъёри музди кор, ма?дудкунии арзаи ме?нат ва баланд бардоштани та?озо ба ме?нат (?абули ?онунгузори?ои сахти иммигратсион?, ?онун?о оиди ва?ти максималии кор?, бо?у хиро??ои гумрук?, исте?солкунандаи ватаниро ?ивз менамоянд), равона карда мешавад.
3. Таъсиррасонии давлати тавассути индексатсияи даромад?о, му?аррар намудани музди кори минимали (?адди а?ал).
?амин тари?, сабаб?ои асосии бекор? мувофи?и а?идаи назарияи неоклассик? ин ?айричандирии музди кор, талабот?ои баланди коркунон ба музди кор мебошанд.
М. Фридмен назарияи сат?и (меъёри) табиии бекориро кор карда баромадааст. Меъёри табиии бекор? гуфта, сат?и устувори давраи дуру дарози бекори?ои фриктсион? ва таркибиро дар ?олати набудани бекории давр? мефа?манд. Дигар хел карда гуем, ?олати мувозинати бозори ме?нат, ?олатест, ки ми?дори кор?ўён бо ми?дори ?ои кор мувофи?ат мекунанд, яъне дар ин ла?за шу?ли пурраи а?оли ?ой дорад. Барои ?амин, шу?ли пурра гуфта, на шу?ли 100%-и а?ол?, балки шу?леро, ки дар он ?олат сат?и табиии бекор? ?ой дорад, мефа?монад. Пешгирии бекории фриктсион? ва таркиб? хеле мушкил аст ва ?атто ?айриимкон аст, бинобар ин шу?ли а?ол? дар сурати ?ой доштани ин ду намуди бекор? шу?ли пурра номида мешавад. Шу?ли пурра чунин ?олатеро дар бозори ?увваи коргар? меноманд, ки дар он бекории давр? ву?уд надорад.
3. О?ибат?ои и?тимо?-и?тисодии бекор?. Таъмини бехатарии и?тисодии ме?наткашон ва таъмини шу?ли пурраи а?оли.
Баъзе тад?и?одчиён, аз ?умла, назариячиёни неоклассик? дар он а?идаанд, ки бекории мўътадил (умеренная безработица) як ?атор о?ибат?ои мусб? дорад:
1.Захираи ?увваи коргариро ташаккул меди?ад, ки барои такрористе?соли васеъ лозим аст.
2.Болоравии музди корро, ки талаботи иттифо??ои касаба мебошад монеъ мешавад, яъне сат?и таваррумро паст мегардонад.
3.?авасмандгардонии шахсони бо кор таъминро пурзўр мегардонад, чунки кафолати шу?л ва хавфи корро аз даст додан ба сифати ?авасманд? ба ме?нат баромад менамояд.
О?ибат?ои и?тисодии бекор? ин?оянд:
1.Ба пастравии ма?мўи ма?сулоти милл? оварда мерасонад. Дар илми и?тисод барои нишон додани нати?аи таъсири бекор? ба сат?и исте?солот ?онуни Артур Оукен- ро истифода мебаранд, ки бо таври математик? таносуби байни сат?и бекор? ва бо ном ?афомон? – ма?сулоти исте?солнашуда ва ё бебозгашт аздастдодашударо ифода менамояд. Мувофи?и ин ?онун агар сат?и ?а?и?ии бекор? аз сат?и табиии бекор? аз 1% зиёд бошад, пас ?а?ми ма?мўи ма?сулоти милл? 2,5% кам мешавад. Зарар?ои и?тисод? махсусан дар давра?ои бекор? зиёд ба назар мерасад.
2.Бекории давр?, ки боиси пайдошавии арзаи изофагии ме?нат мегардад, ба пастравии сат?и ?аёт оварда мерасонад: барои пастравии нархи ме?нат чунин замина?о пайдо мешавад (даромади коркунони кироя паст мефарояд, даромади коркунони аз кор ма?рум шуда то ба сат?и ?убронпул? (пособия) аз бекор? паст мешавад. О?ибат та?озои истеъмол?, сат?и мабла?гузор? паст мешавад, ки ба пастравии тамоми и?тисодиёт оварда мерасонад.
Ба о?ибат?ои и?тимоии бекор? дохил мешаванд:
1)Хангоми бекор? коркунони бекормонда дара?аи та?ассусии худро аз даст меди?анд.
2)Бекор? боиси бад шудани вазъи ?исмони ва психологии коргарон мегардад. Ин ?олат бошад, боиси паст шудани сифати ?увваи коргар? мешавад.
3)Дар ?олати афзоиши бекор? дар ?омеа ?иноткор?, майхўраг?, фо?ишаг? ва нашъаманд? зиёд мешавад. Ми?дори худкуш? бо зиёд шудани теъдоди бекорон меафзояд.
О?ибат?ои и?тисод? –и?тимоии ?иддии бекор? маъсулияти давлатро барои таъмини шу?ли а?ол? зиёд менамояд.
Мо?ияти вазифаи ба даст овардани шу?ли пурраи а?ол? дар ми?ёси мамлакат аз таъмини баробари теъдоди а?олии ?обили ме?нат ба ми?дори ?ои кор?ои зарур? мебошад. Барои та?резии шу?ли а?ол? муайян намудани дурнамоии он хеле му?им аст. Бо ин ма?сад ?исоби омории та?озо ба захира?ои ме?нати, усули «харо?от?о-тавлид» («затраты — выпуск») ва дигар восита?ои батанзимдарор? истифода бурда мешавад.
Дар ин ?олат ба назар гирифтани истифодаи ?увваи коргар? ?амчун омили и?тимо? хеле му?им аст, ки дар принсип?ои шу?ли ме?нат? ифода меёбанд:
а) манъ кардани ме?нати ма?бур? ва риояи ?у?у?и ша?рванд, озодона ихтиёрдор? намудан ба ?обилияти ба ме?нат доштан худ, инти?оби фаъолият ва касб;
б) шу?л ?амчун амалиёти ша?рванд, ки бо ?онеъ намудани талабот?ои шахс? ва ?амъият? ало?аманд аст ва ба ў даромади ме?нат? меорад;
в) шу?ли пурра ба амал? кардани ?у?у? ба ме?нат, ?у?у? ба ?ифз аз бекор? ало?аманд аст.
Дар давлати ?у?у?бунёд низоми ?ифзи и?тимо? амал мекунанд, ки барои таъмини бехатарии и?тисодии ме?наткашон истифода бурда мешавад.
Унсури аввалини ин низом ба танзимдарории шу?л мебошад. Бисёр мамлакат?о чунин кор?оро амал? менамоянд:
— ба тарзи ?онун? давомнокии ва?ти кории му?араршударо дар давра?ои бекории оммав? кам менамоянд.
— дар кор?она?о «та?симоти ?ои корро» байни ме?наткашон тавсия меди?анд.
— коркунони сохтори давлатиро, ки 2 — 3 сол ба нафа?а мондааст, пеш аз мў?лат аз кор озод менамоянд.
— ?ои кори нав бунёд менамоянд ва кор?ои ?амъиятиро (ба монанди сохтмони ро??оро), ташкил меди?анд.
— арзаи ?увваи коргариро дар бозори ме?нат кам мекунанд, иммигратсияро ма?дуд карда, депортатсия?ои ?ори?иёнро (?афогардонии он?оро ба ватан) ташкил менамоянд.
Унсури дуввуми ин низом ташкили биржа?ои ме?нат мебошад, ки ?анўз дар нимаи дуюми асри XX ба ву?уд омадаанд.
Биржаи ме?нат – ин муассисаест, ки байни со?ибкорон ва коргарон оиди кирои ме?нат миёнарав? менамояд. Ин муассиса?о асосан давлат? мебошанд. Он?о ?исобу китоби бо кор таъминкуниро мебаранд, ?олату вазъи бозори ме?натро меомўзанд, оиди ин ахборот меди?анд, барои касбомўзии ?авонон кўмак мерасонанд ва барои бо кор таъмин намудани бекорон хизмат менамоянд. Ро?хати биржа?о барои со?ибкорон ?атм? намебошад. Рад намудани таклифи биржа?о со?ибони ро?хат?оро аз имтиёз?ои бекор? ма?рум месозанд.
Унсури сеюми низоми таъмини бехатарии и?тисодии ме?наткашон ин фонд?ои су?уртав? оид ба бекор? мебошад, ки ба шахсони корро аз даст дода ёрии модд? мерасонанд. Ин фонд?о асосан аз ?исоби музди кори коркунон ташкил меёбанд.
Просмотр: 5227
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved